#حکایه‌نين_امكاني
#محمد_عاريف

«[آنتوان] #چخوف مينياتور حكايه ژانريني[نوع ادبی] مونومئنتال[تاریخی آبیده] فورمالارا و روس حياتي‌نين بؤيوك ائپوسو[حماسه] سوييه‌سينه قالديرميشدير» بو سؤزلرده كيچيك حكايه اوستاسي اولان چخوفون تعريفي وئريلمكله برابر، بعضا يازيچيلاريميزين قایغی‌سیز ياناشديغي حكايه ژانري‌نين بؤيوك امكانلارينا دا اشاره ائديلير.
شعردن سونرا حكايه اَن چوخ اوخونان بديعي اثر نوعودور.#آذربايجان اوخوجولاري‌ دا حكايه‌‌ني چوخ سئويرلر. اونلار آنا ديلينده ايلك نثر اؤرنک‌لری ايله محض حكايه ژانريندا تانيش اولموشلار.«#آلدانميش_كواكب»، «شيخ شعبان»، «جنّتين قبضي»، «الله خوفو»، «اوستا زئينال»، «پوچت قوتوسو»،[صندوق پستي] «كؤچ»، «#قاراجا_قيز» اوخوجولاريميزين تصوّرونده گؤزل كلاسيك حكايه‌لر كيمي يئر توتموشدور. اونلارين تصورو روس و دونيا ادبياتيندان (#پوشكين، گوگول، تورگينف، تولستوي، چخوف، مارك توين، موپاسان) ترجمه اولونان حكايه‌لرله داها زنگين‌لشميشدير...
بونونلا بئله، بودا بير حقيقت‌ديركي، باشقا ژانرلارا نسبتا حكايه ضعيف انكشاف ائدير... بونون سببيني بعضي يولداشلار اوندا گؤرورلر كي، حكايه يازيچييا اؤز فكريني گئنيش و سربست افاده ائتمك اوچون امكان وئرمير. اونا گؤره ده تاثيرلر داها چوخ پووئست و رومان ژانرينا یؤنه لیرلر. بونون ‌دا نتيجه‌‌سينده «‌م. جعفر»ين دئديیي وضعيت‌ عمله گلير: «كيچيك بير پووئسته سيغا بيلن حاديثه‌‌ني شيشيرديب رومان ائتمك و يا كيچيك بير حكايه ماتئرياليني يئرسيز، اویغونسوز تفرعاتلا آغيرلاشديريب پووئست ائتمك ميل‌لري صنعتكارليغا، بديعي كامل‌ليیه چوخ آغير ضربه وورور».
حكايه‌نين بير ژانر كيمي امكان محدودلوغو حققينده‌ كي تصور بير او قد‌‌ر ده دوغرو دئييلدير. البته حكايه، #پووئست و #روماني عوض ائده بيلمز، بونو اوندان طلب ائدن ده يوخدور. آما حكايه‌‌ني بير او قد‌ر ده امكانسيز حساب ائتمك اولماز.
منجه حكايه‌‌نين بديعي كامل‌ليينه آغير ضربه ووران يالنيز تفرعات و اوزونچولوق دئييلدير. بعضا قناعتله يازيلان حكايه‌نين اؤزونده ده كامل ‌ليك اولمور. چخوفون آرتيق قیسا اینجی سؤزلر [آفوريزم] حالي آلميش «قيساليق استعدادين باجيسي‌دير» سؤزلريني يالنيز حجم قيساليغي، ایجاز لیق [لاكونيزم] معناسيندا باشا دوشمك اولماز. ایجازلیق معنانين، مضمونون اؤزوندن ده داخلي دولغونلوق طلب ائدير. ييغجامليق فكر و ايدئيانين اؤنملي‌ليينده، داخلي معنا دولغونلوغوندا اؤز افاده‌سيني تاپماليدير. درين معنادان، اؤنملی ايدئيادان، واجب بير مطلب‌دن محروم اولان بير حكايه نه قد‌ر قيسا و ييغجام اولورسا اولسون، بديعي جهتدن كامل اولا بيلمز.
حكايه‌لريميزين بعضا بديعي و ايدئيا جهتدن كامل چيخماماسي‌نين سببيني من اوندا گؤرورم كي ناشرلريميز بو ژانرين امكانلاريندان هميشه باجاريقلا استفاده ائده بيلميرلر. حكايه‌نين حياتي اؤزونه مخصوص واسطه‌لرله گئنيش عكس ائتديرمك امكاني واردير. بونون اوچون اونون بديعي امكانلاريني آچماق، اونو لازمي يوكسك‌ليیه قالديرماغا چاليشماق لازمدير.
بيزيم بير چوخ حكايه‌لريميزده بئله بير مضمون و ايدئيا دولغونلوغو، معنا ييغجامليغي، داخلي ایجازلیق واردیر. ج. #محمدقليزاده‌نين «#اوستا_زئينال» «پوچت قوتوسو»، «قوربانعلي ‌بي»؛ #حاقوئرديئوين «شيخ شعبان»؛ #چمن_زمينلي‌نين «جنتين قبضي» حكايه‌لري يالنيز آذربايجان ادبياتيندا دئييل، داها گئنيش مقياسدا كلاسيك حكايه‌لردير... بو اثرلرده كيچيك حكايه‌ ژانري مونومئنتال فورمالار سوييه‌سينه قالديرمشدير. دؤور، انسان كاراكتئرلري، اجتماعي فاجعه‌لر، اديبين بونلارا فعال مناسيبتي بو حكايه‌ لرده ائله تيپيك، سجيه‌وي چيزگي‌لرله تصوير ائديلميشديركي، بئش‌ـاون صفحه‌ده اوخوجونون قارشيسيندا بؤيوك بير عالم آچيلير. البته، بورادا ييغجامليق، ایجازلیق يالنيز حجم‌ده دئييل، بلكه داها چوخ مضمونون، ايدئيانين قیسالدیلمیش حالدا، جوهر حاليندا وئريلمه‌سينده‌دير. اوستا زئینالي، اونون دورونو، اجتماعي چئوره‌سینی، گؤروش‌لريني، ايچه‌ري عالميني اطرافلي تصوير ائتمك اوچون «#اوبلوموف» [روس يازاري گنچاروفون اثري] حجمينده بير روماندا يازماق‌ اولاردي. آنجاق اديب اونون اَن مهم، اَن سجيه‌وي و تيپيك كيفيت‌لرينی ائله وئرميشدير كي، اثر و ائله‌جه ده اوستا زئينال صورتي بؤيوك بير دؤنمين و اجتماعي شرايطين محصولو كيمي اؤز بديعي تاثير قووه‌سي ايله متصور ائدير، دوشوندورور.
قيسا يازماق اؤزو بير باجاریق‌دیر. بؤيوك اديب‌‌لردن بيري پوزماق بارجاريغيني استعداد آدلانديرميشدير، چونكو صنعتكار اثرينده‌كي لازيمسيز يئرلري پوزوب، آتاـآتا داهيانه بير سوييه‌يه گليب چيخير.
بوگونكو ادبياتيميزدا حكايه ژانري‌‌نين كامل‌ليينه فكر وئر‌ن، اونون امكانلاريندان باجاريقلا استفاده ائدن يازيچيلاريميز آز دئييلدير. ا.#محمدخانلي‌، اي. #افندي‌يئو و #ميرجلال-ين بير چوخ ‌ليريك، رومانتيك و طنز حكايه‌لري

@dusharge

#همت_شهبازی
باخ بئله‌جه شعریمیز ...


واختیلا کیچیک بیر مقاله ده یازمیشدیم:

«دئمك اولار كي #آذربايجان_شعري، #حبيب_ساهیر ايله هم فورما و هم ده معنا باخيميندان يئني‌لشمكله و تام مدرنلشمه ايله فرقلي اولاراق چاغداشلاشير. ساهیرين شعريله شعريميز رئاللاشير و فورما باخيميندان چاغداشلاشير آمما «#مدرن_شعر» اولمايير. ساهیرين شعري تام مدرنلشمه‌يير؛ يالنيز چوخ آز فاييزدا مدرن شعرين اولايلاريني قبول ائتمكله، #نئورئاليزم ده محدودلاشير. بورادا او، نه رئاليزمين شابلونلاشماسیندان (قراردادی و كليشه‌لريندن) یاخا قورتارا بيلير و نه ده تام شكيلده مدرنيزمي قبول ائدير. ..
آمما بوتون بونلاري نظره آلماياراق، آذربايجان شعرينده «مدرن شعرين» تام شكليني 70.جي اون ايلليين اورتالاريندا گؤروروك. بورادا شعريميز ايسترـ ‌‌ايسته‌مز غربين مدرن شعرينين دوروملاريندان یارارلانير ( اؤرنك اولاراق #ناصر_مرقاتي‌نين «تالانميش گونش مجموعه‌سي» ). بو دؤرون سونوندا و 80.جي ايلين اوّللرينده، مدرنلشمه گئدیشی اؤز يئريني بعضي «پست مدرن» شعرلر ايله عوض ائدير؛ حتتا دئمك اولاركي بو دؤرده شاعيرلريميز بير باشا هم مدرن‌ديرلر هم ده پست‌مدرن».

«#باش_چیخاران_اؤلوم» توپلوسوندا کی شعرلریمیز، یئنیچی‌لییه یؤنلدیینی گؤسترمکله یاناشی، گله‌نه‌یینی ده (سنت) ایتیرمه‌ییبدیر. بوندان قاباق کی شعرلریمیزده گله‌نه‎یه دیرنمک شعریمیزین اساس غایه‌لریندن ایدی. هر بیر شاعیر یئنی قاورام، یئنی بیر بیچیمله بیرگه، یالنیز گله‎نه‌یین بیر بوداغی اولان فولکلورادا باش چکمه‌لی ایدی. گله‌نه‌یی یالنیز شعریمیزین فولکلورلاشماسیندا گؤروردو. حال بو کی «تی. اس.ائلیوت »ون دیلی ایله دئسک: « گله‌نک، چوخ تئز بیر اؤنجه کی نسلین باشاریلارینی تنقید ائتمه‌سی‌نین کورکورانه تقلید ائتمک آنلامیندا ایشله‌نیله‌جکسه، قطعیتله اوندان قاچینیلمالی‌دیر. بونا بنزه‌ین و دوغار دوغماز ایتیب باتان آخیملار (مکتبلر) گؤردوک، همیشه یئنی‌لیک، تکراردان داها یاخشی اولوبدور. گله‌نک بوندان داها گئنیش بیر آنلاما صاحیب‌دبر. او هئچ بیر چالیشمادان الده ائدیلن بیر میراث دئییل‌دیر. گله‌نه‌یه یئیه‌لنمک ایسته‌ییرسینیزسه، داها آرتیق چالیشمالیسینیز. گله‌نه‌یه یئیه‌لنمک اوچون اؤنجه «تاریخی شعور» انکشافینا احتیاج واردیر».

باخ بئله‌جه شعریمیز، ائلیوتون دئدییی او تاریخی شعورو قازانیر. بو کیتاب گؤستردی کی گنج نسلیمیز نه‌یین کی گله‌نه‌ییندن قیریلماییب، عکسینه اونو یئنی قاوراملارلا دا دولغونلاشدیریب‌دیر. باخ بئله‌جه گله‌نه‌ییمیزی یئنی‌لشدیره‌رک یئنی قاوراملاری دا منیمسه‌مه‌لییک.

###
باخ بئله‌جه شعریمیز ...

ایمگه‌لشمه‌لی‌دیر (تصویری اولمالی). شابلونلاشمیش شعر اوبرازلاریندان یاخا قورتارمالی و یئنی اوبرازلار (اسکی شعر اوبرازلاریندان مقصد: «گول، بولبول، سونبول و ... کیمی اوبرازلار و یئنی شعر اوبرازلاریندان مقصد ایسه: اونلاری عوض ائدن یئنی قاوراییش و آنلایشلاردیر) یاراتمالی‌دیر.


###
باخ بئله‌جه شعریمیز ...

قادینلاشمالی‌دیر.
یوموشالمالی‌دیر.
انسانلیق روحونو قاورامالی‌دیر.
میتیکاللاشمالی و اسطوره‌لشمه‌لیدیر.
و ....


###
باخ بئله‌جه شعریمیز ...

واختیلا «#نقد_شعر_معاصر_آذربایجان» کیتابیندا سؤز ائتدییمیز « فارس روحلو» (« آغ هتل ص 48 » کیمی) شعرلری تبلیغ ائتمه‌دن، اوسته‌لیک اونو باشقا بیر روحلا تانیتدیرمامالییق. اگر آذربایجان شعری‌نین اؤزونون روحو وارسا اوندا اونو نه فارس و نه ده «تورکیه شعری» روحو (عومومیتله سولئیمان اوغلونون یالنیز دیل دئییمینی نظره آلیرام) ایله قاریشدیرمامالییق.
قوی آذربایجان شعری، آذربایجان روحلو اولسون و گرکلی اولمایان سؤزجوک و ایمگه‌لر، اؤزگه‌لشمه‌یه (غیر آذربایجانلی‌لیغا) قاپیلان شعرلریمیزدن قیراقدا قالسین.

* هله‌لیک بو قدر.

قیش – 1385


#باش_چیخاران_اؤلوم
(آذربایجان چاغداش سربست شعر آنتولوژیسی )
حاضیرلایانی : آیداش دلی سئل
باخ بئله‌جه شعریمیز ...
(#کیتاب_تانیتیمی)
https://telegram.me/dusharge

بوتون #آذربايجان، توركييه و باشقا تورك اؤلكه­‌لرينده بئله اولموشدور. لاتين­لشمه فونوتيك قايدالارا آرتيق ديققت طلب ائديردي. توركييه­ ده«ə» حرفي اولماديغيندان سؤزجوك «Hikaye» فورماسيني آلميشدير. عيراق توركلري «حيكايه» يازميشلار. آمما قوزئي آذربايجاندا آذربايجان توركجه­ سي­ نين قيرامماتيكا و اورتوقيرافيياسيندا ايلك نسلين فارس و عرب كؤكلو سؤزجوكلره اساسلاناراق بو ديل­لرين قيرامماتيكا و تلففوذلرينه دايانديقلاري حالدا سؤزجويو غلط اولاراق«Hekayə» ضبط ائله ­ميشلر. بو پروسه صيرف بو سؤزجوكده اوز وئرمه­ ميشدير. آذربايجانين توركجه ­سي هله اؤز قيرامماتيك اؤزلليك­لريني ثبت و تدوين ائتمه ­ميشدي و ضيالي­ لار روس ديلي آخيمي اؤنونده فارس و عرب قيرامماتيكايا ضيمني اساسلانمالاري وار ايدي. حال بو كي فارسجادا بو سؤزجويون ايلك هيجاسيندا گئدن e سسي آذربايجانجادا i سسينه دؤنمه­ لي ايدي. كوتله ديلي نين ده ياتيمي «حيكايه» تلففوذونده­ دير و آذربايجانلي ­نين فونوتيك حنجره ­سي «حئكايه» دئمك­ده چتينليك چكير. منجه توركييه و عيراقدا گئدن تلففوذ دوزدور و بيزده ده بئله اولمالي­ دير. باشقا سؤزجوكلرده ده بئله­‌دير: «رئوايت» يئرينه «ريوايت» ، «ائنسان» يئرينه «اينسان» و... آذربايجان لاتين اورتوقيرافيياسيندا گونئي آذربايجانين اؤزلليك­لري نظرده توتولماديغيندان و گونئيين، قوزئي اورتوقيرافيياسيندا تأثيري­ نين آز اولدوغوندان بيز ده بو اورتوقيرافيياني رعايت ائتمه ­لي­ ييك. يعني لاتينجه متنلريميزده بو موصطلح غلطي يعني «Hekayə»ني ايشلتمه ­ميزي ضررسيز بيليرم. لاكين عرب اليفباسيندا موطلق «حيكايه» يازمالي ­ييق. بو؛ سؤجويون ديل قيرامماتيكاسي و فونوتيك دييالئكتيكا قايدالاري اساسيندا يارانان فورماسي­دير. بورادا ژانرين ديالئكتيكي اينكيشافي سؤزجويون ديلده گئدن ديالئكتيكي اينكيشافي­لا تطبيق اولونور. آمما سون ايللرده گاهدان ايشله­ نيلن « #اؤيكو» سؤزجويو حاقدا. بو سؤزجوك قوزئي آذربايجاندا موطلق ايشله­ نيلمير و آنادولو ادبيياتي ايله ايلگي­لي اولمايان شخص اوچون آنلاشيلان بير تئرمين دئييل. توركييه­ ده ايسه چوخ يئني بير تئرمين­دير و حتتا پروفئسسيونال تحكييه­ چي­لر ده بئله گاهدان اونو ايشلتمك­دن چكينيرلر. «ياشار كامال»،«عزيز نسين»،«اورهان كامال» و بوتون بؤيوك كلاسيك­له­‌شن يازارلارين كيتابلاري اوزره «Hikaye» يازيليبدير. ان يئني چاپلاردا دا هله بئله گئدير. منجه بو سؤزجويون آذربايجان توركجه­‌سينده نه كؤكلو اولوب-اولماماسي پئشه­‌كار لوغت­شوناس­لاريميز طرفيندن آراشديريلمايينجا و اونون نه­ اولدوغو بللي اولمايينجا، اوندان ايستيفاده ائتمه­‌مه‌لي­‌ييك. چوخلو توركييه توركجه ­سينده عئلمي توجيه ­لري اولان تئرمين­لر آذربايجانجادا چاتيشمامازليق ياراديرلار. پس سؤزجويون اورادا گئدن توجيه يندن اؤنجه يئرلي شاخيصه­ لره باخمالي­‌ييق. مسله­ ده بير آز مودا گيريشمك واردير. توركييه ادبيياتي دونيادا تانينميش و اؤنملي ادبييات اولدوغو اوچون بيزده اونلارا اوخشاماق ايسته ­ييريك. بو پروسه­ يه تاي قاباقجالاردا ادبيياتيميزدا اوز وئرميشدير. #جوغاتاي(اؤزبك) ادبيياتي #امير_عليشير_نوايي كيمي بير داهي­‌نين اثرلري نوفوذويلا بوتون تورك ادبيياتلاريندا ائتكي بوراخميشدير. آنادولودا و آذربايجاندا چوخلاري جوغاتاي­جا يازماغا گيريشميشلر. #مسيحي­ نين ديوانينا باخا بيلرسينيز. آمما ادبيياتين اساس يولو يئرلي­_ليك­دن گئدير. توركييه­ نين ادبيياتدا و اؤزلليك­له رومان­دا الده ائتديكلري چوخ ده‌يه‌رلي­‌دير و بير تورك اولاراق بيزلره گووه­ نمه­ لي­ دير ده. اؤيره‌­شمك موضئعينده ايسه توركييه ­لي موخاطب­لردن سونرا دايانانلار سيراسيندا اولدوغوموز داها خوشبختليك­دير. آمما ياراديجيليقدا و تئرمينولوگيياميزدا موطلق يازديغيميز ديلين يعني آذربايجان توركجه ­سي ­نين طلباتيني نظرده توتمالي ييق.

http://www.yazichi.blogfa.com/post/69

@dusharge

۱۳۷۲.جی ایللردن یاخیندان تانیدیغیم عزیز دوستوم #دکتر_حمید_شهانقی جنابلاری‌ طرفیندن بین‌الخالق تدقیق استانداردلاری (APA) ایله #آذربایجان_پژوهی فصلنامه‌سی چاپ اولدو. او بو ایللرده اؤنملی بیر شعر توپلوسو یعنی #زنجیرده_سئودا اثری ایله آذربایجان ادبیاتیندا امضاسینی تانیتدیردی. عزیز دوستوما اوغورلار دیله‌مکله، ایلک سایدا منیم ده یازیما یئر آییردیغی اوچون منتدارلیغیمی بیلدیره‌رک یازی‌نین #خلاصه‌سینی وئریرم:

##

« #تویوغ»، تورک ادبیاتیندا اسکی بیر قالیب

#همت_شهبازی


اؤزت:
اسکی #تورک ادبیاتینا دوغما اولان بیر چوخ ادبی قالیب و ژانرلار واردیر. بونلارین بعضی‌لری او جومله‌دن #قوشما، #گرایلی، #بایاتی کیمی قالیب‌لر چئشیدلی دؤنم‌لرده شاعیرلر طرفیندن داها آرتیق، بعضی‌لری ‌ده محدود بیچیمده استفاده اولونموشدور. اسکی ادبیاتیمیزا عاید اولان بو محدود قالیب‌لردن بیری « #تویوغ tuyuğ»دور.

«تويوغ / تویوق» #تورک_شـعرينه مخصوص اولان بير شعر قاليبي‌دير. قافيه‌لي، وزن‌لي 4 مصراعدان اولوشان و مضمونجا باشقا دؤردلوك‌لردن سئچيلن بو شعر قاليبي‌نين گؤزل اؤرنک‌لريني #قاضی_برهان_الدین_احمد، #نسیمی، #امیر_علیشیر_نوایی کیمی شاعیرلرده گؤرمک اولور. گؤرونوشجه دؤرد مصراعسي‌نين 1، 2، 4.جو مصراعلاري همقافيه اولان بو شعر نؤوعو گئت-گئده گلیشیر و #آذربايجان شعرينده 8.جي یوز ایللیکده يازيب يارادان آذربايجان شاعيري «قاضي برهان‌الدين احمد»ين شعرينده ان اساس يئر توتور. داها دوغروسو سايجا آز اولدوغونا باخماياراق، برهان‌الديني «تـويـوغ»لار شـاعيري آدلانديرماق اولار. اونون تويوغ‌لاري «عـروض» اؤلچولو و عروضون « #بحر_رمل‌ مسدس ‌مقصور» (فاعلاتن‌فاعلاتن‌فاعلات) اؤلچوسونده يازيلميشدير.

#آچار_سؤزلر: تویوغ، دؤردلوک، ادبی قالیب.

فصلنامه‌نین #لینکی 👇👇👇👇👇👇👇
@AzerbaijanResearch

فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398

https://telegram.me/dusharge

👆👆👆👆

و اغلب حول محور محتوايي مردسالارانه مي‌چرخا نمونة زير مثالي بري اين دو ويژگي است كه در داستان #قانتورالی از زبان #سلجان‌_خاتون» معشوق قانتورالي جاري مي‌شود:

«بگ ايگيت، اؤگونرسه، ار اؤگونسون ـ آسلان دير.
اؤگونمك‌ليك عورت‌لره بهتان دير.
اؤگونمكله عورت ار اولماز
آلا يورغان ايچينده سنينله دولاشماديم
دادلي داماغ داديباني سوروشماديم
آل دوداغيم آلتيندا سؤيلشمه ديم
تئز سئودين، تئز اوساندين …

دربارة «كتاب دده‌قورقود» مي‌توان به اين سخن قانع شد كه اثر، يك اثري شفاهي است كه در طول زمان‌هاي مختلف بصورت نسل به نسل نقل شده و طبيعتاً مي‌تواند وجهه‌اي از انديشه‌ها و تصورات هر دورة خاصي را در خود حفظ كرده و به ما منتقل نمايد. دربارة «رباعيات مهستي گنجوي» نيز گاه به طور ضمني ما را بر آن مي دارد كه نكند او داراي آييني مسيحي باشد چرا كه درآن دوران آيين #مسيحيت بخصوص در قسمتهاي شمالي #آذربايجان (گنجه و شيروان و …) رايج بوده است. به هرحال گاه بيان بي باكانة احساسات زنانة «مهستي» ما را برآن‌مي‌دارد كه او را يكي از پايه‌گذاران #ادبيات_زن‌سالار» بناميم:

برخيز و بيا كه حجره پرداخته ام
وز بهر تو پردة خوش انداخته ام
با من به ‌شرابي و كبابي‌ درساز
كين هردو زديده و زدل ساخته‌ام

‌ جوله پسري كه جان و دل خستة اوست
از تار دو زلفش تن من بستة اوست
بي‌پود چو تار زلف در شانه كند
زآن اين تن زار گشته پيوستة اوست

‌ دريافتم آخر ز قضا را به لبش
صد بوسه زدم برلب همچون رطبش
اوخواست كه دشنام دهد حالي من
دشنام به بوسه درشكستم به لبش

با خواندن اينگونه اشعار است كه احساسات و تجربيات زنانه را در قالب واقعيت‌هاي اجتماعي انكار ناپذير تصور مي‌كنيم. در اينجاست كه ما با شاعره‌اي روراست كه از سانسور كردن و از استحالة احساسات زنانة خود پرهيز مي‌نمايد، روبرو مي‌شويم اين احساس فارغ از هرگونه بيان محافظه‌كارانه است و به همين خاطر تصويري از احساس زنانه را مي توان تجربه كرد.

#منابع:

۱) ديوان حيران خانيم، حسين فيض‌الهي، چاپ تبريز

۲)«كتاب دده‌قورقود»، به كوشش م.ع.فرزانه، انتشارات فرزانه، تهران 1358، ص145

۳)رباعيات مهستي گنجوي، به كوشش رفائيل حسينوف، نشريازيچي، باكو1985، صص 53 و 60


برگرفته از #مقاله:
#گفتمان_شعر_زن_سالار_آذربایجان
چاپ شده در هفته‌نامه #وراوی،
با مدیر مسؤولی #دکتر_سلیم_زحمت_دوست،
شماره‌های ۸ و ۹،
به تاریخ ۱۸ تیرماه ۱۳۸۱.


https://telegram.me/dusharge

« #شيخ_صفي » خالچاسي

17ـ 16.جي عصر (=‌ هيجري11ـ10.جي‌ عصر) #آذربايجان خالچالاريندا دؤرون اَن چوخ ياييلميش بَزَك عنصرلريندن اولان نباتي ناخيشلارا داها چوخ راست گليريك. گول‌ـ چيچك، بوداق، آغاج عنصرلري‌نين بيرلشمه‌سيندن عمله گلن اورنامئنتلر خالچا اوزرينده نسبتاً سطحي اوسلوبدا وئريلسه‌ ده بورادا دؤرون عنعنه‌وي نباتي بَزَك‌لريندن اولان سرو، نار، اريك آغاجلاري‌نين لاله، قيزيل گول، قرنفيل، نرگيز و گوللرين تصويرلريني آسانليقلا سئچه بيليريك.

خالچا اوز‌رينده عادتا آهنگله قورولموش نباتي ناخیشلاردا بوداقلار اساس آنا خطي، اونلارين اوز‌رينده يئرلشن گول‌ـ‌چيچك و يارپاقلار‌ ايسه علاوه عنصرلري تشكيل ائديردي. بو دؤرون ناخیشلی خالچالاري آراسيندا 1530.جي (هيجري 850) ايلده اردبيل‌ده #شيخ_صفي مسجدي اوچون توخونموش، حاضيردا #نيويورك‌دا متروپوليتئن موزئيينده ساخلانان خالي‌نين 1539‌.جي ايلده #تبريزده يئنه همين مسجد اوچون توخونموش و ايندي لندن‌دا‌ كي #ويكتوريا و #آلبرت موزئيينده اولان خالي و سایره‌نی گؤسترمك اولار.
بو دؤرده ياراديلميش خالچالار ايچه‌ريسينده 1539‌.جي ايلده تبريزده #شاه‌_طهماسبين سفارشي‌ ايله #اردبيل مسجدي اوچون توخونموش خاليني (علم عالمينده بو خالي «شيخ صفي» آدي‌ ايله مشهوردور) خصوصيله قيد ائتمك لازيمدير. بو خاليني 1893.جو ايلده انگليس‌لر آليب لندونا گؤندرميشلر. ائني،34/5 متر، اوزونو 51/10 متر (عمومي اؤلچوسو 12/56 كيلو) اولان بو خالي دونيا موزئيينده ساخلانان نادير صنعت نمونه‌لريندن‌دير.

بَزَك‌لري مختليف گول‌ـ‌چيچك رسملريندن عبارت اولان بو خالي اؤز رنگارنگ‌ليیي و بورادا كي رنگ‌لرين بير‌ـ‌‌ بيرينه اولان وحدتي‌ ايله انساني واله ائدير. خالي‌نين اَن گؤزل حيصه‌سيني اونون مركزينده يئرلشن چوخ گوشه‌لي موزاييكايا بنزر قؤنچه (مئداليون) تشكيل ائدير. قؤنچه‌يه هر طرفدن ياشيل، قيرميزي، ساري رنگلي 16 كيچيك دايره‌وي قبّه بند ائديلميشدير.

خالي‌دا رنگلر آرديجيل اولاراق، رنگ‌شناسليق علمي‌نين طلب‌لري اساسيندا ائله دوزگون يئرلشديريلميشدير كي، بؤيوك قؤنچه گونشي، اطرافيندا كي كيچيك قبه‌لر ايسه شوعالاري خاطيرلادير. بوندان علاوه، خالي‌نين آرا ساحه‌سي‌نين يوخاري و آشاغي حيصه‌لرينده بؤيوك، زنگين بَزَكلي، قيرميزي و شَكري رنگ‌لي قنديل تصويري‌ ده واردير.
«شيخ صفي» تيپ‌لي بز‌ک‌لی و ناخیشلی خالي‌لار اساسا تبريز و ارديبل شهرلرينده توخونوردو. آذربايجانين شيروان، قاراباغ، گنجه، قازاخ و... يئرلرينده توخونان #خالچالار ناخیشلاري‌نين مضمونو اعتباريله همين خالچالارا اوخشاسا دا، اوسلوب خصوصيتلرينه گؤره اونلاردان فرقله‌نيرلر. تدقيقاتچيلار تبريز و اردبيل‌ده توخونموش خالي‌لارين رسم و ناخيشلاريندا باشقا يئرلرده توخونان خالچالارا نسبتا داها چوخ رئال عنصر اولدوغونو قئيد ائديرلر.


قايناق: #آذربايجان_اينجه_صنعتي کیتابی
حاضیرلایان: #همت_شهبازی

یازی ایلک دفعه #وراوی قزئتینده چاپ اولوبدور.


https://telegram.me/dusharge