ویدیو جشن چهارسالگی اسطرلاب:
در فوریه‌ی سال ۲۰۱۴ میلادی، سایت نجومی اسطرلاب به همت آزاده کیوانی و آیرین شیوایی و کمک شایان غیاث‌الدین آغاز به کار کرد. اسطرلاب هر هفته یک مقاله‌ی نجومی جالب روز دنیا را به زبان ساده برای دانشجویان و دوست‌داران علم نجوم، با هدف آشنا کردن آن‌ها با دنیای نجوم حرفه‌ای، بازنویسی می‌کند. امروز اسطرلاب ۲۶ نویسنده‌ی مهمان از پژوهشگران ایرانی در سراسر دنیا دارد و چهار سالگی‌اش را جشن می‌گیرد! به همین مناسبت، بنیان‌گذاران و نویسندگان اسطرلاب فیلم کوتاهی را درباره‌ی تجربه‌ی همکاری‌شان با اسطرلاب تهیه کرده‌اند:
http://staryab.com/2018/03/14/fourth_anniversary/

بنابر مدل‌های کهکشانی، جرم ستاره‌ای و جرم ماده‌ی تاریک کهکشان‌ها با یکدیگر رابطه دارند و می‌توان بر اساس جرم مجموع ستاره‌های یک کهکشان، جرم ماده ی تاریک آن را نیز تخمین زد. در این مقاله، منجمان کهکشانی را کشف کرده‌اند که جرم ماده‌ی تاریک آن ۴۰۰ بار کمتر از آنچه مدل‌ها پیش‌بینی می‌کنند، است! این کهکشان عجیب با اندازه‌ی بزرگ و درخشندگی سطحی بسیار کمش، شامل خوشه‌های کروی بسیار درخشانی است که منجمان به کمک آن‌ها توانسته‌اند جرم ماده‌ی تاریک کهکشان را تخمین بزنند. این که چگونه این کهکشان به وجود آمده است را نمی‌دانیم اما کشف آن پیامدهای مهمی برای مدل‌های ماده‌ی تاریک دارد.
http://staryab.com/2018/04/02/ngc1052df2/

در سال‌های اخیر، سیارات زمین‌مانند حول بعضی از نزدیک‌ترین ستارگان به زمین کشف شده‌اند. می‌دانیم که برخی از این سیارات زمین‌مانند حول ستاره‌های شبیه به خورشید می‌گردند. باوجود این دانسته‌ها، هنوز وجود زندگی فرازمینی اثبات نشده است. پروژه‌های جستجوی هوش فرازمینی، به دنبال وجود نوعی از زندگی در عالم می‌گردند که حاوی تکنولوژی است و سیگنال‌های الکترومغناطیسی به زمین می‌فرستند. در این مقاله راجع به پروژه‌ی ده ساله‌ای صحبت می‌شود که به دنبال سیگنال‌هایی از زندگی فرازمینی است:
http://staryab.com/2018/04/16/intelligent-life-search/

ستاره‌ها از فروپاشی گرانشی گازهای ملکولی به وجود می‌آیند. در سحابی‌های ملکولی چگال، هسته‌های متعددی شکل می‌گیرند که ستاره‌ها با جرم‌های گوناگون در آن‌ها متولد می‌شوند. اما توزیع جرمی ستاره‌های تازه‌متولد‌شده چگونه است؟ به بیان دیگر، تعداد ستاره‌های پرجرم نسبت به ستاره‌های کم‌جرم اولیه چقدر است؟ منجمان با رصد دقیق یک منطقه‌ی ستاره‌زا در کهکشان ما سعی کرده‌اند به این پرسش‌ها پاسخ دهند:
http://staryab.com/2018/04/30/imf_cmf/

برخورد دو ستاره‌ی نوترونی از جذاب‌ترین پدیده‌های نجومی است. یکی از معروف‌ترین این برخوردها که در آگوست ۲۰۱۷ مشاهده شد، پدیده‌ای بود که برای اولین بار هم امواج گرانشی و هم امواج الکترومغناطیسی ساطع کرد و توسط تلسکوپ‌های زمینی و فضایی رصد شدند. بازمانده‌ی این برخورد هنوز توسط تلسکوپ‌های مختلف رصد می‌شود و اطلاعات مهمی در راستای شناخت این منبع و کهکشان میزبانش به ما می‌دهد. در این مقاله، داده‌های اخیر تلسکوپ فضایی چاندرا نشان می‌دهد که این منبع در طیف پرتوایکس در حال کم‌نورشدن است. در این باره در اسطرلاب بیشتر بخوانید:
http://staryab.com/2018/05/14/xray-afterglow-gw170817/

وقتی به حیات در سرزمین‌های دیگر فکر می‌کنیم، معمولا سیارات فراخورشیدی زمین‌مانند به ذهنمان می‌رسد. اما حیات فرازمینی ممکن است در اقمار سیارات گازی فراخورشیدی که در کمربند حیات ستاره‌شان هستند نیز وجود داشته باشد. برخی منجمان معتقدند که حتی احتمال شکل‌گیری حیات در اقمار بیشتر است. در این مقاله، مولفان احتمال و فراوانی وجود این اقمار فراخورشیدی را بررسی می‌کنند.
http://staryab.com/2018/06/04/exomoons/

سیاهچاله‌های میان‌جرم دسته‌ای از سیاهچاله‌ها هستند که در بین سیاهچاله‌های ستاره‌ای و سیاهچاله‌های ابرپرجرم مرکز کهکشان‌ها قرار می‌گیرند و رصد آن‌ها بسیار دشوار است، زیرا معمولا در مناطقی قرار دارند که گاز و مواد کمی برای تغذیه‌ی آن‌ها وجود دارند و در نتیجه نمی‌توان آن‌ها را دید. در این مقاله، رصد تابش بسیار شدید پرتوی ایکس از یکی از این سیاهچاله‌ها که ناشی از ادغام یک ستاره در آن است گزارش داده شده است:
http://staryab.com/2018/06/19/imb/

سیارات فراخورشیدی از موضوعات مهم و جذاب دنیای روز نجوم است. یکی از ویژگی‌های مورد بررسی این سیارات، دوره‌ی تناوب گذر آن‌ها حول ستاره‌ی میزبانشان است. مشاهدات از دسته‌ای از اجرام فراخورشیدی وجود دارند که تنها یک گذر از آن‌ها ثبت کرده‌اند و این اجرام را کاندیدهای سیارات فراخورشیدی می‌کنند. در این مقاله یکی از این سیارات کاندید بررسی می‌شود که طولانی‌ترین دوره‌ی تناوب مشاهده‌شده تاکنون را داراست و برابر با ۳۶۵۰ روز است.
http://staryab.com/2018/07/02/longest-period-planet/

خبر فوری: کنفرانس خبری دربا‌ره‌ی اخترفیزیک پیام‌رسان‌های چندگانه به رهبری رصدخانه‌ی نوترینو آیس‌کیوب: پنج‌شنبه ساعت ۱۱ صبح به وقت شرقی آمریکا (ساعت ۷:۳۰ شب به وقت تهران)
آزاده کیوانی و علی خیراندیش (از نویسندگان اسطرلاب) عضو رصدخانه‌ی آیس‌کیوب هستند و به جزییات بیشتر بعد از کنفرانس خبری و در مقالات بعدی اسطرلاب خواهند پرداخت.
http://staryab.com/2018/07/11/nsf-press-conference-mma/

در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۷، یک نوترینوی پرانرژی پس از سفری ۴ میلیارد ساله، در رصدخانه‌ی نوترینوی آیس‌کیوب واقع در قطب جنوب آشکار شد. بلافاصله بعد از ثبت این نوترینو در آشکارسازهای آیس‌کیوب، پیغامی برای تمام رصدخانه‌های دنیا فرستاده شد تا آن‌ها به رصد مکان ورود نوترینو در آسمان بپردازند. نتایج تحقیقات گسترده‌ی چندطیفی، منبع اخترفیزیکی این نوترینوی پرانرژی را با احتمال زیادی مربوط به یک «بلازار» تشخیص داد. بلازار یک کهکشان فعال است با جت‌های پرانرژی شامل ذرات و امواج که به سمت ما قرار گرفته است. این نتایج در کنفرانس خبری روز پنج‌شنبه ۱۲ جولای ۲۰۱۸ در شهر واشنگتن دی‌سی اعلام شدند و در مجله‌ی ساینس به چاپ رسیدند. در اسطرلاب راجع به این تحقیق بیشتر بخوانید:
http://staryab.com/2018/07/16/icecube170922a-blazar/

هفته‌ی گذشته درباره‌ی مشاهده‌ی اولین منبع اخترفیزیکی نوترینوهای پرانرژی (بلازار TXS 0506+056) نوشتیم. در مقاله‌ی دیگری که هم‌زمان در ساینس منتشر شد، محققان رصدخانه‌ی آیس‌کیوب، فوران تابش نوترینوهای پرانرژی را در داده‌های چندساله‌ی رصدخانه از محل همان بلازار گزارش دادند. در اسطرلاب راجع به این مشاهده بیشتر بخوانید:
http://staryab.com/2018/07/23/icecube170922a-nu-flare/

نظریه‌ی نسبیت عام انیشتین تاکنون از آزمایش‌های زیادی سربلند بیرون آمده است. در این مقاله، منجمان با استفاده از مدار ستاره‌ای بسیار نزدیک به سیاهچاله‌ی ابرپرجرم مرکزی کهکشان نظریه‌ی نسبیت را در محدوده‌ی جرم‌های بالا و خمیدگی‌های زیاد فضا-زمان می‌آزمایند.
http://staryab.com/2018/08/06/s2_centralbh/

همگرایی گرانشی یکی از پدیده‌‌های جالب نجومی است که در آن، نور ناشی از جسمی در فاصله‌ی دور (منبع نور) توسط میدان گرانشی جسمی نزدیک‌تر (لنز یا عدسی گرانشی) خم می‌شود. در اثر خم‌شدن نور چندین تصویر از منبع بر روی حلقه‌ای به دور لنز تشکیل می‌شود. اگر همگرایی گرانشی در اثر میدان گرانشی ستارگان رخ دهد (در مقایسه با حالت میدان گرانشی زیاد کهکشان‌ها)، تصویر چندگانه‌ی تشکیل‌شده قابل تفکیک نخواهد بود و در نتیجه تنها افزایش نور در ستاره‌ی منبع مشاهده خواهد شد. به این پدیده ریزهمگرایی گرانشی گفته می‌شود. یکی از کاربردهای جالب ریزهم‌گرایی گرانشی، جستجو برای یافت سیارات فراخورشیدی است. در این‌باره در اسطرلاب بیشتر بخوانیم:
http://staryab.com/2018/08/20/microlensing_explanets/

رصدخانه‌ی آنیتا یک آزمایش بالونی است که پروازهای طولانی بر فراز قطب جنوب و آنتارکتیک انجام می‌دهد. هدف اصلی آنیتا جستجوی سیگنال‌های رادیویی است که توسط پرتوهای کیهانی پرانرژی و نوترینوها تولید شده‌اند و به مطالعه‌ی ذرات پرانرژی می‌پردازد. در پرواز دوم و چهارم آنیتا، دو رخداد پرانرژی مشاهده شده‌اند که با بقیه‌ی ذرات متفاوتند و به نظر می‌آید مدل استاندارد فیزیک ذرات قادر به توجیه آن‌ها نیست. در این مقاله، نویسندگان، مدل‌های مختلفی را بررسی می‌کنند و ادعا می‌کنند که فیزیکی فرای مدل استاندارد برای توضیح این رخدادها لازم است:
http://staryab.com/2018/09/30/anita-anomalous-events/

ستاره‌ها از گاز ملکولی سرد متولد می‌شوند. بنابراین مقدار گاز سرد در کهکشان‌ها از کمیت‌های مهمی به شمار می‌رود که به ما کمک می‌کند به نحوه‌ی ستاره‌زایی در کهکشان‌ها در طول کیهان پی ببریم. در این مقاله مولفان تلاش کرده‌اند با اندازه‌گیری شدت خط نشری اتم کربن، گاز سرد داخل کهکشان‌های دور را تخمین بزنند: http://staryab.com/2018/10/15/ci_z1/

سیارات فراخورشیدی سیاراتی ورای منظومه‌ی شمسی ما هستند که به گرد ستاره‌های دیگر می‌گردند. منجمان تاکنون توانسته‌اند سیارات فراخورشیدی زیادی را به روش‌های مختلف کشف کنند. یکی از رایج‌ترین روش‌های کشف فراخورشیدی‌ها روش سرعت شعاعی‌ست که در این مقاله‌ی آموزشی به شرح و توضیح آن پرداخته‌ایم:
http://staryab.com/2018/11/14/radial_velocity_exoplanets/

#جایزه_چراغ #چراغ۹۷

گروه اسطرلاب، برنده‌ی جایزه‌ی دانشگر مروج علم سال ۱۳۹۷، جایزه‌ی چراغ

یکی از زمینه‌های تحقیقاتی به‌روز در دنیای اخترفیزیک، بررسی هم‌زمان امواج و ذرات مختلفی است که توسط تلسکوپ‌ها و رصدخانه‌های زمینی و فضایی گوناگون مشاهده می‌شوند. به این زمینه‌ی تحقیقاتی، اخترفیزیک پیام‌رسان‌های چندگانه گفته می‌شود. تاکنون منبع اخترفیزیکی‌ای پیدا نشده است که امواج گرانشی و نوترینوها را هم‌زمان ساطع کند. در این مقاله، الگوریتمی برای یافت منابع اخترفیزیکی که به طور مشترک امواج گرانشی و نوترینو ساطع می‌کنند، توضیح داده می‌شود:
http://staryab.com/2019/01/21/gravitational-waves-neutrinos-pipeline/

عناصر گوناگون چگونه در کهکشان‌ها به وجود می‌آیند؟ با وجود آنکه نحوه‌ی کلی پیدایش عناصر مختلف را در ستاره‌ها می‌دانیم، هنوز نادانسته‌های بسیاری وجود دارد. در این مقاله، مولفان کهکشان‌های کوتوله و بسیار کم‌فلز را رصد کرده‌اند تا نحوه‌ی پیدایش و تکامل عناصر کربن، نیتروژن، و اکسیژن را در آن‌ها بررسی کنند و با مقایسه داده‌های رصدی با مدل‌های تحول شیمیایی کهکشان‌ها، به دانش ما درباره‌ی چگونگی تحول این عناصر در کهکشان‌ها بیفزایند.
http://staryab.com/2019/02/11/cno_chemical_evolution/