#همت_شهبازی

#امیرعلیشیر_نوایی واقعا نابغه بوده. در همه موضوعات دست به قلم شده و کتاب دارد. بعضی کتابهایش هم در ردیف #کتابهای_تئوریک هستند. مثل #محاکمة_اللغتین (مقایسه زبانهای ترکی و فارسی). میتوان گفت بانی #زبانشناسی است با این کتابش. در موضوعات پیش روی خودش هم چه استدلالهای محکمی می‌آورد. یا کتاب #میزان_الاوزان‌اش.

همین کارش یک دنیا شاعر و نویسنده را هم به دنبال خودش کشانده. اینها یا از او تقلید کرده اند یا در باره او نوشته اند. مثل کتاب #مبانی_اللغة میرزا #مهدیخان_استرآبادی. که کتابی است در زمینه #دستور_زبان_ترکی با تکیه بر شعرهای ترکی شاعر اؤزبک علیشیر_نوایی و #محمد_فضولی شاعر_آذربایجان. یا کتاب #مجمع_الخواص (تصحیح و ترجمه همراه با متن ترکی آن توسط مرحوم دکتر #عبدالرسول_خیامپور استاد ممتاز دانشگاه_تبریز چاپ شده است) اثر #صادقی_بیک_افشار به تقلید از #تذکره_مجالس_النفائس نوشته. کتاب مجالس النفائس او که در قرن 11 از ترکی به فارسی برگردانده شده توسط #علی_اصغر_حکمت و به تصحیح ایشان در ایران چاپ شده است.

https://telegram.me/dusharge

یاردین کام ایسته‌مک عشق اهلینه دوشوار ایمیش،
عاشیقه معشوقدن مقصود بیر دیدار ایمیش.
نقدی-جان وئردوم کی، تا آلدوم متاع وصلینی،
صادقی، بو عشق سئوداسی عجب بازار ایمیش.


#صادقی_بی_افشار

هیجری 11.جی عصرین شاعیر و یازاری. اونون #تذکره_مجمع_الخواص کیتابی #اوزبک تورکجه سینده دیر. فارسجا ترجمه سی ایله بیرگه #دکتر_عبدالرسول_خیامپور طرفیندن 1327 ده #تبریز_دانشگاهی طرفیندن چاپ اولوبدور.

***

#دکتر_خیامپور استاد ممتاز دانشکده ادبیات و از نسل اول اساتید #دانشگاه_تبریز در دوران قبل از انقلاب بود. آثار او #فرهنگ_سخنوران_آذربایجان و دستور زبان فارسی مشهور میباشد. وی مدتی با #احمد_آتش و #تحسین_یازیچی از پژوهشگران بنام ترکیه مراوده داشت.

https://telegram.me/dusharge

#محمد_فضولی، رند دلسوخته
                           
نوشته: #همت_شهبازی

در تاریخ #ادبیات_آذربایجان شاهد شخصیت های ادبی بزرگی هستیم که هرکدام به نحوی به ادبیات و فرهنگ این مرز و بوم کمک کرده، آن را به اوج رسانده اند. یکی از این شخصیت ها، « محمد بن سلیمان » معروف به « مولانا فضولی » از شعرای قرن 10 هجری است. او از معدود شاعرانی است که در شعر، شعرای بعد از خود را تحت تأثیر قرار داده و متاع سخنش دست به دست گشته و جایگاهی برای خود پیدا کرده است. بیشتر آثار او، بخصوص اشعار غنایی اش در بین توده مردم رواج داشته، به طوری که وقتی میرزا مهدی خان استرآبادی کتاب « #مبانی_اللغت » یا « #سنگلاخ» خود را می نوشت ، برای گفته های خود شواهدی از اشعار فضولی می آورد.
دوره ی اواخر تیموری و اوایل صفوی دوره ای است که « در عین حال که با کامیابی های نظامی و سیاسی و با جنگاوری ها و پیروزی های مردانی چون شاه اسماعیل و شاه عباس صفوی همراه بود، با فرمانروایی مردانی لایق و با نفوذ مفسده جویان، پیشوایی فکری و عقلی متعصبان کوته نظر جاهل نیز تقارن داشت » ( 1 )
در چنین دوره ای سلیمان، پدر فضولی که گویا در #تبریز زندگی می کرده به جهت فشارهای اقتصادی و کشت و کشتارهای متعدد دنبال یک سرپناه راحت و بی اغتشاش رفت و به همین لحاظ روی به عراق نهاد.
فضولی احتمالا به سال 900 هجری در شهر « #حله » از شهرهای عراق به دنیا آمد و تحصیلات خود را در همان شهر یا احتمالا در بغداد به اتمام رسانده است. پدر فضولی بنا به گفته ی « #صادقی_بیگ_افشار » صاحب تذکره ی « #مجمع_الخواص » - که به زبان #ترکی_ازبکی نوشته شده – از ایل بیات بوده که یکی از 22 طایفه مهاجر ترکان #اوغوز می‌باشد. بنابراین عقیده کسانی چون « #سام_میرزا » که می نویسد : «فضولی از دارالسلام بغداد است و از آن شهر شاعری بهتر از او پیدا نشده» ( 2 ) مردود است. چرا که فضولی در دیوانش بغداد را دیار غربت می نامد.
اما سبب اشتهار او را به «فضولی» بهتر است از زبان خود شاعر در مقدمه #دیوان_فارسی اش بشنویم :
«در ابتدای شروع نظم هرچند روزی دل بر تخلصی می نهادم و بعد از مدتی به واسطه ظهور شریکی به تخلص دیگر تغبیر می دادم. آخرالامر معلوم  شد  که یارانی که پیش از من بوده اند تخلص ها را بیش از معانی ربوده اند ».  ( 3 )
استاد « #برتلس» خاورشناس روسی، او را از « #حروفیان» دانسته است. لیکن در اشعار او نشانی از عقاید و افکار #حروفیان دیده نمی شود:

مشو قانع به صوت و حرف ، کسب فیض معنی کن
که داود از نبوت می کند  دعوی نه  ز الحانش

شاید این نظر از آنجا ناشی شده باشد که استادِ فضولی ، یعنی « #ملک_الشعرا_حبیبی » - که از استادان مسلم #شعر_ترکی بوده و دیوان او توسط « م. ساوالان » چاپ شده است و تأثیر او را در اشعار ترکی #شاه_اسماعیل_ختایی و خود فضولی می توان مشاهده کرد - یکی از شاعران حروفی بوده و به همین لحاظ فضولی را هم تالی استاد خود معرفی کرده باشند. « #عهدی_بغدادی» که با فضولی معاشرت داشته در #تذکره خود می نویسد: «فضولی اهل طریقت بوده است اما این تذکره نویس به طور صریح بازگو نمی کند که فضولی به کدام طریقت پایبند بوده است» ( 4 ).

#آثار_فضولی به سه #زبان ترکی آذربایجانی، فارسی و عربی است که به معرفی مختصر آنها می پردازیم:...


# # #

ادامه #مقاله را در #لینک زیر بخوانید. در اینجا فقط به ذکر #منابع مورد استفاده می‌پردازم:

http://dusharge.blogfa.com/post/53

  #منابع: _
1. تاریخ ادبیات در ایران ، ذبیح الله صفا ، ج 5 بخش 1 ص 5

2. رک : تحفه سامی ، سام میرزا ، تصحیح همایونفر ، صص 246- 245

3. دیوان فارسی فضولی ،  تصحیح حسیبه مازی اوغلی ، مقدمه ، آنکارا 1962 (  تمامی شواهد فارسی از این نسخه است )

4. نشریه دانشکده ادبیات تبریز ، سال 2 ، ش اول و دوم ، ترجمه مرحوم دکتر خیامپور

5. آذربایجان ادبیات تاریخی ( تاریخ ادبیات آذربایجان ) ،  گرد آورندگان :  م . عارف ،  م . ابراهیموف ، باکو 1960

۶. مجله « #ارمغان » ، سال 1309 ، شماره 11 ( متن کامل #سفرنامه_روح در این شماره چاپ شده )

۷. فضولی نین سئچیلمیش اثرلری ( آثار برگزیده فضولی ) ، به اهتمام : آزاده رستمووا ، جلد اول ، باکو 1988

۸. نشریه دانشکده ادبیات تبریز ، سال 2 ، ش  1و 2 ترجمه دکتر خیامپور.


#مقاله اولين بار بصورت #کنفرانس_دانشجویی در سال ۱۳۷۳ و سپس در روزنامه « #مهد_آزادی»، شماره های 531، 533 و 539، دوره چهارم ، سال چهل و پنجم  ( آبان 1373) چاپ شد.

https://telegram.me/dusharge