✅جشن قربان در تاریخ و فرهنگ کردی
✍️دکتر اسماعیل شمس

🔺نخستین روایتهای تاریخی از برگزاری عید قربان در کردستان به هزارسال پیش برمیگردد و این عید در منابع به صورت جشن اضحی، جشن گوسفندکشان و جشن حاجیان هم آمدەاست.

🔺جشن #قربان در نواحی مختلف کردستان با آداب و رسوم خاص و گاه متفاوتی برگزار میشد که به چند مورد از آنها اشاره می‌شود. اگر خوانندگان گرامی آداب خاص دیگری را در زادگاه خودشان دیده یا شنیدەاند برای نگارنده بفرستند که با نام خودشان در این کانال منتشر شود‌.

🔺در گذشته اعتقاد بر این بود که در روز جشن قربان، در هر خانوادەای باید خون حیوانی ریخته شود. بنابراین اگر کسی به تنهایی توانایی قربانی حیوان را نداشت، معمولاً چند نفر به صورت مشترک، گاو یا گوسفندی را خریده و قربانی می‌کردند. معمولاً حیوانی که قرار بود قربانی شود، از یک سال قبل مشخص میشد.

🔺گاه قربانی به شکرانه رهایی فردی از گرفتاری و بیماری یا به امید نجات او صورت می‌گرفت. در مورد دوم حیوان را چندبار دور  آن فرد می‌چرخاندند و چون برای این هدف، معمولاً حیوانی گرانبها(گاو نر) قربانی میشد و فرد مزبور را دور او می‌چرخاندند، این رسم را «گاو گردون» می‌نامیدند. این نوع قربانی که به آن «صدقه» هم می‌گفتند، البته الزاماً در جشن قربان انجام نمی‌شد.

🔺در روز جشن قربان، حیوانات مشمول قربانی را در محلی جمع می‌کردند. گاه صاحب قربانی سوار حیوان می‌شد و با او چند دقیقەای راه می‌رفت. اعتقاد بر این بود که این حیوان در صحرای محشر صاحبش را سوار خواهد کرد و از گرما و رنج آنجا نجات خواهد داد.

🔺پس از آن، گردنبند یا پارچه قرمزی را دور گردن قربانی پیچیده و به چشمان او سرمه می‌کشیدند تا با سر و رویی زیبا نزد خدا حاضر شود. به نظر می‌رسد این رسم، همان سنت«قلائد» یا حیوانات نشاندار است که در آیۀ ۹۷ سورۀ مائدە بە آن اشاره شده است. در میان اعراب هم رسم بود که حیوانات را برای قربانی کردن در عید قربان به مکه می‌بردند. برخی از آنها نشاندار بودند و قلاده یا گردنبندی به آنها بسته شده بود‌‌. در گذشتەهای دور، حاجیان هم حیوانی را که قرار بود قربانی کنند با خود به حج می‌بردند.

🔺در مرحله بعد، نبات یا حبه‌ قندی را داخل دهان حیوان قربانی می‌گذاشتند تا با زبانی شیرین پیش خدا برود. در برخی جاها قند را در سمت راست دهان حیوان می‌گذاشتند و از طرف چپ بیرون می‌آوردند و به اعضای خانواده و همسایگان برای تبرک و مداوای برخی بیماریها می‌دادند.

🔺پیش از بریدن سر قربانی، مقداری آب و علوفه به او می‌دادند تا بخورد و اگر نمی‌خورد، بەزور به او می‌خوراندند و معتقد بودند که با این کار، حیوان سیر و سیراب می‌شود و می‌تواند صاحبش را در روز محشر بەراحتی از گرسنگی و تشنگی نجات دهد.

🔺سپس حیوان را رو به قبله خوابانده و در حالیکه چند نفر دست و پایش را گرفته و افراد خانواده با چهرەای بشاش نگاهش می‌کردند، سر می‌بریدند. در برخی جاها، هنگام ذبح قربانی کاسەای را جلوی خون او می‌گذاشتند تا روی زمین نریزد. آنان، این خون را متبرک می‌دانستند و در جایی می‌گذاشتند که زیر پای مردم قرار نگیرد. در برخی مناطق، خون حیوان را به عنوان تبرک روی در و دیوار خانه صاحب قربانی می‌ریختند. آنان بر این باور بودند که هدف از ریختن این خون، مصون ماندن خانواده قربانی از چشم بد است.

🔺در برخی مناطق، چالەای حفر می‌کردند و پس از ذبح حیوان، خون و اعضای حرامش را در آن دفن می‌کردند تا حیواناتی مانند سگ و گربه از آنها استفاده نکنند. اعتقاد بر این بود که همه اندامهای قربانی، پاک هستند و نباید نجس شوند.

🔺پس از پایان قربانی، با توجه به جمعیت محل و تعداد حیوانات قربانی شده، گوشت را در بستەهای جداگانەای به نام «بەتێ» بین همه مردم تقسیم می‌کردند. این بستەها متبرک بودند و کسی هم که خودش قربانی کرده بود، به نیت تبرک از بسته گوشت قربانی دیگران می‌خورد.

🔺روز جشن قربان، یکی از شادترین روزهای مردم هر شهر و آبادی بود و همه خوشحال و سرزنده بودند. در آن روزها ما کودکان که وظیفه نقل و انتقال گوشت قربانی را به عهده داشتیم و بعد از آن هم پدران و مادران فداکارمان بهترین بخشهای قربانی را به ما می‌دادند، از همه شادتر بودیم. البته با آن معصومیت کودکانه، اگر می‌دانستیم که آن روز حیوانات کنار ما احتمالاً عزادار دوستان و نزدیکان و همسایگان قربانی شده خود هستند، شاید آنقدر شادی نمی‌کردیم.

🔷 هرچند مشکلات و گرفتاری‌های این روزها مجال جشن و شادی به آدم نمی‌دهند، اما به رسم گذشته جشن قربان را که یادگار بخشی از تاریخ تحول فرهنگی و دینی است به خوانندگان فرهیخته و عزیز کردستان نامه و دیگر خوانندگان این یادداشت و باورمندان به سنت قربانی تبریک می‌گویم و برای همگان آرزوی سلامتی و شادی دارم.
#قوربان قوربانەن، جەژنەن، شادییەن
دەس نە گەردەنەن، ڕۆی ئازادییەن

@pangeh