جامعه‌شناسی گروه‌های اجتماعی

👈" از تضاد گفتمانی تا شکاف گفتمانی "
در اعتراضات جاری جامعه ایران

✍ طی روزهای گذشته تحلیل های بسیاری درباره ی تلقی عنوان مناسب بر اعتراضات مردم از جمله جنبش، خیزش، شورش یا حتی انقلاب، مشارکت گروه‌های مختلف در آن از حیث سن و طبقه و تحصیلات و جنس، و نیز محتوا و نوع بیان مطالبات توسط معترضین؛ از سوی متخصصان و فعالین علوم اجتماعی ارائه شده است.
دو موضوع نخست یعنی تلقی عنوان مناسب و نوع ویژگی های جمعیت شناختی این اعتراضات به مجالی دیگر موکول می شود لیکن نوع بیان و محتوای مطالبات معترضین، قابل تأمل است.

✅ بنظر نگارنده، آن چه مشهود است تضاد گفتمانی کنش گران این میدان با گفتمان رسمی جامعه است. از آنجا که گفتمان رسمی جمهوری اسلامی ایران در بستر گفتمان غیررسمی انقلاب اسلامی و گفتمان دینی، شکل گرفته است؛ انتظار می رفت گفتمان گروه های مختلف معترضان حاضر در حوادث جاری، متأثر از گزاره های این بستر گفتمانی و درنهایت در قالب تقابل گفتمانی ابراز وجود نماید.
همچون گزاره های گفتمانی اعتراضات سال ۱۳۸۸ موسوم به جنبش سبز که تسلط و تاثیر گفتمان رسمی جمهوری اسلامی و دایره ی وسیع تر احاطه کننده ی آن یعنی گفتمان دینی و (انقلاب اسلامی) بر بازتولید آن ها و بروز گفتمان جدید آن جنبش در مطالبات و بیانیه های کنش گران آن در قالب شعارهای معترضان، مشهود بود و تنها در قالب تقابل گفتمانی جلوه گر شد.

✅ مثال دیگر این تأثیرپذیری و تسلط را در گفتمان کنش گران جنگ هشت ساله ایران و عراق به ویژه در میان گروه‌های به حاشیه رانده شده ازجمله زنان، می توان دید. در پژوهش پایان نامه کارشناسی ارشد خود بخشی از این تأثر را مورد کنکاش جامعه شناختی با عنایت به چارچوب نظری دوتن از اندیشمندان و صاحب‌نظران گفتمان- میشل فوکو و نورمن فرکلاف - قرار داده ام‌ (تأثیر گفتمان رسمی بر روایت زنان از جنگ ایران و عراق، پایان نامه کارشناسی ارشد، ۱۳۸۷، دانشگاه آزاد).

✅ اما در طول مطالبات کلامی و مکتوب اعتراضات پنجاه روز گذشته با گفتمانی متفاوت و در تضاد با گفتمان رسمی حاکم بر جامعه ایران، مواجه شده ایم. این بدان معناست که کنش گران این میدان به خصوص زنان و نوجوانان و جوانان، نه تنها گزاره های گفتمان رسمی را بازتولید نکرده‌اند و در تقابل با آن هستند، بلکه از تقابل گفتمانی عبور کرده، به تضاد گفتمانی با گفتمان رسمی جمهوری اسلامی رسیده اند و گفتمانی به مثابه جریانی اجتماعی با کلمات و عبارات و مفاهیم و معاني جدید؛ تولید نموده‌اند. جالب آن که این گفتمان جدید از سوی کنش گران زن و مرد، باتوجه به نوع محرومیت از قدرت و در حاشیه ماندگی غالب زنان، بطور توأمان بروز و ظهور یافته است.
بنظر می رسد که این گفتمان نوظهور پس از زایش و اعلام وجود، کارگزاران و کنش گران خود را دربرگرفته و آن ها را هدایت می کند تا جایی که ممکن است گزاره های آن قوت گیرد و خود عامل تحرک اجتماعی، تغییر و حتی تحولات اجتماعی شود.
و در این مسیر بسته به نوع رابطه ی دیالکتیکی با گفتمان رسمی، از تضاد گفتمانی نیز پیشی گرفته و به شکاف گفتمانی نزدیک می شود.

✅ درخواست تغییرات اساسی و بنیادین در ساختار نظام، مقابله و اعلام ضدیت با الزامات گفتمان رسمی همچون حجاب اجباری، اعتراض به رویکرد جنسیتی در مناسبات زنان و مردان، مطالبات فراتر از نیازهای پایه ای معیشتی و اقتصادی، تأکید بر دموکراسی در تمامی شؤون زیست فردی و اجتماعی افراد جامعه، ابراز نفرت و انزجار از توتالیتاریسم و دیکتاتوری و تبعیض، و درنهایت تاکید ویژه و خاص بر گزاره و مطالبه‌ی‌محوری #زن‌زندگی‌آزادی؛ در آنچه از کنش گران معترض می‌شنویم، نمایان‌گر زایش و بروز گفتمان جدیدی است که طبعا گفتمان رسمی جامعه را به چالش جدی فرا خوانده است.

🔵 اگر بپذیریم گفتمان های متفاوت، نظام های معنایی متفاوتی می سازند؛ بنظر می رسد پاسخ هایی همچون #سرکوب، #طرد، تمسخر و #نادیده_انگاری از سوی ساختار رسمی حکومت؛ کمکی به میدان مطالبات معترضین و بازگشت آرامش به جامعه، نخواهد کرد و چه بسا تضاد گفتمانی عمیق تر، شدیدتر و وسیع تر شده و جای خود را به شکاف گفتمانی میان معترضین و کارگزاران خواهد داد.

✍فریبا نظری
آبان ۱۴۰۱

#زن‌زندگی‌آزادی
#تضادگفتمانی
#حجاب‌اجباری
#تقابل‌گفتمانی
#شکاف‌گفتمانی
#کارگزاران
📝 @f_nazari
https://t.me/Sociologyofsocialgroups