زمستان هوش مصنوعی
بخش چهارم - زمستان دوم

در دهه 80 و پس از فروکش کردن زمستان اول، عصر جدیدی از AI پا به عرصه ظهور گذاشت. این‌بار پیدایش «سیستمهای خِبره» یا Expert Systems بود که هوش مصنوعی را بر سر زبانها می‌انداخت. شکل‌گیری این سیستمها، یک گام در مسیر درست بود. مسیری که AI را دوباره به حل مسائل و چالشهای واقعی نزدیک می کرد. نکته این بود که این بار برخلاف دوره قبل که جامعه هوش مصنوعی در تلاش بود تا با تقلید از مدل ذهن آدمها در فرایند حل مساله، به یک AI همه‌منظوره و مافوق بشر دست پیدا کنند، سیستم‌های خبره بر روی حل مسائل خاص منظوره تمرکز داشتند. این سیستمها در «برنامه ریزی مالی»، «تشخیص بیماریها»، «اکتشافات زمین شناسی» و «طراحی مدارهای میکروالکترونیک» پیاده سازی شدند و موفقیت‌های چشم‌گیری نیز به دست آوردند.
یکی از نمونه های معروف این سیستمها Mycin نام داشت. سیستمی که برای «تشخیص باکتریهای عامل عفونت» طراحی شده بود و خروجیِ آن، تجویز آنتی‌بیوتیک با دُز مناسب با توجه به ویژگیهای بیمار (مانند وزن و...) بود. bit.ly/31R2gi3
(قبلا در مطلبی با عنوان «هوش مصنوعی به کجا می رود؟» هم به این سیستمها اشاره کرده بودیم)
t.me/zankoo_ai/83

خلاصه با سیستم‌های خبره، نه تنها دوباره سازمانهای دولتی بلکه این بار شرکت‌های خصوصی هم متقاعد شدند که در پروژه‌های تحقیقاتی هوش مصنوعی سرمایه گذاری کنند. اما طولی نکشید که همان عارضه‌ی قبلی بروز کرد: وعده‌های بزرگ و غیرواقع بینانه‌ی پژوهشگران به مثابه حباب‌هایی دوباره رشد کردند. از سوی دیگر هم، ترس از رشد سریع شرکت‌های فناوری و تسخیر بازار، جلوی توسعه‌ی هوش را می‌گرفت.

در این میان، رسانه‌ها هم در این حباب می‌دمیدند. تعدادی کنفرانس بزرگ مثل AAAI در این دوران شکل گرفت. آنقدر این کنفرانسها مخاطب و هوادار پیدا کرده بود که بلیت‌هایشان خیلی سریع به فروش می‌رفت. مجله بلومبرگ تیتر زده بود که «هوش مصنوعی همین‌جاست». تبلیغات شرکتهای هوش مصنوعی هم جالب بود، مثلا «ما یک ذهن برتر ساخته ایم»یا عبارات اغراق آمیزی که همگی از کمبود یک تصویر درست از توانایی‌ها و محدودیتهای محصولات AI حکایت داشت.

در سال 1984، Marvin Minsky از پیشگامان AI و از بازماندگان زمستان اول، راجع به وقوع یک بحران دیگر هشدار داد. در جریان کنفرانس AAAI، میز گردی تشکیل شد با عنوان: «عصر تاریک AI. آیا میتوانیم از آن پیشگیری کنیم یا نجات پیدا کنیم؟»
در جریان میزگرد، پروفسور Drew McDermott به این اشاره کرد که "انتظارات از AI بالا رفته و ممکن است دوباره به یک فاجعه دیگر منجر شود."

"بیایید بدترین حالت ممکن را در نظر بگیریم، فرض کنیم در 5 سال آینده «جنبش ملی محاسبات استراتژیک» (سرمایه گذار تحقیقات در حوزه سخت افزار پیشرفته و هوش مصنوعی در آمریکا) بخاطر شکست پروژه‌ی خودروهای هوشمند، تعطیل شود. پروژه‌ی کامپیوترهای نسل 5 به جایی نرسد و دولت ژاپن دست از حمایت بردارد. استارت آپ ها یکی‌یکی شکست بخورند. شرکت Texas Instruments و schlumberger و دیگر شرکتها از سرمایه گذاری در AI دست بردارند. و ناگهان متوجه شویم که بابت پروژه‌های AI نمی‌توان بودجه‌ای گرفت! در این بلبشو همه شروع خواهند کرد به دستکاری عنوان پروژه‌های تحقیقاتی‌شان تا خودشان را به حوزه‌های دیگر بچسبانند و از این گرداب نجات دهند. بله! این وضعیت AI Winter نام دارد. چیزی شبیه به «زمستان هسته‌ای» (که در آن بودجه‌ی سلاح‌های هسته‌ای قطع شد.)
البته این بدترین حالت ممکن است و به نظرم به هیچ وجه چنین شرایطی محتمل نیست!"
bit.ly/313MbVe

در همین سال John McCarthy از وجود نواقصی در سیستمهای خبره انتقاد کرد و معتقد بود این سیستمها منجر به تصمیم‌گیری های اشتباه می شوند و از محدودیت‌هایشان بی‌اطلاع‌اند. مثلا در سیستم Mycin، در شرایطی که باکتری ویبریوکلرا در روده‌ی بیمار باشد، سیستم برایش دو هفته تتراسیکلین تجویز میکند. این درمان، باعث از بین رفتن تمام باکتری‌های بیمار می‌شود اما قبل از آن خود بیمار را هم راهی قبرستان میکند!
علاوه بر این بسیاری از مسائل آنقدر پیچیده بودند که مهندسها نمی‌توانستند تمام قوانین را خودشان دستی طراحی کنند و بنویسند.

رکود در بازار سیستم‌های خبره‌ی کامپیوتری، اولین نشانه‌های زمستان دوم بود. با کاهش موفقیت پروژه‌ها و عدم تحقق وعده‌ها، Schwarz مدیر DARPA در اواخر دهه 80، تصمیم به کاهش بودجه‌ی پروژه‌ها گرفت. بسیاری از استارت آپ ها تعطیل شدند. کنفرانس AAAI با ریزش شدید بازدیدکننده‌ها مواجه شد، تا جاییکه در 1995 انتشار مقالات AI به پایین ترین حد خود رسید. نهایتا هم اصطلاح «سیستمهای خبره» شد هم‌تراز «وعده‌های عمل نشده و سرمایه های هدر رفته» (مانند اتفاقی که بر سر واژه‌ی هوش مصنوعی در زمستان اول افتاد)

جواد امیریان
زانکو
@zankoo_ai