#محمد_فضولی، رند دلسوخته
                           
نوشته: #همت_شهبازی

در تاریخ #ادبیات_آذربایجان شاهد شخصیت های ادبی بزرگی هستیم که هرکدام به نحوی به ادبیات و فرهنگ این مرز و بوم کمک کرده، آن را به اوج رسانده اند. یکی از این شخصیت ها، « محمد بن سلیمان » معروف به « مولانا فضولی » از شعرای قرن 10 هجری است. او از معدود شاعرانی است که در شعر، شعرای بعد از خود را تحت تأثیر قرار داده و متاع سخنش دست به دست گشته و جایگاهی برای خود پیدا کرده است. بیشتر آثار او، بخصوص اشعار غنایی اش در بین توده مردم رواج داشته، به طوری که وقتی میرزا مهدی خان استرآبادی کتاب « #مبانی_اللغت » یا « #سنگلاخ» خود را می نوشت ، برای گفته های خود شواهدی از اشعار فضولی می آورد.
دوره ی اواخر تیموری و اوایل صفوی دوره ای است که « در عین حال که با کامیابی های نظامی و سیاسی و با جنگاوری ها و پیروزی های مردانی چون شاه اسماعیل و شاه عباس صفوی همراه بود، با فرمانروایی مردانی لایق و با نفوذ مفسده جویان، پیشوایی فکری و عقلی متعصبان کوته نظر جاهل نیز تقارن داشت » ( 1 )
در چنین دوره ای سلیمان، پدر فضولی که گویا در #تبریز زندگی می کرده به جهت فشارهای اقتصادی و کشت و کشتارهای متعدد دنبال یک سرپناه راحت و بی اغتشاش رفت و به همین لحاظ روی به عراق نهاد.
فضولی احتمالا به سال 900 هجری در شهر « #حله » از شهرهای عراق به دنیا آمد و تحصیلات خود را در همان شهر یا احتمالا در بغداد به اتمام رسانده است. پدر فضولی بنا به گفته ی « #صادقی_بیگ_افشار » صاحب تذکره ی « #مجمع_الخواص » - که به زبان #ترکی_ازبکی نوشته شده – از ایل بیات بوده که یکی از 22 طایفه مهاجر ترکان #اوغوز می‌باشد. بنابراین عقیده کسانی چون « #سام_میرزا » که می نویسد : «فضولی از دارالسلام بغداد است و از آن شهر شاعری بهتر از او پیدا نشده» ( 2 ) مردود است. چرا که فضولی در دیوانش بغداد را دیار غربت می نامد.
اما سبب اشتهار او را به «فضولی» بهتر است از زبان خود شاعر در مقدمه #دیوان_فارسی اش بشنویم :
«در ابتدای شروع نظم هرچند روزی دل بر تخلصی می نهادم و بعد از مدتی به واسطه ظهور شریکی به تخلص دیگر تغبیر می دادم. آخرالامر معلوم  شد  که یارانی که پیش از من بوده اند تخلص ها را بیش از معانی ربوده اند ».  ( 3 )
استاد « #برتلس» خاورشناس روسی، او را از « #حروفیان» دانسته است. لیکن در اشعار او نشانی از عقاید و افکار #حروفیان دیده نمی شود:

مشو قانع به صوت و حرف ، کسب فیض معنی کن
که داود از نبوت می کند  دعوی نه  ز الحانش

شاید این نظر از آنجا ناشی شده باشد که استادِ فضولی ، یعنی « #ملک_الشعرا_حبیبی » - که از استادان مسلم #شعر_ترکی بوده و دیوان او توسط « م. ساوالان » چاپ شده است و تأثیر او را در اشعار ترکی #شاه_اسماعیل_ختایی و خود فضولی می توان مشاهده کرد - یکی از شاعران حروفی بوده و به همین لحاظ فضولی را هم تالی استاد خود معرفی کرده باشند. « #عهدی_بغدادی» که با فضولی معاشرت داشته در #تذکره خود می نویسد: «فضولی اهل طریقت بوده است اما این تذکره نویس به طور صریح بازگو نمی کند که فضولی به کدام طریقت پایبند بوده است» ( 4 ).

#آثار_فضولی به سه #زبان ترکی آذربایجانی، فارسی و عربی است که به معرفی مختصر آنها می پردازیم:...


# # #

ادامه #مقاله را در #لینک زیر بخوانید. در اینجا فقط به ذکر #منابع مورد استفاده می‌پردازم:

http://dusharge.blogfa.com/post/53

  #منابع: _
1. تاریخ ادبیات در ایران ، ذبیح الله صفا ، ج 5 بخش 1 ص 5

2. رک : تحفه سامی ، سام میرزا ، تصحیح همایونفر ، صص 246- 245

3. دیوان فارسی فضولی ،  تصحیح حسیبه مازی اوغلی ، مقدمه ، آنکارا 1962 (  تمامی شواهد فارسی از این نسخه است )

4. نشریه دانشکده ادبیات تبریز ، سال 2 ، ش اول و دوم ، ترجمه مرحوم دکتر خیامپور

5. آذربایجان ادبیات تاریخی ( تاریخ ادبیات آذربایجان ) ،  گرد آورندگان :  م . عارف ،  م . ابراهیموف ، باکو 1960

۶. مجله « #ارمغان » ، سال 1309 ، شماره 11 ( متن کامل #سفرنامه_روح در این شماره چاپ شده )

۷. فضولی نین سئچیلمیش اثرلری ( آثار برگزیده فضولی ) ، به اهتمام : آزاده رستمووا ، جلد اول ، باکو 1988

۸. نشریه دانشکده ادبیات تبریز ، سال 2 ، ش  1و 2 ترجمه دکتر خیامپور.


#مقاله اولين بار بصورت #کنفرانس_دانشجویی در سال ۱۳۷۳ و سپس در روزنامه « #مهد_آزادی»، شماره های 531، 533 و 539، دوره چهارم ، سال چهل و پنجم  ( آبان 1373) چاپ شد.

https://telegram.me/dusharge

جایزه مهرگان ادب زبان مادری
(یادداشتی برای #ترجمه آثار #زبان_مادری به زبان‌های دیگر)

#همت_شهبازی


یکی از شاخص‌هایی که طی دوره‌ی گذشته جایزه #مهرگان_ادب را برجسته نمود توجه ویژه به آثار داستانی منتشر شده به زبان‌های مادری بود که به فارسی ترجمه شده بود. سهم #ادبیات_آذربایجان از این جایزه، معرفی رمان «قوشلار داها قورخمورلار» از خانم #رقیه_کبیری بود که در این جایزه شایسته تقدیر شناخته شد.

از سال‌ها پیش یعنی از دهه‌ی 80 در وبلاگ ادبی خود به نام #دوشرگه، بخشی تحت عنوان «چئویری بوتاسی» به راه انداختیم و در آن زمان متذکر شدیم که بیایید آثار ادبی خود را به زبانهای دیگر ترجمه کنیم. بعضی از آثار هم در حوزه نقد و شعر به زبانهای #فارسی، #انگلیسی، #فرانسه و #کردی ترجمه شد. در همان زمان هم متذکر شدیم که برای ورود به ادبیات جهانی، ترجمه آثار خود به زبان‌های دیگر ضروری است. مسلما مترجمینی که زبان مادریشان غیر از زبان ترکی است و تازه این زبان را فرا گرفته‌اند کمتر میل و وقت برای ترجمه آثار ما خواهند داشت. این، برعهده‌ی ماست که آثارمان را به زبان‌های دیگر ترجمه کنیم. تجربه‌ی ادبیات جهان هم این موضوع را تایید کرده است. در دهه 1950 در #ترکیه مترجمینی از خود ترکیه #نهضت_ترجمه‌ی آثار خود به زبان‌های دیگر را شروع کردند و نتیجه هم گرفتند. امروزه ادبیات ترکیه پابه‌پای آثار نویسندگان دنیا در جهان چاپ می‌شود.

جایزه مهرگان ادب یک جایزه مستقل ادبی است که با افزودن بخشی تحت عنوان ادبیات زبان مادری گام بزرگی در این عرصه برداشته است. این رویکرد جایزه، تنگ‌نظری محافل روشنفکری و ادبی و سیستم حکومتی که در جامعه ما حاکم است را کنار زده و نشان می‌دهد که قصد تحول در نگرش مزبور و ورود به بازنگری و تعامل نسبت به ارزش‌های زبان مادری را دارد. فرصتی که مغتنم است برای معرفی آثار داستانی‌مان به دنیای دیگر. و تا آنجا که اطلاع دارم در صورت استقبال، قصد گسترش آن نه با ترجمه بلکه با محوریت و اولویت دادن به اصل زبان‌های مادری را دارند و طبیعتا آثار تالیفی، به زبان‌های مادری داوری و معرفی خواهد شد.

بنظر می‌رسد ورود به این حوزه برای نویسندگان ما خالی از تاثیر نیست و با رویکردی خوشبینانه و فارغ از هرگونه نگرش بدبینانه پیشنهاد می‌کنیم که ورود به این عرصه را در اولویت کاری خود قرار دهند.
#فراخوان جایزه مهرگان ادب را به اشتراک می‌گذارم.

موغان _ ۱۳۹۹/۱۰/۱۶

http://ishiq.net/?p=25690

https://telegram.me/dusharge