‍ ‍ ‍ ‍ 💥هەورامانی پژگیای بژناسمێ(۱)، هەورامان پراکندە را بشناسیم(۱)/

✍هومایون موحەممەدنژاد

جگەم جە هەورامان و بەشەکاو هەورامانی جە وەڵاتوو ئێرانی (ئوستانەکاو کوردەسان و کرماشانی)و  وەڵاتوو عێراقی،بەشوو ئێقلیم و هەرێموو کوردەسانی(ئوستانوو سلێمانی و بە تازەیی ،ئوستانوو هەڵەبجەی)،دەگاو و شار و یاگەکاتەرێ هەم جە ئێران و عێراق هەم جە وەڵاتەکاتەریچ هەنێ کە بۆ نەو کۆچ دریایی،هەڵمەت و ئاژاوێ وەڵاتەکا و ...جە هەورامانی بڕیەنێ،کە یاگە بە یاگێ ئێشارە و سەرشاوە باس کەرمێ:

زوانی#هەورامی=#گۆرانی)،یانی: زوانوو گۆرانی، زوانوو ماچۆ، زەنگەنە، شەبەک ئەژناسیان.
#هەورامانی پژگیا،هەورامان پراکندە: جە 
ـ دەگایەکاو هاوار و دەرەتفێ جە ئوستانوو هەڵەبجەی.
ـ خێڵ و تایێفەو جموور"ی(جمهور).
ـ کاکەیی جە ئوستانوو خانەقین و دەگایەکاو:میخاس،قەرامی،دارا،گەبیه،قه‌لمه،ئەمین باپیر، کوزەرەقه،ختول، کەلهۆری،باریکه،گاکول،سیاوەله،کانی زەرد،
 ـ شەبەکسان و ٨٥دەگایێ جە(ئوستانوو مووسڵ یام نەینەوا)دەگایەکا:گەزەکان، وەردەک،سفەیه، مەتراد)و دەگایێ تەرێ کە ئایینوو«مانەوی»شا هەن جە زەمانەو حکوومەتوو بەعسی و سەدامی بە زۆر جە دیار و دەگایەکاشا ، بەرێشا کەردێ و مەنتێقەو سنجاری کە ئاد٘یچێ شەبەکێنێ و هەر پاسەیچ 
ـ مەنتێقەو(توز= طوزکه) جە وەڵاتوو عێراقینە.
ـ #شاروو ڕێژاو"ێ(ریجاب)و مەنتێقەو پاتاق و دەگایەکاو: زرده"و"یاران" و"پیران"جە شاروو داڵاهۆی جە ئوستانوو کرماشانی.
ـ دەگایەکاو#گوراجۆ(گوراجوب) گۆران ٥ دەگای بیێنێ:گوراجوب قشلاق (قشلاخ)، گوراجوب مورادبەیگ(گەورەجۆی مراوە)،گوراجوب باباکەرەم(گەورەجۆی باواکەرەم)، گوراجوب زید علی(گەوره جۆی زیەلی)،گوراجوب سەفەرشاه (گەورەجۆی سەفرشه)جە بەشوو گەهوارەو گۆران/شاروو شهرستان دالاهۆی جە ئوستانوو کرماشانی کە گردشا ، یارسانەنێ. 
ـ دەگاو "#بان زلان")گۆران زوانێنێ،جە بەشوو گەهوارەو گۆران/شارەسانوو دالاهۆی جە ئوستانوو کرماشانی کە ئائینشا ، یارسانەن.
ـ دەگاو" #سێوەند"ی جە شاروو مەرودەشتی جە نزیکی شاروو شیرازی، جە ئوستانوو فارسی کە جە واژەکاشەنە، بنەڕەتوو زوانەکەیش چەنی گۆران و هەورامی یۆنێ،ئی دەگا جە قەدٚیمەنە بە نامێ شاری ئەژناسیەنە و ئاسەوارێ کۆنێش فرێنێ.
ـ تایێفەو"بهدینان"ێ کە وێشا گورونی ماچا،و چەنی زوانوو گۆرانی یەک خانەوادێنێ.
ـ دەگایەکاو شارەکاوکەرکووک و " #داقۆق"ی پێسەو:ته‌ق ته‌ق،مه‌تیق، توپزاوەی، کاکەیی ،عەرەکویی، ئەلبومحەمەد،عەلی سەرای، زەنقر، لەهیب(عەلوەت پاشا)،شکور جەیران، جینگلاوه، سیکانی، تەلرابێعه، گومبز، دەیی گەوره،دەلسیی گولاله،ژاڵە، #زەنگەنه).
ـ دەگایەکاو ساور(چمن ساور)و نودیجە جە نزیکوو شارەکاو گورگان وکوردکوی جە(ئوستانوو گولێستانی)کە جە #زاوەر (دزآور) و #نۆدشە(هەورامانوو لهۆنی) بەشوو نەوسوود٘ی شاروو پاوە(ئوستانوو کرماشانی)زەمانەو نادرشائەفشاریەنە کۆچێ دریەنێ.
ـ دەگایەکاو دەوروبەروو شارووبەغد٘ای (مەرکەزوو وەڵاتوو عێراقی:تاڵاو،موره، خەبازه،ئەلبوگەسه و خەربەت عەزیز. 
ـ باجەڵانیێ جە کوردەسانوو عێراق و ئێرانی.
ـ عەبدولمەلکیێ(ئەولمەلکی) چوارقەڵاو بەشوو شاروو بێهشەهری، سەرنیشتوو وەڵاتوو ئێرانی(دەگایەکاو: زاغمەرز،حوسەین ئاوا، زەینەوەند، ئەمیرئاوا، جە ئوستانوو مازەندەرانی)، 

ـ عەبدولمەلکیێ دەگاگەورێ قەڵاو شاروو قوروەی (ئوستانوو کوردەسانی)، 

ـ عەبدولمەلکیێ دەگاوزاغەو شاروو تویسرکانی (ئوستانوو هەمەد٘انی)، 

ـ دەگایەکاو"کەنوولەی، پەریان، شەریف ئاوا"جە بەشوو دینەوەر شاروو سەحنەی (ئوستانوو کرماشانی)، 
ـ و...

درێژەو باسەکەی جە
⬇️⬇️⬇️
@joolandeh

پاسار بژنەڤە، بنیوار چەنیو تۆما/ ڕاس مەرەمۆ دووکتر دارەسانی

#هەورامی

😂😂😂

دەگاوجـــــــۆڵانـــــدێ

@joolandeh

#هەورامی=سۆرانی

🔹تاشەتەوەنە=گاشەبەرد
🔸دلێڕاسە=ناوەڕاست
🔹نیایرە، ئەرەنیای=دانان
🔸کەردە=کرده(ف:عَمَل)

🔹ڕاویار=ڕێبوار
🔸شارتەیوە، شاردەیوە=شاردنەوە
🔹سووچێوەنە=لە سووچێکدا
🔸سەرنجە=سەرنج
🔹سەرنج دای=سەرنج دان

🔹لاو تەوەنەکێرە=بە لای بەردەکەدا
🔸دەمەو وێرەگا=دەمەو ئێوارە
🔹تۆشەبەرە=توێشوودان
🔸لاش بەرد/لاش بەردە=لای برد

🔹وستش/وستەش=خستی
🔸قەراخ=قەراغ
🔹خجڵوو لا بەردەی=خەریکی لا بردن
🔸تۆرەکڵە=توورەکەی بچووک
🔹زەڕ=زێڕ، پارە

🔸قۆرتە، قۆرتی=قۆرت(:شتێک کە وەکوو تۆقلە لە چەن لاوە هەڵماسیبێ و بەرزی و نزمی زۆری تیا بێ دەڵێن قۆرت قۆرتە)، کێشە و نەهامەتی لە ژیانی مرۆڤدا
🔹قۆسپە، قۆسپی=کۆسپ، ئەو شتەی کە وەکوو تۆقلە کەمێک بەرز بۆتەوە، شتێک کە ڕێگە لە ژیانی ئاسوودەی مرۆڤ دەگرێ

🔸ئامەدٚ=شانس، ئیقباڵ
🔹بیەن ئامەدٚ=بوەتە هۆی بەخت و ئیقباڵ ڕوو تێ کردن
🔹هەر=کەر، گوێدرێژ
🔸ڕوٚیەشا=ڕۆژێکیان

🔹هەرەکەش=کەرەکەی
🔸کەشەنە=لە کەژدا
🔹جیا ئاستەی، جیا ئازای=بەجێ هێشتن، بەجێ هێڵان
🔸جیاش ئاست=بەجێی هێشت
🔹جیاش مازوو=بەجێی دەهێڵم

🔹وێش=خۆی
🔸لوا=ڕۆیشت
🔹کار و هەرمان=کار و فرمان
🔸دما=دوا

🔹ئامایوە=هاتنەوە
🔸ئاماوە=هاتەوە
🔹دیش=دیی
🔸بریان=براوە

🔹ئادٚیچ/ئادٚەیچ=ئەویش(نێر/مێ)
🔸تێڵا=تێڵا، کوتەک، کوتە دارێکی قاییم و ئەستوور تا ئەو ڕادەیە کە بکرێ بە دەستەوەی بگری
🔹گێڵای=گەڕان
🔸چڕیەی=بانگ کردن

🔹چڕێ=بانگی دەکرد
🔸واچێ=دەیوت
🔹تەرسنۆک=ترسەنۆک
🔸ئاردەیوە، ئارایوە=هێنانەوە
🔹بارەوە=بهێنەوە

🔹ئنٚا، ئەنٚا=دەنا، ئەگینا
🔸تاتە=باوک
🔹ئەپی=ئابەم
🔸گرد=گشت، هەموو

🔹حەیبەتیێنە=لە حەیبەتدا، لە ڕووی ترسەوە
🔸پەرساش وەنە=لێی پرسی
🔹خوە=پێکەنین
🔸سانای=سەندن، کڕین
🔹ئەستەی،ئەسای=سەندن،کڕین


دەگاوجـــــۆڵانــــــدێ

@joolandeh

تاوێ پەی زاڕۆڵا
واڵە

واڵە وردیکڵانەکێــــم
چەم ڕەشە وەشڵانەکێم
خێر ئامێنی پەی لایما
چەنی تۆ شادی ئاما
بەبەی شیرینی نازار
بخۆوە پەیمان جارجار
مەلاونوونەت ژینەکێم!
واڵەکێم، نەخشینەکێم!
بێشکەکێت ورد ورد جمنوو
شۆتت پەی ماروو زوو زوو
با گەورێ بینە و زانا
من هانانا چەمەڕا

#شیلانە۱۲
#هەورامی
شێعر: #هەتاو_خورشیدی
نیگار وئەنیمەیت: #پرشنگ_ئەمانی
خوێندنەوەی: #هانا_قەرائەتی

دەگاوجــــــۆڵانـــــدێ

@joolandeh

✅ #نامێو شار و دەگا #هەورامی‌ زوانەکاو جوغرافیاو هەورامانی


✔️« هەورامانوو لهۆنی »
( بەشوو پاوەی)

١- پاوە
٢- خانەگا
٣- دەرموور
۴- گراڵە
۵- تشە
۶- داریان
٧- نۆتشە
٨- نەوسوودٚە
٩- هانەگەرمڵە
١٠- بێرواس
١١- کەیمنە
١٢- زاوەر
١٣- شۆشمێ سەرینە
١۴- شۆشمێ وارینە
١۵- شێنە
١۶- تەشار
١٧- وەزڵیە
١٨- نەیسانە
١٩- شێخا
٢٠- نەروی
٢١- شەڕەکان
٢٢- هەجێج
٢٣- دەرەهەجێج
٢۴- زبار


✔️هەورامانوو لهۆنی
(بەشوو هەرێموو کوردستانی)

١- ئەحمەدٚئاوا
٢- باخەکۆن
٣- بنجەودڕەی
۴- بەڵخە
۵- بیارێ
۶-پاڵانیا
٧- تەوێڵێ
٨- خارگێڵان
٩- خورماڵ
١٠- خەرپانی
١١- دەرەتفێ
١٢- دەرەقەیسەر
١٣- دەرەومەڕێ
١۴- دەگاشێخان
١۵- زەردەهاڵ
١۶- زەڵم
١٧- سۆسەکانە
١٨- سەرگەتە
١٩- گوڵپ
٢٠- گەچینە
٢١- نارنجڵە
٢٢- هانەودننی
٢٣- هانەوقوڵی
٢۴- هێڵانپی


✔️« هەورامانوو ژاوەرۆی »
(بەشوو سنەی)

١- سواریان
٢- دەرکەوڵە
٣- وەسێ سەرینە
۴- وەسێ وارینە
۵- دۆڵاو
۶- گەلێن
٧- نیەر
٨- پەتڵیەر
٩- هەناراو
١٠- هەنەر
١١- تەکیە
١٢- تەختە
١٣- هەشەمێز
١۴- شیان
١۵- بزڵانە
١۶- ئەوێهەنگ
١٧- هوویە
١٨- سەرهوویە
١٩- ساڵیان
٢٠- نجێ


✔️« ژاوەرۆو کامیارانی »

١- دەژن
٢- پاڵنگان
٣- سەڕێز
۴- سیویە
۵- فارس‌ئاوا
۶- فەرەج‌ئاوا
٧- تای
٨- پیرباخ


✔️« ژاوەرۆو سەڵواوای »

١- بێساران
٢- نەسەنار
٣- ژان
۴- هەرسین
۵- چەشمیڎەر
۶- ئاریان
٧- ژنێن
٨- پایگەلان
٩- گواز
١٠- تفێن
١١- سوورەتفێ
١٢- دێبەر
١٣- سەرووماڵ
١۴- بۆڕیڎەر


✔️« هەورامانوو تەختی »

١-  بڵبەر
٢- ژیوار
٣- سلێنە
۴- وەرگەویەڕە
۵- هەواس‌ئاوا
۶- کەلجیە
٧- نوێنە
٨- ناوە
٩- شاروو هەورامانی
١٠- سەروو پیری
١١- ڕوەوەرێ
١٢- کەماڵا
١٣- وەسیان
١۴- دەرەوکێ
١۵- دەمەیەوە.


✔️« هەورامانوو شامیانی »

١- ڕەزاوە
٢- دەگاگا
٣- کەڕاوا
۴-خانەگاو ڕەزاوێ
۵- دووڕۆی سەرین
۶- دووڕۆی وارین
٧- قەڵاگا
٨- قەڵاجێ
٩- بارام‌ ئاوا
١٠- بنۆڵ
١١- دزڵیە


✔️« هەورامانوو گۆشەو سیروانی»

١- دێوەزناوە
٢- جۆڵاندێ
٣- دڵەمەرز
۴- دەل
۵-دەشتەقەڵبێ
۶- زۆم
٧- ڕوار
٨- ئەسپەرێز


وە..
✔️« هەورامانی پژگیا »
١- کەنوولە
٢- پەریان(شەریف ئاوا)
٣- قەڵاو قوروەی
۴- حسەین ئاباد
۵- زاغمەر
۶- ئەمیر ئاباد
٧- زەینوەند
٨- ڕێژاو
٩- زەردە
۱۰- گەورەجوو


✍ #سۆهراب_مورادنیا

بە ئێستنادوو وتاروو جوغرافیاو هەورامانی پەیجۆری
#مامۆسا_ئێبراهیم_شەمس.ـی.

دەگاو جـــــــۆڵانـــــــدێ

@joolandeh

🔴 تائێستە ئەم زانیاریەت زانیوە  زمانی #هەورامی لە #ئیسپانیا بونی هەیەو  قسەی پێدەکرێت .

دەگاو جـــــــۆڵانـــــــدێ

@joolandeh