لیبراسیون/لیبرالیسم

🔺مورگان شوستر حقوقدان و اقتصاددان آمریکایی @cafe_andishe95

ادامه مورگان شوستر/
🔻ایران در اواخر قاجار در هزارتویی از مشکلات عدیده افتاده بود. کشور عقب‌مانده بود و نتوانسته بود از درون خود نیروی انسانی کارآمدی تربیت کند تا با آن بتواند ثروت تولید کند و با اتکا به آن روی پای خود بایستد. شکاف بزرگی میان کشورهای پیشرفته و عقب‌مانده ایجاد شده بود. عقب‌ماندگان بدون کمک پیشرفتگان اصلاً نمی‌توانستند این شکاف را کم کنند، اما آن سال‌ها مصادف بود با عصر امپریالیسم (1884ـ1914)، و کشورهای عقب‌مانده وقتی دست به سوی پیشرفتگان دراز می‌کردند، گرفتار زیاده‌خواهی آن‌ها می‌شدند. راه‌حل ناگزیر و معقولی که به ذهن برخی دولتمردان ایرانی می‌رسید این بود که برای کاستن از فشار روسیه و انگلیس که در ایران رسماً برای خود حق آب‌وگل قائل بودند، نیروی سومی وارد بازی کنند تا هم توازن قوایی در بلندمدت ایجاد شود و هم بازی قدیمی روس و انگلیس به هم بخورد. فلسفۀ سیاسی آمدن مورگان شوستر به ایران این بود، البته نیاز مبرم به ساماندهی امور مالی هم معضلی بزرگ بود.

در پست پیشین شرح دادیم که شوستر با قاطعیتی نامنتظره دست به کار شد و در راه جمع‌آوری مالیات و ساماندهی امور مالی ایران از سرشاخ شدن با روس‌ها و انگلیسی‌ها هم ابایی نداشت. به همین دلیل، کاسۀ صبر روسیه پس از چند ماه لبریز شد و تصمیم گرفت بهانه‌ای بتراشد و به ایران اولتیماتوم دهد که شوستر از کار برکنار شود (بنگرید به پست قبل). این بهانه به زودی جور شد.

محمدعلی شاه مخلوع برای تصاحب دوبارۀ تاج و تخت با نام جعلی از تبعید روسیه وارد ایران شد و کوشید با قوای نظامی و با پشتیبانی روسیه دوباره بر تخت شاهی بنشیند. او شکست خورد و برای همیشه از ایران تبعید شد. طبق خواست دولت، اموال برادر شاه، شعاع‌السلطنه که در تکاپوی محمدعلی شاه نقش داشت، باید مصادره می‌شد. شوستر هم درنگ نکرد و با قوای ژاندارمری خزانه کوشید پارک شعاع‌السلطنه را مصادره کند. در اینجا با روس‌ها درگیر شد که مدعی بودند اموال شعاع‌السلطنه به دلیل بدهی به روسیه، متعلق به آن‌هاست. به همین دلیل به دولت فشار آوردند که شوستر باید اموال تصرف‌شده را به روس‌ها دهد. مجلس می‌کوشید از شوستر حمایت کند، اما دولت تصمیم گرفت خواست روسیه را اجرا کند و از روس‌ها عذرخواهی هم کرد، اما روسیه دیگر نمی‌توانست شوستر را تحمل کند، برای همین اولتیماتوم داد که اگر شوستر برکنار نشود، به ایران قشون می‌کشد.

مجلس مقاومت می‌کرد و شوستر به احترام مجلس کناره‌گیری نمی‌کرد تا این‌که دولت مجلس را تعطیل کرد و شوستر را برکنار کرد، اما حتا این هم باعث نشد روس‌ها دست از قشون‌کشی بردارند!

همان‌هایی که شوستر را از این رانده بودند، جانشینش را هم انتخاب کردند و به کار گماردند: «ژوزف مورنارد». مورناردِ بلژیکی چند سال بود که رئیس گمرکات ایران و عملاً پیشکار روس‌ها و انگلیسی‌ها بود. در مدتی هم که شوستر در ایران بود، اختلاف شدیدی میان شوستر و مورنارد وجود داشت. وقتی شوستر رفت، روس‌ها می‌ترسیدند اگر یک آمریکایی دیگر جای شوستر را بگیرد، حرف‌شنوی نداشته باشد و دردسر شود، برای همین با همکاری انگلیسی‌ها مورنارد را به ایران تحمیل کردند.

ده سال بعد، قوام السلطنه کوشید با دور زدن روسیه و انگلیس امتیاز نفت شمال را به آمریکایی‌ها (استاندارد اویل) بدهد، در تنظیم این قرارداد شوستر با ایرانی‌ها همکاری کرد تا بدخواهی قدیمی روسیه و انگلستان را هم تلافی کند. البته برای کسانی که دلبستۀ تئوری توطئه‌اند همین نشانه کافی است تا شوستر را اصلاً از اول مأمور کمپانی‌های نفتی آمریکا بدانند، به خصوص تاریخ‌نگاران کمونیست شوروی و شوروی‌دوستان داخلی که امپریالیسم و توسعه‌طلبی همۀ کشورها را می‌بینند مگر امپریالیسم افسارگسیختۀ شوروی را!

قوام از همان دولتمردانی بود که معتقد بود از طریق قدرت آمریکا باید دست‌وپای روسیه و انگلستان را در ایران محدود کرد، برای همین وقتی در سال 1300 نخست‌وزیر شد کوشید شوستر را به ایران بازگرداند. شوستر قبول نکرد، اما در گفتگوهای بعد، با همراهی شوستر فرد دیگری به نام آرتور میلسپو به عنوان مشاور مالی ایران انتخاب شد که در سال 1301 به ایران آمد و رئیس کل مالیه شد (دربارۀ او در آینده صحبت خواهیم کرد).

🔻مورگان شوستر خاطرات خود از ایران را یک سال بعد (1912) در کتابی با عنوان «اختناق ایران» منتشر کرد. او در آنجا آشکارا می‌گوید: «آشکار بود که ایرانی‌ها شایستگی چیزی بسیار بهتر از آنچه نصیبشان می‌شود داشتند و می‌خواستند ما موفق شویم. اما این انگلیسی‌ها و روس‌ها بودند که مصمم بودند نگذارند ما موفق شویم.»
م.تدینی
@cafe_andishe95

758 views08:02