#اعداد در #کتیبه‌های_اورخون_یئنی_سئی

#همت_شهبازی

در کتیبه‌های #اورخون_یئنی‌سئی که در قرن ۴ و به روایتی در قرن ۷ میلادی بر روی سنگ قبر شاهان ترک و به #زبان_ترکی نگاشته شده است نکته‌ای در خصوص شمارش‌ها ( سای‌لار ) توجهم را جلب کرد.

در این #کتیبه‌ها اعداد ( بیر، ایکی ...دوققوز ) ( 1 الی 9 ) به همان صورت امروزی است.

اما در خصوص اعداد #دورقمی شیوه بکارگیری آن عجیب است:

اعداد دورقمیِ سرراست مثل 20، 30 ، 40 و ... به همان صورت ( اییرمی و... به شکل امروزی ) بکار می رود اما وقتی شمارش های یکان آنها اضافه می شود مفهوم عکس آن می‌شود. به عنوان مثال وقتی منظور (هفده 17 ) باشد در کتیبه بصورت ( یئددی ییرمی ) یعنی ( 27 امروزی) بکار می رود. البته مستحضرید امروزه ( 27 ) بصورت " اییرمی یئددی " بکار می رود نه " یئددی ییرمی ".

اصل موضوع نیز به اینجا ارتباط دارد. چون الفبای " گؤک تورک " یعنی ( الفبای کتیبه ها ) از راست به چپ ( مثل الفبای عربی و گویا از بالا به پائین ) خوانده می شده است. مثل نمونه‌های زیر:

شمارش 31 : کول تیگن بیرقیرق ( به تعبیر امروزی ۳۱) یاشایور ارتی.

شمارش های 17 و 27 : کول تیگن قوی ییلقا ییتی یَگیرمیکه ( 27 امروزی ) اوچدی. توقوزینچ آی ییتی اوتوزقا ( 37 امروزی ) یوغ ارتورتیمیز.

###

متون کتیبه های اورخون یئنی سئی برگرفته از کتاب " #اورخون_آبیده‌لری " است که اصل متون کتیبه ها را مرحوم #نجیب_عاصم خوانده است. بخشی از این متون توسط نگارنده این سطور ( به همراه اصل تلفظ متون ) به #ترکی_آذربایجانی امروزی ترجمه و در هفته نامه " #نوید_آذربایجان " شماره 172، تاریخ 27/5/ 1380 چاپ شده است.



https://telegram.me/dusharge

اثری #فارسجا بیر #شعر_توپلوسونون بیر بؤلومونه یئرلشدیریب سیریماسی‌نین سببینی باشا دوشمه‌دیم. بو کیتاب اؤنجه مستقل بیر اثر کیمی یاییملانمیشدیر. یئنی چاپداکی بعضی دَییشیکلیک‌لر یئرلی‌دیر. اؤرنک اوچون بندلرین سیرا دوزومو مضمونجا داها یاخینلاشیبدیر. آنجاق بو چاپدا، مصراعلارین ایچینده گتیریلن دَییشیکلیک‌لرین بیر چوخو ایله راضیلاشا بیلمه‌دیم. عینی حالدا ایلک چاپدا اولان بعضی گؤزل بندلرین یئنی چاپدا حذف اولونماسی دا یاخشی آلینماییبدیر. مندن سورسانیز عمومیتله اوستونلویو #ایلکین_چاپا یعنی ۱۳۵۷ چاپینا وئره‌ردیم. بونا گؤره بو یازیدا #شعر اؤرنک‌لرینی وئرمکده ایلک چاپی واریانت گؤتورموشم. ضعیف دَییشمه‌لردن بیری یوخاریدا اؤرنک وئردییمیز «بو بیر سؤزدور…» بندی‌دیرکی مقایسه اوچون یئنی چاپدا اولان واریانتی وئریرم:

بو بیر سؤزدور گولوم قالسین یادیندا
شیرین یا شور، توتارلیق وار دادیندا
حقیقت، بیر اوزون چای‌دیر یئر اوزره
که یوز تای دان کئچیر، یوز بیر آدیندا

####

#یازی ایلک دفعه #نوید_آذربایجان قزئتی‌ ۱۳۸۰/۶/۲۰ سای ۱۷۹ دا چاپ اولاراق سونرالار آزاجیق دییشیکلیکله #آذری درگیسینده چاپ اولدو.

https://telegram.me/dusharge

حياتين چتينليك‌لرينه دؤزمك، سارسيلماز قارتالي اؤزونو اؤلدورمك نتيجه‌سينه گتيريب چيخاريرمی؟ بئله بير حالدا اونا بو ميراث، دوغما آناسيندان قالماقلا، او دا آناسي كيمي مجبوريت زوروندان ياشاماغا حاققي يوخدورمو؟ بو كيمي سورغولار اوخوجو يوزوموندا آرتيب ياشاماغا باشلايير.
قارتال اؤز دوغما آناسيني وفاسيز و لياقت‌سيز گؤردوكده، آنا يوردوندان گئتمك قرارينا گلير. آيري بير محيط‌ده جنايت‌لر و غيراخلاقي ايش‌لرين قارشيسيندا اعتناسيز اولماقلا، ياخشي و ايدئال بير توپلوما گيرمكدن‌ اوزاقلاشير. اونون تميز و يوموشاق روحو كوْبودلاشير و بوتون تميزليك و اخلاقي جيغيرلاردان اوزاقلاشير، يقين كي بونو، محيطين غيراخلاقي جهت‌لري و قارما‌ـ قاريشيقليغي طلب ائدير.

باشقا طرفدن ايسه او، قارداش و آناليغيني يوخسوللوقدان قورتارماقلا اؤزونه آد قازاناراق ديللرده ياشايير. بئله‌ليكله اؤز دوغما آناسي‌نین یولونو گئتمیر و اونون کیمی ياشاماقدان چكينير. او، دوغما آناسي‌نين اؤز حياتينا قصد ائتمك فيكرينده اولاركن، اؤزو بو يولون قوربانلاريندان اولور. او آناسيندان انتقام آلماق فيكرينده‌ايدي آنجاق دوغما آناسي كيمي او دا اخلاقسيزليغا طرف گئدير.
باشقا طرفدن ايسه، صباحي نرگيزين (قارتالين له‌له و آناليغي) فداكارليق روحونو گؤسترمكله آنالارين و قادين‌لارين فداكارليق‌لاريني اينجه و بديعي شكيلده عكس ائتديرير. نرگيز چتين شرايطده ياشاسا دا، او بوتون وار قووه‌سيله چاليشير و اوميديني ايتيرمير. بونلار هاميسي گنجعلي صباحي‌نين گؤز‌ل و سارسيلماز و اينجه روحونون تميزلييني يانسيدير.

####

اتك يازي:
1 و 2) قارتال، گنجعلي صباحي ، انتشارات فرزانه ، ايكينجي چاپ 1357

#مقاله ایلک دفعه 1380.جی ایلده " #نوید_آذربایجان" قزئتینده چاپ اولوبدور. بلکه ایندی باخیلسا آزاجیق فرقلی باخیلیردی بو اثره. آمما یازی‌نین ایلک یازیلیش اؤزللیینی دَییشدیرمک ایسته‌مه‌دیم.

https://telegram.me/dusharge