حدود ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلیون سال پس از مهبانگ، گاز هیدروژن میان کهکشان‌ها در کیهان از حالت خنثی به یونیزه درمی‌آید، دورانی که به آن دوران بازیونش کیهان می‌گویند. در هفتمین مقاله از سری مقاله‌های «ارزیابی ده‌سالانه‌ی اخترشناسی و اخترفیزیک» به آنچه درباره‌ی اجرامی که منجر به بازیونش کیهان شده‌اند نوشته‌ایم:
http://staryab.com/2019/09/23/astro2020_reionization/

در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۹، اولین تصویرهای زیبای تابش ایکس از تلسکوپ فضایی ایروزیتا در مؤسسه‌ی ماکس‌پلانک فیزیک فرازمینی در شهر گارچینگ آلمان به عموم ارائه شد. بازنشر خبر رسانه‌ای این تصاویر زیبا که توسط یکی از محققان این مؤسسه و هم‌چنین یکی از نویسندگان اسطرلاب (غزاله عرفانیان‌فر) به فارسی ترجمه شده است، را در اسطرلاب بخوانید:
http://staryab.com/2019/10/24/erosita-first-image/

آیا ستارگان همسایه‌ی خورشید نیز میزبان سیارات هستند؟ چه نوع از سیارات و با چه ویژگی‌هایی در همسایگی ما قرار دارند؟ اگرچه تاکنون تعداد قابل‌توجهی سیارات فراخورشیدی کشف شده‌اند، ولی هنوز کشف سیارات کم‌جرم حتی در ستارگان نزدیک به ما با چالش‌های زیادی روبرو است. گروهی از اخترشناسان موفق به آشکارسازی نشانه‌ای از وجود یک سیاره در نزدیک‌ترین ستاره‌ی تنها به خورشید، ستاره‌ی برنارد، شده‌اند. توضیحات این کشف جدید را در
اسطرلاب بخوانید:
http://staryab.com/2020/02/16/super-earth-planet-barnard/

فراخوان همکاری با وبسایت اسطرلاب

«برای فیزیکی‌ها و نجومی‌های علاقه‌مند»

وبسایت اسطرلاب، بیش از شش سال است که به طور منظم و متناوب، مقاله‌های نجومی روز دنیا را به زبان ساده به دست مخاطبان علاقه‌مند فارسی‌زبان می‌رساند. ما، مؤسسین و بسیاری از نویسندگان اسطرلاب، وارد مراحل جدیدی از زندگی حرفه‌ایمان شده‌ایم و بدین خاطر مشتاقانه برآنیم تا مدیریت و نوشتن منظم مقالات نجومی را به نیروهای جدید علاقه‌مند و پایا واگذار کنیم تا با کمک آن‌ها و هم‌فکری مؤسسین و نویسندگان فعلی، اسطرلاب را زنده و پویا نگه داریم.

فعالیت‌های ترویجی علم در هر جامعه‌ای، نقش مهمی در ایجاد علاقه و انگیزه در بین دانش‌آموزان و دانشجویان ایفا می‌کنند. مخاطبان اسطرلاب، عموما دانشجویان دوره‌ی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا هستند. هم‌چنین بسیاری از منجمان آماتور و علاقه‌مندان علم نجوم و برخی از دانش‌آموزان دبیرستانی علاقه‌مند به طور منظم مقالات اسطرلاب را دنبال می‌کنند. اسطرلاب در طی این سال‌ها مخاطبان زیادی جذب کرده است و فعالیت‌هایش در رسانه‌های متعددی در ایران بازتاب داده شده‌اند. برای مثال، اسطرلاب یکی از برندگان جایزه ترویج علم چراغ سال ۹۷ در ایران بود. ادامه‌ی فعالیت‌های اسطرلاب، نقش مهمی در برقراری پل ارتباطی دنیای نجوم آماتوری و نجوم حرفه‌ای دارد و امکان ایجاد شناخت جامع‌تری را برای دانشجویانی که در ابتدای ورود به دنیای آکادمیک نجوم هستند فراهم می‌کند.

از تمامی دانشجویان تحصیلات تکمیلی نجوم و اخترفیزیک که در حال حاضر در یکی از مؤسسات یا دانشگاه‌های داخل یا خارج از ایران مشغول به تحصیل و پژوهش هستند، دعوت می‌کنیم تا به جمع نویسندگان و یا مدیران وبسایت اسطرلاب بپیوندند. در صورت علاقه و جهت اطلاع از میزان وقت و کار لازمه، با آزاده کیوانی* و آیرین شیوایی** تماس بگیرید.

* azadeh.keivani@gmail.com
** irene.shivaei@gmail.com

در حال حاضر بخش مهمی از مدل استاندارد کیهان‌شناسی توسط نظریه‌ی مهبانگ توصیف می‌شود. بر اساس این مدل، امواج گرانشی اولیه‌ی ناشی از دوران تورم ردپایی از خود به‌جا می‌گذارند که در تابش پس‌زمینه‌ی کیهانی قابل ردیابی است. کیهان‌شناسان ماهواره‌ی جدیدی به نام لایتبرد طراحی کرده‌اند تا به بررسی این اثر به جامانده از امواج گرانشی اولیه بپردازد. جزییات این ماموریت جدید فضایی را در اسطرلاب بخوانید:

http://staryab.com/2020/05/03/litebird-cmb-design/

طبق پیش‌بینی‌ نسبیت‌عام اینشتین سیاهچاله‌ها با سطحی به نام افق رویداد احاطه شده‌اند که برای همه‌ی ناظرها نقطه‌ی بدون بازگشت محسوب می‌شود. از طرف دیگر، یکی از سؤالات بحث‌برانگیز امروز در حوزه‌ی گرانش کوانتومی این است که آیا حل مشکل پارادوکس اطلاعات سیاه­چاله می­‌تواند باعث انحرافات شدید از نسبیت عام در نزدیکی افق شود؟ اگر این انحرافات وجود داشته باشند، افق سیاه­چاله دیگر نقطه‌ی بدون بازگشت محسوب نخواهد شد. در نتیجه، این انحرافات در نزدیکی افق سیاه­چاله می­‌توانند امواج‌گرانشی را منعکس کنند و باعث تولید پژواک امواج‌گرانشی شوند. جالب اینجاست که ادغام دو ستاره‌ی نوترونی که می­‌تواند به سیاهچاله رمبش کند، فرصت بدیعی برای آزمودن نسبیت‌عام توسط جستجوی پژواک­‌های امواج‌گرانشی، ایجاد می‌کند. جاهد عابدی، گردآورنده‌ی مطلب و یکی از پژوهشگران این مقاله با جستجو در داده‌های امواج‌گرانشی حاصل از اولین ادغام ستاره‌ی نوترونی GW170817 که توسط رصدخانه‌ی لایگو مشاهده شده است، وجود پژواک‌های امواج‌گرانشی را بعد از یک ثانیه از ادغام ردیابی کرده‌ است. این مقاله در ۲۳۵امین گردهمایی انجمن اخترشناسی آمریکا، رتبه‌ی نخست جایزه‌ی کیهانشناسی بوکالتر را به عنوان قدم جسورانه و خلاقانه در درک پدیده‌ی گرانش کوانتومی از آن خود کرد. جزییات بیشتر را در اسطرلاب بخوانید:
http://staryab.com/2020/06/17/bh_remnant_bns_merger_gw170817/

دریاچه‌ی ارومیه به‌سان اکوسیستمی پویا، پرورنده‌ی طیف وسیعی از ارگانیسم‌ها و میکروارگانیسم‌های جان‌سخت است که قادر به تحمل شرایطِ بس دشواری هستند که برای دیگر موجوداتْ حتی قابل تصور هم نیست. تکامل شیمیایی و زیستی میکروارگانیسم‌های جان‌سخت قابلیت کنار آمد و رویارویی با دماهای شدید، فشار زیاد، شوری در حد اشباع، خشکی و شرایط پرتوی و خلأ را به آن‌ها بخشیده است. این مقاله‌ به شکل خلاصه و ساده‌ای ماجرای رویارویی میکروارگانیسم نمک‌دوستِ دریاچه‌ی ارومیه و مقاومتی که در مواجهه با شرایط شبیه‌سازی‌شده‌ی حدی فضایی از خود نشان می‌دهد، را بیان می‌کند. http://staryab.com/2020/07/10/halovarius_mars/

امروز روز زبان‌ها است! به این مناسبت و برای بزرگداشت تنوع زبانی در جهان، ما در وبسایت اسطرلاب و وبسایت خواهرمان به زبان انگلیسی، Astrobites، سری مقاله‌های چندزبانه‌مان را معرفی می‌کنیم.

اولین مقاله از این سری، به اهمیت چندزبانه بودن در پیشبرد ارتباطات علم می‌پردازد:
http://staryab.com/2020/09/26/science_communication_multilingual/

این مقاله را به ۲۷ زبان دنیا در وبسایت استروبایتز بخوانید:
https://astrobites.org/2020/09/26/astrobites-goes-multi-lingual/

عمده‌ی جمعیت‌های ستاره‌ای پرجرم‌ترین کهکشان‌های مرکز خوشه دارای سن بالایی هستند، ولی درصد کمی از جمعیت ستاره‌ای در مرکز این کهکشان ها اخیرا به وجود آمده‌اند و در نتیجه جوان محسوب می‌شوند. یکی از سؤالات مهمی که در این مطالعات پیش می‌آید این است که گاز مورد نیاز برای این ستاره‌زایی در چنین کهکشان‌هایی با سن بالا از کجا تأمین می‌شود؟ در این مقاله از اسطرلاب پاسخی که اخیرا منجمان به این پرسش داده‌اند را بررسی می‌کنیم:
http://staryab.com/2020/12/04/young_stellar_population_central_cluster_galaxies/

مقارنه زيباي زحل و مشتري در شب يكم دي ماه در سيمين دشت، فيروزكوه. عكاس: امين جمشيدي

در عكس، يك منجم آماتور سعي مي كند با استفاده از اسطرلابي* مكان اجرام آسماني را پيدا كند. در اين روزهاي آخر سال ميلادي ٢٠٢٠، آرزو مي كنيم در سال پيش رو مردم دنيا بيشتر به علم روي آورند تا با چراغ دانش فرداهاي روشن تري داشته باشيم. اين عكس زيبا كاري از منجم آماتور و باتجربه ايراني، امين جمشيدي است.

*اسطرلاب ابزار قديمي نجومي است كه براي محاسبات نجومي استفاده مي شده است.

تقویم ایرانی بر اساس حرکت زمین به دور خورشید، تعریف شده است و از این‌رو به آن تقویم خورشیدی گفته می‌شود. این تقویم که از دقیق‌ترین تقویم‌های دنیا به شمار می‌رود، با طبیعت کاملا منطبق است؛ سال جدید با فصل بهار (در نیم‌کره‌ی شمالی) آغاز می‌شود. به لحظه‌ی آغاز یا تحویل سال، «اعتدال بهاری» گفته می‌شود. در لحظه‌ی اعتدال بهاری دقیقا چه اتفاقی می‌افتد؟
http://staryab.com/2016/03/19/spring-equinox-solar-calendar/

جیمز وب بزرگترین و قدرتمند‌ترین تلسکوپی است که بشر تا کنون به فضا فرستاده است. در این مقاله ابزارهای علمی این تلسکوپ را با نگاهی بر نخستین تصاویر منتشر‌شده از آن مرور می‌کنیم.

https://staryab.com/2022/07/17/jwst/

یکی از مسئله‌های چالشی که از دیرباز در نجوم رصدی وجود داشته ولی کم‌تر در سال‌های اخیر به آن پرداخته شده، وجود خطوط قوی مونوکسید کربن (CO) در طیف فروسرخ نزدیک کهکشان‌های پرجرم است. در حالی‌که اکثر منجمان منشأ این خطوط قوی را جمعیت‌های ستاره‌ای با سن متوسط (بین ۰/۱ تا ۲ گیگاسال) می‌دانند، این تفسیر در تضاد با نتایجی است که از مطالعه‌‌ی کهکشان‌های پرجرم در طول موج مرئی به‌دست می‌آید. در مقاله‌ای که اخیرا منتشر شده، نویسندگان تفسیر رایج از رصد خطوط قوی CO در طیف کهکشان‌های پرجرم را زیر سؤال می‌برند. برای این کار آن‌ها از نوع خاصی از کهکشان‌ها به نام کهکشان‌های عتیقه استفاده می‌کنند. برای آشنایی با معمای خطوط CO و هم‌چنین
کهکشان‌های عتیقه مقاله‌ی اخیر اسطرلاب را بخوانید.

http://staryab.com/2022/08/02/co_earlytypegalaxies/

مطالعات طیف‌سنجی اخیر در حوزه‌ی جمعیت‌های ستاره‌ای کهکشان‌ها نشان داده‌اند که کم‌تر از ۱٪ از جرم ستاره‌ای کهکشان‌های نوع اولیه‌ی پرجرم را ستاره‌های جوان (جوان‌تر از ۱ گیگاسال) تشکیل می‌دهند. امااین ستاره‌های جوان چگونه در چنین کهکشان‌های پیری به‌وجود آمده‌اند؟ گاز مورد نیاز برای تشکیل آن‌ها از کجا تامین شده‌است؟ آیا فرآیندهایی درون کهکشان‌های پرجرم منشأ این گاز هستند و یا این‌که فرآیندهایی خارج از کهکشان‌ها باعث تامین این گاز شده‌اند؟ برای یافتن جواب این پرسش‌ها مقاله‌ی جدید اسطرلاب را از دست ندهید.

https://staryab.com/2022/08/30/relic_galaxies/

چه پارامترهایی در شکل‌گیری حیات بر روی یک سیاره دخیل هستند؟ نشانه‌های وجود حیات در یک سیاره چیست؟ برای جست‌و‌جوی نشانه‌های زیستی کدام سیارات فراخورشیدی را رصد کنیم؟ از چه ابزارهایی برای رصد آن‌ها استفاده کنیم؟ تلسکوپ فضایی جیمز وب چگونه به ما در این زمینه کمک می‌کند؟ برای یافتن پاسخ این سوالات به این مقاله وبسایت اسطرلاب مراجعه کنید:
https://staryab.com/2023/02/22/biosignature_jwst/

تاکنون حدود ۵۰۰۰ سیاره‌ی فراخورشیدی کشف شده و هزاران سیاره‌ی دیگر با ابزارهای جدید به زودی کشف خواهند شد. اما چقدر محتمل است رصدگران فرازمینی، کره‌ی زمین را کشف کنند؟ در مقاله‌ی اخیر اسطرلاب، دکتر سمیه خاکپاش توضیح می‌دهد که چگونه دانشمندانی که در حوزه‌ی هوش فرازمینی کار می‌کنند، می‌توانند احتمال رصد زمین توسط رصدگران فرازمینی را به کمک روش ریزهمگرایی گرانشی تخمین بزنند.
https://staryab.com/2023/04/30/microlensing_seti/

اگر علاقمند به نظریه‌ی میدان کوانتومی و همین‌طور مدل تورم هستید، مقاله‌ی اخیر اسطرلاب را از دست ندهید تا درباره‌ی مطالعات اخیر در رابطه با تصحیحات کوانتومی بر اختلالات تابش زمینه‌ی کیهانی بیش‌تر بدانید.

https://staryab.com/2023/07/03/cmb-2/

کاوش کیهان اولیه از اهداف اصلی تلسکوپ جیمز وب است. در این مقاله به بخشی از نخستین نتایج به دست‌آمده از رصدهای این تلسکوپ و چالشی که برای مدل استاندارد کیهان‌شناسی به وجود آورده است می‌پردازیم:

https://staryab.com/2023/07/25/webb_high-z_cosmology/

کشف سیارات فراخورشیدی یکی از موضوعات داغ دنیای نجوم است. یکی از روش‌های رایج کشف این منظومه‌ها، روش گذر است. در این مقاله این روش و جنبه‌های علمی آن را که منجر به اندازه‌گیری ویژگی‌های گوناگون منظومه‌های ستاره‌ای می‌شود، بررسی می‌کنیم:

https://staryab.com/2023/09/02/exoplanets-transit/

در این مقاله، با چالشی جدید در مقابل پارادایم ماده‌ی تاریک آشنا می‌شویم: دینامیک Milgromian یا همان MOND. این نظریه که در دهه ۱۹۸۰ توسط Mordehai Milgrom معرفی شد، با پیشنهادی جسورانه، ادعا می‌کند که در شتاب‌های بسیار کم، قوانین گرانشی متفاوت از آنچه تا به حال شناخته‌ایم عمل می‌کنند. به بیان دیگر، MOND توانسته بدون نیاز به فرض وجود ماده‌ی تاریک، توضیحی برای چرخش سریع ستاره‌ها در لبه‌ی کهکشان‌ها ارائه دهد. اما این تمام ماجرا نیست؛ در این مقاله با نگاهی دقیق‌تر به نتایج شبیه‌سازی‌ها و رصدهای اخیر، درخواهیم یافت که چگونه MOND می‌تواند پدیده‌های کیهان‌شناختی پیچیده‌تری را نیز توضیح دهد.

https://staryab.com/2024/07/18/mond/