دو ستاره‌ی نوترونی که با سرعت به دور همدیگر می‌چرخند، امواج گرانشی تولید می‌کنند. پس از ادغام دو ستاره‌ی نوترونی، احتمال فوران پرتو گاما نیز وجود دارد. در آگست ۲۰۱۷، اولین موج گرانشی حاصل از ادغام دو ستاره‌ی نوترونی توسط رصدخانه‌ی لایگو رصد شد که بلافاصله پرتوهای گاما نیز توسط تلسکوپ فرمی مشاهده شد. در مقاله‌ی اخیر، محققان در داده‌های لایگو، فرمی، و سوییفت به دنبال رخدادهای مشابه می‌گردند:
http://staryab.com/2019/03/04/gw-gammaray-multimessenger-candidate/

کهکشان‌های کوتوله به کهکشان‌هایی گفته می‌شود که کم‌نورتر و کم‌جرم تر از کهکشان‌های معمولی هستند و در عین حال بیشترین فراوانی را به نسبت کل کهکشان‌ها دارند. یکی از ویژگی های این کهکشان‌های کوتوله که آن‌ها را از کهکشان‌های معمولی و پرجرم‌تر متمایز می‌کند، این است که نرخ تولید ستاره به صورت نوسانی در طول زمان در این کهکشان‌ها تغییر می‌یابد. این کهکشان‌ها به دلیل جرم کم و پتانسیل گرانشی ضعیفشان، به راحتی با یک انفجار ابرنواختری آشفته می‌شوند و فعالیت ستاره‌زایی شان متوقف می‌شود و پس از مدتی دوباره ستاره‌زایی را از سر می‌گیرند. در این مقاله ما به دنبال اندازه‌گیری پارامتر های این ویژگی نوسانی ستاره‌زایی درنزدیک‌ترین کهکشان‌های کوتوله می‌رویم.
http://staryab.com/2019/04/01/sf_burstiness/

خبر انتشار اولین عکس از دو سیاهچاله به زودی در کنفرانس خبری تلسکوپ ایوِنت هورایزِن اعلام خواهد شد! برای پوشش این کنفرانس خبر در هفته‌ی آینده، ما را دنبال کنید!

یکی از اهداف قدیمی و دور علم اخترشناسی مشاهده و اندازه‌گیری محیط یک سیاهچاله بوده است. این اندازه‌گیری درهای جدیدی را در علم امواج گرانشی و در حالت کلی فیزیک سیاهچاله برای دانشمندان باز می‌کند. برای مشاهده‌ی افق رویداد یک سیاهچاله (منطقه‌ای در اطراف سیاهچاله که حتی نور هم نمی‌تواند از آن فرار کند)، به تلسکوپی به قطر کره‌ی زمین احتیاج است. برای ساخت چنین تلسکوپی، دانشمندان آرایه‌ی تلسکوپ جهانی ایوِنت هورایزِن (Event Horizon Telescope) را تشکیل دادند. آرایه‌ی تلسکوپ ایونت هورایزن از چندین تلسکوپ رادیویی در نقاط مختلف زمین تشکیل شده است. پس از سال‌ها جمع آوری و پردازش داده‌ها، انتظارها به سر رسیده و لحظه‌ی تاریخی برای انتشار اولین عکس از دو سیاهچاله‌ی M87 و Sgr A* به شمارش درآمده است. موفقیت این خبر، احتمال برنده شدن جایزه ی نوبل برای شپ دولمان، مدیر این گروه تحقیقاتی، را به همراه خواهد داشت.

طبق اعلام این گروه علمی، این هفته، روز چهارشنبه به تاریخ ۱۰ آپریل سال ۲۰۱۹ میلادی یا ۲۱ فروردین سال ۱۳۹۸ شمسی در ساعت ۹ صبح به وقت شرق آمریکا یا ۸:۳۰ شب به وقت تهران این نتایج در یک کنفرانس خبری اعلام خواهد شد.

آرش روشنی‌نشاط، از همکاران اسطرلاب که عضو این تیم پژوهشی از دانشگاه آریزونا است، این کنفرانس خبری را برای ما پوشش خواهد داد. منتظر خبرها از طریق این کانال یا وبسایت اسطرلاب باشید!

منتظر اخبار جدید درباره‌ی اولین تصویر گرفته شده از یک سیاهچاله در اینجا باشید!

یک سیاهچاله چطور شبیه‌سازی می‌شود؟ یکی از روش‌های شبیه‌سازی که کاربرد بسیاری پیدا کرده است، روش Ray Tracing (ردیابی اشعه) است. این روش در تولید عکس‌های کامپیوتری هم بسیار کاربرد دارد. به زبان ساده، فرض کنید یک صفحه‌ی ۱۰ پیکسل در ۱۰ پیکسل دارید که هر پیکسل آن از خود ۲ اشعه‌ی نور منتشر می‌کند که در مجموع ۲۰۰ اشعه می‌شود. برای شبیه‌سازی سیاهچاله، هر اشعه را دنبال می‌کنیم تا ببینیم با توجه به مدل فیزیکی سیاهچاله چه اتفاقی برای اشعه می‌افتد و انرژی و جهتش چه تغییری می‌کند. هرچقدر یک اشعه را به مدت طولانی‌تری دنبال کنیم عکس نهایی کیفیت بیشتری خواهد داشت. حالا تصور کنید که تعداد اشعه‌ها و تعداد پیکسل‌ها چندین برابر شود، در این حالت به کامپیوترهای قدرتمند برای شبیه‌سازی احتیاج خواهیم داشت. با توجه به محدودیت سخت‌افزاری و قدرت پردازش، امکان زیاد کردن تعداد اشعه‌ها و مدت زمان دنبال کردن آن‌ها همیشه وجود ندارد. انیمیشن بالا که شبیه‌سازی یک سیاهچاله است با این روش تهیه شده است.
Simulation: Chi-kwan Chan, University of Arizona

براي ديدن كنفرانس خبري انتشار نخستين عكس از يك سياهچاله، پخش زنده ما را از محل برگزاري كنفرانس خبري، امروز ساعت ٥:٣٠ عصر به وقت تهران، در صفحه اينستاگرام اسطرلاب دنبال كنيد:
https://instagram.com/staryab.astro?utm_source=ig_profile_share&igshid=1owbd5s7q3w70

اولین تصویر یک سیاهچاله رونمایی شد.

پس از سال‌ها تلاش، منجمان توانستند تصویری با رزولوشن بسیار بالا در طول‌موج رادیویی از یک سیاهچاله‌ی اَبَرپرجرم تهیه کنند. این سیاهچاله در مرکز کهکشان M87 قرار دارد.
در تصویر سیاهچاله یک حلقه‌ی نامتقارن اما بسیار روشن می‌بینید. اندازه و شکل این حلقه کاملا با پیش‌بینی‌های نسبیتی برای مسیر یک فوتون در اطراف سیاهچاله‌ا‌ی با جرم ۶.۵ میلیارد جرم خورشیدی سازگار است. چنین پیش‌بینی‌هایی از سال‌های دهه‌ی ۱۹۷۰ آغاز شده بود و پس از گذشت سال‌ها توان ابزاری ما به جایی رسیده است که می‌توانیم این پیش‌بینی‌ها را مستقیما مشاهده و رصد کنیم. برای تهیه‌ و تحلیل این تصویر گروه عظیمی از منجمان تلاش کرده‌اند. این تصویر با یک آرایه‌ی تداخلی بسیار بزرگ رادیویی (آرایه‌ی ایوِنت هورایزِن) تهیه شده است.

تصویر بالا، تصویر سیاهچاله در چهار شب رصدی متفاوت است. دایره‌ی سفید رزولوشن (توان تفکیک) تلسکوپ را نشان می‌دهد.
Credit: Event Horizon collaboration

هفته‌ی پیش (به تاریخ ۱۰ آوریل ۲۰۱۹) تلسکوپ افق رویداد خبر شگفت‌انگیز نخستین تصویر گرفته شده از یک سیاه‌چاله‌ را منتشر کرد. در این مقاله، اسطرلاب به تحلیل این خبر و مبانی آن، بررسی اهمیت پروژه، دستاوردها و آینده‌ی آن می‌پردازد. ما همچنین با سه نفر از دانشجویانی که پایان‌نامه‌های دکترای خود را صرف این پروژه کرده‌اند و سال‌ها در بخش‌های گوناگون این پروژه، از شبیه‌سازی‌ها تا ساخت ابزار و تحلیل داده، نقش داشته‌اند تماس گرفتیم تا از تجربه‌هایشان، از همکاری در چنین پروژه‌ی بزرگی تا هفته‌ها و ماه‌ها کار در قطب جنوب برایمان بگویند. این مقاله و مصاحبه‌ها را در اینجا بخوانید: http://staryab.com/2019/04/14/blackhole-eht/

یکی از ویژگی‌های مهم کهکشان‌ها که در پیدایش و تحول آن‌ها بسیار موثر است، توزیع جرم ستاره‌ای اولین ستاره‌ها در کهکشان است. به این معنا که نسبت ستاره‌های کم‌جرم به پرجرم در نخستین نسل ستاره‌های به وجود آمده در کهکشان چه بوده است. در این مقاله، الهام افتخاری و همکارانش به بررسی این ویژگی در کهکشان‌ها در محیط‌های گوناگون کیهانی می‌پردازند. پرسشی که آن‌ها در پی پاسخش هستند این است که آیا تابع توزیع جرم اولیه‌ی ستاره‌ای در همه‌ی کهکشان‌ها یکسان است یا به محیطی که در آن قرار دارند (مثلا در یک خوشه‌ی‌ کهکشانی هستند یا در تهی‌جا) بستگی دارد.
http://staryab.com/2019/05/09/imf_environment/

اسطرلاب قصد دارد به مرور، خلاصه‌ای از برخی از مقاله‌های ارزیابى ده‌سالانه اخترشناسى و اخترفیزیک آمریکا را گردآوری کند. در نخستین مقاله‌ی این مجموعه به اهمیت تابع جرم اولیه‌ی ستاره‌ای که توزیع جرم ستاره‌های تازه متولد شده در یک کهکشان را نشان می‌دهد، می‌پردازیم:
http://staryab.com/2019/05/21/wp_imf/

در دومین مقاله از مجموعه‌ی «ارزیابی ده‌سالانه‌ی اخترشناسی و اخترفیزیک» که در اسطرلاب پوشش می‌دهیم، به بررسی اهمیت مشاهدات پرتوایکس در راستای کشف منابع اخترفیزیکی گذرا می‌پردازیم. منابعی که در بازه‌ی زمانی کوتاهی انرژی زیادی از خود ساطع می‌کنند:
http://staryab.com/2019/06/17/xray-followup-transients/

در سومین مقاله از سری مقاله‌های «ارزیابی ده‌سالانه‌ی اخترشناسی و اخترفیزیک» که در اسطرلاب پوشش می‌دهیم، به بررسی اهمیت مطالعه‌ی هم‌زمان نوترینوهای پرانرژی و فوتون‌ها از هسته‌های کهکشانی فعال می‌پردازیم:
http://staryab.com/2019/07/06/agn-neutrinos/

در چهارمین مقاله از سری مقاله‌های «ارزیابی ده‌سالانه‌ی اخترشناسی و اخترفیزیک» که در اسطرلاب پوشش می‌دهیم، به بررسی اهمیت غبار در کهکشان‌ها، نحوه‌ی شکل‌گیری و نابودی ذرات غبار در محیط میان‌ستاره‌ای، و آنچه درباره‌ی ویژگی‌های ذرات غبار در کهکشان‌های دور و نزدیک می‌دانیم، می‌پردازیم:
http://staryab.com/2019/07/16/dust_lifecycle/

در پنجمین مقاله از سری مقاله‌های «ارزیابی ده‌سالانه‌ی اخترشناسی و اخترفیزیک» که در اسطرلاب پوشش می‌دهیم، به بررسی اهمیت مدل‌های تجربی در افزایش دانش ما درباره‌ی شکل‌گیری و تحول کهکشان‌ها در کیهان، می‌پردازیم:
http://staryab.com/2019/08/05/empirical_models/

در ششمین مقاله از سری مقاله‌های «ارزیابی ده‌سالانه‌ی اخترشناسی و اخترفیزیک» که در اسطرلاب پوشش می‌دهیم، به بررسی نیاز به داشتن یک زیرساخت سایبری برای مطالعات چندگانه‌ و چندطیفی اخترفیزیکی می‌پردازیم.
http://staryab.com/2019/08/19/cyberinfrastructure-multimessenger/

حدود ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلیون سال پس از مهبانگ، گاز هیدروژن میان کهکشان‌ها در کیهان از حالت خنثی به یونیزه درمی‌آید، دورانی که به آن دوران بازیونش کیهان می‌گویند. در هفتمین مقاله از سری مقاله‌های «ارزیابی ده‌سالانه‌ی اخترشناسی و اخترفیزیک» به آنچه درباره‌ی اجرامی که منجر به بازیونش کیهان شده‌اند نوشته‌ایم:
http://staryab.com/2019/09/23/astro2020_reionization/

در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۹، اولین تصویرهای زیبای تابش ایکس از تلسکوپ فضایی ایروزیتا در مؤسسه‌ی ماکس‌پلانک فیزیک فرازمینی در شهر گارچینگ آلمان به عموم ارائه شد. بازنشر خبر رسانه‌ای این تصاویر زیبا که توسط یکی از محققان این مؤسسه و هم‌چنین یکی از نویسندگان اسطرلاب (غزاله عرفانیان‌فر) به فارسی ترجمه شده است، را در اسطرلاب بخوانید:
http://staryab.com/2019/10/24/erosita-first-image/

آیا ستارگان همسایه‌ی خورشید نیز میزبان سیارات هستند؟ چه نوع از سیارات و با چه ویژگی‌هایی در همسایگی ما قرار دارند؟ اگرچه تاکنون تعداد قابل‌توجهی سیارات فراخورشیدی کشف شده‌اند، ولی هنوز کشف سیارات کم‌جرم حتی در ستارگان نزدیک به ما با چالش‌های زیادی روبرو است. گروهی از اخترشناسان موفق به آشکارسازی نشانه‌ای از وجود یک سیاره در نزدیک‌ترین ستاره‌ی تنها به خورشید، ستاره‌ی برنارد، شده‌اند. توضیحات این کشف جدید را در
اسطرلاب بخوانید:
http://staryab.com/2020/02/16/super-earth-planet-barnard/

فراخوان همکاری با وبسایت اسطرلاب

«برای فیزیکی‌ها و نجومی‌های علاقه‌مند»

وبسایت اسطرلاب، بیش از شش سال است که به طور منظم و متناوب، مقاله‌های نجومی روز دنیا را به زبان ساده به دست مخاطبان علاقه‌مند فارسی‌زبان می‌رساند. ما، مؤسسین و بسیاری از نویسندگان اسطرلاب، وارد مراحل جدیدی از زندگی حرفه‌ایمان شده‌ایم و بدین خاطر مشتاقانه برآنیم تا مدیریت و نوشتن منظم مقالات نجومی را به نیروهای جدید علاقه‌مند و پایا واگذار کنیم تا با کمک آن‌ها و هم‌فکری مؤسسین و نویسندگان فعلی، اسطرلاب را زنده و پویا نگه داریم.

فعالیت‌های ترویجی علم در هر جامعه‌ای، نقش مهمی در ایجاد علاقه و انگیزه در بین دانش‌آموزان و دانشجویان ایفا می‌کنند. مخاطبان اسطرلاب، عموما دانشجویان دوره‌ی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا هستند. هم‌چنین بسیاری از منجمان آماتور و علاقه‌مندان علم نجوم و برخی از دانش‌آموزان دبیرستانی علاقه‌مند به طور منظم مقالات اسطرلاب را دنبال می‌کنند. اسطرلاب در طی این سال‌ها مخاطبان زیادی جذب کرده است و فعالیت‌هایش در رسانه‌های متعددی در ایران بازتاب داده شده‌اند. برای مثال، اسطرلاب یکی از برندگان جایزه ترویج علم چراغ سال ۹۷ در ایران بود. ادامه‌ی فعالیت‌های اسطرلاب، نقش مهمی در برقراری پل ارتباطی دنیای نجوم آماتوری و نجوم حرفه‌ای دارد و امکان ایجاد شناخت جامع‌تری را برای دانشجویانی که در ابتدای ورود به دنیای آکادمیک نجوم هستند فراهم می‌کند.

از تمامی دانشجویان تحصیلات تکمیلی نجوم و اخترفیزیک که در حال حاضر در یکی از مؤسسات یا دانشگاه‌های داخل یا خارج از ایران مشغول به تحصیل و پژوهش هستند، دعوت می‌کنیم تا به جمع نویسندگان و یا مدیران وبسایت اسطرلاب بپیوندند. در صورت علاقه و جهت اطلاع از میزان وقت و کار لازمه، با آزاده کیوانی* و آیرین شیوایی** تماس بگیرید.

* azadeh.keivani@gmail.com
** irene.shivaei@gmail.com

در حال حاضر بخش مهمی از مدل استاندارد کیهان‌شناسی توسط نظریه‌ی مهبانگ توصیف می‌شود. بر اساس این مدل، امواج گرانشی اولیه‌ی ناشی از دوران تورم ردپایی از خود به‌جا می‌گذارند که در تابش پس‌زمینه‌ی کیهانی قابل ردیابی است. کیهان‌شناسان ماهواره‌ی جدیدی به نام لایتبرد طراحی کرده‌اند تا به بررسی این اثر به جامانده از امواج گرانشی اولیه بپردازد. جزییات این ماموریت جدید فضایی را در اسطرلاب بخوانید:

http://staryab.com/2020/05/03/litebird-cmb-design/

طبق پیش‌بینی‌ نسبیت‌عام اینشتین سیاهچاله‌ها با سطحی به نام افق رویداد احاطه شده‌اند که برای همه‌ی ناظرها نقطه‌ی بدون بازگشت محسوب می‌شود. از طرف دیگر، یکی از سؤالات بحث‌برانگیز امروز در حوزه‌ی گرانش کوانتومی این است که آیا حل مشکل پارادوکس اطلاعات سیاه­چاله می­‌تواند باعث انحرافات شدید از نسبیت عام در نزدیکی افق شود؟ اگر این انحرافات وجود داشته باشند، افق سیاه­چاله دیگر نقطه‌ی بدون بازگشت محسوب نخواهد شد. در نتیجه، این انحرافات در نزدیکی افق سیاه­چاله می­‌توانند امواج‌گرانشی را منعکس کنند و باعث تولید پژواک امواج‌گرانشی شوند. جالب اینجاست که ادغام دو ستاره‌ی نوترونی که می­‌تواند به سیاهچاله رمبش کند، فرصت بدیعی برای آزمودن نسبیت‌عام توسط جستجوی پژواک­‌های امواج‌گرانشی، ایجاد می‌کند. جاهد عابدی، گردآورنده‌ی مطلب و یکی از پژوهشگران این مقاله با جستجو در داده‌های امواج‌گرانشی حاصل از اولین ادغام ستاره‌ی نوترونی GW170817 که توسط رصدخانه‌ی لایگو مشاهده شده است، وجود پژواک‌های امواج‌گرانشی را بعد از یک ثانیه از ادغام ردیابی کرده‌ است. این مقاله در ۲۳۵امین گردهمایی انجمن اخترشناسی آمریکا، رتبه‌ی نخست جایزه‌ی کیهانشناسی بوکالتر را به عنوان قدم جسورانه و خلاقانه در درک پدیده‌ی گرانش کوانتومی از آن خود کرد. جزییات بیشتر را در اسطرلاب بخوانید:
http://staryab.com/2020/06/17/bh_remnant_bns_merger_gw170817/