📌📌@drshhs
"#نقد_روش_شناختی"
در اسفند ماه 1396 در جلسۀ #دفاع #دکتری یکی از دانشجویان #پژوهشگاه به عنوان داور دعوت داشتم؛ رساله‌ای در خصوص رسالۀ عملیۀ سیاسیه و نسبت آن با عرفی شدن بود.
تاکید کردم که، موضوع #رساله، جدید و از مسایل لازمی بود که کمتر به آن پرداخته شده، به ویژه از جهت ضرورت توجه #فقه به مسایل سیاسی و اجتماعی جدید جامعه که یکی از نشانه‌های فقه پویا، همین است. اشاره کردم اخیراً بصورت تصادفی عناوین دروس خارج فقه و اصول را که در سطح حوزه‌های علمیۀ کشور برگزار میشود، دنبال می‌کردم و از حدود 700 عنوان درس خارج، اکثراً موضوعاتی تکراری بودند، نه جدید و نه مسایل سیاسی اجتماعی مورد نیاز جامعه، به غیر از چند مورد بسیار نادر و انگشت شمار!
از جمله مسایلی که اشاره کردم؛ تطویل و خروج موضوعی، پَرِش روشی، و نقص در ترسیم #مفاهیم_بنیادی تحقیق.
با این وجود تأکید من بیشتر بر نکات #روش_شناختی و چند مسألۀ محتوایی بود؛
۱- در نتیجه‌گیری یک کار پژوهشی، بایستی دستاوردهای پژوهش را به صورت روشن و واضح ارائه داد؛ یعنی داوری‌ها و قضاوت‌های نهایی پیرامون مسألۀ #تحقیق و اینکه چه چیزی اثبات و یا ردّ شده است.
۲- عنوان پژوهش بایستی هم‌راستا با هدف و مسألۀ اصلی تنظیم شود.
۳- سؤال تحقیق مبهم و کلّی نباشد.
۴- اگر موضوعی را به عنوان پیش‌فرض تلّقی میکنیم، در متن تحقیق نیازی به بحث و اثبات آن نیست.
۵- پیشینۀ تحقیق، پیشینۀ مرتبط با پرسش تحقیق است؛ یعنی بایستی بر محور سؤال تحقیق، به بررسی و نقد منابع مرتبط اقدام کرد تا مشخص شود دراین خصوص چه دستاوردهایی در دست داریم و به چه دستاوردهای جدیدی باید دست یافت.
۶- در خصوص #ساماندهی پژوهش و ساختار فصول آن، بهترین راه برای جلوگیری از تطویل، آن است که اگر فصل یا فصولی را حذف کنیم و سپس، خللی به کلیّت کار وارد نشود، نشان آن است که حضور چنین فصلی ضروری نیست و می‌تواند حذف شود.
۷- یک اصل روش تحقیقی به ما می‌گوید چنانچه محقّق لازم است مطالبی را به عنوان پیشینۀ ذهنی‌اش بداند، الزاماً ضرورتی ندارد همۀ آن اطلاعات را در گزارش کار تحقیقی خود منعکس کند.
۸- بایستی از ذکر مطالب فاقد #منبع و تکراری و نیز ارجاع به منابع غیر مستقیم، در صورتی که امکان دسترسی به منابع مستقیم وجود دارد، پرهیز کرد.
اما چند نکتۀ محتوایی:
۱- برای اثبات دلایل کُند بودن فرآیند #عرفی شدن در جوامع شیعی و ایران، محتاج دلایل محکمی هستیم.
۲- وابسته کردن علت تأخیر #سکولار شدن جامعه به تحریر چند رساله عملیه سیاسیه، محل تأمّل است؛ بویژه که در مصداق رساله عملیه بودن، سیاسیه بودن رساله‌ها، و تأثیرگذاری بر کلّ فرآیند جامعه نیز تردیدهایی وجود دارد.
۳- نمیتوان به سادگی حیات #سیاسی با حیات #اجتماعی جامعه را یکی دانست؛ علاوه بر اینکه دایرۀ حیات سیاسی و اجتماعی جامعه بسیار وسیع و فراخ است و اگر سخن از نسبت رساله‌های عملیه سیاسیه با فرآیند عرفی شدن در حیات سیاسی و اجتماعی داریم، بایستی کاملاً دایره و مصادیق چنین عرصۀ وسیعی از حیات سیاسی و اجتماعی را مشخص کنیم.
۴- این تحقیق مدعی بود کار خود را بر مبنای #نظریۀ ماهیت‌گرایی استوار کرده در حالی که این نظریه مستلزم نوعی دور مضمر است.
طبق این مدل، برای تبیین چیستی رسالۀ عملیۀ سیاسیه، به کتاب مرحوم نائینی مراجعه کرده تا از این کتاب به کشف ملاک بپردازد و سپس این ملاک را بر سایرین بار کند تا مصداق‌ها را تشخیص دهد؛ در حالی که به چه دلیل مثلاً کتاب نائینی را میتوان مصداق رسالۀ عملیه سیاسیه دانست؟! در حقیقت این مدل، کار را به نوعی تناقض روشی می‌کشاند و به همین دلیل در ادامۀ تحقیق و در تبیین ویژگی‌های رسالۀ عملیۀ سیاسیه نیز این تناقض، خود را نشان داده است.
بنظر می‌آید در چنین مباحثی شیوۀ منطقی آن است که نخست، تعریف خود را از مفهوم مورد نظر ارائه دهیم و سپس بر اساس آن مفهوم بنیادین، به دنبال مصادیق باشیم.
۵- دربارۀ مفهوم #دین باید دقت کرد که:
اولاً، بخش ارزشهای اخلاقی دین را از یاد نبریم. یعنی در هر تعریفی از دین، توجه داشته باشیم ادیان و بویژه اسلام، جدای از قوانین و مقررات اعتقادی و احکام اسلامی؛ دارای بخش سومی با عنوان ارزشهای اخلاقی هم هستند. تفکیک بین بینش و کُنش و ارزش یا فکر و فعل و خُلق ضروری است. در این باره #مقالۀ #تحلیل مؤلفه‌های مفهومی دین در نشریۀ پژوهشی #حکمت_معاصر کارگشاست.
ثانیاً، دین صرفاً مجموع اعتقاد در حقیقت انسان و جهان نیست، بلکه شامل بخش احکام و دستورات فردی و اجتماعی و نیز بخش قوانین و مقررات ارزشی نیز میشود.
ثالثاً، اعتقادات اسلامی نه تنها ریشه در قرآن، که از آبشخور سنّت و روایات معصومین(ع) نیز بهره میبرد.
رابعاً، حوزه‌های اثرگذاری دین شامل ابعاد فردی، اجتماعی، و سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، و نیز دنیوی و اخروی میشود.
"#نقد_روش_شناختی"
در اسفند ماه 1396 در جلسۀ #دفاع #دکتری یکی از دانشجویان #پژوهشگاه به عنوان داور دعوت داشتم؛ رساله‌ای در خصوص رسالۀ عملیۀ سیاسیه و نسبت آن با عرفی شدن بود.
تاکید کردم که، موضوع #رساله، جدید و از مسایل لازمی بود که کمتر به آن پرداخته شده، به ویژه از جهت ضرورت توجه #فقه به مسایل سیاسی و اجتماعی جدید جامعه که یکی از نشانه‌های فقه پویا، همین است. اشاره کردم اخیراً بصورت تصادفی عناوین دروس خارج فقه و اصول را که در سطح حوزه‌های علمیۀ کشور برگزار میشود، دنبال می‌کردم و از حدود 700 عنوان درس خارج، اکثراً موضوعاتی تکراری بودند، نه جدید و نه مسایل سیاسی اجتماعی مورد نیاز جامعه، به غیر از چند مورد بسیار نادر و انگشت شمار!
از جمله مسایلی که اشاره کردم؛ تطویل و خروج موضوعی، پَرِش روشی، و نقص در ترسیم #مفاهیم_بنیادی تحقیق.
با این وجود تأکید من بیشتر بر نکات #روش_شناختی و چند مسألۀ محتوایی بود؛
۱- در نتیجه‌گیری یک کار پژوهشی، بایستی دستاوردهای پژوهش را به صورت روشن و واضح ارائه داد؛ یعنی داوری‌ها و قضاوت‌های نهایی پیرامون مسألۀ #تحقیق و اینکه چه چیزی اثبات و یا ردّ شده است.
۲- عنوان پژوهش بایستی هم‌راستا با هدف و مسألۀ اصلی تنظیم شود.
۳- سؤال تحقیق مبهم و کلّی نباشد.
۴- اگر موضوعی را به عنوان پیش‌فرض تلّقی میکنیم، در متن تحقیق نیازی به بحث و اثبات آن نیست.
۵- پیشینۀ تحقیق، پیشینۀ مرتبط با پرسش تحقیق است؛ یعنی بایستی بر محور سؤال تحقیق، به بررسی و نقد منابع مرتبط اقدام کرد تا مشخص شود دراین خصوص چه دستاوردهایی در دست داریم و به چه دستاوردهای جدیدی باید دست یافت.
۶- در خصوص #ساماندهی پژوهش و ساختار فصول آن، بهترین راه برای جلوگیری از تطویل، آن است که اگر فصل یا فصولی را حذف کنیم و سپس، خللی به کلیّت کار وارد نشود، نشان آن است که حضور چنین فصلی ضروری نیست و می‌تواند حذف شود.
۷- یک اصل روش تحقیقی به ما می‌گوید چنانچه محقّق لازم است مطالبی را به عنوان پیشینۀ ذهنی‌اش بداند، الزاماً ضرورتی ندارد همۀ آن اطلاعات را در گزارش کار تحقیقی خود منعکس کند.
۸- بایستی از ذکر مطالب فاقد #منبع و تکراری و نیز ارجاع به منابع غیر مستقیم، در صورتی که امکان دسترسی به منابع مستقیم وجود دارد، پرهیز کرد.
اما چند نکتۀ محتوایی:
۱- برای اثبات دلایل کُند بودن فرآیند #عرفی شدن در جوامع شیعی و ایران، محتاج دلایل محکمی هستیم.
۲- وابسته کردن علت تأخیر #سکولار شدن جامعه به تحریر چند رساله عملیه سیاسیه، محل تأمّل است؛ بویژه که در مصداق رساله عملیه بودن، سیاسیه بودن رساله‌ها، و تأثیرگذاری بر کلّ فرآیند جامعه نیز تردیدهایی وجود دارد.
۳- نمیتوان به سادگی حیات #سیاسی با حیات #اجتماعی جامعه را یکی دانست؛ علاوه بر اینکه دایرۀ حیات سیاسی و اجتماعی جامعه بسیار وسیع و فراخ است و اگر سخن از نسبت رساله‌های عملیه سیاسیه با فرآیند عرفی شدن در حیات سیاسی و اجتماعی داریم، بایستی کاملاً دایره و مصادیق چنین عرصۀ وسیعی از حیات سیاسی و اجتماعی را مشخص کنیم.
۴- این تحقیق مدعی بود کار خود را بر مبنای #نظریۀ ماهیت‌گرایی استوار کرده در حالی که این نظریه مستلزم نوعی دور مضمر است.
طبق این مدل، برای تبیین چیستی رسالۀ عملیۀ سیاسیه، به کتاب مرحوم نائینی مراجعه کرده تا از این کتاب به کشف ملاک بپردازد و سپس این ملاک را بر سایرین بار کند تا مصداق‌ها را تشخیص دهد؛ در حالی که به چه دلیل مثلاً کتاب نائینی را میتوان مصداق رسالۀ عملیه سیاسیه دانست؟! در حقیقت این مدل، کار را به نوعی تناقض روشی می‌کشاند و به همین دلیل در ادامۀ تحقیق و در تبیین ویژگی‌های رسالۀ عملیۀ سیاسیه نیز این تناقض، خود را نشان داده است.
بنظر می‌آید در چنین مباحثی شیوۀ منطقی آن است که نخست، تعریف خود را از مفهوم مورد نظر ارائه دهیم و سپس بر اساس آن مفهوم بنیادین، به دنبال مصادیق باشیم.
۵- دربارۀ مفهوم #دین باید دقت کرد که:
اولاً، بخش ارزشهای اخلاقی دین را از یاد نبریم. یعنی در هر تعریفی از دین، توجه داشته باشیم ادیان و بویژه اسلام، جدای از قوانین و مقررات اعتقادی و احکام اسلامی؛ دارای بخش سومی با عنوان ارزشهای اخلاقی هم هستند. تفکیک بین بینش و کُنش و ارزش یا فکر و فعل و خُلق ضروری است. در این باره #مقالۀ #تحلیل مؤلفه‌های مفهومی دین در نشریۀ پژوهشی #حکمت_معاصر کارگشاست.
ثانیاً، دین صرفاً مجموع اعتقاد در حقیقت انسان و جهان نیست، بلکه شامل بخش احکام و دستورات فردی و اجتماعی و نیز بخش قوانین و مقررات ارزشی نیز میشود.
ثالثاً، اعتقادات اسلامی نه تنها ریشه در قرآن، که از آبشخور سنّت و روایات معصومین(ع) نیز بهره میبرد.
رابعاً، حوزه‌های اثرگذاری دین شامل ابعاد فردی، اجتماعی، و سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، و نیز دنیوی و اخروی میشود.
@drshhs
سلسله #درسگفتارهای مجازی
اصول #فقه به شیوه تفکر #انتقادی.
بزودی...
اگر دوستان عزیز،
مراکز یا افرادی متقاضی سراغ دارند، اعلام فرمایند...
سلسله #درسگفتارهای مجازی
اصول #فقه به شیوه تفکر #انتقادی.
بزودی...
اگر دوستان عزیز،
مراکز یا افرادی متقاضی سراغ دارند، اعلام فرمایند...
@drshhs
وقتی بحثی فقهی و اصولی را از قلمرو #فقه و #اصول
به مطالعات زبان شناختی
و از آنجا به مطالعات #فلسفه زبان انتقال میدهید
یا دامنه بحث را تا م.ف.ز ارتقا میدهید،
دیگر در این موقف نمیتوانید همچنان به ساخت و پرداخت فقهی مساله و اقوال پاره‌ای فقها و اصولیین بسنده کنید
بلکه باید وارد حوزه فلسفه #زبان شوید و این امر #لوازم و اقتضائات #پژوهشی خاص خودش را دارد...
@drshhs
وقتی بحثی فقهی و اصولی را از قلمرو #فقه و #اصول
به مطالعات زبان شناختی
و از آنجا به مطالعات #فلسفه زبان انتقال میدهید
یا دامنه بحث را تا م.ف.ز ارتقا میدهید،
دیگر در این موقف نمیتوانید همچنان به ساخت و پرداخت فقهی مساله و اقوال پاره‌ای فقها و اصولیین بسنده کنید
بلکه باید وارد حوزه فلسفه #زبان شوید و این امر #لوازم و اقتضائات #پژوهشی خاص خودش را دارد...
@drshhs
@DRSHHS
کار علمی نیازمند #روش دقیق علمی است و با توصیه و سفارش انجام نمیشود. بله ممکن است #همدلی قدری در نزدیک کردن افکار یاری رسان باشد اما #شیوه های علمی با صرف قصد همدلی متحول نمیشوند.
عده‌ای ساده‌لوحانه از تغییر فقه سخن میگویند که گویا مانند تعویض روغنی است که میرویم سرکوچه و روغن ماشین را عوض میکنیم و خلاص!
تغییر و تحول در #فقه سنتی برای رسیدن به فقهی پویا امری ضروری است اما امری فردی هم نیست بلکه #تحول در دستگاه پشتیبان و نظام استنباطی باید روی دهد که کار ساده و سهلی نیست و اگر بخواهد اتفاق افتد به سده‌ها نیازمند است.
نظام #استنباط موجود نیز بدون
تغییر و تحول در مبانی #اصولی و کلامی و فلسفی هیچ تغییری نخواهد کرد و برونداد همین است نهایت با کمی ظاهرسازی در تغییرات صوری و فرعی یا حیل #شرعی!
هم اراده جمعی لازم است
هم #برنامه سازمانی
و هم در مسیر تحول بودن
که بحمدالله! فعلا و در شرایط کنونی جامعه ایرانی هیچیک از این سه
ضرورت بچشم نمی‌آید...
نقل قول سی رایت #میلز در روحیه بروکراتیک #جامعه‌شناسی جالب است که از زمان گالیله تا انقلاب صنعتی حدود ۲۵۰سال طول کشید تا علوم طبیعی بتواند تاثیر مهمی بر تاریخ #جهان داشته باشد. قدمت پژوهشهای اجتماعی تجربی اما سه یا چهار دهه بیش نیست...
کار علمی نیازمند #روش دقیق علمی است و با توصیه و سفارش انجام نمیشود. بله ممکن است #همدلی قدری در نزدیک کردن افکار یاری رسان باشد اما #شیوه های علمی با صرف قصد همدلی متحول نمیشوند.
عده‌ای ساده‌لوحانه از تغییر فقه سخن میگویند که گویا مانند تعویض روغنی است که میرویم سرکوچه و روغن ماشین را عوض میکنیم و خلاص!
تغییر و تحول در #فقه سنتی برای رسیدن به فقهی پویا امری ضروری است اما امری فردی هم نیست بلکه #تحول در دستگاه پشتیبان و نظام استنباطی باید روی دهد که کار ساده و سهلی نیست و اگر بخواهد اتفاق افتد به سده‌ها نیازمند است.
نظام #استنباط موجود نیز بدون
تغییر و تحول در مبانی #اصولی و کلامی و فلسفی هیچ تغییری نخواهد کرد و برونداد همین است نهایت با کمی ظاهرسازی در تغییرات صوری و فرعی یا حیل #شرعی!
هم اراده جمعی لازم است
هم #برنامه سازمانی
و هم در مسیر تحول بودن
که بحمدالله! فعلا و در شرایط کنونی جامعه ایرانی هیچیک از این سه
ضرورت بچشم نمی‌آید...
نقل قول سی رایت #میلز در روحیه بروکراتیک #جامعه‌شناسی جالب است که از زمان گالیله تا انقلاب صنعتی حدود ۲۵۰سال طول کشید تا علوم طبیعی بتواند تاثیر مهمی بر تاریخ #جهان داشته باشد. قدمت پژوهشهای اجتماعی تجربی اما سه یا چهار دهه بیش نیست...