Ҫак куна пирӗн каналта яланхи #сӑмах рубрики сайра тухать, шел пулин те. Тӳрленме тӑрӑшӑп-ха малашне.

Сӑлтавӗ ансат та, кӑткӑс та: манӑн икӗ пӗчӗк ача, пӗри кӗҫ виҫҫӗ тултарать, тепри пилӗк уйӑхра. Ачасене эп ҫуралнӑранах чӑвашла калаҫтаратӑп, анчах та, виҫӗ ҫул иртсен, аслӑ ывӑл чӑвашла начар калаҫнине палӑртатӑп.

Сӑлтавӗсен йӗрки:
🙋‍♀ Чӑвашла калаҫакансем йӗри-тавра - эпӗ кӑна. Ҫителӗксӗр.
🤷‍♀ Ашшӗпе амӑшӗ хӑйсен хушшинче вырӑсла калаҫаҫҫӗ. Ирӗклӗ калаҫу тӗслӗхӗ ҫук.
🙅‍♀ Чи пӗчӗккисем (1-3 ҫулхисем) валли чӑвашла видео ҫук. Сӑпка юррисем кӑшт пур та, вӗсене шута илместпӗр.

Ҫак лару-тӑрура ача чӑвашла калаҫма пултараймасть. Тата часра детсада ярсан ача вуҫех вырӑсланса кайӗ.

Мӗнле тӳрлетӳсем кӗртес:
1. Чӑвашла видео тумалла.
Ача шӑл тасатнӑ чух кунне вуншар минут YouTube.Детям пӑхать. Ҫавна пула вӑл вырӑсла та акӑлчанла шутлама пӗлет, алфавит, ӳт-пӳ пайӗсене, тӗс тата геометри фигурисене пӗлет. Чӑвашла та пӗлет, анчах пит калаҫасшӑн мар. Чӑвашла тата вырӑсла амӑшпе пӗрле вӗреннӗ, акӑлчанла - хӑйессӗн, видео тӑрӑх.
Апла пулсан пире те видео кирлӗ: алфавит, шут, тӗс, апат-ҫимӗҫ, чӗрчунсем, унтан шӑл тасатни, горшок ҫине лармалли, ача пахчи, поликлиника ҫинчен. Видео кӗске (3 минутран кӗскерех), пӗтӗмпех чӑвашла, илемлӗ, колоритлӑ, техӗмлӗ пулмалла. Сӑмахсем ҫӑмӑл та кӗске пулмалла, юрӑ-сӑвӑллӑ пулсан тата лайӑх. Унсӑрӑн пӗчӗк пуҫа нимӗн те кӗмест.

2. Чӑваш чӗлхе хутлӑхӗ кирлӗ. Хальхи вӑхӑтра ҫавна тивӗҫтерме май ҫук, анчах ачасем кӑшт ӳссен вӗсене кукӑшшӗ-кукамӑш патне яла яма пулать. Ирӗксӗр чӑвашла вӗренеҫҫӗ ун чух. Кукашшӗпе кукамӑшне ҫирӗп инструкци памалла малтан, атту мӑнукӗпе вырӑсла калаҫма пӑхаҫҫӗ. "Деда" теме "кукаҫей" тенинчен ҫӑмӑлрах вӗт.
Тата кӑшт ӳссен Хавал лагерьне яма пулать. Лайӑх ҫитӗнӳсем кӑтартаҫҫӗ тет, ачасем чӑваш чӗлхипе ҫывӑхрах паллашаҫҫӗ.

Ачасене мӗн пӗчӗкрен икӗ чӗлхеллӗ ӳстересси ҫинчен видео та пур, ун ҫинчен ҫырнӑччӗ: https://t.me/chushu/868
Тен, ӑна тезислӑн кӗскен кӑна каласа пама кирлӗ? Тепрехинче хӑтланса пӑхӑпӑр-ха.

Пӗтӗмлетӳ.
Ҫак кунран шут ҫинчен видео тума ларатӑп. Видео тӑвасси ман кӑштах опыт пур (ӗҫре инженерсем валли ҫӗнӗ ӗҫ программи ҫинчен курссем хатӗрленӗччӗ), анчах та эп педагог та, художник та мар. Темӗнле дендрофекальный япала туса кӑларӑп-ши, курӑпӑр) Срок - уйӑх, ҫурла уйӑхӗн 24-мӗшччен хатӗрлеме тӑрӑшӑп.

P.S. Усӑлла шухӑшсем пур пулсан -- ҫырӑр, эп вулама хавас.

#нумай_чӗлхелӗх

Уйӑх каялла эпӗ чи пӗчӗк ачасем валли (1-3 ҫулхисем валли) шут ҫинчен видео тума сӑмах панӑччӗ:
https://t.me/chushu/897

Вун ҫичӗ сехет кайрӗ виҫӗ минутлӑ видео хатӗрлеме )
✅Тинех ӑна пурне те кӑтартма пултаратӑп:

https://youtu.be/nxWLw5M6Q6A
https://youtu.be/nxWLw5M6Q6A
https://youtu.be/nxWLw5M6Q6A

Манӑн ача тӗрӗслесе темиҫе хутчен пӑхрӗ, тест-драйв ӑнӑҫлӑ иртрӗ)
Якатмалли вырӑнсем пур паллах, анчах аптрамасть пуль терӗм.

❕Тепрехинче тӗссем ҫинчен видео тухать. Срок - уйӑх, авӑн уйахӗн 24-мӗшччен.

#нумай_чӗлхелӗх

ҪУРЛА уйӑхӗ
Тырӑ вырмалли вӑхӑт ячӗ

"Ҫурла" сӑмах чӑваш чӗлхине ӗлӗк-авалах индоиран чӗлхинчен чагатай (авалхи узбек) чӗлхи урлӑ кӗнӗ, вӗсенче "ҫур" мӑйрака тенине пӗлтӗрет.
Пӑлхар чӗлхинчен ҫак сӑмах удмурт (сюрло) тата мари (сорла) чӗлхисене кӗрсе юлнӑ.

"Ҫурла" сӑмах пӗлтерӗшӗ тата ик версиллӗ: 1 - ҫур+ла, ҫурмалла кас; 2 - чар+ла, хӑйра.

#уйăх #сӑмах

Паллӑ мар чӑваш сӑмахсем.

Пӗрел -- ? Пӗрлӗх? Пӗр ен?
Виҫел -- виҫкӗтеслӗх? Виҫ + эл (ен)
Ҫилме -- ҫилӗм?

«Пĕрре — пĕрел, 
Иккĕ — йӗкел,
Виççĕ — виçел, 
Тăваттă — тăваткал, 
Пиллĕк — пилеш, 
Улттă — улма, 
Çиччĕ — çилме,
Саккăр — салма, 
Тăххăр — тăрна, 
Вуннă — тух!
Шутламалла çĕнĕрен!»

https://t.me/chushu/182
#сӑмах

Намӑс

Ҫи, ҫи помидор
Сан юратнӑ ҫимӗҫӳ
Ҫитмӗл ҫич хӗрпе ҫӳрен
Ӑҫта санӑн совеҫӳ?

Нумай пӗлтерӗшлӗ сӑмах -- намӑс.
Намӑс -- вӑйлӑ вӑтанни
Намӑс -- чыс
Намӑс сӑмах -- ирсӗр сӑмах
Тӗрӗк чӗлхисене ҫак сӑмах грек чӗлхинчен (νόμος - саккун) перс тата арап чӗлхисем урлӑ кӗнӗ.

Те унччен эпир намӑс пӗлмен?

#сӑмах

Ӑсла/сӑсла

Макс Фасмерӑн "Этимологический словарь русского языка" ӑнлантарнӑ тӑрӑх, "сусло" вырӑс чӗлхине авалхи чӑваш чӗлхинчен кӗнӗ, "suslak" - ӑсла - "ӑсса илни" тенине пӗлтернӗ.

#сӑмах

Навигаци валли тег пуххи:

#опыт

#нумай_чӗлхелӗх

#longread

#рецепт

#сӑвӑ

#сӑмах

#юрӑ

#халлап

#юмах

#каларӑш

#уйăх

#кун

#пултаруллӑ_ҫынсем

#ачалӑх

#Путешествие в историю чуваш

Кӑсӑклӑ япала, хӑш-пӗр (питӗ сахал) вырӑс сӑмахсене Европӑри чӗлхесене куҫармаҫҫӗ. Ытларах чухне ҫав япаласем культурӑпа ҫыхӑннӑ: матрешка (babushka), balalaika, vodka, bespredel.

Ак тата la raspoutitza. Чӑваш чӗлхине пит аван куҫать -- ҫӑрӑлчӑк, шашур.

Пирӗн те куҫарма ҫук сӑмахсем пур: шӑрттан, хуплу, тухья, сурпан, ниме, уяв, типшар, майра...

#сӑмах

Чӑвашла: шыв (шу)
Тутарла: су
Пушкӑртла: һыу
Тадарла (хакасла): cyғ
Узбекла: сув
Кӑркӑсла: суу
Уйгурла: (су) سۇ

Тымарӗ пӗрре -- китай сăмахĕ, 水 - шуэй - шыв.

#сӑмах

Чӑвашла: ҫын
Алтайла: йон
Уйгурла: jan (جان)
Тывалла: чон
Сахалла: дьон
Бурятла: хүн / зон
Монголла: хүний

Тымарӗ китайран: 人(жэнь) -- ҫын.

#сӑмах

Савӑт-сапан тӑванӗсем ҫинчен

Тӗрӗк халӑхӗсем куҫса ҫӳрекен пулнипе выльӑх тирӗнчен тӗрлӗ савӑт тунӑ, ҫав савӑтсенче сӗт те кӗвӗлтернӗ, вӗсене сапа тенӗ (савӑт-сапа).
Танлаштармалӑх -- пушкӑртсем те ӑна hаба тӗҫҫӗ.

Пушкӑртсен турһыҡ (выльӑх тирӗнчен тунӑ савӑт тӗсӗ - ӳкерчӗкре тӗллесе кӑтартнӑ) тата пирӗн турӑх пӗрпекрех илтӗнни те ахальтен мар. Ҫавӑнтан вырӑссен творог та тухса кайнӑ [вырӑс этимологи тӑрӑх, праславян чӗлхинчи тӑпӑрчӑ савӑчӗн ячӗнчен тет, анчах та 18 ӗмӗрччен ку сӑмах вырӑссен пач пулман].

Ҫав сапасенче пирӗн Кавказри инҫетри тӑвансем -- карачайсемпе балкарсем 15-мӗш ӗмӗрсенелле сӗтрен кефир тума вӗреннӗ. Ӑна вӗсем гипи тенӗ ("гипит" тенӗрен -- "сапа").
Танлаштармалӑх, тутарсен көфер сӑмахӗ пирӗн кӗвӗл сӑмахне тӑванлӑ, кӗвӗлнӗ сӗте пӗлтерет: йӳҫнӗ, пӑсӑлнӑ имӗш -- кафир (ислам тӗннӗ йышӑнман ҫын). Мӑсӑльманла Кавказра арап чӗлхи 19-мӗш ӗмӗрте лингва франка пулнипе вырӑс чӗлхине гипи "кефир" пек кӗнӗ.

Ӳкерчӗкре:
Оренбург тӑрӑхӗнчи пушкӑртсем, 1870 ҫул (К.А. Фишер ӳкернӗ)

#сӑмах