1916 йилги Туркистон миллий қўзғолони
Қўзғолон сабаблари
1916 йилги Туркистон миллий қўзғолони Ўрта Осиё халқларининг ХХ аср тарихида муҳим ўрин тутади. Унинг сабаблари Биринчи жаҳон уруши даврига тақалади ҳамда миллионлаб одамларга катта йўқотиш, машаққат ва азоб-уқубатлар келтирган. Уруш натижасида Туркистоннинг иқтисодий аҳволи анча ёмонлашди. Халқнинг сабр косасини тўкиб юборган сўнгги томчи подшохнинг 1916 йил 25 июндаги фармони бўлиб, унга кўра Ўрта Осиё ва Чўл ўлкаларида маҳаллий эркаклар армиянинг фронт орти ишлари, яъни хандаклар ва қабрлар қазиш учун жалб қилинади ва улар қурол олиш ёки ҳарбий ишларни ўрганиш ҳуқуқига эга эмас эди.
Туркистон, турли манбаларга кўра, 19 ёшдан 43 ёшгача бўлган 220 дан 250 минггача эркакларни таъминлаши керак эди. Бу хабар тезда телеграф, газетачилар ва элчилар орқали тарқалди. Қўзғолонга чақириқлар масжид ва бозорлар орқали етказилар эди. 1916 йил 11 июль куни Тошкентда эски шаҳардаги милиция бўлими олдида катта оломон тўпланди. Эски шаҳар полицияси бошлиғи Тихотскийнинг айтишича, округ амалдорлари ва ҳарбий губернатор ўртасидаги учрашув эрталаб соат 11:00 га белгиланган, бироқ у ерда эрталаб соат 9:00 дан олдин аёллар пайдо бўлиб, чақириққа қарши норозилик билдирган. Тез орада уларга эркаклар ҳам қўшилди ва оломон полиция бўлимига ҳужум қилди.
Намойишчилар полиция бошқармаси эшикларини бузиб киришга уринганларида, полиция оломонга қарата ўқ узган. 11 нафар намойишчи, жумладан, бир аёл ҳалок бўлди. Қўзғолон Туркистон ва Чўл губернаторлиги бўйлаб тарқалиб, ўрта осиёликларни мустамлакачи ҳукумат ва унинг маҳаллий Туркистон агентларига қарши қўйди. Айрим ўзбек тарихчилари бу қўзғолонни “миллий озодлик ҳаракати” деб таърифлайди.
⠀
Давоми карточкаларда.
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
#СукутСақлама #махсуслойиҳа #тарихдааёллар #ўзлик
⠀
Қўзғолон сабаблари
1916 йилги Туркистон миллий қўзғолони Ўрта Осиё халқларининг ХХ аср тарихида муҳим ўрин тутади. Унинг сабаблари Биринчи жаҳон уруши даврига тақалади ҳамда миллионлаб одамларга катта йўқотиш, машаққат ва азоб-уқубатлар келтирган. Уруш натижасида Туркистоннинг иқтисодий аҳволи анча ёмонлашди. Халқнинг сабр косасини тўкиб юборган сўнгги томчи подшохнинг 1916 йил 25 июндаги фармони бўлиб, унга кўра Ўрта Осиё ва Чўл ўлкаларида маҳаллий эркаклар армиянинг фронт орти ишлари, яъни хандаклар ва қабрлар қазиш учун жалб қилинади ва улар қурол олиш ёки ҳарбий ишларни ўрганиш ҳуқуқига эга эмас эди.
Туркистон, турли манбаларга кўра, 19 ёшдан 43 ёшгача бўлган 220 дан 250 минггача эркакларни таъминлаши керак эди. Бу хабар тезда телеграф, газетачилар ва элчилар орқали тарқалди. Қўзғолонга чақириқлар масжид ва бозорлар орқали етказилар эди. 1916 йил 11 июль куни Тошкентда эски шаҳардаги милиция бўлими олдида катта оломон тўпланди. Эски шаҳар полицияси бошлиғи Тихотскийнинг айтишича, округ амалдорлари ва ҳарбий губернатор ўртасидаги учрашув эрталаб соат 11:00 га белгиланган, бироқ у ерда эрталаб соат 9:00 дан олдин аёллар пайдо бўлиб, чақириққа қарши норозилик билдирган. Тез орада уларга эркаклар ҳам қўшилди ва оломон полиция бўлимига ҳужум қилди.
Намойишчилар полиция бошқармаси эшикларини бузиб киришга уринганларида, полиция оломонга қарата ўқ узган. 11 нафар намойишчи, жумладан, бир аёл ҳалок бўлди. Қўзғолон Туркистон ва Чўл губернаторлиги бўйлаб тарқалиб, ўрта осиёликларни мустамлакачи ҳукумат ва унинг маҳаллий Туркистон агентларига қарши қўйди. Айрим ўзбек тарихчилари бу қўзғолонни “миллий озодлик ҳаракати” деб таърифлайди.
⠀
Давоми карточкаларда.
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
#СукутСақлама #махсуслойиҳа #тарихдааёллар #ўзлик
⠀
Намойишларда туркистонлик аёлларнинг иштироки ўзига хос бўлиб, асл ҳужжатлар ҳар доим ҳам тасдиқланган маълумотларни ўз ичига олавермайди.
⠀
Аёлларга мотивация берувчи кучлар турлича бўлиши мумкин эди: кимдир ихтиёрий равишда қатнашган бўлса, бошқалари эркакларнинг талаби билан намойишда қатнашган бўлиши мумкин. Яна кўпларини масжид ва бозорларда агитаторлар чақиришган.
Сафарбарлик вазиятни янада оғирлаштирди ва минтақанинг мустамлакачилик мақомидан келиб чиққан муаммоларни янада кучайтирди. Бу халқларнинг мустамлакачилик эксплуатациясининг чуқурлашишига ҳисса қўшди, чунки у асосий боқувчи бўлган эркакларни энг меҳнатга лаёқатли ёшда оиладан тортиб олган ва уларни узоқ юртларга жанг майдонларига юборган. Сафарбарлик феодал зулмини ҳам кучайтирди, чунки уни “маҳаллий” феодал-бой маъмурияти амалга ошириб, унда оддий аҳолини эксплуатация қилиш ва талон-тарож қилишнинг янги манбасини кўрди.
Давоми карточкаларда.
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
#СукутСақлама #махсуслойиҳа #тарихдааёллар #ўзлик
⠀
Аёлларга мотивация берувчи кучлар турлича бўлиши мумкин эди: кимдир ихтиёрий равишда қатнашган бўлса, бошқалари эркакларнинг талаби билан намойишда қатнашган бўлиши мумкин. Яна кўпларини масжид ва бозорларда агитаторлар чақиришган.
Сафарбарлик вазиятни янада оғирлаштирди ва минтақанинг мустамлакачилик мақомидан келиб чиққан муаммоларни янада кучайтирди. Бу халқларнинг мустамлакачилик эксплуатациясининг чуқурлашишига ҳисса қўшди, чунки у асосий боқувчи бўлган эркакларни энг меҳнатга лаёқатли ёшда оиладан тортиб олган ва уларни узоқ юртларга жанг майдонларига юборган. Сафарбарлик феодал зулмини ҳам кучайтирди, чунки уни “маҳаллий” феодал-бой маъмурияти амалга ошириб, унда оддий аҳолини эксплуатация қилиш ва талон-тарож қилишнинг янги манбасини кўрди.
Давоми карточкаларда.
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
#СукутСақлама #махсуслойиҳа #тарихдааёллар #ўзлик
19 аср охири — 20 аср бошларида Туркистонда жадидчилик ҳаракати таъсирида аёллар замонавий билим олиш, жамиятда муносиб ўрин эгаллашга интилдилар. Туркистонда Октябр инқилобигача бўлган даврда бир қанча жадидлар хотин-қизларнинг мавқеини ислоҳ қилиш, бу билан Ўрта Осиёда аёлларни яккалаш анъанасини бузиш ҳақида ёза бошладилар. Улар қизларга таълимнинг янги усулини таклиф қилишди ва бутун жамиятни ўзгартиришни хоҳлашди. Жадидларнинг асосий шиорларидан бирида: “Маърифат орқали мустамлакачилик ва зўравонликка қарши кураш” деган ғоя бор эди.
⠀
19 асрнинг 1-ярми — 20 аср бошларида бевосита жадидлар кўмагида пайдо бўлган педагог аёлларнинг ижоди ва фаолияти Шарқ аёлларининг узоқ уйқудан уйғониш даври эканлиги шубҳасиз. Ўрта Осиё хонлари даврида мамлакатда юзага келган сиёсий беқарорлик, иқтисодий қолоқлик, ҳокимият учун кураш, кераксиз қон тўкиш аёлларни билим олиш, ҳаётий тажриба орттириш имкониятидан маҳрум қилган эди.
⠀
Аёллар ҳуқуқи ва эркинлиги учун курашган жадид аёлларидан бири Нозимахонимдир. У ўз даврининг юксак маданиятли, дунёқараши илғор аёли ҳисобланарди. Нозимахоним Мулла Саид Аҳмаднинг қизи эди. Аёл ўз мақолаларида хотин-қизларни илм-фан ва таълим олишга ундаган, аёллар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уларнинг “турғун” жамиятдаги ўрни ва роли ҳақида илғор фикрларини баён қилган.
⠀
Жадидчилик 19 аср охири 20 аср бошларида Туркистон ҳаётида аҳамият касб этган ижтимоий-сиёсий ва маърифий оқимдир. Унга қрим татар зиёлиси Исмоилбек Гаспарали асос солган. Тез орада бу ҳаракат бутун Туркистон ўлкаси бўйлаб тарқалиб, маданий-маърифий жамиятларда, эркин фикрли ва тараққийпарвар кишиларнинг уюшмаларида шаклланди. Ҳаракатнинг асосий ғоя ва мақсади ислом динига кирган хурофотларга барҳам бериш, шариатни ислоҳ қилиш, халқ ўртасида таълим-тарбияни ёйиш, мактаб ва мадрасаларда таълим тизимини ислоҳ қилиш, янги усулдаги мактаблар ташкил этиш эди. Аёлларнинг жамиятдаги нуфузини ошириш, уларнинг билим олиши, жамиятда хотин-қизларга бўлган қарашларнинг ўзгариши борасида илғор ғояларни бериб, бу фикрларнинг ҳаётга татбиқ этилишига ҳам сабабчи бўлганлар.
⠀
Туркистон жадидларининг отаси Маҳмудхўжа Беҳбудий шундай деб ёзган эди: “Ислоҳотни биринчи навбатда мактаб ва мадрасалардан бошлаш керак, чунки халқнинг турмуш даражасини маърифат соҳасида эришилган муваффақиятлар белгилайди”. Бухоро жадидлари ҳаракати асосчиларидан бири Садриддин Айний ҳам қизларнинг билим олиши зарурлиги ҳақида гапирган, зеро жамиятнинг интеллектуал савияси унда аёлларнинг эгаллаган ўрни билан белгиланади.
⠀
Абдулла Авлоний хотин-қизлар жамиятнинг тенг ҳуқуқли аъзолари эканлиги, улар таълим олиши, жамиятда ўз ўрнини топиши зарурлигини таъкидлаган.
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
⠀
19 асрнинг 1-ярми — 20 аср бошларида бевосита жадидлар кўмагида пайдо бўлган педагог аёлларнинг ижоди ва фаолияти Шарқ аёлларининг узоқ уйқудан уйғониш даври эканлиги шубҳасиз. Ўрта Осиё хонлари даврида мамлакатда юзага келган сиёсий беқарорлик, иқтисодий қолоқлик, ҳокимият учун кураш, кераксиз қон тўкиш аёлларни билим олиш, ҳаётий тажриба орттириш имкониятидан маҳрум қилган эди.
⠀
Аёллар ҳуқуқи ва эркинлиги учун курашган жадид аёлларидан бири Нозимахонимдир. У ўз даврининг юксак маданиятли, дунёқараши илғор аёли ҳисобланарди. Нозимахоним Мулла Саид Аҳмаднинг қизи эди. Аёл ўз мақолаларида хотин-қизларни илм-фан ва таълим олишга ундаган, аёллар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уларнинг “турғун” жамиятдаги ўрни ва роли ҳақида илғор фикрларини баён қилган.
⠀
Жадидчилик 19 аср охири 20 аср бошларида Туркистон ҳаётида аҳамият касб этган ижтимоий-сиёсий ва маърифий оқимдир. Унга қрим татар зиёлиси Исмоилбек Гаспарали асос солган. Тез орада бу ҳаракат бутун Туркистон ўлкаси бўйлаб тарқалиб, маданий-маърифий жамиятларда, эркин фикрли ва тараққийпарвар кишиларнинг уюшмаларида шаклланди. Ҳаракатнинг асосий ғоя ва мақсади ислом динига кирган хурофотларга барҳам бериш, шариатни ислоҳ қилиш, халқ ўртасида таълим-тарбияни ёйиш, мактаб ва мадрасаларда таълим тизимини ислоҳ қилиш, янги усулдаги мактаблар ташкил этиш эди. Аёлларнинг жамиятдаги нуфузини ошириш, уларнинг билим олиши, жамиятда хотин-қизларга бўлган қарашларнинг ўзгариши борасида илғор ғояларни бериб, бу фикрларнинг ҳаётга татбиқ этилишига ҳам сабабчи бўлганлар.
⠀
Туркистон жадидларининг отаси Маҳмудхўжа Беҳбудий шундай деб ёзган эди: “Ислоҳотни биринчи навбатда мактаб ва мадрасалардан бошлаш керак, чунки халқнинг турмуш даражасини маърифат соҳасида эришилган муваффақиятлар белгилайди”. Бухоро жадидлари ҳаракати асосчиларидан бири Садриддин Айний ҳам қизларнинг билим олиши зарурлиги ҳақида гапирган, зеро жамиятнинг интеллектуал савияси унда аёлларнинг эгаллаган ўрни билан белгиланади.
⠀
Абдулла Авлоний хотин-қизлар жамиятнинг тенг ҳуқуқли аъзолари эканлиги, улар таълим олиши, жамиятда ўз ўрнини топиши зарурлигини таъкидлаган.
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
Хотин-қизлар Туркистон жадидчилик ҳаракатида фаол иштирок этиб, ўз орзу-мақсадларини дадил амалга оширди. Натижада Туркистон ўлкасининг турли шаҳарларида “русча услубдаги” замонавий мактаблар ва қизлар мактаблари пайдо бўла бошлади.
⠀
Маърифатпарвар оталар қизларининг бу мактабларда ўқишига эътироз билдирмаган. Етарли диний ва дунёвий билимга эга иқтидорли қизлар мактабни тамомлаб, журналистика, педагогика, тиббиёт каби касбларни танлаб, халқига хизмат қила бошлади.⠀
⠀
Туркистонда “ал-жадия” ёки “усули савтия” деб номланган “янги усул” мактаблари мусулмон унсурларини сақлаб қолиш билан бир қаторда замонавий таълимнинг янги усулларини ҳам ўзида мужассамлаштириб, уларда ўзига хос усулларни қўллаш, хориж ва рус тиллари, дунёвий фанларни ўрганишни ўз ичига олган. Улар халқнинг миллий ва диний анъаналарини уйғунлаштиришга алоҳида эътибор қаратдилар.
⠀
Натижада Туркистон маорифчиларининг бутун бир гуруҳи таълим ислоҳотини бошлаб юборди, унинг элементларидан бири эса ўз она тилида савод ўргатиш бўлган. 1910 йилгача "янги усул" мактабларининг аксарияти татар тилида ёзилган дарсликлардан фойдаланган.
⠀
Ўзбек тилидаги илк дарсликларда ўқувчиларнинг ёши ва дунёқарашига мос келадиган аниқ услубий мақсадлар қўйилган бўлиб, бу қисқа вақт ичида ўқиш ва ёзишни ўрганишга хизмат қилган.
⠀
1903 йилда Али Асқар Калининнинг "Муаллими соний" китоби нашр этилди. Маҳаллий тилда ёзилган биринчи дарслик муаллиф С.Саидазизовнинг 1902 йилда нашр этилган “Устоди аввал” алифбосидир. Бу дарсликлардан 1930 йилгача фойдаланилган. Рус миллатига мансуб мактабларда маҳаллий болаларни ўқитиш учун биринчи алифбони халқ таълими инспектори В. Наливкин ёзган. Турк олими Рожа Чакирознинг ёзишича, 1918 йилда Тошкентда 72 жадид мактаби фаолият юритган.
⠀
Вилоятда илк бор “янги усул” мактаблари маҳаллий миллат вакиллари орасидан илғор кишиларнинг ташаббуси ва молиявий маблағлари билан очилди. Масалан, 1893 йилда Самарқандда Абдулғаний Хусаинов маблағи ҳисобидан “янги усул” мактаби очилган. Ундаги таълим уч-тўрт йил давом этди.⠀
⠀
Давоми эртага
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
⠀
Маърифатпарвар оталар қизларининг бу мактабларда ўқишига эътироз билдирмаган. Етарли диний ва дунёвий билимга эга иқтидорли қизлар мактабни тамомлаб, журналистика, педагогика, тиббиёт каби касбларни танлаб, халқига хизмат қила бошлади.⠀
⠀
Туркистонда “ал-жадия” ёки “усули савтия” деб номланган “янги усул” мактаблари мусулмон унсурларини сақлаб қолиш билан бир қаторда замонавий таълимнинг янги усулларини ҳам ўзида мужассамлаштириб, уларда ўзига хос усулларни қўллаш, хориж ва рус тиллари, дунёвий фанларни ўрганишни ўз ичига олган. Улар халқнинг миллий ва диний анъаналарини уйғунлаштиришга алоҳида эътибор қаратдилар.
⠀
Натижада Туркистон маорифчиларининг бутун бир гуруҳи таълим ислоҳотини бошлаб юборди, унинг элементларидан бири эса ўз она тилида савод ўргатиш бўлган. 1910 йилгача "янги усул" мактабларининг аксарияти татар тилида ёзилган дарсликлардан фойдаланган.
⠀
Ўзбек тилидаги илк дарсликларда ўқувчиларнинг ёши ва дунёқарашига мос келадиган аниқ услубий мақсадлар қўйилган бўлиб, бу қисқа вақт ичида ўқиш ва ёзишни ўрганишга хизмат қилган.
⠀
1903 йилда Али Асқар Калининнинг "Муаллими соний" китоби нашр этилди. Маҳаллий тилда ёзилган биринчи дарслик муаллиф С.Саидазизовнинг 1902 йилда нашр этилган “Устоди аввал” алифбосидир. Бу дарсликлардан 1930 йилгача фойдаланилган. Рус миллатига мансуб мактабларда маҳаллий болаларни ўқитиш учун биринчи алифбони халқ таълими инспектори В. Наливкин ёзган. Турк олими Рожа Чакирознинг ёзишича, 1918 йилда Тошкентда 72 жадид мактаби фаолият юритган.
⠀
Вилоятда илк бор “янги усул” мактаблари маҳаллий миллат вакиллари орасидан илғор кишиларнинг ташаббуси ва молиявий маблағлари билан очилди. Масалан, 1893 йилда Самарқандда Абдулғаний Хусаинов маблағи ҳисобидан “янги усул” мактаби очилган. Ундаги таълим уч-тўрт йил давом этди.⠀
⠀
Давоми эртага
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
Аёлларнинг жамиятда фаоллашиши консерватив руҳонийларнинг норозилигига сабаб бўлди ва бу қарашлар ўша давр матбуотида ҳам ўз аксини топди. “Turkiston viloyatining gazetasi” ва “Al-isloh” журнали саҳифаларида хотин-қизларнинг мактабда билим олиши, жамиятга дадил кириб бориши қораланади.
⠀
Бу даврда Туркистон аёллари ўқитувчилик ва тиббий касблар билан шуғуллана бошладилар. Даврий матбуотни мунтазам ўқиб, муҳаррирларга ўз фикр-мулоҳазаларини жўнатиб турдилар.
1922 йил 17 октябрда “Туркистон” газетасида чоп этилган “Хотин-қизларни тарбиялаш” номли мақолада шундай дейилади: “Хотин-қизларни тарбиялаш ва билим беришнинг илмий эҳтиёжи муаммосига жиддий ёндашиш вақти аллақачон етиб келган. Бу муаммони гўёки кўрмаслик келажакда жуда ачинарли ва фожиали оқибатларга олиб келиши мумкин. Аёлларга ўз ҳуқуқларини тўлиқ қайтариш масаласи ҳал этилмаган вазифалардан бири...”.
⠀
1914 йил 11-сонида чоп этилган “Turkiston musulmonlari tarafidan bir sado” мақоласида тошкентлик яна бир фуқаро Туркистон жамияти муаммоларини танқид қилган.
⠀
“Муқаддас ватанимиз Туркистон тупроғи, суви, ҳавоси жиҳатидан энг яхши ва энг бой мамлакат, нега биз ундан тўғри фойдалана олмаймиз?”? Сабаби, биз саноат, савдо каби замонавий илмлардан бехабар бўлиб, Аллоҳ таоло бизга инъом қилган янги илмларга кўз юмиб, фойда ва зарарни ажрата олмай турибмиз... Хулоса шуки, биз жаҳолат зиндонида ҳам одамларга, ҳам теварак-атрофимизга нисбатан билимсизлигимизни тан олмай шу ерда қоламиз... Туркистонликлар замонавий илмлардан маҳрум бўлиб, топган пулларини тўй-ҳашам, жаноза каби беҳуда ишларга сарфлаб, исрофгарчиликнинг энг юқори даражасига етади. Биз ҳар куни муассасалар очилиши, Ички Россиядаги мусулмон ва рус ватандошларимиз кун сайин тараққиётга эришаётганлари ҳақидаги хабарларни ўқиймиз. Туркистонлик мусулмонларимиздан ўн миллион нафари ҳамон илмсизликдан чиққани йўқ”.
⠀
“Sadoyi Turkiston” газетаси ислоҳотчи аёлларнинг минбари бўлиб, уларнинг мактабларда жамиятнинг тўла ҳуқуқли аъзоси сифатида таълим олишини, ижтимоий-сиёсий жараёнлар иштирокчисига айланишини қўллаб-қувватлади. Жумладан, газета “Xonimlar tovushi” (Аёллар овози) мақоласида “аёллар муаммоси”га эътибор қаратган. Газета муҳаррири уларнинг талаб ва илтимосларини инобатга олган ҳолда хотин-қизлар учун махсус мактаблар очиш фурсати келганини алоҳида таъкидлаб, мутасаддилар, олимлар, ўқитувчиларни бу ишда бирлашишга чақиради.
⠀
Давоми эртага
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
⠀
Бу даврда Туркистон аёллари ўқитувчилик ва тиббий касблар билан шуғуллана бошладилар. Даврий матбуотни мунтазам ўқиб, муҳаррирларга ўз фикр-мулоҳазаларини жўнатиб турдилар.
1922 йил 17 октябрда “Туркистон” газетасида чоп этилган “Хотин-қизларни тарбиялаш” номли мақолада шундай дейилади: “Хотин-қизларни тарбиялаш ва билим беришнинг илмий эҳтиёжи муаммосига жиддий ёндашиш вақти аллақачон етиб келган. Бу муаммони гўёки кўрмаслик келажакда жуда ачинарли ва фожиали оқибатларга олиб келиши мумкин. Аёлларга ўз ҳуқуқларини тўлиқ қайтариш масаласи ҳал этилмаган вазифалардан бири...”.
⠀
1914 йил 11-сонида чоп этилган “Turkiston musulmonlari tarafidan bir sado” мақоласида тошкентлик яна бир фуқаро Туркистон жамияти муаммоларини танқид қилган.
⠀
“Муқаддас ватанимиз Туркистон тупроғи, суви, ҳавоси жиҳатидан энг яхши ва энг бой мамлакат, нега биз ундан тўғри фойдалана олмаймиз?”? Сабаби, биз саноат, савдо каби замонавий илмлардан бехабар бўлиб, Аллоҳ таоло бизга инъом қилган янги илмларга кўз юмиб, фойда ва зарарни ажрата олмай турибмиз... Хулоса шуки, биз жаҳолат зиндонида ҳам одамларга, ҳам теварак-атрофимизга нисбатан билимсизлигимизни тан олмай шу ерда қоламиз... Туркистонликлар замонавий илмлардан маҳрум бўлиб, топган пулларини тўй-ҳашам, жаноза каби беҳуда ишларга сарфлаб, исрофгарчиликнинг энг юқори даражасига етади. Биз ҳар куни муассасалар очилиши, Ички Россиядаги мусулмон ва рус ватандошларимиз кун сайин тараққиётга эришаётганлари ҳақидаги хабарларни ўқиймиз. Туркистонлик мусулмонларимиздан ўн миллион нафари ҳамон илмсизликдан чиққани йўқ”.
⠀
“Sadoyi Turkiston” газетаси ислоҳотчи аёлларнинг минбари бўлиб, уларнинг мактабларда жамиятнинг тўла ҳуқуқли аъзоси сифатида таълим олишини, ижтимоий-сиёсий жараёнлар иштирокчисига айланишини қўллаб-қувватлади. Жумладан, газета “Xonimlar tovushi” (Аёллар овози) мақоласида “аёллар муаммоси”га эътибор қаратган. Газета муҳаррири уларнинг талаб ва илтимосларини инобатга олган ҳолда хотин-қизлар учун махсус мактаблар очиш фурсати келганини алоҳида таъкидлаб, мутасаддилар, олимлар, ўқитувчиларни бу ишда бирлашишга чақиради.
⠀
Давоми эртага
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
Тенглик ва янгиланиш учун кураш
Жадидлар ва консерваторлар ўртасида аёллар роли масаласида бўлиниш давом этди, бунда жадидлар Туркистон аёлларига 1917 йилнинг ёзида овоз бериш ҳуқуқи берилиши керак деса, консерваторлар Қуръонга асосланган ҳолда аёллар тенглигини рад этишди.
Жадидларнинг асосий “Эркинлик, тенглик, адолат” шиори жамият аъзолари, хусусан, аёлларнинг сиёсий маданиятини оширишга хизмат қилган. Жадидлар оила масаласини тўғри ҳал қилмасдан, хотин-қизларни жамият ҳаётида тўла иштирокини таъминламасдан, ёшларни тўғри тарбияламасдан туриб, жамиятни ислоҳ қилиш, уни тараққиёт йўлига йўналтириш мумкин эмас, деб ҳисобларди.
Туркистон аёллари ҳаётига жадидларнинг таъсири катта бўлган. Уларнинг жадидчилик ғоялари билан шаклланган тараққиёт ҳақидаги тушунчаси жамиятни модернизация қилиш совет лойиҳасида аёллар фаол ролининг асосий элементига айланди. Замонавий оналик ва фуқаролик ҳақидаги жадидчилик ғоялари совет мафкурасининг бир қисми бўлиб, аёлларнинг жамиятдаги ўрни ва мавқеининг ўзгаришига хизмат қилди.
Натижада Туркистон аёллари янги ижтимоий роллар ва гендер ўзликни қабул қилган ҳолда Совет Ўзбекистонининг фуқароларига айландилар. Бу уларни янги, модернизациялашган жамият қуриш жараёнида ҳамкорга айлантирди.
Давоми бор.
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
Жадидлар ва консерваторлар ўртасида аёллар роли масаласида бўлиниш давом этди, бунда жадидлар Туркистон аёлларига 1917 йилнинг ёзида овоз бериш ҳуқуқи берилиши керак деса, консерваторлар Қуръонга асосланган ҳолда аёллар тенглигини рад этишди.
Жадидларнинг асосий “Эркинлик, тенглик, адолат” шиори жамият аъзолари, хусусан, аёлларнинг сиёсий маданиятини оширишга хизмат қилган. Жадидлар оила масаласини тўғри ҳал қилмасдан, хотин-қизларни жамият ҳаётида тўла иштирокини таъминламасдан, ёшларни тўғри тарбияламасдан туриб, жамиятни ислоҳ қилиш, уни тараққиёт йўлига йўналтириш мумкин эмас, деб ҳисобларди.
Туркистон аёллари ҳаётига жадидларнинг таъсири катта бўлган. Уларнинг жадидчилик ғоялари билан шаклланган тараққиёт ҳақидаги тушунчаси жамиятни модернизация қилиш совет лойиҳасида аёллар фаол ролининг асосий элементига айланди. Замонавий оналик ва фуқаролик ҳақидаги жадидчилик ғоялари совет мафкурасининг бир қисми бўлиб, аёлларнинг жамиятдаги ўрни ва мавқеининг ўзгаришига хизмат қилди.
Натижада Туркистон аёллари янги ижтимоий роллар ва гендер ўзликни қабул қилган ҳолда Совет Ўзбекистонининг фуқароларига айландилар. Бу уларни янги, модернизациялашган жамият қуриш жараёнида ҳамкорга айлантирди.
Давоми бор.
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
Туркманистон Компартияси аёллар бўлимининг 1927 йил сентябрь ойида бўлиб ўтган йиғилишида биринчи котиб Ҳалмурод Соатмуродов совет тузумининг хотин-қизлар манфаатлари йўлидаги саъй-ҳаракатлари ҳақида сўзлаб берди. Бироқ, унинг айтишича, бундан ҳам радикал қадамлар керак, акс ҳолда Туркия, Эрон ва Афғонистон мусулмон давлатлари аёлларга нисбатан илғор сиёсатида Совет Иттифоқидан ўзиб кетиши мумкин.
⠀
“Бу давлатлар хотин-қизларни озод қилиш йўлида илгари силжиб борар экан, – деди у, – қулоқлар, муллалар, эшонлар аёлларни бизга қарши қайириш хавфи бор: “Мана, Туркия, Форс каби қолоқ давлатлар шундай қонунлар чиқаряпти. Совет ҳукумати эса сиз учун ҳеч нарса қилмайди."
⠀
Император мустамлакачилари маҳаллий никоҳ ва оилавий анъаналарга аралашишни истамаган бўлсалар, Совет ҳукумати Ўрта Осиёдаги мусулмон аёлларига нисбатан туб ўзгаришлар сиёсатини олиб борди. Аёлларни озод қилиш сиёсати қанчалик инқилобий бўлса ҳам, 1920 йилларда фақат совет коммунистлари унга эргашишда ёлғиз эмасдилар. Шуни ҳисобга олиш керакки, қўшни “буржуа” мусулмон давлатлари ҳам янги оила қонунлари кодексларини кашф этиш ва қабул қилишни рағбатлантириб, аёлларни сафарбар этиш ва тарбиялашга интилишган. Соатмуродовнинг баёноти шуни кўрсатадики, совет коммунистлари Марказий Осиёда ўзларининг гендер сиёсатининг "панислом" контекстини яхши билишган.
⠀
Тарихчи Стивен Коткин "урушлараро конъюктура" ҳодисасини қайд этади. Унинг таъкидлашича, Совет Иттифоқи сингари, Биринчи ва Иккинчи Жаҳон урушлари оралиғида, кўплаб сиёсий ҳокимиятлар ўз мамлакатларини янада "замонавий" қилишни мақсад қилиб қўйган ва янги шароитда маданий хилма-хилликни бошқаришнинг муқобил вариантларини излай бошлаган. Давлатлар "қолоқлик" ни енгиш ва аҳолини ноодатий усулларда сафарбар қилиш орқали янги, замонавий бошқарув ғоясини қабул қилиш учун рақобатлашди. Шу маънода, унинг фикрича, Совет Иттифоқидаги урушлараро даврни ўз замондошлари, жумладан, либерал ва либерал режимлар билан солиштириш мумкин.
⠀
Давоми бор
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
⠀
“Бу давлатлар хотин-қизларни озод қилиш йўлида илгари силжиб борар экан, – деди у, – қулоқлар, муллалар, эшонлар аёлларни бизга қарши қайириш хавфи бор: “Мана, Туркия, Форс каби қолоқ давлатлар шундай қонунлар чиқаряпти. Совет ҳукумати эса сиз учун ҳеч нарса қилмайди."
⠀
Император мустамлакачилари маҳаллий никоҳ ва оилавий анъаналарга аралашишни истамаган бўлсалар, Совет ҳукумати Ўрта Осиёдаги мусулмон аёлларига нисбатан туб ўзгаришлар сиёсатини олиб борди. Аёлларни озод қилиш сиёсати қанчалик инқилобий бўлса ҳам, 1920 йилларда фақат совет коммунистлари унга эргашишда ёлғиз эмасдилар. Шуни ҳисобга олиш керакки, қўшни “буржуа” мусулмон давлатлари ҳам янги оила қонунлари кодексларини кашф этиш ва қабул қилишни рағбатлантириб, аёлларни сафарбар этиш ва тарбиялашга интилишган. Соатмуродовнинг баёноти шуни кўрсатадики, совет коммунистлари Марказий Осиёда ўзларининг гендер сиёсатининг "панислом" контекстини яхши билишган.
⠀
Тарихчи Стивен Коткин "урушлараро конъюктура" ҳодисасини қайд этади. Унинг таъкидлашича, Совет Иттифоқи сингари, Биринчи ва Иккинчи Жаҳон урушлари оралиғида, кўплаб сиёсий ҳокимиятлар ўз мамлакатларини янада "замонавий" қилишни мақсад қилиб қўйган ва янги шароитда маданий хилма-хилликни бошқаришнинг муқобил вариантларини излай бошлаган. Давлатлар "қолоқлик" ни енгиш ва аҳолини ноодатий усулларда сафарбар қилиш орқали янги, замонавий бошқарув ғоясини қабул қилиш учун рақобатлашди. Шу маънода, унинг фикрича, Совет Иттифоқидаги урушлараро даврни ўз замондошлари, жумладан, либерал ва либерал режимлар билан солиштириш мумкин.
⠀
Давоми бор
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
Ғарб мустамлакачилари узоқ вақт давомида ўзгаришлар зарурлиги ҳақида гапиришган, лекин камдан-кам ҳолларда аниқ чоралар кўришган. Жаҳон урушлари орасидаги даврда аёлларнинг ҳуқуқлари ҳақидаги риторика, биринчи навбатда, уларнинг ҳаётини яхшилаш учун эмас, балки Европа ҳукмронлигини оқлаш учун қўлланилган. Инглиз ва француз мустамлакачилари Европа намунасидаги қонунларини жорий қилишларига қарамай, маҳаллий оила қонунчилигини ўзгаришсиз қолдирдилар. Мустамлака маъмурлари "Шарқ" жамиятлари Европадан фарқ қилиб, Ғарб турмуш тарзини тезда ўзлаштира олмайди, деб ҳисоблаб, Ғарб қонунчилигининг киритилишига қаршилик кўрсатди. Мусулмон ҳудудларига аралашмаслик сиёсати Буюк Британия мустамлакачиларнинг диний урф-одатларига аралашишнинг олдини олиш бўйича умумий стратегиясининг бир қисми эди.
⠀
20-аср бошларида Британия ҳукмронлиги остида бўлган Миср шахсий мақом масалаларида анъанавий ҳуқуқ қоидаларини сақлаб қолган ислом судларининг таъсирига амал қилишда давом этди. Ҳатто Британия ҳукумати Ҳиндистонда бева аёлларни ўлдириш каби ғайриинсоний амалиётларга қарши чиққанда ҳам, улар бундай амалиётларни "ҳақиқий" динни бузиш сифатида қоралаш учун маҳаллий диний раҳбарларнинг ёрдамига мурожаат қилишни танладилар.
⠀
Фаластинда инглиз миссионерлари ва саёҳатчилари маҳаллий аёлларнинг мавқеини қоралашига қарамай, мандат органлари мавжуд гендер ва оилавий муносабатларни сақлаб қолди. Баъзида инглизлар консерватив диний тузилмаларни сақлаб қолиш учун танқид қилган маҳаллий урф-одатларни ҳам ўрнатдилар.
⠀
Мисрда инглизлар назорати остида, мустақил ҳукмронлик даврида содир бўлган ўзгаришларга қарамай, таълимнинг ривожланиши суст эди. Инглизлар миср эркакларининг саводхонлигини ошириш учун таълим олишни қўллаб-қувватладилар, лекин шу билан бирга таълим Ҳиндистонда бўлгани каби миллатчилик ҳисси ва мухолифатни қўзғатиши мумкинлигидан қўрқишди. Улар ўқиш учун тўловларни ундирар, бу эса энг камбағаллар учун таълим олиш имкониятига эга бўлмаган.
⠀
Инглизлар мисрлик қизларнинг таълимига камроқ қизиқиш кўрсатдилар: улар учун ўрта мактаблар очмадилар ва ёш аёлларнинг таълимини фаол равишда тўхтатдилар. Мустамлака маъмурияти ҳам аёл ўқитувчиларни қўллаб-қувватламади, уларга эркакларникидан камроқ маош тўлади ва турмуш қургандан кейин ишлашни тақиқлади.
⠀
Британия мандати остидаги Фаластинда таълим сиёсати ўта пассив эди. Фаластин араблари буни ҳатто “жаҳолат сиёсати” деб ҳам аташган. Инглизлар давлат мактабларини молиялаштириш ўрнига маҳаллий қизларни ўқитиш учун миссионерлар ва хайрия ташкилотларига таяндилар.
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
⠀
20-аср бошларида Британия ҳукмронлиги остида бўлган Миср шахсий мақом масалаларида анъанавий ҳуқуқ қоидаларини сақлаб қолган ислом судларининг таъсирига амал қилишда давом этди. Ҳатто Британия ҳукумати Ҳиндистонда бева аёлларни ўлдириш каби ғайриинсоний амалиётларга қарши чиққанда ҳам, улар бундай амалиётларни "ҳақиқий" динни бузиш сифатида қоралаш учун маҳаллий диний раҳбарларнинг ёрдамига мурожаат қилишни танладилар.
⠀
Фаластинда инглиз миссионерлари ва саёҳатчилари маҳаллий аёлларнинг мавқеини қоралашига қарамай, мандат органлари мавжуд гендер ва оилавий муносабатларни сақлаб қолди. Баъзида инглизлар консерватив диний тузилмаларни сақлаб қолиш учун танқид қилган маҳаллий урф-одатларни ҳам ўрнатдилар.
⠀
Мисрда инглизлар назорати остида, мустақил ҳукмронлик даврида содир бўлган ўзгаришларга қарамай, таълимнинг ривожланиши суст эди. Инглизлар миср эркакларининг саводхонлигини ошириш учун таълим олишни қўллаб-қувватладилар, лекин шу билан бирга таълим Ҳиндистонда бўлгани каби миллатчилик ҳисси ва мухолифатни қўзғатиши мумкинлигидан қўрқишди. Улар ўқиш учун тўловларни ундирар, бу эса энг камбағаллар учун таълим олиш имкониятига эга бўлмаган.
⠀
Инглизлар мисрлик қизларнинг таълимига камроқ қизиқиш кўрсатдилар: улар учун ўрта мактаблар очмадилар ва ёш аёлларнинг таълимини фаол равишда тўхтатдилар. Мустамлака маъмурияти ҳам аёл ўқитувчиларни қўллаб-қувватламади, уларга эркакларникидан камроқ маош тўлади ва турмуш қургандан кейин ишлашни тақиқлади.
⠀
Британия мандати остидаги Фаластинда таълим сиёсати ўта пассив эди. Фаластин араблари буни ҳатто “жаҳолат сиёсати” деб ҳам аташган. Инглизлар давлат мактабларини молиялаштириш ўрнига маҳаллий қизларни ўқитиш учун миссионерлар ва хайрия ташкилотларига таяндилар.
⠀
Росина Ангалишева ва Шохрух Саъдуллаев тайёрлади
⠀
#СукутСақлама #махсуслойиҳа_немолчи #тарихдааёллар #ўзлик
Нозима Махмудованинг "Эътироф йўли - Ўзбек аёли 100 йил ичида" мавзусидаги маърузасига таклиф этамиз
Маъруза ўзбек тилида бўлиб ўтади, рус тилига таржима қилинмайди.
Ўтган 100 йил ичида Ўзбекистон тараққиётига ҳисса қўшган аёллар ҳақида гаплашамиз. Тарихий китобларни варақларкансиз, баъзида шундай фикр келади: “Аёллар қани? Нега улар қандай улғайгани, қандай яшагани, нималар ҳақида орзу қилгани ҳақида маълумот йўқ? ”
Бизгача сақланиб қолган заргарлик буюмлари, гиламлар ва аёллар кашта қилган матолар, “Шашмаком” садоларида жавоб излашга уринамиз. Қаердасиз, юртимнинг ўтмишдаги аёллари? Жавобни бугун юрт ва дунё манфаати учун эркаклардан кам эмас, баъзан кўпроқ меҳнат қилаётганлардан топиш мумкин. Шифокорлар кабинетларида, дипломатик ваколатхоналарда, таълим тизимида, банкларда, далаларда, лабораторияларда.
Аёлларга ҳар доим ўзини намоён қилиш имконияти берилганида, дунё қандай бўлар эди, деган саволга жавоб топиш қизиқ. Зеро, аёлларнинг ўтган юз йил давомида эришган ютуқлари ҳайратга солади. Ва бу фақат бошланиши. Нафақат қоғозда, балки реал ҳаётда ҳам тенглик сари қадам ташлашда давом этайлик.
📅 Сана: 21июнь
🕒 Вақти: 18:30
📍 Жойи: Human House (43 Kichik Mirobod)
Кириш бепул. Қуйидаги ҳавола орқали олдиндан рўйхатдан ўтиш зарур. Жойлар сони чекланган.
#СукутСақлама #АёлларТарихи #Маъруза #ўзлик
Маъруза ўзбек тилида бўлиб ўтади, рус тилига таржима қилинмайди.
Ўтган 100 йил ичида Ўзбекистон тараққиётига ҳисса қўшган аёллар ҳақида гаплашамиз. Тарихий китобларни варақларкансиз, баъзида шундай фикр келади: “Аёллар қани? Нега улар қандай улғайгани, қандай яшагани, нималар ҳақида орзу қилгани ҳақида маълумот йўқ? ”
Бизгача сақланиб қолган заргарлик буюмлари, гиламлар ва аёллар кашта қилган матолар, “Шашмаком” садоларида жавоб излашга уринамиз. Қаердасиз, юртимнинг ўтмишдаги аёллари? Жавобни бугун юрт ва дунё манфаати учун эркаклардан кам эмас, баъзан кўпроқ меҳнат қилаётганлардан топиш мумкин. Шифокорлар кабинетларида, дипломатик ваколатхоналарда, таълим тизимида, банкларда, далаларда, лабораторияларда.
Аёлларга ҳар доим ўзини намоён қилиш имконияти берилганида, дунё қандай бўлар эди, деган саволга жавоб топиш қизиқ. Зеро, аёлларнинг ўтган юз йил давомида эришган ютуқлари ҳайратга солади. Ва бу фақат бошланиши. Нафақат қоғозда, балки реал ҳаётда ҳам тенглик сари қадам ташлашда давом этайлик.
📅 Сана: 21июнь
🕒 Вақти: 18:30
📍 Жойи: Human House (43 Kichik Mirobod)
Кириш бепул. Қуйидаги ҳавола орқали олдиндан рўйхатдан ўтиш зарур. Жойлар сони чекланган.
#СукутСақлама #АёлларТарихи #Маъруза #ўзлик
Сизни Зарифа Саидносирова ва Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек уй-музейларига экскурсияга таклиф қиламиз.
Экскурсия ўзбек тилида ўтказилади
Саидносирова Зарифа ва Мусо Тошмуҳамад ўғли Ойбекларнинг музей-уйларида ўзбек илм-фани ва маданиятининг бу атоқли намояндалари ҳаёти ва фаолияти орқали танишамиз, экскурсияни Нозима Махмудова олиб боради.
Кимё фанлари номзоди, ўқитувчи, муҳаррир, дарсликлар муаллифи Зарифа Саидносирова Ўзбекистонда илм-фан ва таълим ривожига катта ҳисса қўшган. Атоқли ёзувчи Ойбек эса юрт адабий меросида ёрқин из қолдирди.
Экскурсия уларнинг ҳаёти, ижоди ва ижтимоий фаолияти, шунингдек, Зарифа Саиднасированинг Ойбек адабий меросини сақлаш ва нашр этишдаги хизматларига бағишланади.
📅Сана: 22 июнь
🕚Вақти: 11:00
📍Жойи: Саидносирова Зарифа ва Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек уй-музейи. Тошкент, Ифтиҳор 1-тор кўчаси, 26
Музейга кириш бепул
Экскурсия - бепул.
Ушбу ҳавола орқали рўйхатдан ўтинг. Жойлар сони чекланган.
#СукутСақлама ама #ўзлик #Экскурсия #Тарих #немолчи_махсуслойиҳа
Экскурсия ўзбек тилида ўтказилади
Саидносирова Зарифа ва Мусо Тошмуҳамад ўғли Ойбекларнинг музей-уйларида ўзбек илм-фани ва маданиятининг бу атоқли намояндалари ҳаёти ва фаолияти орқали танишамиз, экскурсияни Нозима Махмудова олиб боради.
Кимё фанлари номзоди, ўқитувчи, муҳаррир, дарсликлар муаллифи Зарифа Саидносирова Ўзбекистонда илм-фан ва таълим ривожига катта ҳисса қўшган. Атоқли ёзувчи Ойбек эса юрт адабий меросида ёрқин из қолдирди.
Экскурсия уларнинг ҳаёти, ижоди ва ижтимоий фаолияти, шунингдек, Зарифа Саиднасированинг Ойбек адабий меросини сақлаш ва нашр этишдаги хизматларига бағишланади.
📅Сана: 22 июнь
🕚Вақти: 11:00
📍Жойи: Саидносирова Зарифа ва Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек уй-музейи. Тошкент, Ифтиҳор 1-тор кўчаси, 26
Музейга кириш бепул
Экскурсия - бепул.
Ушбу ҳавола орқали рўйхатдан ўтинг. Жойлар сони чекланган.
#СукутСақлама ама #ўзлик #Экскурсия #Тарих #немолчи_махсуслойиҳа
