@dusharge || همت شهبازی
287 subscribers
119 photos
2 videos
30 files
346 links
@dusharge
کانالدا کی یازی‌لاری کانالین لینکینی وئرمک شرطی ایله پایلاشماق اولار.
اشتراک‌گذاری مطالب کانال به شرط ارائه لینک آن مجاز است.
Download Telegram
#تابو (TABU)
§ یازان: #عادل_بابایئو
§ کؤچورن: همت شهبازی


«#تابو پولینئزیا (جزایر پلینیزی) سؤزودور. بؤیوک اوکئان (اقیانوس کبیر) آدالاریندا یاشایان یئرلی اهالی نین دیلینده ایشلنمیش و اصلینده «قاداغان» دئمکدیر. بو قاداغانلار چئشیدلی اولا بیلر: معین حئیوان اوولاماق، معین بیتکینی یئمک، آغاجا توخونماق و سایره بئله قاداغان سؤزلره ده اویغونلاشدیریلیر. بو و یا باشقا سؤزون تلفظ ائدیلمه سی قاداغان ائدیلدیکده همین اولای دیلچیلیک ده تابو آدلانیر».
تابو– #قاداغان ائدیلمیش #سؤزلردیر. بعضا بونو سانسور اولونمایان سؤزلرله ده عینی لشدیریرلر. تابو اوسلوبی سوییه دن و ایشلنمه ساحه سیندن آسیلی دیر. دیلده ائله سوییه (دانیشانلارین آشاغی سوییه سی) واردیر کی اورادا هئچ بیر تابو یوخدور. یعنی هر جور سؤز ایشله دیلیر. بو، حتتا #وولقار سؤزلره ده عایددیر. تابو جمعیتده گئنیش یاییلمیش آنلاییش دیر. بونا حقوقی، اخلاقی، ائتنوقرافیک (قوم نگاری) و دیلچیلیک موقع لریندن یاناشماق اولار.
تابویا حقوقی موقعدن یاناشما هله دیلده و معیشتده تابو آنلاییشی مئیدانا گلمه میشدن جمعیت بو و یا باشقا حرکتی قاداغان حئساب ائتمیشدیر. هله قبیله دؤورونده باشقاسی نین ساحه سینه گیرمک، اونلار ایله علاقه ده اولماق، باشقا قبیله نین آدیندان یارارلانماق، املاکینا توخونماق تابو–قاداغان ایدی. سونرالار بو آنلاییش هم گئنیشلندی، هم ده عینی لشدی. چاغداش دؤورده #حقوقی_تابو آرتیق عینی معنا داشییر. حتتا حقوقی تابو حرکته دئییل، دانیشیغا عایددیر. مثلا دؤولت علیهینه، دؤولت باشچیسی علیهینه و معین سیرلری دانیشماق اولماز.
دؤولت کشفیات ایشلرینده هر سؤزو دانیشماق اولماز. اورادا چوخ شئی اوستو اؤرتولو شکیلده، چوخ واخ اختصارلا وئریلیر. کشفیاتچی اؤزو اونو باشا دوشمه لیدیر. یازاندا ایسه اختصاری، فاصیله نی اوچ نؤقطه عوض ائدیر. #موسی_قوجایئوین «مایع قیزیل» #رومانیندا ایکی کشفیاتچی بیربیریله محض بو اوسلوبدا دانیشیر:
جورج اونو بیر آز دا تعریفله دی، اؤزو ده اوستالیقلا، آستالیقلا:
-ناراحات لیغینیزی حیس ائدیرم، رئیس... آغیللی آداملار ناراحات اولورلار.
-دوغرودور جورج، دوغرودور. – بو تعریف بویلون جانینا یاغ کیمی یاییلدی. – همین دقیق معلوماتلاردا گؤستریلیر کی، رایسئخ ایشدن قوولموش بیر نفر چئکیستی گویا اله آلیب، اؤزو ده پول ایله ... بو، منی چوخ ناراحات ائدیر ... هله لیک اؤزو بیر شئی یازمیر ... آمما. .. چئکیست، پول ... نه ایسه ... اینانا بیلمیرم ... اولا بیلسین کی ... دیلیم ده توتمور ... اولا بیلسین کی، چئکیست لر اونو رایسئخ دسته سینه یئریتمیش لر».
حربی سیرلرده، حقوقی تابو ساییلیر. حربی بؤلمه لرین نؤمره سینی، یئرینی بیلدیرمک قاداغان دیر. بونا گؤره ده «ن» حرفی ایله حربی بؤلمه یه اشاره ائدیلیر.


#اخلاقی_تابو:

اخلاقی تابونون حرکت و اونسیت گئدیشینده (پروسئس) کی تظاهور فورمالاری واردیر. اخلاقی تابونون فورماسی اساسن حقوقی، #ائتنوقرافیک_تابولارلا باغلی دیر. اونسیت فورماسی ایسه داها چوخ دیلده اؤزونو گؤستریر. مثلا اخلاق قایدالارینا گؤره هئچ کیم اوزاق مسافه دن دوروب قادین آدینی اوجادان چاغیرمامالیدیر؛ و یاخود قادین تایفاسی نین آدینی کیشی لر آراسیندا چکمک دوزگون ساییلمیر. مثلا .شایق–ین «مکتوب یئتیشمه دی» حئکایه سینه باخاق:

میرزه مکتوبو یازاندان سونرا قوربان دان سوروشدو:
- مکتوب کیمه چاتاجاق؟ - یاز کی، چاتاجاق قوربانین اوشاقلاری نین آناسینا.
کئچمیش اخلاق قایدالارینا گؤره کیشی اؤز اوشاقلاری نین آدلارینی دا بؤیوک لرین یانیندا دئیه بیلمزدی؛ نؤکرینیزدیر، آروادینی ایسه فیلان کسین قیزی دئیه آدلاندیراردی.
#بدیعی_ادبیاتدا دا بئله ایدی. مثلا: ع. #باکیخانوف « #کیتاب_عسگریه» آدلی اثرینده #قادین آدی ایشلتمه ییب کی، هانسی قیزین آدینی چکسه، آتاسی گلیب معرکه سالار کی، نییه منیم قیزیمین آدینی چکمیسن؟ بونا گؤره ده اثرین قهرمانی مرثیه خوان قیزی آدلانیر.
دئدیک لریمیزه ع. #حاقوئردیئوین «#خیالات» #پیئسینده کی بیر ائپیزودلا یئکون وورماق اولار. حتم خان آغامیرزه فتحعلی ایله دالاشیر کی:
«هله بونلار هامیسی بیر کنارا، سن منیم اؤزومو مسخره یه قویوبسان، بو هئچ، بو عؤرت–اوشاقلا نه ایشین وار؟ سن اؤزون هرچند مسلمانلیقدان کنار بیر آدامسان، آمما یئنه نه قدر اولسا، سنین قانین مسلمان قانی دیر. هئچ سنه مسلمانین عصمتینه توخونماق یاراشارمی؟ قارداش، نییه منیم عورتیمین قیزیمین آدینی جاماعات بیلسین؟ عاییب اولسون سنین چون، عاییب اولسون !»
شرق خلق لرینده بئله بیر عادت وار. جاوان گلین والدین لری نین یانیندا اری نین آدینی چکمه مه لیدیر بو، هم اخلاقی، هم ده ائتنوقرافیک تابودور.


قایناق: " #دیلچی_لییه_گیریش" کیتابی، باکی 1992

https://telegram.me/dusharge
#دیوان_تصحیحی، #نسیمی و ایکی جهان
 
#همت_شهبازی
 
#کلاسیک متن‌لری آراشدیریب تصحیح ائده‌رک، الیازما سیستئمیندن بو گونکو تایپ ائتمه‌ متنینه گتیرمکده بؤیوک و اذیت چکیجی بیر ایش‌دیر. بونون ان چتین یئری #نسخه‌بدل آراشدیرمادیر. نسخه‌بدل‌لری قارشی قارشییا قویوب هانسی واریانتین دوغرو یانلیش اولماسی دیوان مصححی‌نین ان حساس ایش‌لریندن حساب اولونور. بونا قاتلاشان مصحح، همی الینده اساس گؤتوردویو متنی نظره آلیر همی ده باشقا نسخه‌لری. او، باشقا نسخه‌لری اساس نسخه ایله توتوشدوردوقدا بیر آندا نئچه بیر سیرا مقصدیؤنلو ایش‌لر ده گؤرور. تاسوفله ایندییه‌دک چاپ اولان #تورکجه_دیوان مصحح‌لری بو اساسی، اؤز ایش‌لرینده یوروتمکدن چکینیرلر.

بو حاقدا بوگونه‌جک #علمی اساسدا چاپ اولان تورکجه دیوان‌لار سیراسیندا، سایین #رسول_اسماعیل‌زاده‌نین، #شاه_اسماعیل_ختایی دیوانی‌نین (۱۳۸۰) چاپی‌دیر. او بو اثرده اساس گؤتوردویو نسخه ایله بیرگه نئچه نسخه‌بدل‌لری ده نظره آلاراق کلمه، عبارت و یا بیت فرقلرینی هر صفحه‌نین آلتیندا ایضاح ائتمیشدیر. بونلاری دئمکدن، مقصدیمی باشقا بیر شئیه یؤنلتمکدیر. بو گونلرده #نسیمی‌نین «منده سیغار ایکی جهان من بو جهانه سیغمازام» بیتی‌نین دوغرو یانلیش واریانتی حاقدا ایکی باخیش ایزله‌دیم. هر ایکی باخیشدا اونون دوغرو واریانتی «منده سیغاریکن» اولدوغونو وورغولامیشلار:
 
1.بیرینجی باخیش سایین #ایواز_طاهایا عایددیر. یازیچی « #شعر_وارلیغین_ائوی‌دیر» (صص 39-42) کیتابیندان بیر بؤلوم گتیرمکله شعرین رقصه بنزری اولدوغونو تحلیل ائدرکن بو بئیته ده اشاره ائدیر. سونرا بیته بیر ایضاح دا #تلگرام_کانالیندا آرتیریر. (قئید ائدیرم بو ایضاح کیتابدا یوخدور). ایضاح بئله‌دیر:

«عمادالدین نسیمی‌نین بو مصراعسینداکی «ایکی» سؤزو بعضی الیازما نسخه‌لرینده عینی بیچیمده یازیلدیغینا باخمایاراق، بیرایکی نسخه‌ده «ایکن» کیمی قئید ائدیلمیشدیر. نسیمی‌نین بیر نئچه غزلده ایکی جهان تعبیرینی قوللاندیغینا باخمایاراق «سیغاریکن» واریانتی داها #آخیجی، داها #منطیقی گؤزه چارپیر. یوخسا ایکینجی مصراع «من بو ایکی جهانا سیغمازام» کیمی بیر آنلام داشیمالی ایدی».
 
قئید ائدیرم کی ایندییه‌جک چاپ اولان دیوانلاردا «ایکی» کلمه‌سی چاپ اولوبدور. اونلارا اشاره ائدیرم:
 
#حمید_آراسلی، باکی 2004،
#عراق_چاپی باکی 1987،
#دکتر_صدیق چاپی تبریز 1387،
#دکتر_حسین_آیان چاپی ، تورکیه 1990.

بونلاری نظره آلاراق یازار بعضی نسخه‌لرده «سیغاریکن» گلدیینه اشاره ائتدیینده هانسی چاپلاری نظره آلدیغی بللی دئییل.
 
2. ایکینجی باخیش شخصی تلگرام کانالیندا یاییلان سایین #خسرو_باریشان جنابلارینا عایددیر. بئله‌جه:
«منیم آراشدیرمالاریم سونوجو و #شاعیرلیک_بیلینجیمه گؤره «عمادالدین نسیمی»نین بو شعری‌نین ایلک بئیتی‌نین ایلک مصراعسی بئله اولاجاقدیر:
«منده سیغار ایکن جهان من بو جهانه سیغمازام»
 
هر ایکی باخیشدا #نسخه‌لره اساسلانمادان #شاعیرلیک و یا خود #ذوق‌لرینه استناد ائده‌رک «سیغاریکن» واریانتینی قبول ائدیرلر. ایوازبی «داها #آخیجی، داها #منطقی» ایفاده‌سی ایله، خسرو بی ده « #شاعیرلیک_بیلینجی» ایفاده‌سی ایله. بئله بیر ایشی بیز #دیوان_اوخونوشو آدلاندیریریق. بونون اؤرنه‌یی #احمد_شاملونون دیوان حافظ چاپی‌دیر. بوتون نسخه‌لری و نسخه‌لرده دیوان شاعیری‌نین شعر دوزومونه سایغی‌سیزلیق ائده‌رک اؤز ذوقو ایله کلمه، عباره و یا بیت‌لرین یئرینی دَییشدیره‌رک گؤیلو ایسته‌دییی یئرده گتیرمک، نهایتده ایشین اونودولماسینا سبب اولاجاقدیر. عینی ایله شاملونون ایشی کیمی.
 
هر ایکی #یازاریمیز اؤزلریندن اؤنجه بو حاقدا سؤیله‌نیلن #فیکیرلره اشاره ائتمه‌دن، بو #تاپینتینی اؤزلرینه عاید و مخصوص اولدوغونو بیر نوعو وورغولاییرلار.
 
حال بو کی #عیسی_حبیب‌بیلی‌نین «جهانا سیغمایان شاعیر» (آوانقارد نت، انترنت) مقاله‌سینه استنادا، واختی ایله #بختیار_واهابزاده، اوندان علاوه نئچه ایل اؤنجه #گونتای_بی_جوانشیر بیر یازیسیندا و #علیار_صفرلی ایله دارتیشمادا دا (آزادلیق رادیوسو، یانوار 2015) بو فیکری ایره‌لی سورموشدور.
#ادبی_تدقیقاتدا باشقالاری‌نین حاققینی اؤده‌مک، هئچ بیر یازار و تدقیقاتچی‌نین قیمتینی آشاغیلاماز، اوسته‌لیک اونون نه قدر آراشدیرمادا دقیق، باشقالاری‌نین نظرینه قیمت وئردیینی، همی ده #اخلاقی چرچیوه‌لره ایناندیغینی، بونلاردان علاوه نه قدر #علمی بیر آدام اولماسینا اوخوجو طرفیندن امضا آتاجاغینی و اونونلا آراشدیریجی آراسیندا #صمیمی‌لیک یاراتماغا امکان یاراداجاغینی اورتایا قویاجاقدیر.
 
#موغان ، ۹۸۰۶۰۲۴


https://telegram.me/dusharge

قایناقلار:
عیسی حبیب‌بیلی
http://www.avanqard.net/index.php?action=static_detail&static_id=59037


گونتای جوانشیر:
https://www.azadliq.org/a/24781598.html