🔴 بحران آب و جامعه جنبشی

❇️ سعید مدنی
@iranfardamag

🔺 جنبش‌های اجتماعی واکنشی هستند نسبت به وضعیت‌های بحرانی و اغلب از‌طریق شکل‌گیری یک هویت مشترک به‌عنوان مبنایی جدید برای همبستگی جمعی رخ میدهند. بنا‌بر‌این جنبش اجتماعی محصول یک کنش یا اقدام جمعی و تجلی احساس محرومیت مردمی است که به هویت مشترک جنبش پیوند خورده‌اند. وقتی نظام مستقر قادر به حل بحرانها نباشد و نهادهای مدنی رسمی و سنتی(مثل احزاب و گروههای رسمی ) نیز قادر به پیگیری مطالبات عمومی نباشند و اعتبار خود را از دست داده باشند ،جنبش اعتراضی امری متعارف یا قابل ‌انتظار محسوب می ‌شود، تا آنجا که با نهادینه شدن تدریجی اعتراض، ورود به «جامعة جنبشی» محقق می ‌شود.

🔹 به گفته تارو جامعه شناس جنبش ها "جامعه جنبشی"(movement society) اشاره دارد به وضعیتی که در آن:

1️⃣ اعتراضات نسبت به وضعیت موجود به تدریج افزایش پیدا میکند،
2️⃣ پوشش جمعیتی اعتراضات به تدریج بیشتر میشود،
3️⃣ اعتراضات به تدریج نهادینه میشوند و روش ها، شعارها و تاکتیکها فراگیرتر و جاافتاده تر میشوند،
4️⃣ واکنش نظامهای مستقر به اعتراضات و سرکوب به تدریج نهادینه می شود.

🔺 در هر جامعه ای میزانی از نارضایتی وجود دارد ولی در همة جوامع، به ویژه جوامع غیردموکراتیک، واکنش یا نارضایتی لزوما به عمل اجتماعی و کنش اعتراضی منجر نمیشود زیرا هزینه اعتراض بسیار بالا است. در جامعة امروز ایران شاهد مجموعة نسبتا قابل توجهی از کنشهای اعتراضی هستیم. این کنشها اغلب در قالب مدنی و غیرخشونت آمیز و برای طرح مطالبات شهروندی بروز می کند. اعتراضات کارگری، واکنشها به قطع برق و بالاخره اعتراضات آب اشکال مختلفی از اعتراض در جامعة ایران است.

🔹 اعتراضاتی که در گوشه و کنار کشور به ویژه خوزستان تشنه شاهد آن هستیم یکی از دهها نمود و شاهد قرار گرفتن جامعه ایران در وضعیت جنبشی است. اعتراضات خوزستان را در حال حاضر نمی توان در رده جنبش اجتماعی قرار داد کما اینکه هیچ کنش اعتراضی در آغاز در قد و قامت یک جنبش سر برنمی اورد. لذا مناسب‌ترین واژه برای اعتراضات تا زمان نگارش این یادداشت "شورش" است. هر شورشی نطفه آغازین یک جنبش است. گذار از شورش به جنبش مستلزم طی فرایندی است که در آن
1) شبکه ای از روابط پیرامون اعتراضات شکل می گیرد
2) معترضان به تدریج ارزش ها و مطالبات مشترک پیدا می کنند که در نهایت به شکل گیری هویت جنبش و تمایز ما- آنها منجر می شود
3) سازمانی کوچک و نامتقارن وظیفه رهبری یا مدیریت معترضان را عهده دار می شود.

🔺 کاربرد واژه شورش نباید به معنای تقلیل ارزش این اعتراضات محسوب شود. بنا براین با هر شورش دانه ای در زمین کاشته می شود که در صورت آبیاری برآمدن جنبشی را نوید خواهد داد. اگر چه بسیاری از شورش ها با سرکوب، فرصت آن را پیدا نمی کنند تا قد و قامت یک جنبش را پیدا کنند اما حتی آن شورش ها ی جوانمرگ ، بر اعتراضات بعدی اثر خواهند گذاشت و بر شورش های بعدی تجربه ای خواهد افزود. در اعتراضات آب در سراسر کشور به ویژه خوزستان ، استعداد شکل گیری "جنبش آب" بسیار بیشتر از سایر اعتراضات است زیرا با وجود آنکه شورش ها حاوی دیدگاه سلبی نسبت به وضعیت موجود هستند اما در این اعتراضات مردم خواهان "حق آب" هستند و بر این اساس از دیدگاه ایجابی نیز برخوردارند.

🔹 از این گذشته شورش ها محل تغذیه جنبش های موجود هستند. در صدها ویدئو از اعتراضات خوزستان چه می بینید؟جوان، جوان، جوان. جنبش جوانان در اغلب شورش ها طی سالهای اخیر حضور فعال داشته و از آن تغذیه کرده است. نسل جوان کنونی از چند ویژگی برخوردار است:
ـ تغییرخواهی: جوانان وضعیت موجود را نمی ‌پذیرند و از توانایی‌های رسانه‌ای خود برای ایجاد تغییر استفاده می ‌کنند.
ـ ناهمسازی سیاسی: جوانان به لحاظ سیاسی با وضعیت حال حاضر مسئله دارند که این امر در برخی موارد به فعالیت‌های غیرقانونی و مخرب هم منجر می ‌شود.
ـ مسئولیت اجتماعی: جوانان به مسایل اجتماعی اهمیت می ‌دهند. در نظر این نسل، ناهنجاری‌های اجتماعی مربوط به دیگران نیست و همه در برابر مشکلات اجتماعی مسئول‌اند.

🔺 بنا براین انبوه جمعیت جوان با مجموعه گسترده ای از مشکلات و بحران ها انگیزه کافی برای اعتراض دارند و از این رو در هر ارزیابی از شورش های کنونی نمی توان این نیروی قابل توجه را نادیده گرفت. همزمان با سهم بالای جمعيت جوان كشور، از آغاز انقلاب تا امروز جوانان نقش مهمی در تحولات سیاسی اجتماعي كشور ایفا کرده اند. مشاركت مـؤثر در فرآينـد پيروزي انقلاب اسلامي در دهه پنجاه، حضـور غیر قابل انکار در جنگ هشت ساله و دفـاع از اسـتقلال و تماميت ارضي كشور ، حضور در جنبش اصلاحی و اعتراضات پس از انتخابات 1388

متن کامل در:

https://bit.ly/3hSODJj
#بحران_آب
#سعید_مدنی
#جنبش_جوانان
#جامعه‌ی_جنبشی


https://t.me/iranfardamag

🔴 چرا اصلاح ساختار؟ (25)
♻️ جمع بندی – 1

🔷 سعید مدنی
@iranfardamag

▪️ بارها گفته شده که جامعه ایران در وضعیت جنبشی قرار دارد. مطابق با نظر "تارو" جامعه جنبشی چند ویژگی مشخص دارد:

1️⃣ اینکه جنبش ها و اعتراضات اجتماعی تداوم دارند و دایما بر گستردگی(جغرافیایی) و تراکم(تعداد مشارکت کننده در هر واحد جغرافیایی) آنها افزوده می شود.

2️⃣ اینکه واکنش مردم در این اعتراضات نهادینه شده است؛ به این معنی که به تدریج اعتراضات سازوکارهای و قواعد خاص خود را پیدا می کند.

3️⃣ اینکه واکنش حکومت هم نسبت به این اعتراضات نهادینه می شود و سرکوب، سازوکارها و قواعد خاص خود را خواهد داشت.

🔺 چرا جامعه وارد فاز جنبشی شده؟ به این دلیل که ساختارها کارکردهای مناسب را ندارند و نمی توانند به انتظارات پاسخ دهند.
چرا ساختارها نمی توانند به انتظارات پاسخ دهند؟ زیرا دچار بحران هستند.

▪️ بحران چیست؟ بحران وضعیتی است که اولا تمامیت ساختار را مورد تهدید قرار می دهد ، ثانیا با سازوکارهای جاری درون ساختار امکان پاسخ به مشکلات و خروج از بحران ها نیست. به عنوان مثال در چارچوب قواعد و قوانین و مناسبات موجود امکان کاهش و یا حل نابرابری و احساس محرومیت نسبی وجود ندارد. بنابراین بحران نابرابری و تبعیض ساختاری است و ساختار بحران زده از طریق تولید احساس محرومیت اجتماعی به شکل گیری جنبش اجتماعی کمک می کند. احساس ناکامی به دنبال محرومیت پدیدار می شود و به دنبال احساس ناکامی، کنش اعتراضی محقق میشود.

🔺انبوهی از بحران ها نظام سیاسی را دربرگرفته که امکان پاسخگویی به این بحران ها در ساز و کارهای تعبیه شده در ساختار وجود ندارد. اگرچه به طور معمول نمی توان با قاطعیت گفت که یک ساختار قادر به خروج از بحران نیست، اما اگر ساختار به نقطه ای برسد که توالی و تلاقی بحران ها رخ دهد بحران بنیادین شکل می گیرد. در بحران بنیادین امکان پاسخگویی و حل بحران ها به سادگی ممکن نیست. بحران بنیادین محصول ترکیب اشکال متفاوتی از بحران ها از جمله بحران های مشروعیت، ناکارآمدی، تبعیض، فساد، نفوذ و غیره در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی واجتماعی است. بحران و تداوم آن موجب افزایش نارضایتی ها در جامعه می شود. این نارضایتی ها ابعاد اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی دارند. نارضایتی به کنش های اعتراضی منجر می شود. در این چارچوب می توان تحولات جامعه ایران در حداقل سی ساله اخیر را تحلیل کرد.

▪️ از سال1376برخی نیروهای سیاسی از جمله اصلاح طلبان در تلاش برای ایجاد تغییر و اصلاح برای کاهش بحران با مقاومت شدید ساختار و نیروهای حامی وضع موجود مواجه شدند. در عین حال از آن زمان تا امروز انبوهی از اعتراضات وجود داشته که نشان دهنده تکوین جامعه جنبشی است.

🔺کنش نیروهای اجتماعی و سیاسی در برابر شرایط کنونی بستگی به تبیین آنها از این شرایط دارد. بدون تحلیل از وضع موجود امکان اتخاذ استراتژی صحیح و تدوین برنامه برای مداخله موثر ممکن نیست.

▪️ برای نیروهای سیاسی در پاسخ به بحران های ساختاری سه استراتژی تغییرعمده وجود دارد: انقلاب، یعنی تلاش برای فرو ریختن ساختار موجود؛ رفرم، که اساسا وجود بحران ساختار ی را انکار می کند و در پی حل مشکلات در چارچوب ساختار کنونی (تجربه اصلاح طلبان از سال 1376)است و استراتژی سوم یعنی گذار دموکراتیک.

🔺 هیچ کس نمی تواند تضمین کند که جوامع از جمله جامعه ایران به سمت انقلاب نروند. انقلاب منتظر نظر ما نمی شود. اگر نظام سیاسی در برابر تغییر مقاومت کند، گزینه انقلاب یا فروپاشی پر رنگ تر می شود. اگر بحران های اجتماعی آنقدر عمیق شود که سطح نارضایتی از آستانه تحمل جامعه عبور کند ، جامعه به سمت انقلاب حرکت می کند. در واقع هیچ نیرویی بیشتر از نظام های اصلاح ناپذیر در وقوع انقلاب نقش بازی نمی کنند. با این وجود به نظر نمی رسد در ایران زمینه های ذهنی انقلاب در کوتاه مدت وجود داشته باشد هرچند زمینه های عینی آن بسیار مهیا است. از سوی دیگر به نظر نمی رسد انقلاب در شرایط کنونی گزینه مطلوبی برای ایران محسوب شود. انقلاب اگرچه حاصل تغییرات وسیع و عمیق اجتماعی است و انقلاب ها اگرچه دستاوردهای مهم داشته اند و جوامع را دستخوش تغییرات اساسی کرده اند اما پرهزینه و کم بازده هستند و چشم انداز آنها نیز روشن نیست یعنی معلوم نیست نتایج یک کنش انقلابی به کجا ختم شود.

متن کامل در instant view :

https://bit.ly/3zafMha


#سعید_مدنی
#اصلاح_ساختار
#جامعه‌‌ی_جنبشی

https://t.me/iranfardamag

🔴 چرا اصلاح ساختار؟ (25)
♻️ جمع بندی – 2

🔷 سعید مدنی
@iranfardamag

🔺 همان طور که قبلا توضیح داده شد گذار دموکراتیک یک پروژه تدریجی و مرحله ای است و دقیقا و فقط به همین معنا اصلاح طلبانه است. تدریجی و مرحله ای بودن این پروژه تا حدی موجب می شود چشم انداز روشن تری در مقایسه با انقلاب داشته باشد. نیروی حامی تغییر با تقویت جامعه مدنی و آموزش و ارتقای آن به شکل گیری نیروی اجتماعی موثر برای گذار کمک می کنند. در فرایند گذار گروه های مرجع از یک سو با خطاب قرار دادن قدرت مسلط یادآور می شوند که راهی جز اصلاح ساختاری وجود ندارد از سوی دیگر جامعه مدنی را تشویق به حضور اجتماعی خشونت پرهیز می کنند. رشد شبکه های اجتماعی در جامعه ایران نقش تعیین کننده به آنها داده است. این نقش در قالب کنش های اجتماعی بروز و ظهور پیدا می کند. در چشم انداز میان مدت در صورتی که مراجع مختلف درون جامعه مدنی ایران بر استراتژی گذار دمکراتیک توافق کنند انتظار می رود نقش آنها در تحولات آینده موثر تر شود. گذار دموکراتیک بدون جامعه مدنی قوی و جنبش اجتماعی ممکن نخواهد بود.

▪️ بنا براین مابه ازای استراتژی تغییر برای اصلاح ساختار، گذار دمکراتیک است. به سخن دیگر نمی توان مسایل و مشکلات کنونی جامعه ایران را ساختاری دانست و در عین حال انتظار داشت ساختار داوطلبانه و بر اساس ساز و کار معمول، خود اصلاحی کند. تامین منافع نیروهای درون ساختار بخش مهم یا اصولا اولین وظیفه یا وظیفه ذاتی ساختار است و به همین دلیل نیز ساختار در برابر هر تلاش برای اصلاح اش یا به سخن دیگر در برابر هر تلاشی برای بازتوزیع قدرت و ثروت مقاومت می کند.

🔺 وقتی نهادها یا اجزای درون یک ساختار خودشان دچار بحران هستند، آیا اساساً می‌توان به شروع اصلاح ساختار توسط همین نهادها امید داشت؟ یا باید منتظر بود نیروهای دیگر مثلاً جامعه‌ی مدنی در این زمینه نقش ایفا کنند؟ آیا نظام‌های سیاسی می‌توانند خود با فساد، فقر، نابرابری، تمامیت خواهی و استبداد مبارزه کنند؟

▪️ در پاسخ به این سوال ابتدا ناچاریم به این سئوال پاسخ دهیم که همه این مسایل و مشکلات ساختاری اند یا مدیریتی و بوروکراتیک؟ به عبارت دیگر باید ماهیت رابطه بین این مسایل و مشکلات با ساختار مستقر را توضیح دهیم. اگر ساختار سالم و بحران حاصل سوء استفاده‌ی فردی از موقعیت و مقام یا حتی کژکارکردی نهادی(به معنای خرده سیستمی درون سیستم) باشد، در این صورت ساختار از ویژگی خود اصلاحی برخوردار و قادر خواهد بود کژکارکردی فرد یا نهاد را اصلاح یا آن را حذف کند و نهادهای نظارتی در درون ساختار از توانایی لازم برای ممانعت از بروز بحران یا حتی کنترل بحران برخوردار خواهد بود. اما اگر فقر، نابرابری ، استبداد و فساد ساختاری باشد و در تار و پود قوانین ، رویه ها و مناسبات تنیده شده باشد در این صورت برونداد غیر قابل اجتناب ساختار همین است که پیش روی ما قرار دارد. در این حالت نهادهای نظارتی خود مولد بحران هستند و مناسبات و روابط مشوق بی عدالتی و استبداد و بحران هستند. از اینجا ضرورت اصلاح ساختار آغاز میشود.

🔺 هیچ ساختار بحران زده ای داوطلب اصلاح خود نمی شود بلکه فشار نیروی بیرون ساختار که بقا و تداوم ساختار را تهدید می کند امکان کاهش مقاومت ساختار در برابر اصلاح را میسر می سازد. اگر چه باید به خاطر داشته باشیم که تاریخ بارها شاهد مقاومت ساختارها در برابر تغییر تا انقلاب یا فروپاشی نیز بوده است.

در الگوهای گذار دمکراتیک چهار مدل برای آغاز گذار ارائه شده است:

1️⃣امتیاز دهی: در این حالت ساختار به این نتیجه می رسد که حرکت به سوی دمکراسی به سودش می باشد (مکزیک- برزیل- گواتمالا)،
2️⃣⃣ مذاکره: در این شرایط ساختار یا نظام ناچار از مراجعه به به آرای عمومی و کناره گیری از قدرت است (بوتفلیقه- شیلی)،
3️⃣عقب نشینی: در این حالت فشار مخالفان منجر به انشعابات درون ساختار و عقب نشینی آن می شود( آرژانتین- اکوادور)،
4️⃣ مداخله : در چنین شرایطی با مداخله قدرت خارجی ساختار و نظام مستقر سقوط میکند و امکان تغییر فراهم میشود(پاناما- هاییتی).

متن کامل در instant view :


https://bit.ly/3z4hhNV

#سعید_مدنی
#اصلاح_ساختار
#جامعه‌ی_جنبشی


https://t.me/iranfardamag