24 верасьня
Міжнародны Дзень караваншчыка.


ПАДЗЕІ

787 — пачаўся Другі Нікейскі сабор, які стаў сёмым сусьветным саборам.

1955 — зацьверджаны гімн Беларускай ССР.

1993 — заключанае пагадненьне пра вывад расейскіх войскаў зь Беларусі.

2001 — пачалася кругласутачная вахта памяці ў Курапатах супраць будаўніцтва кальцавой дарогі празь месца масавых расстрэлаў сталінскіх часоў. Яна працягвалася 250 дзён.

2002 — зьявіўся часопіс «Дзеяслоў».

2020
— Кіраўнік дыпляматыі Эўразьвязу Жузэп Бурэль заявіў, што не прызнае Лукашэнку легітымным прэзыдэнтам Беларусі і чакае новых выбараў.
— іншыя падзеі 24 верасьня на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 24 верасьня чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/9/24

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/9/24

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/9/24


НАРАДЖЭНЬНІ

1641 — Станіслаў Незабітоўскі, дзяяч Рэфармацыі ў ВКЛ, пісьменьнік-мэмуарыст. Ва ўспамінах паказаў падзеі і факты грамадзка-палітычнага і прыватнага жыцьця 1682—1700 гг. на Наваградчыне і Случчыне.

1711 — Антоні Эразм Валовіч, дзяржаўны і рэлігійны дзяяч ВКЛ і Польшчы. канонік віленскі, дэкан варшаўскі, пісар ВКЛ (1744—1748), вялікі сакратар духоўны ВКЛ (1748—1755), біскуп луцкі й берасьцейскі (ад 1755), канцлер каралевы.

1815 — Альбіна Габрыэля Пузына (Гюнтэр), паэтэса, пісьменьніца і мэмуарыстка зь Віленскай губэрні. Напісала ўспаміны «Мая памяць», даведзеныя да 1867 г. Рукапіс, багата ілюстраваны малюнкамі, літаграфіямі і фотаздымкамі, уяўляў панараму жыцьця ўсіх пластоў грамадзтва паўночна-заходняй Беларусі і Вільні, зьмяшчаў каштоўную інфармацыю пра мастацкае жыцьцё краю.

1870 — Леан Васілеўскі, польскі палітычны дзяяч, публіцыст і гісторык. Дасьледаваў разьвіцьцё культуры і асьветы, гісторыю беларускага і літоўскага нацыянальна-вызваленчага руху ў ХІХ-ХХ ст. Аўтар шматлікіх прац, у т.л. «Літва і Беларусь» (1912 і 1925).

1878 — Юзаф Эдвард Пузына, гісторык, пісьменьнік і паэт. Вывучаў праблемы паходжаньня княжацкіх родаў ВКЛ, іх палітычную ролю ў жыцьці дзяржавы. Аўтар вялікай працы «Вялікае княства Літоўскае да Міндоўга».

1893 — Паўліна Мядзёлка, дзяячка беларускае культуры ў Заходняй Беларусі, Польшчы, Літве і Латвіі, акторка і пэдагог. Рэпрэсаваная ў БССР па справе «Саюза вызваленьня Беларусі». Мэмуарыстка. Заслужаная дзяячка культуры БССР.

1952 — Тацяна Ліхачова, актрыса. Заслужаная артыстка Рэспублікі Беларусь. Ад 1972 г. працуе ў Беларускім нацыянальным драматычным акадэмічным тэатры імя Якуба Коласа ў Віцебску.

1954 — Станіслаў Суднік, пісьменьнік, журналіст, вайсковы інжынэр, падпалкоўнік. Сябра Партыі БНФ, старшыня Лідзкай раённай арганізацыі ТБМ. Выдаваў у Лідзе газэту ТБМ «Наша слова» і краязнаўчы часопіс «Лідзкі летапісец». Выдаў «Кароткі расейска-беларускі вайсковы слоўнік», «Расейска-беларускі вайсковы слоўнік» на 8000 словаў (разам зь Сяргеем Чыславым), «Шыхтавы статут Беларускага войска», паэтычныя зборнікі «Пагоня за мову», «Мой Грунвальд».

1958 — Сяргей Чыгрын, паэт, літаратуразнаўца, гісторык, краязнаўца, перакладнік, журналіст і калекцыянэр. У Беларусі і за межамі краіны апублікаваў больш за 5 тысячаў артыкулаў на культуралягічныя, гісторыка-краязнаўчыя і літаратуразнаўчыя тэмы.

1969 — Юры Гумянюк, паэт, празаік, журналіст і эсэіст.

1983 — Ігар Аліневіч, вядомы анархіст, палітвязень.


СЬМЕРЦІ

1534 — Міхал Глінскі, князь, дзяржаўны і вайсковы дзяяч ВКЛ, мяцежнік. Памёр у маскоўскай вязьніцы.

1621 — Ян Караль Хадкевіч, вайсковы і дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Гетман вялікі літоўскі, ваявода віленскі. Адзін з найбольш таленавітых вайскаводаў XVII ст. У сваёй палітычнай дзейнасьці адстойваў сувэрэнітэт Вялікага Княства ў складзе Рэчы Паспалітай. Пахаваны ў горадзе Астрогу на Валыні.

1986 — Філафей (Уладзімер Нарко), праваслаўны сьвятар, гіерарх Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы (БАПЦ), удзельнік беларускага хрысьціянскага руху ХХ ст. Архіяпіскап Магілёўскі і Амсьціслаўскі. У 1946 г. перайшоў у Расейскую праваслаўную царкву за мяжою (РПЦЗ).


#гісторыя #каляндар #верасень

25 верасьня


ПАДЗЕІ

1920 — заснаваны Віцебскі мэханіка-будаўнічы тэхнікум (цяпер дзяржаўны станкаінструмэнтальны каледж).

1921 — у Празе пачалася 1-я Ўсебеларуская канфэрэнцыя, якая пацьвердзіла, што адзіным заканадаўчым органам для Беларусі зьяўляецца Рада БНР.

1924 — адбыўся напад на цягнік каля Лунінца з рабаваньнем усіх пасажыраў (у тым ліку сэнатара, ваяводы, паліцыйнага інспэктара і біскупа) і забойствам габрэйскага купца. Найбольш вядомая і камэнтаваная акцыя бальшавіцкіх дывэрсантаў міжваеннага пэрыяду гісторыі Польшчы.

1943 — савецкія войскі занялі Смаленск.

1971 — у Берасьці пачаў працу мэмарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасьць—герой».

2020
— падзеі 25 верасьня на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 25 верасьня чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/9/25

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/9/25

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/9/25


НАРАДЖЭНЬНІ

1765 — Міхал Клеафас Агінскі, дзяржаўны дзяяч Рэчы Паспалітай і Расейскай імпэрыі, дыплямат і славуты кампазытар. Адзін з кіраўнікоў паўстаньня Касьцюшкі, па вяртаньні з эміграцыі — сэнатар, падаваў цару праект аднаўленьня Вялікага Княства Літоўскага ў межах Расейскай імпэрыі.

1875 — Сяргей Паўловіч, багаслоў, пэдагог, перакладнік і актыўны дзяяч у галіне царкоўнае асьветы. Дзяяч Таварыства беларускай школы, дырэктар Віленскай беларускай гімназіі (1927—1928). Актыўна змагаўся з палянізацыяй беларусаў у Заходняй Беларусі. Пахаваны на Эўфрасінеўскіх могілках у Вільні.

1895 — Ванда Лявіцкая, пісьменьніца, перакладніца, настаўніца і выхавацелька. Дачка празаіка, драматурга і публіцыста Антона Лявіцкага (Ядвігін Ш.), жонка мовазнаўцы і акадэміка, нацыянальнага дзеяча Язэпа Лёсіка. Ванда Лявіцкая разам з Цёткай — адна зь першых сучасных беларускіх празаіцаў.

1913 — Сяргей Грахоўскі, паэт, празаік і перакладнік, крытык, публіцыст і мэмуарыст. Рэпрэсаваны ў 1936-м як «чалец контрарэвалюцыйнай нацыянал-фашыстоўскай арганізацыі», вязень ГУЛАГу. Заслужаны работнік культуры БССР.

1914 — Аўген Смаршчок, праваслаўны сьвятар, адзін зь ініцыятараў і арганізатараў парафіі БАПЦ у Бэльгіі, старшыня Саюзу Беларусаў у Бэльгіі.

1938 — Вячка Целеш, беларускі мастак, краязнаўца, пісьменьнік і грамадзкі дзяяч у Латвіі. Дырэктар беларускай школы ў Рызе. Старшыня суполкі мастакоў-беларусаў Балтыі «Маю гонар».

1962 — Алесь Бяляцкі, праваабаронца, заснавальнік і кіраўнік праваабарончага цэнтру «Вясна», грамадзкі дзяяч і літаратуразнаўца, палітвязень. Ляўрэат Нобэлеўскай прэміі міру (2022). За актыўную грамадзкую і праваабарончую дзейнасьць Бяляцкага прыцягвалі да судовай адказнасьці больш за 20 разоў. У сакавіку 2023 г. яго пакаралі 10 гадамі пазбаўленьня волі разам з калегамі-праваабаронцамі Валянцінам Стэфановічам і Ўладзімерам Лабковічам.

1990 — Тацяна Шапуцька, моладзевая дзяячка і журналістка, прэс-сакратарка «Маладога Фронту». Жонка паэта, журналіста і грамадзка-культурніцкага дзеяча Глеба Лабадзенкі, сузаснавальніка курсаў «Мова нанова».


СЬМЕРЦІ

1798 — Антоні Касакоўскі, дзяржаўны дзяяч ВКЛ, апошні кашталян інфлянцкі, пасол Чатырохгадовага Сойму ад ковенскага павету. Ствараў трансьлітарацыйную копію Мэтрыкі ВКЛ для Каралеўскага архіву ў Варшаве. Далучыўся да Таргавіцкай канфэдэрацыі, выконваў функцыю кансулята Генэральнай Літоўскай Канфэдэрацыі.

1965 — Міхась Маскалік, каталіцкі сьвятар усходняга абраду, рэлігійны і культурна-грамадзкі дзяяч у Заходняй Нямеччыне, удзельнік беларускага хрысьціянскага руху ХХ ст., у 1933 г. заснаваў «Саюз беларускіх студэнтаў у Нямеччыне». Душпастыр і пэдагог. Доктар філялёгіі.

1983 ― Мар’ян Пецюкевіч, этнограф, грамадзкі дзяяч, публіцыст і паэт. Дырэктар Беларускага музэю імя Івана Луцкевіча ў Вільні (1940-41).

1984 — Аўген Смаршчок, праваслаўны сьвятар, адзін зь ініцыятараў і арганізатараў парафіі БАПЦ у Бэльгіі, старшыня Саюзу Беларусаў у Бэльгіі.

1996 — Мікола Селяшчук, мастак і ўдзельнік нацыянальна-вызвольнага руху 1980–90-х. Працаваў у графіцы, станковым жывапісе, жывапісе і эксьлібрысе. Знакавы беларускі мастак 2-й паловы XX ст.


#гісторыя #каляндар #верасень

26 верасьня
Сусьветны Дзень кантрацэпцыі.
Эўрапейскі Дзень моваў.
Стаўроўскія Дзяды (Стаўры) ў Беларусі.


ПАДЗЕІ

1629 — у Альтмарку (Стары-Тарг, Польшча) падпісана перамір’е паміж Рэччу Паспалітай і Швэцыяй, якім скончылася вайна 1600—1629 гадоў.

1655 — расейскія войскі спалілі Пінск.

1815 — у Парыжы Аўстрыя, Прусія і Расея падпісалі дамову аб стварэньні Сьвятога саюзу, мэтамі якога было здушыць рэвалюцыйныя і нацыянальна-вызвольныя рухі ў Эўропе.

1960
— Фідэль Кастра сказаў самую доўгую прамову ў гісторыі ААН, якая доўжылася 4 гадзіны 29 хвілінаў.
— Джон Фіцджэральд Кенэдзі і Рычард Ніксан правялі паміж сабой першыя ў гісторыі выбараў прэзыдэнтаў ЗША тэлевізійныя дэбаты.

1964 — утвораны курортны пасёлак Нарач.

1983 — савецкі падпалкоўнік Станіслаў Пятроў прадухіліў патэнцыйную ядравую вайну, калі праз збой у сыстэме папярэджаньня аб ракетным нападзе паступіла памылковае паведамленьне пра атаку з боку ЗША.

1990 — заснавана Беларускае таварыства архівістаў.

1995 — Украіна прынятая ў Раду Эўропы.

2020
— у Менску прайшоў жаночы марш, які яго ўдзельніцы назвалі рэпэтыцыяй «народнай інаўгурацыі» Сьвятланы Ціханоўскай.
— іншыя падзеі 26 верасьня на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 26 верасьня чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/9/26

2022
— у ноч на 26 верасьня ў Чырвоным касьцёле ў Менску адбыўся пажар пры дзіўных абставінах, пасьля якога ўлады аб’явілі, што далейшая эксплюатацыя будынка небясьпечная і ён мае патрэбу ў рамонце. Касьцёл, які наведвалі каля 10 тысяч вернікаў, закрылі і з таго часу практычна ніякія работы ў храме не праводзілі.
— пра іншыя падзеі 26 верасьня чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2022/9/26

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/9/26


НАРАДЖЭНЬНІ

1910 — Уладзімер Агіевіч, літаратар, крытык, паэт і перакладнік. Найлепшыя крытычныя працы сабраныя ў кнізе «Літаратура і жыцьцё» (1954).

1925 — Навум Кісьлік, пісьменьнік і перакладнік.


СЬМЕРЦІ

1964 — Сендэр (Аляксандар) Палеес, мастацтвазнаўца, супрацоўнік Дзяржаўнага мастацкага музэю БССР, гісторык і публіцыст.

1966 — Іван Сікора, настаўнік і сэлекцыянэр, Заслужаны аграном БССР. Вывеў каля 500 гатункаў яблыні, каля 100 — грушаў, 119 формаў ляшчыны, некалькі гатункаў вінаграду, а таксама гатункі сьліваў, бэзу, ружаў ды іншыя. Яго сын Віктар быў сябрам Саюзу беларускай моладзі і Беларускае незалежніцкае партыі. Пасьля прыходу Чырвонай арміі ў 1944 г. Віктар Сікора узначаліў антысавецкі партызанскі атрад, вязень ГУЛАГу.

1973 — Тарас Сайка, удзельнік беларускага хрысьціянскага руху XX ст., дзяяч беларускага пратэстанцкага руху ў ЗША, мэцэнат. Адзін з арганізатараў і каардынатараў Беларускага біблійнага камітэту ў справах перакладу Бібліі на беларускую мову.

1976 — Леаніла Чарняўская (у замужжы Гарэцкая), пісьменьніца і перакладніца, удзельніца нацыянальна-вызвольнага руху пачатку ХХ ст.

1978 — Антон Сеўчанка, фізык, акадэмік АН Беларусі, рэктар Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту (1957—1972). Заслужаны дзяяч навукі БССР, Герой Сацыялістычнай Працы. Дэпутат Вярхоўнага Савету СССР 5-га скліканьня, дэпутат Вярхоўнага Савету БССР (1955—1959, 1963—1975).

2022 — Аляксей Вешчавайлаў («Жнец»), баец беларускага палка «Пагоня» ў складзе Міжнароднага легіёну тэрытарыяльнай абароны Ўкраіны. Загінуў у баі пад Бахмутам.


#гісторыя #каляндар #верасень

27 верасьня
Сусьветны Дзень турызму.


ПАДЗЕІ

1422 — па ўмовах Мельнскай мірнай дамовы з Тэўтонскім Ордэнам у склад ВКЛ вернутая ўся Жамойць, паміж Ордэнам і Княствам усталяваная мяжа

1540 — Папа Рымскі Павел III зацьвердзіў статут ордэна езуітаў.

1605 — перамога войска польнага гетмана літоўскага Яна Караля Хадкевіча над швэдамі пад Кірхгольмам.

1781 — Дрыса атрымала герб: «у залатым полі Пагоня з чырвоным шчытом, на якім срэбны падвойны крыж».

1920 — войска Станіслава Булак-Балаховіча заняло Пінск.

1940 — Нямеччына, Італія і Японія падпісалі ў Бэрліне Траісты пакт.

1942 — нацысты зьнішчылі гета ў Янаве Палескім.

1977 — першы ток дала Чарнобыльская АЭС.

2020
— «Марш інаўгурацыі» ў Менску сабраў больш за 100 тысячаў удзельнікаў.
— арыштаваны Эдуард Пальчыс, блогер і грамадзкі актывіст, палітвязень. Асуджаны на 13 гадоў калёніі.
— іншыя падзеі 27 верасьня на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 27 верасьня чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/9/27

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/9/27

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/9/27


НАРАДЖЭНЬНІ

1533 — Стэфан Баторы, князь трансыльванскі, кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1576—1586).

1882 — Міхаіл Кахановіч, палітычны дзяяч, пэдагог, рэдактар і публіцыст. Першы дырэктар Віленскай беларускай гімназіі (1919—1922). У 1925 г. пераехаў у БССР, арыштаваны ў 1933 г. па справе «Беларускага нацыянальнага цэнтру». Расстраляны ў НКВД Менску.

1892 — Сяргей Баран, грамадзкі, культурны і палітычны дзяяч, пэдагог. Рэпрэсаваны палякамі ў 1920-х гг., ахвяра сталінскага ГУЛАГу ў 1930-х.

1903 — Вера Харужая, дзяячка падпольнага руху ў Заходняй Беларусі і партызанскага ў часы нямецкай акупацыі, публіцыстка. Рэпрэсаваная ў 1920-х палякамі ў міжваеннай Польшчы, у 1930-х — сталінцамі ў БССР. Герой Савецкага Саюзу (пасьмяротна).

1906 — Ірына Ждановіч, актрыса і пэдагог, прыма Купалаўскага тэатру сярэдзіны ХХ ст. Народная артыстка БССР (1940).

1909 — Лукаш Калюга (Канстантын Вашына), пісьменьнік і перакладнік. Сябра літаратурнага аб’яднаньня «Узвышша». Ахвяра сталінскіх рэпрэсіяў.

1910 — Абрам Шкляр, географ i кліматоляг. Доктар геаграфічных навук, прафэсар БДУ. Аўтар дапаможнікаў па геаграфіі для вышэйшых навучальных устаноў Беларусі. Удзельнічаў у складаньні Атласа БССР.

1928 — Сяргей Вакар, скульптар, аўтар помніка Максіму Багдановічу каля Опэрнага тэатру ў Менску. Заслужаны дзяяч мастацтваў БССР.

1947 — Уладзімер Міхнюк, гісторык і пэдагог. Адзін зь ініцыятараў стварэньня Беларускай асацыяцыі гісторыкаў (1993). Распрацоўваў пытаньні палітычных рэпрэсіяў, масонства ў Беларусі.

1982 — Алесь Чаркашын («Тарас»), грамадзкі і вайсковы дзяяч, сябра Тактычнай групы «Беларусь», Народны Герой Украіны (пасьмяротна). Удзельнік нацыянальна-дэмакратычнага руху 1980-х — пачатку ХХІ ст., сябра арганізацыі «Край», актывіст руху «Зубр» і «Беларускай хрысьціянскай дэмакратыі».


СЬМЕРЦІ

1551 — Ян Радзівіл, дзяржаўны дзяяч ВКЛ. Староста тыкоцінскі і крайчы ВКЛ, чалец Рады ВКЛ. Выконваў дыпляматычныя даручэньні караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста. Пахаваны ў віленскім катэдральным саборы.

1612 — Пётар Скарга (Павенскі), езуіцкі прапаведнік, агіёграф, палемік, адметная фігура Контрарэфармацыі ў Рэчы Паспалітай. Першы рэктар Віленскай Акадэміі і ўнівэрсытэту.

1944
— Томаш Жук-Рыбіцкі, польскі афіцэр, археоляг-аматар родам зь Ільвову. У 1939-м правёў археалягічныя раскопы ў Берасьцейскай крэпасьці, падчас якіх выявіў сярэднявечную дарогу, валунную кладку, драўляныя канструкцыі ды іншыя сярэднявечныя артэфакты. За савецкім часам на аснове ягоных працаў зьявіўся Археалягічны музэй «Бярэсьце».
— Канстанцін Быліч, актор БДТ-3, у час рэпрэсій 1937 г. пераведзены ў БДТ-1. Загінуў падчас вяртаньня тэатру з эвакуацыі.

1958 — Аляксей Туранкоў, кампазытар, Заслужаны дзяяч мастацтваў БССР, вязень сталінскага ГУЛАГу па вайне. Адзін з пачынальнікаў жанраў масавай песьні, хору, раманса ў Беларусі. Напісаў музыку да многіх драматычных спэктакляў і кінафільмаў. Аўтар апрацоўкі беларускіх народных песень.


#гісторыя #каляндар #верасень

28 верасьня
Сусьветны Дзень барацьбы з шаленствам.
Міжнародны Дзень праўных ведаў.


ПАДЗЕІ

1708 — адбылася бітва пад вёскаю Лясной у Аршанскім павеце недялёка ад Прапойску (Слаўгарад ад 1945) — расейскае войска атакавала швэдзкі корпус генэрала Левэнгаўпта, які ішоў на злучэньне з галоўнай арміяй Карла XII. Адна з самых значных і вырашальных падзеяў у гісторыі Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721).

1799 — у Менску ў жаночым уніяцкім манастыры Сьвятой Тройцы адкрыўся шпіталь — найстарэйшая ў горадзе лячэбная ўстанова, што пазьней стала 2-й клінічнай лякарняй.

1921 — у Празе скончылася 1-я Ўсебеларуская канфэрэнцыя прадстаўнікоў арганізацыяў з Заходняй Беларусі, Латвіі, Літвы, Нямеччыны, Чэхаславакіі, на якім быў ухвалены прынцып незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі і названы ворагамі беларускага народу ўсе, хто прызнае Рыскую мірную дамову.

1939 — у Маскве падпісалі дамову аб дружбе і мяжы паміж СССР і Нямеччынай. Быў таксама падпісаны сакрэтны пратакол, паводле якога Літва ўлучалася ў сфэру інтарэсаў СССР.

1941 — нацысты забілі ў Мар’інай Горцы больш за тысячу габрэяў.

1943 — пачалося вызваленьне ад нямецкіх войскаў усходніх раёнаў Магілёўскае вобласьці.

2020
— падзеі 28 верасьня на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— адбылася сьмяротная перастрэлка ў Менску жыхара Андрэя Зельцара з супрацоўнікамі КДБ, якія ўварваліся ў ягоную кватэру.
— пра іншыя падзеі 28 верасьня чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/9/28

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/9/28

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/9/28


НАРАДЖЭНЬНІ

551 да н.э. — Канфуцый, кітайскі філёзаф і мысьляр.

1910 — Антон Гурын, савецкі контар-адмірал родам з Койданаўшчыны, камандэр 1-га дывізіёну эсмінцаў эскадры Паўночнага флёту, капітан 1-га рангу. Герой Савецкага Саюзу (1945).

1924 — Анджэй Цеханавецкі, нашчадак князёў Мсьціслаўскіх і Заслаўскіх, польскі навукоўца, беларусіст, мэцэнат і філянтроп. Спрычыніўся да рэстаўрацыі шматлікіх славутасьцяў краіны, найперш рэзыдэнцыі Радзівілаў у Нясьвіжы.

1946 — Валянтына Вяргей, археоляг. Выявіла і абсьледавала каля 100 археалягічных помнікаў на Палесьсі, дасьледавала некаторыя пытаньні гісторыі Менску. Асноўны кірунак дзейнасьці — гісторыя жыхароў Палесься ў жалезным веку.

1962 — Алена Анісім, мовазнаўца і палітычная дзяячка. Апошняя старшыня Таварыства беларускай мовы ў Беларусі (2017—2021).

1963 — Зьміцер Бандарэнка, палітычны актывіст, асуджаны на 2 гады турмы пасьля падзеяў 19 сьнежня 2010 г., палітвязень і вязень сумленьня. Працаваў на незалежным беларускім «Радыё 101,2» (1995-96). Быў адным з заснавальнікаў грамадзянскай ініцыятывы «Хартыя’97» і каардынатарам грамадзянскай кампаніі «Эўрапейская Беларусь». Адзін з арганізатараў Маршаў Свабоды (1999 і 2000).

1979 — Анастасія Шпакоўская, актрыса, артыстка тэатру і кіно. Салістка рок-гурту «Naka».


СЬМЕРЦІ

1937 — Уладыслаў Галубок, драматург, празаік, тэатральны рэжысэр, заснавальнік беларускага савецкага тэатру, актор і мастак. Першы Народны артыст Беларусі. Стварыў знакаміты «Беларускі дзяржаўны вандроўны тэатар» («Трупа Галубка», БДТ-3). Быў рэпрэсаваны, і, паводле афіцыйнай вэрсіі, хутка памёр ад гіпэртанічнай хваробы.

1976 — Сяргей Селіханаў, Народны мастак БССР, адзін з найбольш вядомых скульптараў эпохі росквіту сацыялістычнага рэалізму ў мастацтве, побач з Заірам Азгурам, Андрэем Бембелем і Аляксеем Глебавым. Асноўнай тэмаю яго творчасьці была Вялікая Айчынная вайна — аўтар помнікаў Заслонаву, Казею, рэльефа на Манумэнце Перамогі ў Менску, помніку «Няскораны чалавек» у Хатыні. Дзед Канстантына Селіханава, таксама беларускага скульптара.

2014 — Юры Сакалочка, баец-беларус 79-й асобнай дэсантава-штурмавой брыгады, загінуў у баі ў Данецкім аэрапорце.

2021 — Андрэй Зельцар, супрацоўнік ІТ-кампаніі Epam Systems. Загінуў у Менску падчас абароны свайго жытла ад нападу групы ўзброеных мужчынаў у цывільнай вопратцы, якія прадстаўляліся «міліцыяй». Андрэй аказаў узброены супраціў нападнікам, у перастрэлцы быў паранены і хутка памёр супрацоўнік КДБ РБ Дзьмітры Федасюк.


#гісторыя #каляндар #верасень

29 верасьня


ПАДЗЕІ

1529 — зацьверджаны Статут Вялікага Княства Літоўскага, першы збор законаў фэадальнага права, помнік старабеларускай юрыдычнай думкі і пісьменнасьці. У арыгінале меў назву «Права писаные даны панству Великому Князьству Литовскому, Рускому, Жомойтскому и иных через наяснейшого пана Жикгимонта з божее милости короля полского, великого князя литовского, руского, пруского, жомойтского, мазовецкого и иных».

1772 — першы падзел Рэчы Паспалітае зацьверджаны Соймам.

1872 — адкрылася Полацкая настаўніцкая сэмінарыя.

1936 — у Менску адкрыўся Рэспубліканскі палац піянэраў і школьнікаў (ад 1996 г. — Нацыянальны цэнтар творчасьці дзяцей і моладзі).

1938 — падпісаная Мюнхэнская дамова, Італія, Вялікая Брытанія і Францыя пагадзіліся зь нямецкай анэксіяй Судэцкай вобласьці Чэхаславакіі.

1939 — атрад чырвонаармейцаў расстраляў цудатворны абраз Будслаўскае Маці Божае, адну з галоўных хрысьціянскіх сьвятыняў Беларусі. Адрэстаўраваны ў 1991-м.

1941 — адбыўся масавы расстрэл нацыстамі мірных жыхароў ва ўрочышчы Бабін Яр у Кіеве.

1943 — савецкія войскі пачалі вызваленьне Краснапольскага раёну Магілёўскае вобласьці.

2020
— падзеі 29 верасьня на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 29 верасьня чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/9/29

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/9/29

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/9/29


НАРАДЖЭНЬНІ

1823 — Уладзіслаў Сыракомля, беларускі i польскі паэт-гуманіст, драматург, публіцыст, літаратурны крытык, перакладнік, краязнаўца і этнограф.

1880 — Сяргей Сахараў, гісторык праваслаўнай царквы, беларускі фальклярыст, этнограф і пэдагог.

1891 — Аркадзь Смоліч, дзяяч нацыянальна-дзяржаўнага адраджэньня, адзін з тэарэтыкаў беларускае сацыял-дэмакратыі, адмыслоўца ў галіне геаграфіі, эканомікі і картаграфіі, міністар сельскае гаспадаркі БНР. Рэпрэсаваны па справе «Саюзу вызваленьня Беларусі», у 1937-м зноў арыштаваны, расстраляны ў Омскай турме.

1904 — Леў Голуб, кінарэжысэр, сцэнарыст і пэдагог, Народны артыст БССР.

1907 — Міхаіл Натарэвіч, знаны ленінградзкі жывапісец і пэдагог родам зь Беларусі, вучань Юдэля Пэна.

1913 — Якаў Парэцкі, літаратуразнаўца, перакладнік і мовазнаўца. Дасьледаваў культуру Беларусі XVI—XVIII стст., старажытныя мовы, творчасьць паэтаў-лаціністаў.

1919 — Кіра Зварыкіна, шахматыстка, гросмайстарка, Заслужаная майстарка спорту СССР. Шмат гадоў вяла перадачу «Пра шахматы і шахматыстаў» на Беларускай тэлевізіі і шахматны аддзел у газэце «Вечерний Минск».

1923 — Арсен Лабовіч, тэатразнаўца, працаваў у культурна-асветніцкіх установах Горадні, Стоўбцаў, Наваградку і Менску. Ад 1991 г. — у Дзяржаўным музэі гісторыі тэатральнай і музычнай культуры Беларусі.

1932 — Міхась Рагалевіч, менскі мастак. З маленства выхоўваўся ў дзіцячым доме праз рэпрэсаваных бацькоў. Мастакоўскія працы ў розных жанрах станковага жывапісу і графікі.

1946 — Іван Гайшун, матэматык, акадэмік НАН Беларусі. Аўтар больш за 250 навуковых працаў, у т.л. 5 манаграфіяў і падручніка. Навуковыя працы па дыфэрэнцыйных ураўнаньнях, тапалягічнай дынаміцы і трывалкасьці абстрактных дынамічных сыстэм.

1958 — Адам Глёбус, пісьменьнік, мастак, выдавец, удзельнік таварыства «Тутэйшыя» (1986—1990).

1959 — Вітаўт Мартыненка, музыказнаўца, музычны крытык, публіцыст, празаік і паэт, удзельнік нацыянальнага адраджэнскага руху 1980-х гадоў. Аўтар больш за 200 публікацыяў на тэмы нацыянальнай музыкі, літаратуры, грамадзка-палітычнага жыцьця, музыказнаўчых кніг «Праз рок-прызму» (1989), «222 альбомы беларускага року і ня толькі» (2006), «Rock on-line» (2010).


СЬМЕРЦІ

1938 — Антон Мяцельскі, пэдагог, працаваў у Мар’інагорскім сельскагаспадарчым тэхнікуме Пухавіцкага раёну Менскае вобласьці. Арыштаваны і асуджаны як “агент польскае выведкі” да расстрэлу.

2017 — Дзьмітры Смольскі, кампазытар і пэдагог, Заслужаны дзяяч мастацтваў БССР, Народны артыст Беларусі, прафэсар. Яго біяграфіі прысьвечаны тэлефільм «10 адкрыцьцяў Дзьмітрыя Смольскага».


#гісторыя #каляндар #верасень

30 верасьня
Міжнародны Дзень перакладніка.
Міжнародны Дзень Інтэрнэту.


ПАДЗЕІ

1452 — Ян Гутэнбэрг выдаў у Майнцы першую ў Эўропе друкаваную кнігу, г.зв. «Біблію Гутэнбэрга» («42-радковую Біблію»).

1929 — пад Франкфуртам-на-Майне ў Нямеччыне зьдзейсьніў першы палёт самалёт з рэактыўным рухавіком.

1938 — Ліга нацыяў адзінагалосна абвясьціла «наўмысныя бамбаваньні цывільнага насельніцтва» незаконнымі.

1939
— у Вільні арыштаваны Антон Луцкевiч, палітык і асьветнік, правадыр беларускага руху. Ахвяра сталінізму.
— Уладзіслаў Сікорскі ўзначаліў польскі эмігранцкі ўрад у Францыі.

1989 — у Менску ўпершыню прайшоў «Чарнобыльскі шлях». На ініцыятыву БНФ да 30 тысячаў чалавек прайшлі ад гадзіньнікавага заводу на тагачасны пляц Леніна і правялі мітынг.

1999 — пачалася 2-я вайна ў Чачні.

2020
— зьняволены блогер Эдуард Пальчыc.
— іншыя падзеі 30 верасьня на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— у Беларусі пачаліся масавыя затрыманьні за камэнтары пра супрацоўніка КГБ, які загінуў падчас штурму кватэры Андрэя Зельцара ў Менску.
— пра іншыя падзеі 30 верасьня чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/9/30

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/9/30

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/9/30


НАРАДЖЭНЬНІ

1847 — Вінцэнт Ключынскі, рыма-каталіцкі сьвятар, арцыбіскуп Магілёўскі (1910-14), родам з Шаркаўшчыны.

1881 — Мар’ян Гумоўскі, польскі геральдыст, нумізмат і гісторык, прафэсар. Аўтар каля 400 артыкулаў па геральдыцы, нумізматыцы, сфрагістыцы, гісторыі й мастацтве. Шмат увагі прысьвяціў нумізматыцы і геральдыцы ВКЛ. У 1921 г. у Варшаве была выдадзена актуальная збольшага і сёньня «Віленская мынца ў XVI і XVII стст.»

1890 — Антоні Ляшчэвіч, рыма-каталіцкі дзяяч, ксёндз-марыянін, пакутнік, блажэнны рыма-каталіцкага касьцёлу, ахвяра расправы нацыстаў у 1943 г.

1891 — Ота Шміт, савецкі матэматык, астраном, дасьледнік Поўначы родам з Магілёву. Акадэмік Акадэміі навук СССР, Герой Савецкага Саюзу (1937).

1892 — Зоська Верас (Людвіка Сівіцкая-Войцік), пісьменьніца, паэтэса, перакладніца і грамадзкая дзяячка. Адна з пачынальніц беларускага адраджэнцкага руху, сябра Рады БНР. Сын Зоські Верас і Фабіяна Шантыра Антон быў рэпрэсаваны ў 1946-м. Ад 1923 году жыла ў Вільні. У канцы 1980-х, у славутай «лясной хатцы» на Панарскіх пагорках, вакол Зоські Верас гуртавалася беларуская інтэлігенцыя Вільні. Ёй прысьвечаны фільм студыі «Летапіс» і фільм на Белсаце.

1896 — Аркадзь Астаповіч, мастак-графік і пэдагог. Майстар лірычнага пэйзажу. Больш за 200 твораў ёсьць у калекцыі Нацыянальнага мастацкага музэю Беларусі.

1931 — Ніл Гілевіч, Народны паэт Беларусі і грамадзкі дзяяч, пісьменьнік, літаратуразнаўца, перакладнік і фальклярыст, адзін з заснавальнікаў і першы старшыня Таварыства беларускае мовы. У 1985–1995 гадох быў дэпутатам Вярхоўнага Савету БССР ХІ і ХІІ скліканьняў. (20 незвычайных фактаў пра Ніла Гілевіча)


СЬМЕРЦІ

1934 — Мітрафан Доўнар-Запольскі, гісторык, этнограф, фальклярыст і літаратуразнаўца, адзін з заснавальнікаў нацыянальнай гістарыяграфіі. Доктар гістарычных навук, прафэсар, правадзейны сябра Інбелкульту.

1939 — Стары Ўлас (Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі), паэт і празаік, публіцыст, зьбіральнік беларускага фальклёру.

1992 — Мікалай Бірыла, мовазнаўца. Акадэмік АН Беларусі, доктар філялягічных навук, прафэсар. Заслужаны дзяяч навукі БССР. Аўтар навуковых прац у галіне беларускае дыялекталёгіі, сучаснае беларускае літаратурнае мовы, анамастыкі і лексыкаграфіі.

1994 — Мікалай Казак, мастак, клясык геамэтрычнага мастацтва родам з Лунінеччыны. На пачатку 1950-х зьехаў у Нью-Ёрк. Яго выставы ладзіліся ў ЗША, Італіі, Францыі, Аргентыне і нават у СССР.

2005 — Зьміцер Кісель, публіцыст, журналіст, гісторык, грамадзкі дзяяч Гарадзеншчыны, сын антысавецкага падпольшчыка Ўладзімера Кісяля.

2013 — Мікалай Крукоўскі, філёзаф і культуроляг, пэдагог і актывіст БНФ. Аўтар шматлікіх артыкулаў і навуковых працаў па праблемах філязофіі, тэарэтычнай эстэтыкі, культуралёгіі, станаўленьня нацыянальнае самасьвядомасьці, узаемаадносінаў культуры і сувэрэнітэту народа.


#гісторыя #каляндар #верасень

1 кастрычніка
Міжнародны Дзень сталых людзей.
Міжнародны Дзень музыкі.
Сусьветны Дзень вэгетарыянства.


ПАДЗЕІ

1653 — Земскі сабор у Маскве ўхваліў вайну з Рэччу Паспалітай у падтрымку казацкага гетмана Багдана Хмяльніцкага.

1817 — у Віленскім унівэрсытэце заснавана тайнае студэнцкае патрыятычнае Таварыства філяматаў. Студэнцкі гурток, які праіснаваў 6 гадоў, адыграў значную ролю ў фармаваньні беларускае нацыі. Філяматы прапанавалі ідэалёгію адбудовы літоўска-русінскага краю на падставе адзінства мовы, паходжаньня і тэрыторыі.

1831 — расейскі імпэратар выдаў указ пра перавод шляхты, не зацьверджанай Дэпартамэнтам герольдыі, з дваранскага саслоўя ў аднадворцаў або гараджанаў.

1897 — у Расейскай імпэрыі праведзены 1-ы перапіс насельніцтва.

1921 — у Маскве адкрылася Беларуская драматычная студыя.

1946 — завяршыўся Нюрнбэргскі працэс.

1949 — заснаваная Кітайская Народная Рэспубліка.

1953 — заснаваны Беларускі інстытут інжынэраў чыгуначнага транспарту ў Гомлі.

1992 — у Літве ўведзеная новая валюта — літ.

1997 — заснаваны Нацыянальны цэнтар праўнай інфармацыі Беларусі.

2017 — рэфэрэндум аб незалежнасьці Каталёніі.

2020
— падзеі 1 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 1 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/1

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/1

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/1


НАРАДЖЭНЬНІ

1612 — Ян Антоні Храпавіцкі, дзяржаўны дзяяч ВКЛ, аўтар дзёньніка «Дыярыюш ваяводы віцебскага…».

1687 — Міхал Антоні Радзівіл, дзяржаўны дзяяч ВКЛ, крайчы вялікі літоўскі, староста лідзкі, вількамірскі, ковенскі, мяцельскі і неманоіцкі. Родапачынальнік шыдлавецкае лініі Радзівілаў.

1829 — Уладзіслаў Віктар Акінчыц, лекар, паўстанец 1863-64 гг. Брат Людвіка Акінчыца.

1881 — Міхаіл Станюта, мастак-жывапісец і пэдагог. Бацька Стэфаніі Станюты.

1888 — Лукаш Дзекуць-Малей, рэлігійны й грамадзкі дзяяч, прапаведнік баптызму, перакладнік рэлігійных тэкстаў, выдавец, сябра БПСР.

1900 — Раман Семашкевіч, мастак-жывапісец, графік, скульптар, удзельнік групы «Трынаццаць». Ахвяра сталінскіх рэпрэсіяў.

1902 — Міхал Ляпеха, захавальнік музэю-сядзібы Францішка Багушэвіча ў Кушлянах.

1937
— Андрэй Мдзівані, кампазытар і пэдагог. Народны артыст Беларусі.
— Іван Вашкевіч, актор і тэатральны дзяяч. Дырэктар Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатру імя Янкі Купалы (1982—1997).


СЬМЕРЦІ

1940 — Сямён Жыткевіч, грамадзка-культурны дзяяч, актывіст БСДГ і ТБШ. Загінуў у савецкім канцлягеры.

1965 — Гэнрык Бэта, беларускі і польскі грамадзкі і рэлігійны дзяяч, каталіцкі сьвятар на Падляшшы. Спрыяў роднай мове ў душпастырскай дзейнасьці. Выдаў па-беларуску лацінкаю брашуру «Пчаліна — жывёлка малая, а карысьці дае многа» (1911).

1974 — Мар’ян Гумоўскі, польскі геральдыст, нумізмат і гісторык, прафэсар. Аўтар каля 400 публікацыяў, у тым ліку дасьледваньне «Віленская мынца ў XVI і XVII стст.» (1921). Шмат увагі ў сваіх працах прысьвяціў нумізматыцы і геральдыцы ВКЛ.

1987 — Аляксандар Воінаў, архітэктар. Заслужаны дзяяч мастацтваў і заслужаны будаўнік БССР.

1990 — Тамара Міянсарава, піяністка, Заслужаная артыстка БССР. Стваральніца музычнай фанатэкі Беларускага радыё і тэлевізіі.

1993 — Аляксандар Прылуцкі, каталіцкі сьвятар бізантыйскага абраду, ад 1940 году быў парахам нэаўніяцкай парафіі ў Кастамлотах на рацэ Буг у Польшчы, на гістарычнай Берасьцейшчыне.

2009 — Альгерд Невяроўскі, вядомы журналіст, працаваў у газэтах «Наша слова» і «Свабода», на Радыё Свабода (1996—2007) і Радыё Рацыя, у польскай службе ВВС і газэце «Камэрсант».

2013 — Норбэрт Рандаў, нямецкі славіст, беларусазнаўца, перакладнік і выдавец. Быў рэпрэсаваны ў 1960-х. Перакладаў на нямецкую мову беларускіх аўтараў. Лічыўся першым экспэртам па баўгарскай і беларускай літаратуры ў Нямеччыне. У 2003 г. у фондах Верхнялужыцкай навуковай бібліятэкі ў Гёрліцы знайшоў раней невядомы асобнік праскага выданьня «Бібліі» Францыска Скарыны.

2021 — Кастусь Севярынец, журналіст і паэт, публіцыст і перакладнік. Аўтар паэтычных кніг для дзяцей.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

2 кастрычніка
Сусьветны Дзень аховы месцаў пасяленьня.
Міжнародны Дзень нягвалту (у гонар нараджэньня Махатмы Гандзі).
Дзень прадпрымальніка і Дзень архівіста ў Беларусі.


ПАДЗЕІ

1323 — князь Гедымін заключыў мір з рыскім арцыбіскупам і магістратам Рыгі: межы ВКЛ і Лівонскага ордэну абвяшчаліся адкрытымі для гандлю і перамяшчэньня людзей.

1413 — заключаная Гарадзельская унія ВКЛ з Каралеўствам Польскім, якая надала беларуска-літоўскай шляхце палітычныя правы.

1523 — у кракаўскай друкарні на лацінскай мове выйшаў зборнік Міколы Гусоўскага «Песьня пра зубра», які складаўся з прысьвячэньня каралеве Боне Сфорцы, уласна паэмы і 11 вершаў.

1899 — распачала працу пэдагагічная школа ў Пружанах.

1915 — нямецкая армія заняла Вільню.

1930 — у Горадні быў надрукаваны першы нумар часопісу «Беларуская думка».

1990 — выйшаў першы нумар газэты Вярхоўнага Савету Беларусі «Народная газета».

2020
— падзеі 2 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 2 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/2

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/2

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/2


НАРАДЖЭНЬНІ

1819 — Аляксандар Незабытоўскi, беларускі і польскі пісьменьнік, філёзаф і гісторык. Выдаў ананімна 2 кнігі ў Вільні і 5 у Парыжы, выступіў у сваіх творах як перакананы дэмакрат і заўзяты вораг дэспатызму і царскай манархіі.

1828 — Міхаіл Каяловіч, беларускі і расейскі гісторык, славянафіл. Адзін з пачынальнікаў ідэалёгіі «заходнерусізму».

1869 — Махатма Гандзі, адзін з кіраўнікоў ды ідэоляг нацыянальна-вызваленчага руху Індыі, стваральнік філязофіі сацьяграха.

1882 — Яўсей Канчар, палітычны дзяяч, гісторык і публіцыст, вучоны ў галіне эканамічнае геаграфіі. Адзін з арганізатараў Усебеларускага зьезду 1917 г. Аўтар «Эканамічнай геаграфіі БССР» (1923).

1896
— Мікола Дучыц, мастак-пэйзажыст і пэдагог. Старшыня праўленьня Саюза савецкіх мастакоў БССР (1938).
— Сьцяпан Шыманскі, грамадзкі і культурна-асьветніцкі дзяяч. Быў школьным інструктарам Часовага Беларускага нацыянальнага камітэту ў Баранавіцкім павеце. Рэпрэсаваны палякамі.

1918 — Рыгор Кручок, навукоўца ў галіне мэдыцыны. Доктар мэдычных навук, прафэсар. Аўтар манаграфіі «Нарысы гісторыі мэдыцыны Беларусі» (1976), навуковых працаў.

1934 — Тамара Чарняўская, гісторык архітэктуры і пэдагог. Суаўтарка «Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі», «Гісторыі беларускага мастацтва». Аўтар манаграфій па архітэктуры Магілёва, Віцебску, Менску.

1945 — Тамара Габрусь, гісторык архітэктуры, мастацтвазнаўца і паэтэса. Аўтарка 3 манаграфій і больш за 300 артыкулаў і разьдзелаў па гісторыі беларускага дойлідзтва ў навуковых зборніках і часопісах, сцэнарыяў для відэафільмаў, зборнікаў вершаў. Сябра мастацка-экспэртавае Рады па манумэнтальным мастацтве Савету Міністраў Беларусі.

1948 — Сямён Дамарад, мастак, працуе ў станковым жывапісе і галіне манумэнтальна-дэкаратыўнага мастацтва.

1961 — Сяргей Шупа, беларускі перакладнік і журналіст, жыве ў Чэхіі, грамадзянін Літвы. Ад 1991 году ў Вільні — браў удзел у выданьні газэты «Наша Ніва»; потым займаўся перакладам, рэдагаваньнем кніг, карэктураю. Укладальнік выданьня «Архіваў БНР». Працуе на Радыё Свабода з 1996 г.

1965 — Зьміцер Сідаровіч, музыка, дудар, былы лідэр гурту «Камэлот», аўтар і выканаўца песень, зьбіральнік фальклёру.


СЬМЕРЦІ

1924 — Аляксей Сапуноў, гісторык, археограф, краязнаўца, дасьледнік помнікаў старажытнае культуры. Асноўная ягоная праца — зборнік дакумэнтаў XI—XIX стст. «Віцебская даўніна» (1883-88).

1952 — Уладзімер Агіевіч, літаратар, крытык, паэт і перакладнік. Найлепшыя крытычныя працы сабраныя ў кнізе «Літаратура і жыцьцё» (1954).

1968 — Аляксей Глебаў, скульптар і пэдагог, Народны мастак БССР. Працаваў у партрэтнай, сюжэтна-кампазыцыйнай і манумэнтальнай плястыцы. Выкладаў у Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце (1955—1968).

1975 — Тамаш Падзява, грэка-каталіцкі сьвятар-марыянін, філёзаф, тэоляг і публіцыст, рэлігійна-культурны дзяяч, вязень савецкіх канцлягераў.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

3 кастрычніка
Дзень нямецкага адзінства ў Нямеччыне.


ПАДЗЕІ

1615 — у выніку антыфэадальнага паўстаньня гараджанаў у Мазыры ўлада перайшла да гарадзкога магістрату.

1705 — Станіслаў Ляшчынскі падпісаў pacta conventa, а на другі дзень арцыбіскуп Львоўскі Канстанцы Зялінскі правёў ягоную каранацыю.

1906 — міжнародным сыгналам бяды зацьверджаны сыгнал SOS (раней быў CQD).

1922 — урачыстае адкрыцьцё пружанскае гімназіі імя Адама Міцкевіча.

1944 — скончылася Варшаўскае паўстаньне.

1952 — Вялікая Брытанія правяла першае выпрабаваньне ядравай зброі.

1990 — Народная палата НДР прыняла рашэньне пра далучэньне да ФРН і ўтварэньне адзінай нямецкай дзяржавы. У гэты дзень адзначаецца Дзень нямецкага адзінства.

2020
— падзеі 3 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— апублікаванае «Дасье Пандоры» пра афшорныя схемы сусьветных лідэраў: 138 кампаніяў з дасье належаць грамадзянам Беларусі.
— пра іншыя падзеі 3 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/3

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/3

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/3


НАРАДЖЭНЬНІ

1458 — Казімер Казімеравіч, сын караля і вялікага князя Казімера Ягелончыка, прылічаны да сьвятых каталіцкай царквою. Сьвяты Казімер ушаноўваецца як заступнік гістарычнай Літвы, сьвяты патрон Вільні, Ружанаў і шэрагу рыма-каталіцкіх дыяцэзіяў сучасных Беларусі, Літвы і Польшчы. У XVII ст. культ Сьвятога Казімера пашырыўся па ўсёй Рэчы Паспалітай, у тым ліку сярод уніятаў.

1881 — Людамір Міхал Рагоўскі, польскі кампазытар і дырыгент, кіраваў хорам у Беларускім музычна-драматычным гуртку ў Вільні, ствараў музычнае афармленьне да спэктакляў трупы Буйніцкага, склаў «Беларускі песеньнік з нотамі для народных і школьных хароў» (1911).

1889 — Міхал Пятроўскі, каталіцкі сьвятар, дзяяч Беларускай хрысьціянскай дэмакратыі, прыхільнік беларусізацыі касьцёла ў Беларусі ды беларускага характару школьніцтва, культурнай і грамадзкай дзейнасьці.

1897 — Міхась Дуброўскі, паэт, празаік і перакладнік.

1922 — Міхась Наўмовіч, дзяяч беларускай эміграцыі, старшыня Беларускага Згуртаваньня ў Францыі «Хаўрус» і сябра Рады БНР.

1924 — Рыгор Клімовіч, дзяяч беларускага нацыянальнага супраціву, вязень ГУЛАГу, адзін зь лідэраў і аўтар гімну Нарыльскага паўстаньня «Не страшны нам тыранства бальшавізму».

1978 — Віктар Жыбуль, паэт і літаратуразнаўца, аўтар зборнікаў паэзіі. Удзельнік «Бум-Бам-Літ», многіх літаратурна-музычных праектаў, мастацкіх акцыяў, пэрформансаў. Удзельнік праекту «(Не)расстраляныя» (ад 2017).


СЬМЕРЦІ

1226 — Францішак Асыскі, заснавальнік ордэна францішканцаў, каталіцкі сьвяты.

1652 — Крыштап Хадкевіч, дзяржаўны і вайсковы дзяяч ВКЛ. Харунжы і канюшы вялікі літоўскі, кашталян троцкі і віленскі, ваявода віленскі. Быў старостам горадзенскім, бабруйскім і крэўскім, дзяржаўцам беліцкім і вішнеўскім.

1848 — Міхал Баброўскі, славіст і арыенталіст, прафэсар Віленскага ўнівэрсытэту і ўніяцкі сьвятар, дасьледнік старажытных славянскіх рукапісаў і кірылічных старадрукаў. Разам зь Ігнатам Даніловічам лічыцца адным зь першых творцаў «беларускага нацыянальнага адраджэньня» альбо «беларускай нацыянальнай ідэі».

2006 — Тамара Пузіноўская, актрыса Нацыянальнага акадэмічнага тэатру імя Янкі Купалы. Адна з найболей запатрабаваных актрыс, ёй аднолькава ўдаваліся ролі трагічныя і камэдыйныя, ролі глыбокага ўнутранага зьместу. Апошняя праца актрысы — роля Жанчыны ў спэктаклі «Дом, дзе сьпяць прыгажуні» (2001).

2013 — Віктар Івашкевіч, грамадзка-палітычны дзяяч і журналіст, адзін зь лідэраў нацыянальнага адраджэнскага руху. Галоўны рэдактар газэты «Рабочы» (1997—2002). Напачатку 1980-х гадоў быў актыўным удзельнікам нефармальных грамадзкіх аб’яднаньняў. Ад 1988 году — у БНФ. Адзін зь ініцыятараў стварэньня страйкамаў у 1991 г. Да 1996 г. быў сакратаром Управы БНФ, адказваў за арганізацыю масавых акцыяў і фінансавае забесьпячэньне. Уваходзіў у групу лідэраў БНФ, якія адкрыта выступілі з крытыкай Зянона Пазьняка на зьезьдзе партыі ў 1999 г.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

4 кастрычніка
Дзень абароны жывёлаў.
Дзень булачак з цынамонам у Швэцыі.


ПАДЗЕІ

1535 — з друку выйшла першая ў сьвеце Біблія на ангельскай мове. А тады ж беларусы, дзякуючы Скарыну, атрымалі сваю Біблію па-беларуску ў 1517 годзе, амаль на дваццаць гадоў раней за ангельцаў.

1853 — пачалася Крымская вайна.

1957 — у СССР выведзены на калязямную арбіту першы штучны спадарожнік Зямлі.

1958 — прынята Канстытуцыя V Рэспублікі — асноўны закон сучаснае Францыі.

1993 — пасьля абстрэлу з танкаў верныя прэзыдэнту Расеі Ельцыну войскі прымусілі да капітуляцыі абаронцаў Белага дому — будынку парлямэнта Расеі.

2020
— падзеі 4 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 4 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/4

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/4

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/4


НАРАДЖЭНЬНІ

1741 — Францішак Карпінскі, паэт эпохі Асьветніцтва, адзін з пачынальнікаў польскага сэнтымэнталізму, мэмуарыст.

1749 — Францішак Дыянізі Князьнін, паэт, драматург і перакладнік, прадстаўнік сэнтымэнталізму. Адзін зь першых зьбіральнікаў беларускага фальклёру. Яго вершы, оды, элегіі ды байкі зрабіліся клясыкаю літаратуры ракако ў Рэчы Паспалітай. Пісаў на польскай і лацінскай мовах.

1890 — Язэп Гладкі, этнограф, мовазнаўца, лексыкограф і пэдагог, удзельнік першага Ўсебеларускуга зьезду (1917). Яго «Краёвы слоўнік Лагойшчыны» (Нью-Ёрк, 1970) займае значнае месца ў беларускай лексыкаграфіі.

1978 — Марына Вежнавец, балярына, вядучая майстрыца сцэны Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатру опэры і балету Беларусі. Заслужаная артыстка Беларусі.


СЬМЕРЦІ

1929 — Пётар Сяўрук, паэт і публіцыст. Грамадзкі дзяяч, актывіст ТБШ і БСРГ. Арганізаваў публічную бібліятэку ў Скідзелі, быў старшынём Горадзенскай акруговай управы ТБШ. Рэпрэсаваны польскімі ўладамі, заўчасна памёр ад сухотаў. Заўважаючы канчатковую падпарадкаванасьць беларускага нацыянальнага левага руху савецкаму курсу, дыктаванаму з усходу, зьвярнуўся да лідэраў беларускага пасольскага клюбу «Змаганьне» з адмысловым лістом пра манію ўлады і нянавісьць.

1967 — Януш Францішак Ксаверы Радзівіл, князь, польскі палітык, міністар. У 1919 г. стаў адным зь лідэраў «віленскіх кансэрватараў». Выступаў супраць перасьледу нацыянальных мяншыняў, змагаўся за вызваленьне палітычных вязьняў зь лягера ў Картуз-Бярозе, выступаў за свабоду друку.

1976 — Юльян Сергіевіч, паэт і настаўнік, грамадзкі актывіст, самадзейны мастак. Рэпрэсаваны ў 1940—50-х. Стаў прататыпам аднаго з герояў рамана Янкі Брыля «Птушкі і гнёзды».

1980 — Пётар Машэраў, партыйны і савецкі дзяяч, адзін з арганізатараў і кіраўнікоў савецкага падпольля і партызанскага руху (1941—1944), першы сакратар ЦК Камуністычнай партыі Беларусі. Загінуў у аўтакатастрофе. Пэрыяд 1960–1970-х гг., які ўвайшоў у гістарычную памяць савецкіх людзей як эпоха Брэжнева, у беларусаў лічыцца эпохай Машэрава. Русыфікацыя Беларусі пры ім не спынялася і нават заахвочвалася.

1981 — Чэслаў Сіповіч, грэка-каталіцкі біскуп, апостальскі візытатар беларусаў-каталікоў, актыўны дзяяч беларускай эміграцыі ў Вялікай Брытаніі, заснавальнік Беларускае бібліятэкі і музэю імя Францішка Скарыны ў Лёндане.

2007 — Яўген Будзінас, вядомы пісьменьнік і журналіст, стваральнік музэю «Дудуткі» (1994) на Меншчыне. Пахаваны ў Дудутках.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

5 кастрычніка
Сусьветны Дзень настаўніка.
Міжнародны Дзень супраць прастытуцыі.
Міжнародны Дзень дзіцячага цэрэбральнага паралічу.


ПАДЗЕІ

1648 — пачатак асады Пінска войскам ВКЛ на чале зь Янушам Радзівілам.

1733 — саксонскі курфюрст Фрыдрых Аўгуст II Вэтын (Аўгуст (ІІІ) Сас) абраны каралём польскім і вялікім князем літоўскім.

1793 — дэкрэтам Нацыянальнага канвэнту ўведзены Францускі рэспубліканскі каляндар.

1919 — крушэньне цягніка «Вільня—Менск» на перагоне «Радашкавічы—Заслаўе». Цягнік зваліўся з мосту, у выніку чаго 23 чалавекі загінулі на месцы, а каля 100 былі параненыя.

1939 — канец ваеннай кампаніі ў Польшчы. Польскі генэрал Францішак Клебэрг, які ў раёне Коцку вёў баі зь нямецкімі і савецкімі войскамі, капітуляваў перад немцамі.

2000 — пачаў дзейнасьць сайт TUT.BY, найбольш уплывовы мэдыярэсурс цягам 20 наступных гадоў, зьнішчаны ў траўні 2021-га лукашыстамі.

2020
— у Менску прайшоў «Марш пэнсіянэраў».
— іншыя падзеі 5 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 5 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/5

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/5

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/5


НАРАДЖЭНЬНІ

1786 — Вікенці Равінскі, паэт, пісьменьнік і драматург, адзін зь першапачынальнікаў беларускае сатыры. Аўтар парадыйна-сатырычнае паэмы «Энэіда навыварат», у якой высокі сюжэт Вэрґіля выкладзены моваю беларускага селяніна.

1807 — Ігнацы Галавінскі, рыма-каталіцкі дзяяч, арцыбіскуп Магілёўскі, пісьменьнік і перакладнік.

1884 — Францішак Грынкевіч, каталіцкі сьвятар, дзяяч беларускага руху, стваральнік Горадзенскага гуртка беларускае моладзі, зь якога выйшла шмат сьведамых беларусаў і пазьнейшых беларускіх дзеячоў.

1892 — Андрэй Якубецкі, грамадзка-палітычны і вайсковы дзяяч, удзельнік Слуцкага збройнага чыну, генэрал-маёр, галоўны вайскаводзец БНР, дзяяч культуры і асьветы, сябра Культурна-асьветніцкага таварыства «Бацькаўшчына» ў Латвіі. Зьведаў рэпрэсіі ад палякаў і латышоў. Пасьля 1944-га лёс невядомы.

1936 — Вацлаў Гавэл, драматург, апошні прэзыдэнт Чэхаславакіі і першы прэзыдэнт сучаснай Чэскай Рэспублікі.

1959 — Сяргей Філімонаў, тэлевізійны вядоўца, знакаміты па тэлеперадачы «Відзьмо-невідзьмо», якая выходзіла ад 1992-га на БТ і СТВ, а ў 2015-м адрадзілася на «Белсаце».

1967 — Сяргей Харэўскі, мастак, літаратар, мастацтвазнаўца, гісторык архітэктуры і мастацтва, культуроляг, выкладчык ЭГУ ў Вільні. Аўтар «Нашай Нівы» з моманту яе аднаўленьня, вёў праграму «Галерэя Свабоды» на «Радыё Свабода».


СЬМЕРЦІ

1763 — Аўгуст Сас, курфюрст саксонскі, кароль польскі і вялікі князь літоўскі.

1830 — Язэп Аляшкевіч, мастак, партрэтны жывапісец, аўтар карцінаў на гістарычныя, рэлігійныя і міталягічныя сюжэты. Працаваў на Валыні і ў Вільні. Часта выяжджаў у беларускія губэрні, дзе стварыў нямала цікавых партрэтаў у стылі позьняга клясыцызму і рамантызму.

1872 — Язэп Гашкевіч, дыплямат, мовазнаўца, натураліст, арыенталіст, дасьледнік Японіі і Кітаю.

1936 — Мікалай Крывашэін, бальшавіцкі дзяяч, кіраўнік разгону І-га Ўсебеларускага зьезду ў Менску (1917). Ахвяра сталінскіх «чыстак».

1937 — Лукаш Калюга (Канстантын Вашына), пісьменьнік. Сябра літаратурнага аб’яднаньня «Узвышша». У 1933-м арыштаваны і асуджаны на 5 гадоў пазбаўленьня волі, сасланы ў Ірбіт (цяпер Краснаярскі край). Паўторна арыштаваны ў 1937-м і ў дзень арышту адразу растраляны.

1938
— Ян Цеханоўскі, нацыянальны дзяяч Заходняй Беларусі, пэдагог, дырэктар рэальнай школы ў Ракаве і Наваградзкай беларускай гімназіі. Перасьледаваўся польскімі ўладамі за нацыянальную патрыятычную дзейнасьць. Пахаваны ў Вільні на Ліпаўскіх могілках.
— Мар’ян Урсын Зьдзяхоўскі, гісторык літаратуры, філёляг, філёзаф і літаратурны крытык, публіцыст, рэктар унівэрсытэту Стэфана Баторыя ў Вільні (1925—1926), родам з-пад Ракава ў Менскай губэрні.

1974 — Зальман Шазар, ізраільскі пісьменьнік, паэт, грамадзкі дзяяч і палітык, трэці прэзыдэнт Ізраілю, які нарадзіўся ў мястэчку Мір на Гарадзеншчыне.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

6 кастрычніка
Дзень архівіста ў Беларусі.


ПАДЗЕІ

1788 — распачаўся Чатырохгадовы Сойм (Вялікі Сойм), які правёў шэраг радыкальных рэформаў у эканамічнай, палітычнай і сацыяльных сфэрах. 3 траўня 1791 г. Чатырохгадовы сойм прыняў першую ў Эўропе Канстытуцыю.

1948 — у сталіцы Туркмэніі Ашгабаце адбыўся трагічны землятрус, у якім, паводле найноўшых дадзеных, загінулі каля 160 тысячаў чалавек.

1953 — з галоўнага канвэеру Менскага трактарнага заводу сышоў першы сэрыйны трактар «Беларусь».

1973 — пачалася Вайна Суднага дня — Эгіпет і Сырыя атакавалі Ізраіль у Судны дзень (Йом-кіпур, шырока адзначаемы ў юдаізьме дзень адпачынку, паста і малітвы).

1996 — Папа Рымскі бэатыфікаваў Трынаццаць падляскіх пакутнікаў — сялянаў-уніятаў вёскі Пратулін, якія былі забітыя расейскімі салдатамі ў студзені 1874 году пры абароне сваёй царквы ад ператварэньня яе ў праваслаўную ў часе ліквідацыі Берасьцейскай уніі на Падляшшы.

2020
— Літва адклікала свайго амбасадара зь Менску для кансультацыяў.
— Сьвятлана Ціханоўская выступіла за пашырэньне санкцыйнага сьпісу.
— іншыя падзеі 6 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 6 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/6

2022
— абвешчаныя прысуды ў справе незалежнай інфармацыйнай агэнцыі БелаПАН: ад 4-х да 14 гадоў калёніі ўзмоцненага рэжыму.
— адбылася апошняя расейская ракетная атака з тэрыторыі Беларусі па Ўкраіне. Ад першай такой атакі 24 лютага было выпушчана больш за 700 ракет.
— пра іншыя падзеі 6 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/6

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/6


НАРАДЖЭНЬНІ

1876 — Ян Булгак, славуты віленскі фатограф родам з Наваградчыны, значную частку сваіх працаў прысьвяціў Наваградчыне і Вільні, адзін зь піянэраў беларускай і польскай мастацкай фатаграфіі, этнограф, фальклярыст. Яго творчасьць лічыцца часткаю супольнае культурнае спадчыны Беларусі, Літвы і Польшчы. Напісаў шмат працаў па тэхніцы і эстэтыцы фатаграфіі, а таксама па краязнаўчай фатаграфіі. Фатаздымкі Яна Булгака зьберагаюцца ў архівах і бібліятэках Вільні і Варшавы. У фондах Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі таксама захоўваецца невялікая калекцыя твораў фотамастака.

1908 — Алесь Мілюць, заходнебеларускі паэт. Асноўныя матывы творчасьці — пратэст супраць сацыяльнай і нацыянальнай несправядлівасьці, заклік да грамадзянскай актыўнасьці і салідарнасьці прыгнечаных, паэтызацыя маральнага самаўдасканаленьня, апяваньне хараства роднага краю.

1940 — Юозас Будрайціс, літоўскі актор тэатру і кіно, здымаўся таксама на «Беларусьфільме»: «Рудабельская рэспубліка» (1971), «Анастасія Слуцкая» (2004), «Белыя Росы. Вяртаньне» (2014) ды інш.


СЬМЕРЦІ

1677 — Альбэрт Віюк-Каяловіч, пісьменьнік і гісторык Вялікага Княства Літоўскага. Палеміст, доктар тэалёгіі. Рэктар Віленскай акадэміі (1654—1655). У яго працах па гісторыі ВКЛ шмат зьвестак пра Менск.

1929 — Чэслаў Янкоўскі, польскі паэт, крытык, публіцыст і гісторык-краязнаўца. Паходзіў з Ашмяншчыны, пераважна жыў у Вільні, некаторы час — у Варшаве. Пісаў сярод іншага пад псэўданімамі Чэслаў і Літвін. Пісаў лірычныя вершы, літаратурныя нарысы, займаўся перакладамі, выдаў 4-томнае дасьледаваньне «Ашмянскі павет» (1896—1900). Пахаваны ў Вільні на могілках Росы.

1996 — Станіслаў Калясанты Роек, рыма-каталіцкі дзяяч, ксёндз, палову стагодзьдзя нёс сьвятарскую службу ў Лідзе і Шчучыне пад ціскам савецкіх уладаў, ажно тры разы ў 1960-х гг. былі замахі на яго жыцьцё. Пахаваны ля сьцяны Фарнага касьцёлу ў цэнтры Ліды, у якім ён душапастырстваваў.

2004 — Васіль (Вацлаў) Мельяновіч, дзяяч паваеннай эміграцыі ў ЗША. Актывіст-рэспубліканец са шматгадовым досьведам удзелу ў прэзыдэнцкіх ды іншых выбарчых кампаніях, прапаноўваў беларускай апазыцыі свае паслугі ў 1990-х.

2005 — Алесь Емяльянаў, паэт, удзельнік нацыянальна-дэмакратычнага руху 1980–1990-х.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

7 кастрычніка


ПАДЗЕІ

1601 — адбылося ўрачыстае асьвячэньне касьцёла Божага Цела ў Нясьвіжы.

1897 — у Вільні быў створаны «Бунд» — Агульны габрэйскі рабочы зьвяз у Літве, Польшчы і Расеі. «Бунд» быў пралетарскай і адначасова нацыянальнай габрэйскай арганізацыяй. Ужо праз паўгода пасьля яго стварэньня ў Менску пры садзеяньні «Бунду» пройдзе першы зьезд РСДРП, у склад якой «Бунд» увойдзе аўтаномнай часткаю.

1949 — абвешчана Германская Дэмакратычная Рэспубліка.

1958 — Сырыя і Эгіпет ліквідавалі свае ўрады, стварыўшы адзіны ўрад Аб’яднанай Арабскай Рэспублікі.

1977 — была ўхваленая апошняя («брэжнеўская») Канстытуцыя СССР.

1988 — у Рызе ўпершыню з 1940 году ўзьняты сьцяг незалежнай Латвіі.

2001 — пачаліся амэрыканскія паветраныя ўдары па базах Усамы бін Лядэна ў Аўганістане.

2002 — камітэт па адукацыі, навуцы і культуры Сойму Літвы прыняў пастанову аб аднаўленьні ў Вільні дзейнасьці Беларускага музэю імя Івана Луцкевіча.

2020
— Сьвятлану Ціханоўскую ўнесьлі ў агульную базу вышуку Саюзнай дзяржавы.
— больш за 800 музыкаў, мастакоў, актораў, выкладчыкаў, рэжысэраў, літаратараў і іншых дзеячоў і актывістаў падпісалі адкрыты ліст з патрабаваньнямі перагледзець вынікі прэзыдэнцкіх выбараў.
— Свабоднае аб’яднаньня спартоўцаў Беларусі папрасіла МАК прыпыніць сяброўства НАК Беларусі ў сваім складзе.
— іншыя падзеі 7 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 7 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/7

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/7

2023
— ХАМАС і іншыя палестынскія групоўкі ўварваліся ў Ізраіль, праводзячы пагромы ў прымежных паселішчах.
— пра іншыя падзеі 7 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/7


НАРАДЖЭНЬНІ

1765 — Міхал Клеафас Агінскі, дзяржаўны дзяяч Рэчы Паспалітай і Расейскай імпэрыі, вялікі мечнік літоўскі, вялікі падскарбі літоўскі, дыплямат і славуты кампазытар, аўтар знакамітага палянэзу «Разьвітаньне з Радзімай». Удзельнік паўстаньня Касьцюшкі, па вяртаньні з эміграцыі — сэнатар, падаваў цару праект аднаўленьня ВКЛ у межах Расейскай імпэрыі.

1788 — Іван Насовіч, мовазнаўца-лексікограф, фальклярыст і этнограф, стваральнік «Слоўніка беларускае мовы» (1870). Таксама выдаў зборнікі народных песень, прыказак і загадак.

1824 — Уладзіслаў Машэўскі, адзін з кіраўнікоў паўстаньня 1863-64 гг. у Слуцкім павеце.

1904 ― Мар’ян Пецюкевіч, этнограф, грамадзкі дзяяч, публіцыст і паэт. Дырэктар Беларускага музэю імя Івана Луцкевіча ў Вільні (1940-41).

1912 — Юры Попка, грамадзкі дзяяч, выдавец і пісьменьнік. Па вайне на эміграцыі ў Нямеччыне. Друкаваўся пад псэўданімам Юры Жывіца. Ва ўласных творах адлюстраваў барацьбу беларускіх партызанаў і падпольнікаў за незалежнасьць Беларусі ў ваенныя і пасьляваенныя годы.

1918 — Ізраіль Басаў, беларускі габрэйскі жывапісец і графік, яскравы прадстаўнік беларускага мастацкага андэграўнду 1960—80-х.

1932 — Іван Пташнікаў, пісьменьнік, Заслужаны работнік культуры Беларусі. Найбольш вядомыя творы — апавяданьні «Львы», «Арчыбал», «Пагоня», аповесьці «Лонва», «Тартак», «Найдорф», раманы «Мсьціжы» і «Алімпіяда».

1943 — Яўген Шыпіла, актор тэатру і кіно, Народны артыст БССР. Ад 1967 г. — у Нацыянальным акадэмічным драматычным тэатры імя Якуба Коласа ў Віцебску.

1952 — Уладзімір Пуцін, супрацоўнік КГБ і дырэктар ФСБ, дзяржаўны дзяяч РФ і ваенны злачынца, ініцыятар войнаў Расеі з Грузіяй і Ўкраінаю.

1956 — Вячаслаў Швед, гісторык, прафэсар, да 2013 г. працаваў у ГрДУ. Звольнены па ідэалягічна-палітычных матывах.


СЬМЕРЦІ

1939 — Раман Скірмунт, беларускі і польскі гаспадарчы, грамадзкі і палітычны дзяяч. Сябра Рады і прэм’ер ураду БНР. Быў забіты на загад савецкага камісара Холадава пасьля заняцьця Заходняй Беларусі савецкімі войскамі.

1944(?) — Зьмітрок Астапенка, паэт, празаік і перакладнік. Аўтар навукова-фантастычнага раману «Вызваленьне сіл» (1932). Вязень ГУЛАГу.

1976 — Юльян Сергіевіч, паэт і настаўнік, грамадзкі актывіст, самадзейны мастак. Рэпрэсаваны ў 1940—50-х. Стаў прататыпам аднаго з герояў рамана Янкі Брыля «Птушкі і гнёзды».


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

8 кастрычніка


ПАДЗЕІ

1480 — войска Залатой Арды на чале з ханам Ахматам падыйшло да ракі Угры, на процілеглым беразе стаяла маскоўскае войска на чале з царом Іванам III, пачалося гэтак званае «стаяньне на Угры». Ахмат чакаў падыходу хаўрусных войскаў ВКЛ, але гэтага не адбылося.

1500 — Браслаў атрымаў прывілей на магдэбургскае права.

1586 — у Вільні ў друкарні Мамонічаў выдадзена першая друкаваная граматыка царкоўнаславянскае мовы.

1656 — адбылася бітва пад Прасткамі, у якой войска Кароны і ВКЛ перамагло швэдаў.

1660 — у ходзе 13-гадовай вайны войска Рэчы Паспалітай на рэчцы Басі каля Чавусаў адбіла наступ маскоўскай арміі, што вымусіла яе адступіць да Смаленску.

1715 — бітва пад Радагошчам адбылася падчас антысаскага паўстаньня — Тарнагрудзкай канфэдэрацыі. У гэтай першай бітва канфэдэраты здабылі перамогу над рэгіментам кірасіраў караля.

1917 — у Пецярбургу выйшаў першы нумар газэты «Беларуская Крыніца».

1991 — Харватыя выйшла са складу Югаславіі і стала незалежнай дзяржаваю.

2020
— падзеі 8 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 8 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/8

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/8

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/8


НАРАДЖЭНЬНІ

1831 — Міхал Ельскі, скрыпач, кампазытар і музычны пісьменьнік, аўтар каля 100 твораў, у тым ліку двух канцэртаў.

1857 — Платон Жуковіч, гісторык Беларусі, Польшчы і Ўкраіны XVII—XVIII стст., родам з Пружанаў. Выкладаў царкоўную гісторыю ў Полацку і Вільні, прафэсар Пецярбурскай духоўнай акадэміі, пісаў свае дасьледаваньні ў «заходнерускім духу».

1901 — Апалёнія Савёнак, настаўніца, дзяячка беларускай эміграцыі ў ЗША, маці Зоры Савёнак (Кіпель).

1902 — Канстантын Кернажыцкі, гісторык і пэдагог, дацэнт БДУ. Арыштаваны ў 1939-м як «польскі шпіён», ахвяра сталінскага ГУЛАГу.


СЬМЕРЦІ

1910 — Марыя Канапніцкая, польская пісьменьніца, паэтэса і перакладніца, буйнейшая майстрыца польскай рэалістычнай літаратуры родам з Сувалак. Таксама вядомая як публіцыстка і літаратурны крытык.

1943 — Андрэй Мрый (Шашалевіч), настаўнік, празаік і журналіст. Ахвяра сталінскіх рэпрэсіяў. Найбольш вядомы раман Мрыя — «Запіскі Самсона Самасуя», у якой у сатырычным тоне паказаў усталяваньне новага ладу ў 20-я гады ХХ ст., у тым ліку пачаткі савецкай беларусізацыі. Твор быў абвешчаны паклёпам на савецкую рэчаіснасьць, а аўтара адправілі ў ГУЛАГ. Раней «Запіскі Самсона Самасуя» чыталі ўсе школьнікі Беларусі, але ў 2016 годзе яго прыбралі з абавязковай школьнай праграмы.

1969 — Цімох Гарбуноў, партыйны і дзяржаўны дзяяч БССР, гісторык, акадэмік АН БССР.

1991 — Зоська Верас (Людвіка Сівіцкая-Войцік), пісьменьніца, паэтэса, перакладніца і грамадзкая дзяячка. Адна з пачынальніц беларускага адраджэнцкага руху, сябра Рады БНР. Сын Зоські Верас і Фабіяна Шантыра Антон быў рэпрэсаваны ў 1946-м. Ад 1923 году жыла ў Вільні. У канцы 1980-х, у славутай «Лясной хатцы» на Панарскіх пагорках, вакол Зоські Верас гуртавалася беларуская інтэлігенцыя Вільні. Ёй прысьвечаны фільм, зьняты студыяй «Летапіс» і фільм на Белсаце.

2021 — Чэслаў Сэнюх, літаратар і публіцыст, родам зь Любчы на Наваградчыне. Перакладнік беларускай літаратуры на польскую мову.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

9 кастрычніка
Міжнародны Дзень пошты.


ПАДЗЕІ

1621 — падпісаньнем пагадненьня скончылася Хацінская бітва, што прынесла перамогу войску Рэчы Паспалітай начале зь Янам Хадкевічам над турэцкім султанам Асманам ІІ.

1618 — адбыўся выступ месьцічаў Магілёва супраць увядзеньня царкоўнай уніі, магістрат адмовіўся прапусьціць у горад архібіскупа Язафата Кунцэвіча, падпарадкавацца ўніяцкай Полацкай япархіі і прызнаць прыяднаньне Магілёўскага манастыра да Базылянскага закону. У расейскай гістарыяграфіі названа Магілёўскім паўстаньнем 1618 году.

1648 — войска ВКЛ на чале зь Янушам Радзівілам пасьля аблогі ўзяло Пінск.

1708 — адбылася бітва пад вёскаю Лясной у Аршанскім павеце недялёка ад Прапойску (Слаўгарад ад 1945) — расейскае войска было пад камандаю цара Пятра I і фэльдмаршала Меншыкава атакавала швэдзкі корпус генэрала Левэнгаўпта, які ішоў на злучэньне з галоўнай арміяй Карла XII. Адна з самых значных і вырашальных падзеяў у гісторыі Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721), стала канцом перавагі Швэцыі на ўсходзе Эўропы.

1977 — у свой першы з трох палётаў у космас выправіўся на касьмічным караблі «Саюз-25» Уладзімер Кавалёнак, савецкі беларускі касманаўт родам зь Меншчыны.

1992
— створаны грамадзкі камітэт «Вяртаньне» для спрыяньня вяртаньню на бацькаўшчыну вайскоўцаў і абароны грамадзянскіх, палітычных і сацыяльных правоў вайскоўцаў, які служаць на тэрыторыі Беларусі.
— абвешчана стварэньне Народнага руху Беларусі начале зь Сяргеем Гайдукевічам, які заявіў пра супрацьстаяньне БНФ.

2006 — Паўночная Карэя ўпершыню выпрабавала сваю ядравую зброю.

2020
— падзеі 9 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 9 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/9

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/9

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/9


НАРАДЖЭНЬНІ

1922 — Тацяна Аляксеева, актрыса тэатру і кіно, пэдагог. Заслужаная артыстка БССР.

1924 — Аляксандар Аксёнаў, беларускі й савецкі партыйны і дзяржаўны дзяяч, дыплямат. Да 1989 г. займаў пасаду старшыні Дзяржаўнага камітэту СССР па тэлебачаньні і радыёвяшчаньні. На гэтай пасадзе спрыяў дэмакратызацыі дзяржаўных СМІ.

1984 — Валерыя Кустава, паэтэса, эсэістка, драматургіня і перакладніца, выканаўца песень. Аўтарка і вядоўца культурніцкай праграмы на тэлеканале «Белсат».


СЬМЕРЦІ

1771 — Ян Клемэнс Браніцкі, дзяржаўны і вайсковы дзяяч Рэчы Паспалітай, ваявода кракаўскі, гетман вялікі каронны. Збудаваў раскошны палац у Беластоку («Падляскі Вэрсаль»). У 1745 г. заснаваў у месьце Вайсковую школу будаўніцтва і інжынэрыі.

1929 — Адам Лісоўскі, каталіцкі сьвятар, адзін з заснавальнікаў беларускага хрысьціянскага руху. Рэпрэсаваны ў 1922-м. Пераклаў на беларускую мову часткі Новага Запавету: Апакаліпсіс, Апостальскія дзеі, лісты сьв. Паўла. Адыграў вялікую ролю ў лёсе кс. Адама Станкевіча і яго беларускай нацыянальнай сьвядомасьці.

1974 — Оскар Шындлер, нямецкі прадпрымальнік, які падчас 2-й сусьветнай вайны выратаваў больш за тысячу габрэяў, узяўшы іх на працу на свае заводы.

1976 — Павал Пракапеня, беларускі і польскі опэрны сьпявак (бас-барытон), родам зь Берасьцейскага павету. Падчас вайны стаў сябрам артыстычнага ансамбля Карпацкай брыгады «Арміі Андэрса». Застаўся ў эміграцыі, жыў у ЗША.

2012 — Сяржук Цімохаў, мастак. Сябра Беларускае сьпеўна-драматычнае Майстроўні і Творчае суполкі «Пагоня». Працаваў ў жанры станкавага жывапісу і графікі, манумэнтальна-дэкаратыўнага мастацтва.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

10 кастрычніка
Сусьветны Дзень псыхічнага здароўя.
Эўрапейский Дзень барацьбы супраць сьмяротнага пакараньня.


ПАДЗЕІ

1577 — Магілёў, Мазыр і Ула атрымалі магдэбурскае права.

1702 — капітуляцыяй абаронцаў горада скончылася аблога Быхава, якая праводзілася казакамі і войскам ВКЛ у час Паўночнай вайны.

1710 — падчас Паўночнай вайны расейскія войскі ўзялі Рэвель (цяпер Талін).

1794 — у бітве пад Мацяёвіцамі быў цяжка паранены і трапіў у расейскі палон Тадэвуш Касьцюшка. Параза мела вынікам трэці падзел і ліквідацыю Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага.

1923 — у Барысаўскім павеце каля станцыі Слаўнае на перагоне Крупкі—Бобр адбыўся напад на цягнік, у якім ехалі замежныя дыпляматы і савецкія чыноўнікі. Акцыю правялі беларускія партызаны на чале з атаманам Юркам Монічам зь «Зялёнага дубу». Замежнікі былі абрабаваныя, а камуністам на загад Моніча далі ў прысутнасьці дыпляматаў па сорак шомпалаў. Сваю частку здабычы Моніч аддаў на карысьць «Зялёнага дубу».

1939 — падпісаная дамова паміж СССР і Літвой, паводле якой Літве адыйшлі Вільня і частка Віленскае вобласьці БССР. Наўзамен Літва дазволіла разьмясьціць на сваёй тэрыторыі савецкія вайсковыя базы, якія неўзабаве сталі пляцдармам улучэньня Літвы да СССР.

2006 – пачала працу сацыяльная сетка «ЎКантакце».

2015 – адбыўся тэракт у турэцкай Анкары. Паводле афіцыйных дадзеных, загінулі 102 чалавекі.

2020
— падзеі 10 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 10 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/10

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/10

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/10


НАРАДЖЭНЬНІ

1796 — Міхал Без-Карніловіч, гісторык, статыстык, краязнаўца і этнограф, вайсковы тапограф, генэрал-маёр. Аўтар кнігі «Гістарычныя зьвесткі пра знакамітыя мясьціны ў Беларусі».

1940 — Кастусь Тарасаў, пісьменьнік і журналіст, аўтар гістарычнае прозы і эсэ, удзельнік нацыянальна-дэмакратычнага руху 1980-х — пач. ХХІ ст.

1943 — Валеры Галубовіч, гісторык, стваральнік навучальнага курсу «Эканамічнай гісторыі Беларусі». Мае каля 90 навуковых і навукова-мэтадычных працаў. Сябра рэдкалегіі «Беларускага гістарычнага часопіса».

1957 — Леанід Дранько-Майсюк, паэт, рэдактар выдавецтва «Мастацкая літаратура» (1982—2002). Уладзімер Караткевіч называў яго «паэтам з рысамі рыцара».


СЬМЕРЦІ

1640 — Мікалай Трызна, дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, ахвярадаўца. Падкаморы слонімскі, кухмістар ВКЛ (1623—1635), падскарбі вялікі літоўскі. Ахвяраваў сродкі на будаўніцтва манастыра і царквы ў Быцені.

1739 — Дамінік Рудніцкі, беларускі і польскі пісьменьнік і пэдагог. Настаўнічаў у езуіцкіх калегіюмах Слуцку, Горадні, Мсьціслава, Наваградку. 3 1720 г. у Варшаве, пракуратар Літоўскай правінцыі езуітаў. 3 1730 г. у Нясьвіжы. Пісаў вершы па-беларуску, стварыў сатырычны цыкль «Зьвярыныя гратэскі» («Ваенны паход грыбоў», «Птушыны баль», «Камара з дуба цяжкі ўпадак» і іншыя).

1783 — Людвік Грынцэвіч, архітэктар эпохі позьняга барока ў ВКЛ. Манах-дамініканец, прыёр дамініканскага кляштару Сьв. Духа ў Вільні.

1867 — Ігнат Легатовіч, беларускі і польскі паэт і пэдагог. Выкладаў лацінскую мову ў Менскай гімназіі (1817—1839), быў школьным інспэктарам ў Лепелі і Вількаміры. Вершы і эпіграмы Ігната Легатовіча карысталіся вялікаю папулярнасьцю ў тагачасным грамадзтве.

1938 — Адам Бабарэка, пісьменьнік, літаратуразнаўца і пэдагог. Суарганізатар літаратурных аб’яднаньняў «Маладняк» (1923) і «Ўзвышша» (1926). Арыштаваны ў 1930-м па справе «Саюзу вызваленьня Беларусі», ахвяра сталінскага ГУЛАГу.

1954 — Аляксандар Данілевіч, пэдагог, публіцыст, матэматык, выкладаў матэматыку ў Наваградзкай і Віленскай беларускіх гімназіях. Распрацоўваў беларускую матэматычную тэрміналёгію, аўтар падручніка па матэматыцы на беларускай мове. Пахаваны ў Вільні на Ліпаўскіх могілках недалёка ад царквы.

1989 — Вера Пола, актрыса, Народная артыстка Беларусі. Прыма Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы.

2020 — Валер Шчукін, палітык, праваабаронца і журналіст.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

11 кастрычніка
Міжнародны дзень дзяўчынак.


ПАДЗЕІ

1891 — у Стакгольме адкрылі першы ў сьвеце этнаграфічны музэй-комплекс «Скансэн».

1899 — пачалася Англа-бурская вайна.

1918 — Рада БНР зацьвердзіла Часовую Канстытуцыю Беларускай Народнай Рэспублікі.

1919 — аднавіў працу Віленскі ўнівэрсытэт.

1922 — распачала працу Дзяржаўная калегія БНР, дзейнічала ў Коўне да 20 красавіка 2023 г.

1931 — у СССР прынята рашэньне пра поўную ліквідацыю прыватнага гандлю.

1938 — у Вугоршчыне ў Падкарпацкай Русі было дазволена аднаўленьне самакіраваньня.

1944 — у склад СССР увайшла Тувінская Народная Рэспубліка.

1967 — у Слуцку пачаліся масавыя хваляваньні каля суду, якія ў наступны дзень выліліся ў крывавую бойку зь міліцыяй і падпал суду з ахвярамі.

1978 — на базе філіі Літаратурнага музэю Янкі Купалы стварылі Купалаўскі мэмарыяльны запаведнік «Ляўкі».

1986 — у Рэйк'явіку сустрэліся Рональд Рэйган і Міхаіл Гарбачоў.

1986 — Дзяржаўная камісія СССР прыняла «Вывад аб надзейнасьці і даўгавечнасьці канструкцыяў пакрыцьця, а таксама радыяцыйную бясьпеку рэактарнага аддзяленьня блёка №4 Чарнобыльскай АЭС».

2000 — беларускі ўрад замарозіў рахунак друкарні «Мэджык» за друк газэты «Рабочы».

2020
— падзеі 11 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 11 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/11

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/11

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/11


НАРАДЖЭНЬНІ

1913 — Эдзі Агняцьвет (Эдзі Каган), дзіцячая паэтэса і перакладніца.

1934 — Язэп Крупскі, берасьцейскі мастак. Працаваў у станковым жывапісе і манумэнтальна-дэкаратыўным мастацтве. Удзельнік мастацкіх выставаў з 1968 году. Творы захоўваюцца ў музэях і карцінных галерэях Берасьця, Баранавічаў, Пружанаў, Менску, у прыватных калекцыях у Польшчы й іншых краінах.

1948 — Мікалай Ільніцкі, беларускі музэйнік.

1978 — Павал Марозаў, грамадзкі дзяяч і дысыдэнт, беларускі лібэрал, лідэр новага пакаленьня беларускай дыяспары першых гадоў ХХІ ст., сябра Рады БНР. Аўтар канцэпцый і рэалізатар больш за 50 розных праектаў у галіне грамадзкага актывізму, інфармацыі і культуры.


СЬМЕРЦІ

1424 — Ян Жыжка, выдатны чэскі палкаводзец, кіраўнік паўстанцаў-гусітаў, герой бітвы пад Грунвальдам і нацыянальны герой Чэхіі.

1683 — Мікалай Уладзіслаў Пшазьдзецкі, вайсковы і палітычны дзяяч ВКЛ. Стольнік упіцкі, стольнік і харужы ашмянскі, падваявода віленскі (1668—1669), маршалак ашмянскі, кашталян наваградзкі, пасол на сэймы 1665—1676 гг., маршалак Трыбуналу ВКЛ (1683).

1760 — Міхал Антоні Сапега, дзяржаўны дзяяч ВКЛ, перакладнік і літаратар. Лоўчы вялікі літоўскі, ваявода падляскі, падканцлер вялікі літоўскі (ад 1752), староста амсьціслаўскі (ад 1757). Валодаў Старым і Новым Быхавам, Баркалабавам, Дабоснай, Дзярэчынам, Зэльвай, Луннам, Шкудамі.

2001 — Канстанцін Дамарад, савецкі беларускі гісторык.

2022 — Міхась Шавельскі («Юнгер»), баец-парамэдык Палка імя Кастуся Каліноўскага і батальёну «Тэрор». Загінуў у баі, ратуючы параненага байца.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

12 кастрычніка


ПАДЗЕІ

1398 — паміж ВКЛ і Тэўтонскім ордэнам заключана Салінская дамова, Вітаўт чарговы раз паабяцаў перадаць Жамойць Ордэну.

1492 — Хрыстафор Калюмб адкрыў востраў Сан-Сальвадор, гэтая падзея лічыцца афіцыйнаю датаю «адкрыцьця Амэрыкі».

1552 — войскі маскоўскага цара Івана IV «Тырана» авалодалі Казаньню, Казанскае ханства далучанае да Маскоўскай дзяржавы.

1654 — расейскія войскі пасьля працяглай аблогі зь ліпеня ў ходзе Трынаццацігадовай вайны з Рэччу Паспалітай (1654—1667) узялі горад Дуброўну, жыхары выведзены ў палон, умацаваньні зрытыя.

1920
— падпісаная Рыская дамова — савецка-польская папярэдняя мірная дамова. У дамове былі зацьверджаныя ўмовы папярэдняга міру і перамір’я, заключаныя паміж Польскай Рэспублікай з аднаго боку і савецкімі сацыялістычнымі Расейскай фэдэрацыйнай і Ўкраінскай рэспублікамі. Канчаткова дамова была замацаваная ў выглядзе Рыскай мірнай дамовы 18 сакавіка 1921 г. Беларуская дэлегацыя ні ад БНР ні ад БССР увогуле не была запрошаная на перамовы.
— абвешчана Сярэдняя Літва, асобнае дзяржаўнае ўтварэньне на тэрыторыі Віленшчыны і Горадзеншчыны, паўсталае ў выніку збройнага захопу войскамі пад камандаю польскага генэрала Люцыяна Жалігоўскага тэрыторыяў, якія адыходзілі да Літоўскай Рэспублікі паводле Сувалкаўскай дамовы ад 7 кастрычніка.

1925 — у Бэрліне распачала працу 2-я Ўсебеларуская канфэрэнцыя.

1952 — у Нью-Ёрку беларускімі эмігрантамі была пастаўленая камэдыя «Паўлінка» Янкі Купалы.

1967 — масавыя беспарадкі ў Слуцку, падпалены будынак суду, у ім загінулі судзьдзя і афіцэр МУС, яшчэ адзін афіцэр сканаў у шпіталі ад ранаў.

1994 — Нацыянальная зборная Беларусі па футболу атрымала першую перамогу (у сустрэчы супраць зборнай Люксэмбургу).

1999 — у Сараеве нарадзіўся 6-мільярдны жыхар Зямлі.

2003 — распачаў працу ў сеціве першы музычны інтэрнэт-партал Беларусі «Тузін Гітоў».

2020
— у Менску і іншых гарадах Беларусі прайшлі «Маршы пэнсіянэраў».
— іншыя падзеі 12 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 12 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/12

2022
— увечары каля адабранага ўладамі касьцёлу Сьвятых Сымона і Алены ў Менску прайшла разьвітальная імша. Набажэнства ў парафіяльным доме храма правёў пробашч Уладзіслаў Завальнюк.
— пра іншыя падзеі 12 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/12

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/12


НАРАДЖЭНЬНІ

1796 — Міхаіл Мураўёў-Віленскі (зь мянушкамі «Вешальнік» і «Людажэр»), расейскі генэрал-губэрнатар Паўночна-Заходняга краю, кіраўнік падаўленьня паўстаньня 1863-64 гг. у Беларусі. Меў варожае стаўленьне да беларускай мовы: «У Паўночна-Заходнім краі так званую беларускую мову неабходна зьвесьці на нішто, бо калі гэтага не зрабіць, яна бесьперапынна будзе інсьпіраваць думку пра асобны беларускі народ...» Разам зь Ёсіфам Сямашкам адзін з галоўных праваднікоў палітыкі русіфікацыі Беларусі.

1865 — Міхаіл Анцаў, кампазытар, харавы дырыгент, хормайстар і пэдагог.

1884 — Міхал Буклярэвіч, рымска-каталіцкі сьвятар, беларускі рэлігійны й грамадзкі дзяяч.

1926 — Міхаіл Бурнос, сьвятар Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы ў Аўстраліі. Адзін з закладальнікаў і старшыня Беларускага гістарычнага згуртаваньня ў Аўстраліі.


СЬМЕРЦІ

2020 — Юрка Голуб, празаік, паэт, перакладнік і журналіст.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік

13 кастрычніка
Міжнародны Дзень за зьніжэньне рызыкі стыхійных бедаў.


ПАДЗЕІ

1795 — у Санкт-Пецярбургу ўпаўнаважаныя Аўстра-Вугоршчыны, Прусіі і Расеі падпісалі канвэнцыю аб 3-м падзеле Рэчы Паспалітай.

1910 — у Санкт-Пецярбургу ў друкарні Пянткоўскага выйшаў другі паэтычны зборнік Янкі Купалы «Гусьляр».

1929 — у Менску пачаўся рух электрычных трамваяў.

1941 — Беларуская народная самапомач, грамадзкая дабрачынная арганізацыя, якая мусіла пераняць усе функцыі Чырвонага Крыжа, створаная загадам генэральнага камісара Беларусі Вільгэльма Кубэ.

1960 — з канвэеру Беларускага аўтамабільнага заводу ў Жодзіне сышоў першы 40-тонны самазвал.

1999 — Віцебская дыяцэзія створаная загадам Папы Рымскага Яна Паўла II на просьбу кардынала Казімера Сьвёнтка.

2020
— раніцай у цэнтры Менску міліцыянты схапілі аднаго з уласьнікаў крамы „Первый цветной“ Максіма Харошына разам з жонкай. Мужчыну брутальна зьбілі ў міліцыі, адкуль яго адразу адправілі ў шпіталь.
— падзеі 13 кастрычніка на сайтах: Радыё Свабода, Наша Ніва, Belsat, Хартыя’97.

2021
— пра падзеі 13 кастрычніка чытайце
https://www.svaboda.org/z/16621/2021/10/13

2022
— https://www.svaboda.org/z/16621/2022/10/13

2023
— https://www.svaboda.org/z/16621/2023/10/13


НАРАДЖЭНЬНІ

1680 — Катажына Апалінская, жонка Станіслава Ляшчынскага, каралева Польшчы й вялікая княгіня літоўская, княгіня Лятарынгіі й Бару.

1847 — Эдвард Вайніловіч, беларускі й польскі палітычны і грамадзкі дзяяч, абшарнік, фундатар некалькіх сакральных будынкаў, у тым ліку касьцёлу сьвятых Сымона і Алены ў Менску — у памяць пра дзяцей, якія заўчасна памерлі, Сымона і Алену Вайніловічаў.

1884 — Баляслаў Пачопка, рэлігійны дзяяч, каталіцкі сьвятар усходняга (бізантыйскага) абраду, рэдактар-выдавец першае беларускае каталіцкае ґазэты „Biełarus“ (1913—1915), асьветнік, настаўнік і рэлігійны публіцыст, сталы аўтар «Нашай Нівы», аўтар кніг. У 1918-м выдаў першую беларускую граматыку, друкаваную лацінкаю. У 1920—30-х сьвятара Пачопку перасьледвала польская ўлада за прабеларускую пазыцыю.

1888 — Язэп Драздовіч, мастак, скульптар, археоляг, пісьменьнік, этнограф і фальклярыст першай паловы XX ст. Адзін з заснавальнікаў беларускага нацыянальнага гістарычнага жывапісу, майстар дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва.

1896
— Мікола Шчаглоў-Куліковіч, кампазытар, музыколяг, этнограф, паэт, тэатральны дзяяч эміграцыі ў Нямеччыне і ЗША. На лібрэта Натальлі Арсеньневай напісаў дзьве опэры: лірычна-рамантычную «Лясное возера» і гістарычную «Ўсяслаў Чарадзей». (Магчыма, нарадзіўся 4 красавіка 1893 г.)
— Мікола Шчакаціхін, мастацтвазнаўца, гісторык і тэарэтык мастацтва, пэдагог, працаваў у БДУ і Інбелкульце. «Бацька» беларускага мастацтвазнаўства, ахвяра сталінскага ГУЛАГу.

1941 — Вера Церлюкевіч, рабочая, удзельніца нацыянальна-дэмакратычнага руху 1990-х.

1970 — Вітольд Ашурак, грамадзкі і палітычны актывіст, сябра Партыі БНФ, палітычны вязень. Загінуў у Шклоўскай калёніі ў 2021 г.


СЬМЕРЦІ

1810 — Ян Нікадзім Лапацінскі, дзяржаўны дзяяч ВКЛ, апошні староста амсьціслаўскі. Займаўся гравёрствам, малюнкам, дробнай скульптураю, быў мэцэнатам мастацтва і калекцыянэрам. У культурнай гісторыі адзначыўся найперш сваімі медзярытамі.

1962 — Павал Гуткоўскі, мастак-графік і гравёр, брат юрыста і публіцыста Мікалая Гуткоўскага. Рэпрэсаваны па вайне.

1979 — Дзьмітры Лукас, кампазытар і пэдагог. Аўтар опэры «Кастусь Каліноўскі» (1947). Заслужаны дзяяч мастацтваў БССР.

1986 — Андрэй Бембель, скульптар і пэдагог. Народны мастак БССР. Выкладаў у Менскай мастацкай вучэльні і Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце.

1994 — Фёдар Фёдараў, фізык-тэарэтык, адзін тых, хто распачаў беларускую тэарэтычную фізыку, сын пісьменьніка Янкі Маўра. Акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, У гонар Фёдара Фёдарава названая вуліца ў менскім мікрараёне Сухарава.

2001 — Максім Лужанін, паэт, празаік, кінадраматург і перакладнік. Рэпрэсаваны ў 1930-х.

2004 — Уладзімер Міхнюк, гісторык і пэдагог.

2019 — Тамара Мушынская, літаратуразнаўца, пэдагог і мэтадыст. Суаўтарка Канцэпцыі літаратурнай адукацыі.


#гісторыя #каляндар #кастрычнік