💠 سیاست نامه ی خراسانی
✍ محسن کدیور

🔅 آخوند ملا محمد كاظم خراسانی (۱۲۵۵-۱۳۲۹ هجری قمری)، صاحب #كفاية_الاصول، يكی از بزرگترين علمای جهان اسلام در سده ی اخير، يكي از اركان علم اصول فقه در حوزه ی تشيع، و بلندپايه ترين مجتهد حامی #مشروطه، در دو بعد نظری و عملی در نهضت مشروطيت در ايران، منشأ اثر جدی بوده است. با اين كه فرصت آن را نيافت كه كتاب مدون يا رساله ی مستقلی در حوزه ی سياست به رشته ی تحرير درآورد، اما در لابلای آثار فقهی اصولی و نيز در متن تلگرافها، لوايح و نامه های كوتاه و بلند وی، آراء سياسی بديعی به چشم می خورد كه می توان از «مكتب سياسی خراسانی» سخن به ميان آورد.

🔅 اهم مميزات مكتب سياسی خراسانی، به اين شرح است: «#ولايت_مطلقه»، منحصر و مختص خداوند است، و هر گونه ولايت مطلقه ی بشری، افتراء به شريعت است. حكومت مشروعه، منحصر در زمامداری مستقيم معصوم است؛ هرچند حكومت غير مشروعه، اما عادله، ممكن است. حكومت مشروطه، نمونه ای از آن است. حكومت اسلامی در عصر #غيبت، منتفی است، و تنها می توان برای استقرار حكومت مشروع [عادل] كوشش كرد. فقيهان امتياز و حق ويژه ای در تدبير حوزه ی عمومی ندارند. از يک سو، #ولايت_فقيه (با تمامی انواع آن)، فاقد مستند معتبر شرعی است، و از سوی ديگر، امور #حسبيه، از جمله اداره ی جامعه و تصدی حكومت در زمان غيبت، «حق جمهور مردم» است كه به عقلای مسلمين و ثقات مؤمنين تفويض شده است، و سازوكار آن در اين زمان، #انتخابات آزاد است. بر اين اساس، شرط فقاهت در زمامداری جامعه ی اسلامی لازم نيست.

🔅 «سياست نامه ی خراسانی» -كتابی كه با عذر تقصير به محضر #آخوند_خراسانی با يک قرن تأخير منتشر می شود- گردآوری و تصحيح انتقادی قطعات سياسی در آثار عربی و فارسی اين فقيه خبير است كه از كتب مرجع انديشه شناسی اسلام سياسی در صدر #مشروطيت به حساب می آيد. قسمت اول سياست نامه، در هفت بخش، كليه ی آراء فقهی اصولی مرتبط با سياست خراسانی به زبان عربی را در بر می گيرد. اين آراء، عبارتند از: #ملازمه ی عقل و شرع، مسئله ی #عدالت، قاعده ی #لاضرر، #اجتهاد و #تقليد، مسئله ی خطير ولايت فقيه، ولايت عدول مؤمنين، #قضاوت، #جهاد، #نظارت و #توقيت در #وقف، و بالاخره، #خمس. برخی از اين مكتوبات برای نخستين بار به زيور طبع آراسته می شود و اكثر آنها برای نخستين بار با تصحيح انتقادی منتشر می شوند.

🔅 قسمت دوم سياست نامه ی خراسانی، كه بيش از نيمی از حجم كتاب را در بر می گيرد، مهمترين لوايح و تلگرافهای وی به زبان فارسی است كه به ترتیب زمانی در هفت بخش از ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۹ تنظيم شده است. ملاک گزينش اين مكتوبات، در بر داشتن بار نظری و نكته ی مرتبط با فقه سياسی و غير تكراری بودن است؛ به نحوی كه عدم ذكر آنها خللی به استخراج انديشه ی سياسی خراسانی بزند. متن لوايح و تلگرافهای برگزيده، به طور كامل، از مهمترين منابع دست اول عصر مشروطه (جرائد فارسی داخل و خارج ايران و كتب معتبر تاريخ و ديگر اسناد) نقل شده است.

🔅 مقايسه ی روشمند «سياست نامه خراسانی» با دو رساله ی ارزشمندی كه با تقريظ خراسانی مزين شده اند، يعنی «اللئالی المربوطه فی وجوب المشروطه» شيخ محمد اسماعيل محلاتی و «تنبيه الامة و تنزيه الملة» ميرزا محمد حسين #نائينی، اثبات می كند كه تدوين مبانی شرعی مشروطه، بيش از هر كس، وامدار انديشه ی خلاق و اجتهاد بصير آخوند خراسانی است. آن مكتب سياسی كه بيش از يک قرن است كه حوزه ی كهنسال نجف را نمايندگی می كند.

🌐 kadivar.com
☘ @Mohsen_Kadivar_Official
🕊 https://t.me/eslaah_dini_archive/57
🕊 @eslaah_dini

💠 «انسانِ غیر مسلمان» در فتاوای یوسف #صانعی (با تلخیص)
✍ سید ضیاء #مرتضوی

● همه ی انسانها، به دلیل #انسان بودن و در ذات خود، دارای #حرمت و #کرامت اند و از ارزش و #حقوق انسانی برخوردارند.

● هیچ کسی نمیتواند اعتقادات خویش را مجوّز تعرّض به حقوق دیگران و تصرّف در شئون مادی، معنوی، فردی یا اجتماعی آنان بشمارد.

● استثناها نیز، که پیآمد عوامل عارضی و بیرونی است، ویژه ی دسته ای خاص نیست و اعتقادات در آن نقشی ندارد.

◀️ به عنوان نمونه، همان گونه که #غیبت کردن و بدگویی نسبت [به] #شیعه جایز نیست، درباره ی دیگران، مسلمان و #غیر_مسلمان، نیز جایز نیست و اگر در مواردی جایز باشد، درباره ی همه است.

◀️ در ثبوت #حد #قذف نیز میان شخص قذف شده ی مسلمان و غیر مسلمان فرق نیست.

از نظر ایشان،

◀️ #قصاص، و
◀️ #دیه ی کامل، و حتّی
◀️ وجوب #کفاره به دلیل ارتکاب #قتل

نیز اختصاص به قتل مسلمان ندارد و شامل غیر مسلمان نیز میشود، هرچند کافر حربی، امّا «معاهَد»، باشد.

● و معاهَد بودن، بر پایه ی پذیرش و پیوستن به معاهَدات عمومی بین المللی نیز تحقّق پیدا میکند.

◀️ چنان که صرف اعتقادات، هرچند از نگاه اسلامی نادرست باشد، نمیتواند مایه ی #نجاست شخص شود و از این رو، غیر مسلمانان نیز، همه، اعمّ از #اهل_کتاب (خداشناس) و غیر اهل کتاب (خداناشناس)، از نظر شرعی پاک هستند.

◀️ همین ملاک درباره ی #ازدواج نیز جاری است.

❌ البته حساب دسته ی سوم، که «کافران مُعانِد» هستند، جداست.

● «#تقوا»... که ملاک عامّی... برای ارزشگذاری میان انسانها است، را نباید تنها در چارچوب پایبندی به آموزه های اسلامی، یا حتّی توحیدی و ادیان آسمانی، معنا و تفسیر کرد.

ایشان حتّی

◀️ #وقف، و
◀️ #وصیت به نفع غیر مسلمان،
*⃣ هرچند، به عنوان مثال، برای تعمیر کلیسا و کنیسه باشد،

را جایز و درست میشمارند.

◀️ چنان که یکی از موارد جواز #تیمم را استفاده ی آب #وضو در رفع تشنگی #کافر، هرچند #حربی، میدانند.

● پس از پذیرش تفکیک کلّی میان «انسان قاصر»، با هر اعتقادی که باشد، و «کافر مقصّر»، قصور آدمیان در شناخت دین یا مذهب حقّ، مایه ی سلب حقوق انسانی و عمومی، که برخاسته از حرمت و کرامت انسانی آنان است، نمیشود.

● کافر، کسی است که، دانسته، #حق را نادیده میگیرد و پنهان میسازد.

● چنین نیست که هر کسی #مسلمان نبود، کافر است؛ بلکه در صنف سومی قرار میگیرد که حضرت آیت الله صانعی از آن به «غیر مسلمان» نام میبرند.

و از همین منظر است که ایشان در مسائلی مانند:

◀️ حرمت #نبش_قبر،
◀️ دادن #زکات_فطره،
◀️ #ذبح شرعی،
◀️ #ولایت بر #فرزند،
◀️ #ارث،
◀️ کفایت و عدم کفایت آزادی #برده ی نامسلمان

● و حتّی #تکلیف کفّار به احکام شرعی (فروع دین)؛

میان این دو دسته فرق میگذارند؛ و نه [میان] مسلمان و غیر مسلمان، یا کافر اهل کتاب و غیر اهل کتاب.

● استاد معظّم، حتّی «#کافر_حربی» را کسانی میدانند که با مسلمانان به دلیل مسلمان بودن آنان در حال #جنگ هستند و نه هر جنگی.

◀️ چنان که ایشان تحقّق #ارتداد را به صرف #شک یا برگشت اعتقادی شخص نمیدانند؛ بلکه در نگاه ایشان کسی #مرتد است و احکام آن بر وی جاری میشود که ارتداد او در واقع به بی احترامی و #هتک و #تکذیب پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و متّهم ساختن مسلمانان برگردد یا #اهانت به مقدّسات جامعه ی اسلامی، مانند -نعوذ بالله- سوزاندن قرآن کریم، باشد.

◀️ ایشان در برشماری شرایط #شاهد نیز صرف #وثاقت و #اعتدال را کافی دیده و «#ایمان» و حتّی «#اسلام» را نیز شرط ندانسته اند.

● دستاورد هیچ اجتهادی نمیتواند ناسازگار با حکم قطعی عقلی باشد.

● مخالفت با بنا و ارتکاز عقلاء نیز در صورتی ممکن است که دلیلی کاملاً استوار، که از نظر صدور و دلالت، تاب مقابله با آن را داشته باشد، در دست باشد.

◀️ ایشان... شرط #شیعه بودن #قاضی را محدود به داوری میان شیعیان کرده و در استدلال بر عدم وجود این شرط در #قضاوت میان دیگران، افزون بر لزوم رعایت عدالت و ایجاد #امنیت میان آنان، ملازمه ی عقلایی، و بلکه عقلی، را شاهد آن شمرده اند.

◀️ ایشان حتّی، با توجّه به مجموع ادلّه ی باب #قضاء، جواز قضاوت میان شیعیان توسّط قاضی غیر شیعی و حتّی غیر مسلمان را، که مورد اطمینان است و سایر شرایط را داراست، حرفی گزاف و بیوجه ندانسته اند.

● #عدالت، یک اصل حاکم و یک ارزش فراگیر و جهانی است و اعتقادات و #جنسیت و #قومیت دخالتی در آن ندارد و نمیتواند آن را مقیّد و محدود سازد.

● این است که اگر در نگاه فقیه، مفاد یک دلیل، به صورت عمومی یا در بخشی از مدلول خود، در تعارض قطعی با اصل #عدل باشد، آن فقیه نمیتواند با نادیده گرفتن این اصل حاکم، بر پایه ی آن دلیل، فتوا دهد.

◀️ چنان که ایشان، از جمله بر پایه ی همین اصل، #تکریم بیشتر مسلمان نسبت به غیر مسلمان، توسّط قاضی را، که فقهاء مجاز دانسته اند، نادرست و حرام میشمارد.