🔴 نواندیشی دینی و روش نوین تفسیر «کتاب با کتاب»
🔸بررسی مقاله «سه کتاب» اثر مرحوم عزت‌الله سحابی

🔷جمشید دیوانی

✅مقدمه: اقبال لاهوری و منابع معرفت
🔻کمتر از یکصد سال پیش و در شرایطی که جهان اسلام در وضعیتی بسیار تأسف‌بار و نابسامان به سر می‌برد که به قول معلم شهید ما «عصری... که مزرعه فرهنگی اسلام را آفت گرفته و در سکوت غم‌انگیز و مرگبار پاییزی فرو رفته و در همین حال، ناگهان سیل و طوفان ریشه برانداز استعمار از غرب برآن تاخته و این مزرعه آفت گرفته پاییززده را سراسر آب گرفته بود و دهقانان مصیبت‌زده‌اش را هم خواب و داروغه‌هایش تنها غارتگرانش و مزرعه‌دارانش همه گله‌های یورش‌کننده گرگان و روبهان و کفتاران به گفته حافظ:

از این سموم که برطرف بوستان بگذشت
عجب که رنگی گلی ماند و بوی نسترنی»

🔹 در چنین فصلی ناگهان سرو آزادی قامت برکشید، مردی که «مرد دین و دنیا، ایمان و دانش.... مرد دیروز و امروز، پارسای شب و شیر روز بود، مسلمان بود»، و چاره دردِ جانکاه جهان اسلام را «بازسازیِ» چارچوب‌های فکری مسلمین در نگاه به خدا، طبیعت و انسان و رابطه بین آنها دانست و خود، در این راه آستین همت بالا زد و پیشگام ارائه نگاهی نو به عالم و آدم بر مبنای آموزه‌های قرآنی و دینی شد و بدینسان «به قیام انقلابی سیدجمال قوام ایدئولوژیک بخشید و درخت برومند و سرکش او را ریشه‌های عمیق فکری داد.»

🔻 اقبال در پروژه بازسازی‌اش سعی کرده است «... که با توجه به سنت فلسفی اسلامی و در نظر گرفتن ترقیات اخیر رشته‌های جدید علم و معرفت، فلسفه دینی اسلام را احیا و نوسازی» کند.

🔹 و اینک ده‌ها سال بعد از بیان اندیشه‌های تاریخ‌ساز این نابغه بزرگ جهان اسلام و در شرایطی کم و بیش مشابه از جهت وضع جهان اسلام، مردانی دیگر از زمره نواندیشی دینی سعی کرده‌اند پروژه احیا و نوسازی فلسفه دینی اسلام و نگاه نو به عالم و آدم بر مبنای 1ـ قرآن و سنت اسلامی و 2ـ در نظر گرفتن ترقیات علم و معرفت در دوران جدید را پیگیری کنند و مهندس سحابی قطعاً یکی از این بزرگان است.

✅« سه کتاب» حاصل یک عمر زیست مؤمنانه
🔻زندگی پرفراز و نشیب مهندس سحابی تجربه یک زیست مؤمنانه و عدالت‌جویانه در زمینه‌ای از نجابت و صداقت همیشگی است و این مهم را فطرت پاک و خداجوی وی از رشد و نمو در خانواده‌ای که سمبل ایمان و علم و مبارزه بود و نیز همنشینی و تَعَلّم از بزرگانی چون آیت‌الله طالقانی، مهندس بازرگان و پدر بزرگوارش دکتر سحابی و... در مسیر زندگی و مبارزه‌اش کسب کرده بود.
🔹 اگر بخواهیم به سیاق معلم شهیدمان در تمجید از اقبال لاهوری از او سخن بگوییم، مهندس سحابی «کسی است که نه‌تنها با سخن خویش که با بودنِ خویش» به ما آموخت.
🔻«او مردی است با یک روح و در چندین بعد و این تصادفی نیست. روح اسلامی چنین است.»
🔹 «وی نشان داد که اسلام، علیرغم جهل و رکود داخلی و... همچنان استعداد آن را دارد که نبوغ‌های بزرگ پدید آورد، روح‌های عمیق و نیرومند بپرورد.»
«چقدر شنیدنی و قابل تأمل است سخن وی که «مردِ دین و دنیا، ایمان و دانش، عقل و احساس، عرفان و سیاست، خدا و مردم، پرستش و جهاد، مرد دیروز و امروز، پارسای شب و شیر روز بود و مسلمان بود.«
🔻 مرحوم مهندس سحابی در اواخر عمر پربرکت خود اقدام به انتشار دیدگاه‌های خود درباره یکی از مهم‌ترین مباحث اندیشه اسلامی یعنی وحی کتاب مقدس کرد. این دیدگاه‌ها که به اختصار در مقاله «سه کتاب» در کتابی با همین نام نگارش یافته به بررسی معنای واژه «کتاب» در قرآن مجید پرداخته و با معرفی «قرآن مجید»، «طبیعت» و «تاریخ» به عنوان معانی مختلف ولی متناظر به یک حقیقت واحد از این لفظ، رویکرد تفسیری نوینی ارائه داده است. براساس این رویکرد تفسیری کتاب‌های طبیعت (علوم مثبته) و تاریخ (علوم انسانی و اجتماعی)، نیز کاملاً درون دینی و درون قرآنی بوده و استفاده از دستاوردهای بشری از این دو کتاب برای فهم حقایق قرآنی توصیه شده و برعکس استفاده از کتاب آسمانی قرآن نیز در کارهای علمی و تاریخی تجویز شده است.

✅در جستجوی منابع معرفت
🔹 مرحوم سحابی در ابتدای مقاله «سه کتاب» با طرح نظرات و دعاویِ به قول ایشان خشک و تحجرآمیز برخی از فرقه‌ها و نحله‌های اسلامی که با استناد به جمله «حسبنا کتاب الله»، کتاب قرآن را تنها منبع معرفت و استخراج احکام برای خود می‌شناسند، ضرورت پژوهشی قرآنی را در همین باب متذکر و پس از آن با بررسی موارد کاربرد واژه «کتاب» و با توجه به سیاق آیات و آیات قبل و بعد از آن سه فرض اولیه خود برای سه کتاب (کتابی آسمانی، کتاب طبیعت و کتاب تاریخ) را پذیرفتنی و مقبول می‌یابد.

متن کامل در instant view :
https://bit.ly/3BpczMp


#هدی_صابر
#هاله_سحابی
#جمشید_دیوانی
#عزت‌الله_سحابی


https://t.me/DaghdagheIran
https://instagram.com/daghdaghe.iran?utm_medium=copy_link