برگه تخصصی ادبیات و فلسفه شوَندان

#برگه_شوندان

✔️عصر نشانه و ظهور پیامبران بی‌آیه

#سینا_جهاندیده

آنچه «نشانه» را عجیب می‌کند این است که هیچ وقت از خودش نمی‌گوید نوعی ارجاع معطوف به دیگری. اما یاکوبسن می‌گفت جهت‌گیری زبان ادبی به خودش است و ادبیت همان لذت خودارجاعی است. این «خود ارجاعی» در واقع چیزی جز نابودی معناها نبود. و اصلاً در فقدان کتاب‌های مقدس چیزی به نام ادبیات آشکار شد. عصری که شاعران دیگر به جهان و آیه‌هایش ارجاع نمی‌دادند. و زیبایی بی‌معنا، جای زیبایی معنا را گرفت. در این عصر چیز بزرگی مرده بود و جهان ناچار بود که تنها به خود ارجاع دهد. در این عصر مردم کتاب های مقدس را چون ادبیات دنبال کردند. و چون شعر به خود ارجاع می‌داد، لابد کار هنر چیزی جز ارجاع دادن به خود نبود.
ساختارگرایی مکتبی بود که می‌خواست بگوید کار علم فقط توصیف است. اما با این کار سوژه را کشت. از یاکوبسن به بعد شعر دیگر به درد مردم نخورد؛ چون هرگز به چیزی جز خود ارجاع نمی‌داد. لابرنتی را ترسیم کرد که وجود در آن سرگردان بود: هم هر چیز به هرچیز ربط پیدا می‌کرد هم هیچ‌چیز به هیچ‌چیز ربط نداشت.
دیوانه‌ای از تیر برقی بالا رفت تا کاغذی کوچکی را که در انتهای آن بود بخواند. فکر می‌کرد بر آن کاغذ راز مهمی نوشته شده است چون عقل حکم می‌کرد چیزی را که به زحمت می‌گویند باید از راز بزرگی خبر دهد. بنابراین به هر زحمتی بود از تیر بالا رفت. کاغذ را کند. نوشته بود: «انتهای تیر». او به راحتی از تیر به طرف پایین سر خورد و گفت زندگی یعنی بالا رفتن از یک تیر برق و سر خوردن به پایین.
پیش از اینکه واژه‌ی Semiotics ابداع شود، کتاب‌های مقدس از چیزی به نام «آیه» سخن می‌گفتند. آیه‌ها از چیزی سخن می‌گفتند که نجات دهنده است(نشانه‌ای به رستگاری). فلسفه و دین همیشه ادعای رستگاری داشتند. به همین دلیل به جای «نشانه» از «آیه» سخن می‌گفتند. خدا بی‌نشان بود اما جهان آیه‌های او بودند:
با هیچ کس نشانی زان دلستان ندیدم
یا من خبر ندارم یا او نشان ندارد
شعر مدرن از دو چیز به شدت دفاع کرد: خواننده و ابهام. طبیعی است که بارت از نشانه‌شناسی به «نظریه‌ی مرگ مولف» برسد، چون سوژه‌ای وجود ندارد. چون پیامی در میان نبود. چون همه پیام‌ها دروغ بودند. چون عصر تنهایی فرا رسیده بود. دیگر هیچ کسی به شاعران مشکوک نیست که می‌توانند جوانان را منحرف کنند. راستی اگر افلاطون در قرن بیستم زنده بود چه کسانی را از جمهوری خود اخراج می‌کرد؟ شک ندارم که شاعران را حساب نمی‌‌کرد؛ زیرا انحراف را امر نشانه‌ای تعریف می‌کرد. اینکه هیچ چیز به هیچ‌جا ختم نمی‌شود. همه چیز از رابطه پدیده‌ها بیرون می‌آید. در ساخت واقعیت آنچنان که برگر می‌گفت همه چیز بر اساس رابطه شکل می‌گیرد و هر رابطه اتفاقی است. جهان یک متن است و هیچ ربطی به هیچ جا ندارد. همه چیز متن است همه چیز با فرض رابطه خودسامان متن می‌شوند. بنابراین این خواننده است که معنای شعر را تولید می‌کند نه مولف. بارت نظریه‌ی مرگ مولف را از نظریه‌ی مرگ خدای نیچه گرفته بود اما نیچه متأسف بود که جهان بی‌آیه شده است. متاسف بود که ما خدا را کشته‌ایم. بنابراین نظریه‌ی مرگ مولف بارت چیزی جز مرگ آیه و پیام نبود. اینکه مولف فرقی با تو ندارد چرا که دیگر خدایی نیست تا به شاعران الهام کند. آنها چیزهایی را به هم ربط می‌دهند که تنها خواننده می‌فهمد که چه چیز به چه چیز ربط دارد. قرار نیست هیچ نیتی از پیش تعبیه شده کشف شود. معنا فقط تولید می‌شود. ساختارگرایی با تمسک به اندیشه‌ی نیچه که مرگ خدا را اعلام کرده بود مرگ سوژه را اعلام کرد با مرگ سوژه دیگر شاعران مردمان متفاوتی نبودند، آنها کارشان بازی با کلمات بود. همه چیز شد زبان. نه خدا به آنها الهام می‌کرد نه شیطان. آن‌ها به پیامبرانی تبدیل شدند که نه کسی به آن‌ها ایمان می‌آورد و نه معجزه‌ای داشتند. بنابراین این افلاطون نبود که شاعران را از جمهوری خود بیرون کرد بلکه عصر مدرن به پیامبران خنده‌دار خود «شاعر» خطاب کرد. فیلسوفان برای راحت کردن شاعران گفتند هر چه هست زبان است. چیزی جز زبان وجود ندارد. ویتگنشتاین حتی گفت که فلسفه یک سوءتفاهم زبان‌شناختی است. و سرانجام اعلام کرد چیزی به نام بازی‌های زبانی وجود دارد. اگر چه هدف ویتگنشتاین این نبود که بگوید جهان را برای بازی آفریده‌اند اما خیلی هم بدش نمی‌آمد که مفهوم بازی در بازی‌های زبانی به سرگرمی محض هم ارجاع دهد.
اکنون کسی به نشانه‌داران خنده‌دار حتی گوش هم نمی‌کند. همه به سرزمین بی‌آیه تبعید شده‌ایم. هیچ خواننده‌ای از معجزه‌ی شاعران دفاع نخواهد کرد زیرا به زودی «نظریه‌ی مرگ خواننده» نیز ابداع خواهد شد. عصر شعر، تمام شده است زیرا دیگر کسی به آسمان نگاه نمی‌کند. اکنون پیامبران خنده‌دار به ابهام و پیچیدگی دلخوش‌اند اما هیچ کس جز شاعران باور نمی‌کند که ابهام هم می‌تواند دلخوشی باشد.

https://t.me/shavandanpage