‍ ۲۸ اردیبهشت بزرگداشت
#خیام_نیشابوری
(زاده اردیبهشت ۴۲۷ در نیشابور
درگذشتهٔ ۱۲ آذر ۵۱۰ در نیشابور)
همه‌چیزدان، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی‌سرای ایرانی در دورهٔ سلجوقی است.

گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست و لقبش «حجّةالحق» بوده‌است، ولی آوازهٔ وی بیشتر با انگیزه نگارش رباعیآتش است که شهرت جهانی دارد. افزون بر آن‌که رباعیات خیام را به بیشترِ زبان‌های زنده برگردان نموده‌اند، ادوارد فیتزجرالد رباعیات او را به زبان انگلیسی برگردانده است که مایهٔ شهرت بیشتر وی در مغرب زمین شده‌است.

خیام زندگی‌اش را به عنوان ریاضیدان و فیلسوفی شهیر سپری کرد، در حالی‌که هم دوره‌هایش از رباعیاتی که امروز مایه شهرت و افتخار او هستند بی‌خبر بودند.هم دوره‌های خیام نظیر #نظامی_عروضی یا #ابوالحسن_بیهقی از شاعری خیام یادی نکرده‌اند.

#صادق_هدایت در این باره می‌گوید:
«گویا ترانه‌های خیام در زمان زیستنش به دلیل خشک مغزی مردم پنهان بوده و دسته‌بندی نشده و تنها بین یکدسته از دوستان همرنگ و صمیمی او شهرت داشته یا در حاشیه‌ی جنگ‌ها و کتب اشخاص باذوق به گونه ای قلم‌انداز چند رباعی از او ضبط شده، و پس از مرگش منتشر گردیده‌».

تا پیش از تصحیحات علمی مجموعه‌هایی که با نام رباعیات خیام وجود داشت؛ مجموعه‌هایی مغشوش از آرای متناقض و افکار متضاد بود به طوری که به قول صادق هدایت «اگر یک نفر صد سال عمر کرده باشد و روزی دو مرتبه کیش و مسلک و عقیده‌ی خود را عوض کرده باشد قادر به گفتن چنین افکاری نخواهد بود.».

بی‌مبالاتی نسخه‌نویسان و اشتباه کاتبان همیشه در بررسی نسخه‌های خطی دیده می‌شود. اما در مورد خیام گاه اشعارش را به‌عمد تغییر داده‌اند تا آن را به مسلک تصوف نزدیک کنند.

صادق هدایت حتی می‌گوید یک علت مغشوش بودن رباعیات خیام این است که هر کس می‌خوارگی کرده‌است و رباعی‌ای گفته است از ترس تکفیر آن را به خیام نسبت داده‌است.

مشکل دیگری که وجود دارد این است که بسیاری به پیروی و تقلید از خیام رباعی سروده‌اند و رباعی ایشان بعدها در شمار رباعیات خیام آمده‌است.

نخستین تصحیح معتبر رباعیات خیام به دست #صادق_هدایت انجام گرفت. وی از نوجوانی دلبسته‌ی خیام بود تدوینی از رباعیات خیام صورت داده بود.

بعدها در سال ۱۳۱۳ هجری خورشیدی آن را مفصل‌تر و علمی‌تر و با مقدمه‌ای طولانی با نام ترانه‌های خیام به چاپ رسانید.

تصحیح معتبر بعدی به دست #محمدعلی_فروغی در سال ۱۳۲۰ به انجام رسید.

لازم است ذکر شود که اروپاییان نظیر #ژوکوفسکی، #فردریش_روزن و #کریستنسن دست به تصحیح رباعیات زده بودند اما منتقدان بعدی شیوه‌ی تصحیح و حاصل کار ایشان را چندان معتبر ندانسته‌اند.

#احمد_شاملو روایتی از ۱۲۵ رباعی خیام در کتابی به نام #ترانه‌ها روایت: احمد شاملو ارائه داده‌است.