💠 سیاست نامه ی خراسانی
✍ محسن کدیور

🔅 آخوند ملا محمد كاظم خراسانی (۱۲۵۵-۱۳۲۹ هجری قمری)، صاحب #كفاية_الاصول، يكی از بزرگترين علمای جهان اسلام در سده ی اخير، يكي از اركان علم اصول فقه در حوزه ی تشيع، و بلندپايه ترين مجتهد حامی #مشروطه، در دو بعد نظری و عملی در نهضت مشروطيت در ايران، منشأ اثر جدی بوده است. با اين كه فرصت آن را نيافت كه كتاب مدون يا رساله ی مستقلی در حوزه ی سياست به رشته ی تحرير درآورد، اما در لابلای آثار فقهی اصولی و نيز در متن تلگرافها، لوايح و نامه های كوتاه و بلند وی، آراء سياسی بديعی به چشم می خورد كه می توان از «مكتب سياسی خراسانی» سخن به ميان آورد.

🔅 اهم مميزات مكتب سياسی خراسانی، به اين شرح است: «#ولايت_مطلقه»، منحصر و مختص خداوند است، و هر گونه ولايت مطلقه ی بشری، افتراء به شريعت است. حكومت مشروعه، منحصر در زمامداری مستقيم معصوم است؛ هرچند حكومت غير مشروعه، اما عادله، ممكن است. حكومت مشروطه، نمونه ای از آن است. حكومت اسلامی در عصر #غيبت، منتفی است، و تنها می توان برای استقرار حكومت مشروع [عادل] كوشش كرد. فقيهان امتياز و حق ويژه ای در تدبير حوزه ی عمومی ندارند. از يک سو، #ولايت_فقيه (با تمامی انواع آن)، فاقد مستند معتبر شرعی است، و از سوی ديگر، امور #حسبيه، از جمله اداره ی جامعه و تصدی حكومت در زمان غيبت، «حق جمهور مردم» است كه به عقلای مسلمين و ثقات مؤمنين تفويض شده است، و سازوكار آن در اين زمان، #انتخابات آزاد است. بر اين اساس، شرط فقاهت در زمامداری جامعه ی اسلامی لازم نيست.

🔅 «سياست نامه ی خراسانی» -كتابی كه با عذر تقصير به محضر #آخوند_خراسانی با يک قرن تأخير منتشر می شود- گردآوری و تصحيح انتقادی قطعات سياسی در آثار عربی و فارسی اين فقيه خبير است كه از كتب مرجع انديشه شناسی اسلام سياسی در صدر #مشروطيت به حساب می آيد. قسمت اول سياست نامه، در هفت بخش، كليه ی آراء فقهی اصولی مرتبط با سياست خراسانی به زبان عربی را در بر می گيرد. اين آراء، عبارتند از: #ملازمه ی عقل و شرع، مسئله ی #عدالت، قاعده ی #لاضرر، #اجتهاد و #تقليد، مسئله ی خطير ولايت فقيه، ولايت عدول مؤمنين، #قضاوت، #جهاد، #نظارت و #توقيت در #وقف، و بالاخره، #خمس. برخی از اين مكتوبات برای نخستين بار به زيور طبع آراسته می شود و اكثر آنها برای نخستين بار با تصحيح انتقادی منتشر می شوند.

🔅 قسمت دوم سياست نامه ی خراسانی، كه بيش از نيمی از حجم كتاب را در بر می گيرد، مهمترين لوايح و تلگرافهای وی به زبان فارسی است كه به ترتیب زمانی در هفت بخش از ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۹ تنظيم شده است. ملاک گزينش اين مكتوبات، در بر داشتن بار نظری و نكته ی مرتبط با فقه سياسی و غير تكراری بودن است؛ به نحوی كه عدم ذكر آنها خللی به استخراج انديشه ی سياسی خراسانی بزند. متن لوايح و تلگرافهای برگزيده، به طور كامل، از مهمترين منابع دست اول عصر مشروطه (جرائد فارسی داخل و خارج ايران و كتب معتبر تاريخ و ديگر اسناد) نقل شده است.

🔅 مقايسه ی روشمند «سياست نامه خراسانی» با دو رساله ی ارزشمندی كه با تقريظ خراسانی مزين شده اند، يعنی «اللئالی المربوطه فی وجوب المشروطه» شيخ محمد اسماعيل محلاتی و «تنبيه الامة و تنزيه الملة» ميرزا محمد حسين #نائينی، اثبات می كند كه تدوين مبانی شرعی مشروطه، بيش از هر كس، وامدار انديشه ی خلاق و اجتهاد بصير آخوند خراسانی است. آن مكتب سياسی كه بيش از يک قرن است كه حوزه ی كهنسال نجف را نمايندگی می كند.

🌐 kadivar.com
☘ @Mohsen_Kadivar_Official
🕊 https://t.me/eslaah_dini_archive/57
🕊 @eslaah_dini