🔶 یاد : پنجمین سالگرد درگذشت فاطمه مرنیسی ( ۱۹۴۰-۲۰۱۵ )

🔹 اسلام ... دموکراسی ... زنان
🔶 نهاد‌های هراس از نگاه فاطمة المرنیسي (هراس از نوسازی و مدرنیته)

حسین عباسی
@iranfardamag

🔸آن‎چنان‎که‌ نقطه‎ی اساسی و خاستگاه بنیادین گفتمان فاطمه مرنیسی را مسائل مربوط به زن در حوزه‎ی تاریخ و نیز واقعیت کنونی شکل می‎دهد، نکته‎ی قابل توجّه آن است که این نقطه‎ی اساسی ـ به‎‌گونه‎ای کاملاً روشن ـ قادر به نمایاندن بحران فراگیر واقعیت جوامع عربی اسلامی در همه‎ی جوانب آن است؛ درست همان‎گونه‎که هر سلول از سلول‎های یک جان‎دار می‌تواند به‎خوبی همه‎ی ویژگی‎های جان‎دار و تاریخ تکامل زیست‎شناختی وی را نمایان سازد.

🔸 مسائل مربوط به زن در گفتمان فاطمه مرنیسی، تنها به جنس و مؤنّث‎بودن و مذکّربودن و یا بررسی عقب‎ماندگی اجتماعی و انحطاط فکری محدود نمی‎شود و صرفاً یک مسأله‎ی دینی نیست ـ البته اگرچه همه‎ی این موارد چشم‎اندازهایی مشروع در تحلیل مسأله‎ی زنان است. گفتمان مرنیسی امّا ـ افزون ‏بر این‎ها همه ـ شامل بررسی قضیه‎ی «بحران قدرت سیاسی» در تعامل آن با مردم از آغاز تاریخ سیاسی عربی تا به امروز است.

🔸 مرنیسی در راستای تحلیل ویژگی‎های روابط آشفته‎ی حاکمان و مردم در زمینه‎ی تاریخی ـ اجتماعی، به کشف ریشه‎های ژرف بحران «زن» در بستر واقعیت و تاریخ عربی دست می‎یازد و کتابی که در این‎جا عرضه و گزارش می‎شود، برای دلالت بر آن‎چه گفتیم، کفایت می‎کند.

🔸 کتاب «دموکراسی و اسلام»(ابوزید:2000) که درباره‎ی هراس از نوگرایی و مدرنیته و «هراس از دانش جدید» سخن می‎گوید. حال این مسائل چه ارتباطی با زن دارند؟ در پاسخ به این پرسش چه‌‎بسا معرّفی عناوین فصول کتاب ـ پیش ‏از پرداختن به درون‎مایه‏ی آن ـ برای دست‎یابی به برخی‏ از پاسخ‎ها، سودمند باشد.

🔸 کتاب مرنیسی با مقدّمه‎ای تحت عنوان «جنگِ خلیجِ فارس؛ هراس و مرزهای آن» می‌آغازد و فصل‎های ده‎گانه‌ی کتاب، در دو بخش جای گرفته‎اند: بخش نخست باعنوان «مدرنیته‎ی ناتمام»، شامل پنج فصل است:
1ـ هراس از غربِ بیگانه
2ـ هراس از ره‎بَر
3ـ هراس از دموکراسی
4ـ قطع‎نامه‌ی سازمان ملل متحد
5ـ قرآن
بخش دوّم باعنوان «مفاهیم مقدّس و آشفتگی‎های نامقدّس» شامل فصول زیر است:
6ـ هراس از آزادی اندیشه
7ـ هراس از فردگرایی
8ـ هراس از گذشته
9ـ هراس از حال
10ـ سرود زنانه: سرنوشت ـ آزادی

🔸 هراسیدن، موضوع اصلی کتاب و مرکز دلالتی آن است. از همان مقدمه‎ی کتاب می‏توان حضور لفظی و معنایی آن را به ‏چشم دید و البته بر پیشانی هفت فصل از فصول کتاب نیز داغ آن هست. نقطه‎ی آغازین تحلیل این ترس، لحظه‎ای در تاریخ معاصر ـ یعنی جنگ دوّم خلیج فارس یا حمله‏ی امریکا به عراق به‎دنبال حمله‏ی عراق به کویت است. مرنیسی بر آن است که این لحظه را می‎توان آنی برشمرد، که در آن هراسی بنیان‎برافکن از پرده برون می‏افتد، که پیش‏ از این در ناخودآگاه ما نهان شده بود. بدین‎ترتیب، جنگِ خلیج فارس پیش ‏از آن‎که این ترس را پدید آورد درواقع از این هراسِ نهفته در وجود ما پرده برداشته، آن را به سطح خودآگاه کشانده است.

🔸 همین جنگ امّا از سوی دیگر هم‎زمان با پرده‎دری از این ترس نهانی، به مردم عرب «دروغین»بودن دموکراسی غرب و بی‎معنابودن ادعاهای غربیان در برابری را نشان داده، نقطه‎ی پایانی بر «توهّماتی» بود، که در ذهن همه‎ی ما درباره‎ی نظم نوین جهانی جا خوش کرده بود؛ توهّماتی که بر بنیاد مشارکت و نه بر پایه‎ی تنش شکل می‎گیرد و توهّماتی که چه‌‎بسا دلیل برآمدن آن‎ها فروپاشی دیوار برلین برمبنای اراده و خواست مردم آلمان بود. هرقدر سقوط دیوار حایل ـ یا آن‎چنان‎که مرنیسی خوش دارد بگوید: «حجاب» ـ میان برلین شرقی و برلین غربی به‌‎عنوان نشانه‎ای مثبت در راستای آغاز عصر چیرگی دموکراسی و پیدایی شفافیت و شکستن مرزها تفسیر شد، جنگ خلیج فارس را می‎شد نقطه‎ای دانست که دروغین‎بودن همه‎ی این‎ها را برای مردم عرب نشان داد و آنان را از مشارکت در این جهان نو ناامید ساخت. هراندازه آن حالت نخست خوش‎حالی و امید را در دل پروراند، وضعیت دوّم امّا باعث اندوه و افسردگی شد و آن هراس نهان را از پرده برون آورد.

🔸 جنگ خلیج فارس فاش کرد، شهرهای عربی ـ که نماد آن‎ها بغداد پایتخت دوران طلایی خلافت است ـ دیگر از مرزی برخوردار نیستند و ـ به‌‏قول رئیسِ جمهور [وقت امریکا: جورج دبلیو] «بوش» به‎بهانه‌ی دفاع از آزادی، به مِلکی مُشاع و جایگاهی بارور برای جولان تکنولوژی‌های ویرانگر غرب بدل شده‎اند. یک شهر عربی که زمانی به دیوارهای بلند و مرزها و دژهای محکم خود شُهره بود، به زنی بدل شد، که حجاب از چهره برداشته، بی‎شمار چشم بیگانه‌ به او خیره شده‎اند؛ تا شرافتش را طیِّ عملیات تجاوزگرانه‎ای لکّه‌دار کنند، که جهانیان به‌‏لطف CNN و دیگر شبکه‌های ماهواره‎ای شاهد آن بودند.»

#حامد_ابوزید
#فاطمه_مرنیسی



https://bit.ly/3oDM3HL

🔴 عصا زنان؛ در پی احقاق حقوقِ زنان

🔷سیدهادی طباطبایی
@iranfardamag

🔸پاپ فرانسیس _رهبر کاتولیکهای جهان_ بار دیگر در خصوص حقوقِ زنان سخن گفته است. می‌داند که هر چه بگوید، باز هم دیگرانی هستند که جفا در حق زنان می‌کنند. وی این بار صراحتاً عنوان کرده: «کسانی که مرتکب خشونت علیه زنان می‌شوند، دست به کاری تقریباً شیطانی زده‌اند». این عمل را چنان ناروا دانسته که آن را با اعمال شیطانی برابر می‌بیند.

▪️پاپ پیش از این هم کوشیده بود تا جایگاه زنان را در نظام کلیسایی ارتقاء دهد. او می‌خواست قانون کلیسای کاتولیک را تغییر دهد. گفته بود که زنان اجازه دارند در آیین عشای ربانی دعا بخوانند و نان و شرابِ مقدس توزیع کنند. پیش از این، زنان از تصدی چنین امری در کلیسا منع شده بودند. این منصب البته با انتصاب به مقامِ کشیشی متفاوت است. زنان هنوز هم اجازه ندارند که به مقام کشیشی دست بیابند.اما به نظر می‌رسد تا رسیدن به مقام کشیشی هم فاصله‌ای نمانده است.

🔸پله‌پله این تابوها شکسته می‌شود و جایگاه زن ارتقاء می‌یابد. این مختص به آیینِ مسیحیت نیست. اندیشمندان مسلمان هم کوشیده‌اند تا از این قافله عقب نمانند. اگرچه مقاومتها همچنان وجود دارد. یکی از آخرینِ این موارد، آیت‌الله جعفر سبحانی در ماجرای اذن شوهرگفته است که: «فقهای اسلام اعم از شیعه و سنی معتقدند که زن بدون اذن شوهر نمی‌تواند مسافرت کند» و سپس تأکید کرده‌اند که: «بی دین‌ها به این مسأله راضی نمی‌شوند و اینگونه مسائل، مقدمه‌ای برای موضوعات دیگر است».

▪️موضوعاتِ دیگر اما به خواسته‌ی دینداران نیست. اقتضائات دنیای جدید است. آیت‌الله سبحانی از گسترش دامنه‌ی این حقوق برای زنان، پروا می‌دهد. در این میان، برخی از فقها با مدارای بیشتری عمل کرده‌اند. آیت‌الله جوادی آملی در مواجهه با ماجرای قضاوت برای زنان، می‌گوید که قضاوت زنان برای زنان، هیچ مانعی ندارد. وی سخنِ خود را به مرحوم مقدس اردبیلی نسبت می‌دهد. می‌گوید اگر زن به مقام اجتهاد رسید و خواست تصدی قضای زنان را به عهده گیرد، از نظر بزرگانی چون مقدس اردبیلی مانعی ندارد.

🔸گویا آیت‌الله هنوز بیم آن دارد که صراحتاً رأی خود را بیان کند. می‌کوشد تا رد پایی از آن را در فقهِ قدما بجوید. برخی فقهای دیگر اما با جسارتِ بیشتری به میدان آمدند. آیت‌الله صانعی از آن جمله بود. او در همایشی عنوان کرده بود که: «به پیامبر(ص) عرض می‌کنیم یا رسول الله اگر خودت جای کسی بودی که می‌خواستی قانون را برای او وضع کنی، آیا چنین وضع می‌کردی؟ آیا فکر می‌کردی که دخترت را شوهر بدهی و اگر خواست پایش را از منزل بیرون بگذارد خلاف شرع بدانی، اما مردش تا آخر شب بیرون برود و گاهی عیاشی کند و بعد هم با آن وضع بیاید خانه؟ یا اینکه به صورت مطلق طلاق را دست مرد می‌دادی؟» وی با این پرسش، خواهانِ تعدیل و انصاف در برخی احکام بانوان شده بود.

▪️برخی فقیهان نیز با همین رویکرد به ماجرای حقوق زنان نگریسته‌اند. آیت‌الله اسحاق فیاض از جمله مراجع نجف است که تمامی سِمَتهای عالی رتبه سیاسی و دینی را توسط زن مجاز می‌داند. وی حتی مقام رهبری حکومت را نیز برای زنان جایز می‌شمارد.

🔸در این میان، نواندیشان دینی هم کوشیده‌اند تا از حقوق زنان در دنیای کنونی سخن بگویند. محمد شحرور از آن جمله است. وی کوشیده است تا با ذهنیتِ مهندسی که دارد به آیات قرآن توجه کند. به عنوان نمونه در خصوص حق ارث، با معادلاتِ ریاضی که انجام داده به این نتیجه می‌رسد که مسلمانان آزادند طبق شرایط خاص هر خانواده و جامعه میزانِ ارث زن و مرد را مشخص کنند. یعنی اگر در خانواده و جامعه‌ای تمام مسئولیت اقتصادی به عهده مرد است، ارث پدر به دختر نصفِ پسر داده شود. و اگر مسئولیت اقتصادی بین پسر و دختر تقسیم شده است، باید ارث مساوی بین آنها تقسیم شود. شحرور تأکید می‌کند که: این تفاوتها داخل در حدود الهی است نه خارج از آن.

▪️فارغ از اینگونه مواضعِ نظری، آمنه ودود تابویی را شکست. او به امامت جماعت مسجدی در امریکا ایستاد. او معتقد است که قرآن این محدودیتهای برساخته‌ی امروزی را برای زن ایجاد نکرده است.

🔸با تمام این تلاشها، نصر حامد ابوزید معتقد بود که زمانه‌ی این مواضع گذشته است. می‌گفت که زن در جامعه امروز به دنبال کسب عالی‌ترین مدارج است؛ در حالی که ما همچنان سرگرم تعیینِ صلاحیتِ زنان برای برخورداری از حق طلاق، یا تصدی منصب قضاوت، یا میزان اهلیتِ آنان برای مشارکتِ سیاسی هستیم.

▪️پر بی‌راه نمی‌گفت. پاپ، فقیهان و نواندیشان، آهسته آهسته به این امور واقف می‌شوند. می‌کوشند تا اقتضائات دنیای جدید را دریابند و بند از پای زنان بردارند. عصا زنان قدم برمی‌دارند. شاید نیاز باشد که عصاها را کناری بنهند. اسب تیزروی جهانِ جدید در انتظارِ کسی نمی‌ماند.


#آمنه_ودود
#حامد_ابوزید
#محمد_شحرور
#ایت‌الله_صانعی
#پاپ_فرانسیس



https://t.me/iranfardamag