ایران فرهنگی و مسئله اکنون!

دکتر محمدحسن علایی (جامعه شناس)

انجمن جامعه شناسی ایران روز سه شنبه 24 خرداد 1401 در طی پنجمین همایش کنکاش های مفهومی و نظری جامعه ایران،️ پنل « صیرورت ایران فرهنگی و مساله اکنون» را برگزار کرد ضمن عرض خدا قوت به برگزارکنندگان این نشست ملاحظاتی را به عنوان یک شنونده ی فعال به اشتراک مخاطبان فرهیخته می گذارم در این جلسه من به سخنرانی هایی که توفیق داشتم شنونده باشم اشاره می کنم البته دکتر بادامچی و دکتر نعیمی نیز در این پنل سخنرانی کردند که بنده متاسفانه به سخنان ایشان نرسیدم:

🔸 شهریار پاک نیا / ایران فرهنگی و مساله هویت
🔸 اسماعیل خلیلی / تعارض و تعامل جهان بینی قبیله با فرهنگ ایران؛ بلندترین عصر مقاومت برای تولید و بازتولید معنا: سده های 6 تا 13
🔸 آیدین ابراهیمی / مبانی جامعه شناختی تفکر سید حسن تقی زاده در مواجهه با جهان جدید: بررسی مواضع تاریخی تقی زاده روشنفکر، به مثابه الگوی فکری بخشی از جریان روشنفکری در ایران
🔸 حسین حجت پناه / پدیدارشناسی بنیان های خرد ایرانی

آنچه موجب مشارکت بنده و طرح یک نکته ی خرد اما مهم در این جلسه شد و ای بسا موجبات برخی سوءتفاهمات را برای سخنرانان عزیز فراهم کرد؛ عدم التزام ناخواسته ی برخی از دوستان به عنوان پنل این جلسه بود؛ "مسئله اکنون" به نظر بنده به کلی در این پنل غائب بود؛ چندان که بنده در پایان طی دخالتی که کردم این نکته را گوشزد کردم؛ بماند اینکه تعبیر "ایران فرهنگی" هم جز برخی کلی گویی ها بدرستی ایضاح نگردید؛
"اکنون" نه از جهت ویژگی های عصری که در آن هستیم و نه از جهت وضعیت اینجا و اکنونی ما در سخنان دوستان حضور چندانی نداشت مخاطب کم اهلیتی چون نگارنده نمی توانست نسبت خویش را با این "ایران فرهنگی" که دوستان شرحش می کنند برقرار کند؛ همانجا هم به عرض دوستان رساندم که احساس می کردم دکتر خلیلی بزرگوار و دوست خوبم دکتر حجت پناه در عالم سنت نشسته اند و بحث می کنند گویی مدرنیته و پست مدرنیته ای هنوز اتفاق نیافتاده است. طرح گشاده دستانه و دم دستی "ایران فرهنگی" و فهرست کردن نمونه ی های درخشان معماری و قله های ادب ایران زمین بدون وجه نظر به مغاکی که اکنون بین ماست بیشتر هویت طلبانه می نماید که ای بسا ناظر به طبع سنتی ما و عدم به رسمیت شناختن زیست جهان جدید است تو گویی ما پیشاپیش "ایران فرهنگی" را پیش‌فرض گرفته ایم. دکتر پاک نیا البته بدرستی به مولفه های سوژه ی خودبیناد مدرن اشاره کرد اما ایشان هم نسبت این سوژه را با ایران فرهنگی مشخص نفرمود؛ با نقطه نظرات دکتر ابراهیمی چندان که از عنوان سخنرانی ایشان پیداست توانستم نسبت همدلانه تری برقرار کنم.
به نظر می رسد دو کار را باید مدنظر می گرفتیم اول اینکه مسئله اکنون و ویژگی های جهان زیست جدید مطرح می شد اینکه موقف ما کجاست و ...و دوم اینکه مرادمان از "ایران فرهنگی" چیست بیشتر ایضاح می گردید یا دست کم ادبیات پیشین این بحث پیشاپیش مطرح می گردید دکتر حجت پناه بدرستی البته به ضرورت مواجهه ی پدیدارشناختی اشاره فرمود هرچند این کمترین معتقد است به لوازم و پیامدهای آن به لحاظ روش شناختی متعهد نبود فی المثل ایشان می توانست دست کم به جای اینکه بگوید قائل به یک اسانس و ذات فرهنگی برای ایران هست بفرماید آیدوس فرهنگی (اگر چه باز هم مبهم هست) ولی باز به زبان پدیدارشناسی نزدیک تر هست؛ به هر حال مجال اندک پنل دست دوستان را بسته بود؛ باری؛ از همه عزیزان مجددا سپاسگزارم و امیدوارم فرصتی دست دهد بیشتر با دوستان زمینه ی مباحثه فراهم گردد چرا که هر چه از ایران و خرد ایرانی بگوییم بنده بی تردید به آن تعلق خواهم داشت ولو صرفا به عنوان یک شنونده ی پیگیر و علاقمند. با آرزوی توفیقات روزافزون؛ و با عرض خسته نباشید به دوستان فعال در انجمن جامعه شناسی و عوامل برگزارکننده ی این نشست فرهنگی قابل تحسین.

عناصر منحصربفرد گفتمان شریعتی!

دکتر محمدحسن علایی (جامعه شناس)


اکنون که به سالروز کوچ ابدی دکتر علی شریعتی نزدیک می شویم؛ و در حالی که دهه هاست این سرمایه ی فرهنگیِ رخ در نقاب خاک کشیده، دیگر در میان جوانان این مرز و بوم مقبولیت چندانی ندارد؛ بر آنم یادداشت کوتاهی را برای بزرگداشت نام او تقدیم دوستان کنم؛

نا گفته پیداست که هیچ انسان تحصیل کرده در مدارج بالایی به صرف استعمال سیگار روشنفکر تلقی نمی شود اما در روزگاری نه چندان دور سیگار بر گوشه ی لب آکادمسین ها و دانشگاه دیده ها، نماد روشنفکری قلمداد می شد اما این قماش از روشنفکران عموما دل خوشی از دین و دیانت نداشتند و اساسا با آن سر ناسازگاری داشتند؛ این میانه اما دکتر علی شریعتی یک استثنا بود.

شریعتیِ جامعه شناس، دانشگاه دیده و از خارج برگشته ای بود که همچنان به سنت تاریخی خویش عشق می ورزید من هیچ وقت با قرار دادن شریعتی در قفسه ی روشنفکران دینی تفاهم نداشته ام؛ شریعتی دانسته یا ندانسته ویژگی هایی داشت که او را حتی در ظاهر با دیگران متمایز می کرد، و همینجا هست که باید به سراغ نمادهایی برویم که این تمایز را در ذهن مخاطبان شریعتی جا می انداخت.

چه طور ممکن است که کسی به اعتباری واقعا به جمع اضداد توفیق یابد از طرفی تحصیل در فرنگ آن هم در فرانسه ی آن دهه ها و درس خوانده ی سوربن پاریس و معروف به آقای جامعه شناس، و از طرفی عاشق دلداده ی به "حسین" وارث آدم و "علی" حقیقتی بر گونه ی اساطیر... !
اساسا کسی که کراوات می بندد و سیگار می کشد و از دین دفاع می کند و البته آشنای به تفکر انتقادی و علم زمانه ی خویش است پتانسیل تمایزیافتگی را بالقوه داراست اما این مشخصات در ظاهر کفایت نمی کرد تا شریعتی؛ شریعتی شود؛ این مرد خراسانی سری شوریده و زبانی آتشین داشت و روحی البته بزرگ..‌. و مجموع این معجون باطنی و ظاهری از جوانان آن دهه ها دلبری می کرد، بی کم و کاست...

باید خوشحال بود که دوره ی بت سازی ها و شخصیت پرستی ها به پایان رسیده است؛ اما بلافاصله باید افزود که جای دریغ دارد که در عصر غروب بت ها؛ جوانان ما به همین سادگی از معدود سرمایه های فکری این سرزمين محروم داشته می شوند؛ بی تردید شریعتی مثل هر کس دیگری در ساحت اندیشه بی اشتباه نبود اما راندن وی به چوب ایدئولوژی اندیشی اجحاف بزرگیست در حق نه تنها او که در در حق اندیشه؛ بدون اینکه بخواهم به دعوای سنت و مدرنیته و دینی و سکولار و چه و چه وارد شوم باید اذعان کنم حضور عناصر سنت تاریخی و دینی در گفتمان مدرن شریعتی حتی در مقابل دیدگان یک خواننده ی انتقادی چیزی کم از یک شاهکار نداشت!
طبایع سنتی به جهت تعلقات خویش کمتر زیست جهان جدید را به رسمیت می شناسند، و لاجرم هویتی توپر و مقاومتی به خود می گیرند؛ و از پذیرش شکاف مدرنیته در هویت خویش سرباز می زنند و این توی ذوق می زند؛ رجوع شریعتی به مآثر اما به گمانم چنین نبود. امروز از پس گذر سالیان و در سراسر جهان، دیگر برای اهل نظر سخن از یک چنین امکانی چیزی چندان خلاف آمد عادت نیست؛ کسی مدعی این نیست که شریعتی به پادزهر جهان نیهیلیستیک معاصر دست یافته بود ولی ای بسا در میان بس بسیاران شریعتی و گفتمان او هنوز منحصر بفرد و یگانه است. یادش گرامی

🎧 موضوع:

«تأملاتی بر آینده اسلام در ایران»

💠 نشست اول

💠 نشست دوم

✅ نشست سوم


🔻برگزار شده در نشست‌های مجازی گروه تلگرام دکتر بیژن عبدالکریمی


🗓تاریخ ۲۴ خرداد ۱۴۰۱


فرمت: mp3
حجم: 14.3MB
مدت زمان: ۰۰:۴۱:۳۹

#نشست_مجازی
#دکتر_بیژن_عبدالکریمی

گروه تلگرامی دکتر بیژن عبدالکریمی

پنجمین همایش کنکاش‏های مفهومی و نظری درباره جامعه‏ ایران

اختتامیه
مدیر نشست: اسمعیل خلیلی

https://www.skyroom.online/ch/a14011402/kankash1

@iran_sociology
#انجمن_جامعه_شناسی_ایران

✅اسلام و خرد ایرانی در عصر پسامتافیزیک

سخنران: دکتر بیژن عبدالکریمی

انجمن جامعه شناسی ایران
پنجشنبه ۲۶ خرداد ۱۴۰۱

پنجمین همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران؛

🔅حرف تند و تلخ، امروز در جامعه مشتری دارد! چون اوضاع زندگی مردم خوب نیست، چه این حرف‌ها را دانشگاهیِ دلسوزی بزند و راست باشد، چه یک رسانه‌ی مغرض بزند و دروغ باشد؛ اما حرف حساب چه؟!
حرف حساب را متأسفانه کمتر کسی هست که بزند. اهل #تفکر اما باید حرف حساب بزنند؛ مهم نیست که به قدر کافی تند و تیز نباشد، اما بایستی برای ابربحران‌های ما پاسخی در آستین اهل تفکر باشد ولو این راه‌کارها هنوز مرهمی «فوری» بر زخم‌های ما نباشند، ولی باید ما را به مسیر حل مسائل‌مان فرابخواند.

🔅اهل تفکر ناظر به امکانات سخن می‌گویند که شاید خوشایند توده #مردم سخن نگویند، ولی حرف حساب می‌زنند. حرفی می‌زنند که منطبق بر منابع و نیروهای تاریخی جامعه باشد. صرفاً حدیث آرزومندی نمی‌گویند، نگاه می‌کنند به شرایط تاریخی - اجتماعی و وضعیت انضمامی ما، حرفی نمی‌زنند که فقط به تحریک توده‌ها بیانجامد، ای بسا دعوت به «تأمل» و «تحمل» می‌کنند تا جامعه فرصت خودیابی داشته باشد؛

🔅فروپاشی ساختارهای اجتماعی را به نفع امروز و آینده کشور نمی‌دانند، آنها عقب ماندگی‌ها را به ما تذکار می‌دهند و خوب و بد ما را به خودمان نشان می‌دهند. باید بیاموزیم که به «اهل تفکر» گوش فرا دهیم، چه در مقام مسئول چه در مقام شهروند، وچه چیزی جز عقلانیت می‌تواند به بهبود شرایط بد ما منجر شود؟

🔅عجیب است که همه مشتریِ حرف تند و تلخ هستیم ولی حاضر نیستیم به تلخیِ #حقیقت گوش سپاریم، این کشور وضع خوبی ندارد، باید دست به دست هم بدهیم کشور را بسازیم، ولو زمان ببرد، ولو بعید بنماید، ولی بهم زدن اوضاع جز پاک کردن صورت مسئله نیست. بیاموزیم که با نگاهی تاریخی به مشکلاتمان نظر کنیم و همه چیز را حاصل ناکارآمدی‌های چند دهه‌ی اخیر قلمداد نکنیم. ما لاجرم باید بپذیریم که از قافله عقب مانده.ایم و همه باید کار بکنیم، تا آیندگان لاقل رستگار شوند و از ایرانی بودن خویش پشیمان نباشند... خود را انکار نکنند و به حرف حساب و عقلانیت، و زیستن در جهان جدید آری بگویند.

✅ @Shariati_Group

📚 دکتر #محمدحسن_علایی (جامعه شناس) |گفتمان وفاق؛ ارمغان دو دهه زیست آکادمیک (روایتی از تجربۀ زیست دانشگاهی در #ایران از ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰) چاپ اول | نقد فرهنگ

@shafiei_kadkani

ـــــــــــــــــــــــ
خاموشی استاد دکتر احمد مهدوی دامغانی


استاد راد، مهدوی دامغانیا
بسیار مهربانی و بسیار دانیا
در پارسی و تازی، بر مرکبِ سخن
امروز روز، فارِسِ هر دو زبانیا
بر گنج باستانی درِّ دری، کنون
گنجور ره‌شناسی و هم پشتوانیا


ای ننگشان که قدر تو نشناختند و رفت
بر جان تو ستم که چنین و چنانیا
جسم تو بر کرانهٔ گوی زمین مکین
روح تو با ستاره کند هم‌عنانیا
دانم که بهر بندگی خاصگان حق
وقف است سال و ماه تو را زندگانیا
این بندگی به میری عالم نمی‌دهی
زین رو به چشمِ من، تو امیرِ جهانیا
جز مدحشان که زینت عرش است و قدسیان
هر مِدحتی که هست، گم است و گمانیا
شفیعی کدکنی
.
.
▪️آدم در زندگی کمتر کسی را می‌تواند «دربست» قبول داشته باشد، هر قدر به آن شخص ارادت و اخلاص داشته باشد. اما من دکتر مهدوی را دربست قبول دارم و او را نمونهٔ یک ایرانی دانشمند و ایده‌آل می‌دانم. این مسأله از نوادر امور است و استثنا از قاعده‌ای عام و جهان‌شمول. شما هر قدر فانیِ در وجود کسی باشید، باز از اختلافات جزئی نمی‌توانید برکنار بمانید، اما در مورد دکتر مهدوی من این چنین حالتی دارم. دکتر مهدوی از نظر من مظهر ایمان در معنی خالص و زُلال است.
این‌همه دانش و جهان‌دیدگی و نشست و برخاست با همه نوع مردم، در ایران و فرانسه و آمریکا، هیچ نتوانسته است کوچکترین خدشه‌ای در تجربهٔ روحی و ایمانی او ایجاد کند.
محمد‌رضا شفیعی کدکنی
.
.
استادِ راد، خادم فرهنگ و دانشمند فرزانه؛
دکتر احمد مهدوی دامغانی
زادهٔ ۱۳ شهریور ۱۳۰۵، مشهد
درگذشته در ۲۷ خرداد ۱۴۰۱، فیلادلفیا

#احمد_مهدوی_دامغانی

سمینار ملی "شریعتی و راه آینده"


✅واکاوی امکانات تفکر شریعتی در مواجهه با نیهیلیسم!

دکتر محمدحسن علایی(جامعه شناس)


تاریخ: یکشنبه ۱۶ آذر ۱۳۹۹

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
با همکاری "گروه جامعه شناسی کشورهای اسلامی"


@sociologicalperspectives
@seyedjavadmiri
@sociologicalperspectives

گشودگی به جهان منافی ایرانیت ما نیست!

دکتر محمدحسن علایی (جامعه شناس)

امروز آنچه انکارناپذیر است لزوم فهم امر محلی در نسبت با امر جهانی می باشد. درک این ضرورت چیزی نیست که وابسته ی خوشآیند یا بدآیند ما باشد؛ ما در این تقدیر تاریخی واقع شده ایم؛ هر گونه فهم از تاریخ لوکال ناگزیر در پیوند با تاریخ گلوبال امکان پذیر است.
دیگر سخن گفتن از "ما" بدون تفطن به شکافی که به واسطه مدرنیته تجربه می شود، بلا موضوع و از پیش منتفی و بلکه محال هست؛ چه بخواهیم آن را با واژه های مثل شکاف تاریخی-تمدنی؛ گسست؛ انحطاط؛ مغاک یا ...صورت بندی کنیم؛ چه بخواهیم با تعبیر متافیزیکالایز شدن جهان بواسطه ی یک رویداد عظیم تاریخیِ از آنِ خودکننده از آن یاد کنیم. امروزه با وقوع پسامدرنیته ما با دومین شکاف تاریخی و تمدنی نیز مواجه شده ایم. یعنی تجربه ی اول توفق متافیزیک بر عالم سنت و تجربه ی دوم به سنت پیوستن خود مدرنیته و ظهور عصر پسامتافیزیک.
با همه ی این اوصاف؛ و با اعتراف به این حقیقت که نگارنده در عمیق ترین لایه های وجودی خویش به ریشه های تاریخی و فرهنگی خویش تعلق خاطر و بلکه باور دارد و عشق می ورزد لاجرم لازم است به این مهم تذکار دهد که ما ناگزیریم از پذیرش تقدیر تاریخی و این به هیج وجه نباید به معنای نفی اصالت و ایرانیت ما تعبیر و تفسیر شود. گشودگی به تاریخ جهانی منافی ایرانیت ما نیست بلکه اگر ما بتوانیم برخورد حکمی با این حقیقت داشته باشیم ای بسا بتوانیم در فراز و فرود روزگار مقوماتی نیز برای آن تمهید کنیم.
درست است که صورت غالب حوزه تمدنی ما فلسفه و عقل متافیزیکی نبوده است و در این گستره ی فرهنگی فلسفه تا حدود زیادی در حاشیه بوده است اما ما قهراً ناگزیریم در حالی که بحران تمدنی خویش را ذیل پایان متافیزیک صورتبندی نمی کنیم لیکن به دیالکتیک امر محلی و جهانی متفطن باشیم. تا تعلق خاطر ما به ریشه های فرهنگی مان در غفلت از حکمت و در غیبت عقلانیت ما را در دام خردستیزی و قرائت های بنیادگرایانه و پوپولیستی گرفتار نسازد.
در حال حاضر یکی از معدود متفکرین ایرانی که به این معنا در پروژه فکری خویش اهمیت ویژه ای قائل بوده است بیژن عبدالکریمی است البته در نسل متفکرین پیش از وی نیز می توان به رضا داوری اردکانی و علی شریعتی اشاره کرد.

📌 عناصر منحصربفرد گفتمان شریعتی!

🔅اکنون که به سالروز کوچ ابدی دکتر #علی_شریعتی نزدیک می‌شویم؛ و در حالی که دهه‌هاست این سرمایه‌ی فرهنگی رخ در نقاب خاک کشیده، دیگر در میان جوانان این مرز و بوم مقبولیت چندانی ندارد؛ برآنم یادداشت کوتاهی را برای بزرگداشت نام او تقدیم دوستان کنم؛

🔅نا گفته پیداست که هیچ #انسان تحصیل کرده در مدارج بالایی به صرف استعمال سیگار #روشنفکر تلقی نمی‌شود! اما در روزگاری نه چندان دور، سیگار بر گوشه‌ی لب آکادمسین‌ها و دانشگاه دیده‌ها، نماد روشنفکری قلمداد می‌شد اما این قماش از روشنفکران عموماً دل خوشی از #دین و دیانت نداشتند و اساساً با آن سر ناسازگاری داشتند؛ این میانه اما دکتر علی #شریعتی یک استثناء بود.

🔅شریعتیِ #جامعه_شناس، دانشگاه دیده و از خارج برگشته‌ای بود که همچنان به سنت تاریخی خویش #عشق می‌ورزید. من هیچ وقت با قرار دادن شریعتی در قفسه‌ی روشنفکران دینی تفاهم نداشته‌ام؛ شریعتی دانسته یا ندانسته ویژگی‌هایی داشت که او را حتی در ظاهر با دیگران متمایز می‌کرد، و همینجا هست که باید به سراغ نمادهایی برویم که این تمایز را در ذهن مخاطبان شریعتی جا می‌انداخت.

🔅چه طور ممکن است که کسی به اعتباری واقعاً به جمع اضداد توفیق یابد از طرفی تحصیل در فرنگ آن هم در فرانسه‌ی آن دهه ها و درس خوانده‌ی سوربن #پاریس و معروف به آقای جامعه شناس، و از طرفی عاشق دلداده‌ی به "#حسین" وارث آدم و "#علی" حقیقتی بر گونه‌ی اساطیر... !

🔅اساساً کسی که کراوات می‌بندد و سیگار می‌کشد و از دین دفاع می‌کند و البته آشنای به تفکر انتقادی و علم زمانه‌ی خویش است، پتانسیل تمایزیافتگی را بالقوه داراست، اما این مشخصات در ظاهر کفایت نمی‌کرد تا شریعتی؛ شریعتی شود؛ این مرد خراسانی سری شوریده و زبانی آتشین داشت و روحی البته بزرگ..‌. و مجموع این معجون باطنی و ظاهری از جوانان آن دهه‌ها دلبری می‌کرد، بی کم و کاست...

🔅باید خوشحال بود که دوره‌ی بت سازی‌ها و شخصیت پرستی‌ها به پایان رسیده است؛ اما بلافاصله باید افزود که جای دریغ دارد که در عصر غروب بت‌ها؛ جوانان ما به همین سادگی از معدود سرمایه‌های فکری این سرزمين محروم داشته می‌شوند؛ بی تردید شریعتی مثل هر کس دیگری در ساحت اندیشه بی‌اشتباه نبود، اما راندن وی به چوب #ایدئولوژی اندیشی اجحاف بزرگیست در حق نه تنها او، که در در حق اندیشه؛ بدون اینکه بخواهم به دعوای #سنت و #مدرنیته و دینی و #سکولار و چه و چه وارد شوم باید اذعان کنم حضور عناصر سنت تاریخی و دینی در گفتمان مدرن شریعتی حتی در مقابل دیدگان یک خواننده‌ی انتقادی چیزی کم از یک شاهکار نداشت!

🔅طبایع سنتی به جهت تعلقات خویش کمتر زیست جهان جدید را به رسمیت می‌شناسند، و لاجرم هویتی توپر و مقاومتی به خود می‌گیرند؛ و از پذیرش شکاف مدرنیته در هویت خویش سرباز می‌زنند و این توی ذوق می‌زند؛ رجوع شریعتی به مآثر اما به گمانم چنین نبود. امروز از پس گذر سالیان و در سراسر جهان، دیگر برای اهل نظر سخن از یک چنین امکانی چیزی چندان خلاف آمد عادت نیست؛ کسی مدعی این نیست که شریعتی به پادزهر جهان نیهیلیستیک معاصر دست یافته بود، ولی ای بسا در میان بس بسیاران، شریعتی و گفتمان او هنوز منحصر بفرد و یگانه است. یادش گرامی...

✍ دکتر #محمدحسن_علایی

✅ @Shariati_Group

🔻از نگارنده این مطلب:
🎙 واکاوی امکانات تفکر شریعتی در مواجهه با نیهیلیسم! (سمینار ملی "شریعتی و راه آینده")
.https://t.me/sociologicalperspectives/1996

#برگه_شوندان


✔️آیا شریعتی عبور از نیهیلیسم را ساده دید؟!


دکتر بیژن عبدالکریمی طی مصاحبه خویش با خبرنگار خبرگزاری ایکنا در اصفهان، به مناسبت ۲۹ خرداد، چهل‌و‌سومین سالروز درگذشت دکتر علی شریعتی، در بخشی از پاسخ به سوال پرسشگر مبنی بر انتقاد بنیادینی که به شریعتی وارد است چنین اظهار می دارد:
"اگر بخواهم به شریعتی انتقاد کنم، باید بگویم که در شریعتی سبقه ها و صبغه‌های تئولوژیک می‌توان یافت. اگر چه ما با شریعتی گام‌های بزرگی برای گذر از تئولوژی برداشته‌ایم، اما هنوز می‌توان رنگ و بوهایی از اندیشه‌های تئولوژیک را در اندیشه شریعتی پیدا کرد. انتقاد دوم من به شریعتی این است که او عبور از نیهیلیسم را خیلی ساده دید، و امکان نیل به یک نظام اندیشگی بر اساس امر دینی را در جهانی که نیهیلیسم در آن خانه کرده و به دنبال آن تمام ارزش‌ها و مبانی متافیزیکی متزلزل شده است، خیلی ساده و سهل انگارانه دید. یعنی شریعتی صعوبت گسست از نیهیلیسم را آن چنان که امروز ما با گوشت و پوست و استخوان خود لمس می‌کنیم، لمس نکرده بود. البته شریعتی در مقایسه با خیلی‌ از روشنفکران و سنت‌گرایان هم عصر خود، نیهیلیسم را به خوبی درک کرد. اما صعوبت گسست از نیهیلیسم را آن چنان که شایسته و بایسته است، درک نکرد".

نیست انگاری (نیهیلیسم)، از نظر نیچه، به تمامی بر تاریخ متافیزیک غربی، سایه افکنده است، "خدا مرده است"ِ نیچه، در واقع، انتهای همان راهیست که تفکر متافیزیکی غرب پیموده است، حتی مسامحتاً می توان گفت که در منظومه ی اندیشه ی نیچه، تاریخ مسیحیت را نیز نمی توان چیزی مستقل از تاریخ متافیزیک غرب تلقی کرد.
در لسان هایدگر نیز کل تاریخ غرب، تاریخ بسط سوبژکتیویسم تلقی می گردد.
غلبه ی نوع خاصی از تفکر (تفکر فلسفی) با تباری یونانی، بر سایر انحای دیگر تفکر که علی الاصول در دل سایر سنن تاریخی از امکان بسط برخوردار بوده اند در جهان علمی-تکنولوژیک جدید تحت هژمونی متافیزیک غربی، به محاق رفته است.
آنجایی هم که با نادین زهدمآبانه مواجه هستیم، در واقع تحت آموزه های آن جهانی، قرار است اصل "زندگی" از کف رود، و نیست انگاری حکم براند. و دقیقاً همین جا هست که فیلسوف-هنرمند دست به کار می شود تا زندگی را از چنگال نیست انگاری برهاند.
هایدگر تجربه ی مقابل سوبژکتیویسم را در هنر و دین، جستجو می کند اما از آنجا که دین را هم تحت سایه ی نظام های تئولوژیک از کف رفته می یابد، تنها چشم به هنر دارد تا امکان تجربه ایی غیرسوبژکتیویستی و غیرنیهیلیستی از جهان و تفسیر معنوی از آن را مورد پرسش قرار دهد.
حال اگر بخواهیم به پرسش نخستین عنوان این نوشتار بازگردیم می بایست مراد خود از پرسش فوق را با وجه نظر به مطالب مذکور از نو باز گوییم.
آیا شریعتی عبور از نیهیلیسم را ساده دید؟
آیا شریعتی هم به ورطه ی شبه تفکر تئولوژیک فرو غلتید؟
آیا ما را به وعده های آن جهانی فریفت؟
آیا چهره ی زاهدانه به خود گرفت و نادین زهدمابانه را به خورد ملت داد؟
آیا تلاش های هنرورزانه وی و دست یابی وی به بیانی استعاری را می توان نادیده گرفت؟
آیا با ما از امکان تجربه ی غیرسوبژکتیویستی هیچ نگفت؟
آیا به انحای دیگر تفکر نیاندیشید و تفسیر معنوی از جهان را علی الاصول منکر شد؟

شریعتی ما را به بازخوانی انتقادی متون سنت تاریخی خویش فرا خواند، از آسیب های سنت احیا ناشده با ما سخن گفت، تلاش کرد دین را از دست متولیان رسمی آن نجات دهد، زیست جهان جدید را به رسمیت شناخت، و علی رغم نیست انگاران، به زندگی آری گفت...


#محمدحسن_علایی


@sociologicalperspectives
https://t.me/shavandanpage

‍ 🔊 فایل صوتی

رضا داوری اردکانی

دباره علی شریعتی


.
🆔 @sokhanranihaa
🆑کانال سخنرانی ها
🌹

محفل تخصصی ادبیات و هنر پرنیان در راستای سلسله نشست‌های علوم اجتماعی برگزار می‌کند:

⬅️ ویژه برنامه گرامی‌داشت چهل و پنجمین سالکوچ دکتر #علی_شریعتی

⬅️ موضوع نشست:
میراث و میراث‌داران شریعتی

⬅️ با حضور: دکتر #بیژن_عبدالکریمی
دانشیار گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

⬅️ زمان: سه شنبه ۳۱ خرداد ماه ۱۴۰۱
ساعت ۲۱ الی ۲۳

✓ برنامه بصورت سخنرانی و پرسش و پاسخ می باشد.
✓طرح سوالات در حین برنامه از طریق ارسال به آیدی مدیر نشست امکان پذیر خواهد بود.
✓ نشست مذکور در گروهها و کانالهای دیگری از پیام سان تلگرام، از جمله کانال آقای دکتر بیژن عبدالکریمی بصورت همزمان بازنشر می‌شود.
✓ دوستان خود را با دعوت به رعایت قوانین پرنیان به این نشست دعوت کنید.

✓لینک دعوت به گروه محفل پرنیان:
https://t.me/+MMdWfbJP1REyZDk8

✓ لینک دعوت به کانال دکتر عبدالکریمی:
https://t.me/bijanabdolkarimi

شریعتی مظهر تعارضات تاریخی ماست!

دکتر محمدحسن علایی (جامعه شناس)

رفاه؛ برخورداری؛ آب و نان کافی و هوای پاک؛ شهرهای آباد و آزاد؛ خیابان های شلوغ و شاد؛ اوضاع گل و بلبل؛ قدرت ملی؛ حکومت عدل؛ جامعه مدنی؛ سرآمدی در علم و دانش و تکنولوژی؛ یک جامعه ی مدرن و اخلاق‌مدار و یک کشور مقتدر و عزتمند...همه ی اینها را شریعتی با وسط کشیدن پای دین به وسط از ما گرفت...اسم این ها را می گذارند نقد شریعتی؛

هیچ تعارضی در هویت ایرانی و اسلامی و جهانی ما نبود؛ می‌دانستیم چقدر ایرانی هستیم چقدر شیعه هستیم؛ چقدر چپ هستیم چقدر مدرن هستیم؛ خدا را با خرما با هم داشتیم؛ بین عوالمات سنتی پیشامدرن خویش و بی خدایی جهان جدید مغاکی صعب العبور در میان نبود؛ مثل اروپا بعد مسیح؛ کانت هگل و کی یرکگور و هایدگر و ..‌داشتیم و مجبور نبودیم یک دفعه بیافتیم به دامن جهان تعلیق ارزش ها و باورها و ...

گذشته ها گذشته! حالا پس از چهل و اندی سال که از شریعتی می گذرد؛ اندیشمندانی داریم که قابل قیاس با او نیستند غول هایی داریم که به راه دشوار ما چراغ می گیرند؛ قرار نیست که برگردیم به عقب، استحمار و استضعاف و ارتجاع رخت بربسته است؛ می دانیم به کجا می خواهیم برویم؛ زبان هم را می فهمیم؛ درد مشترک داریم و درمان را مشترکا با هم تدبیر کرده ایم؛ ...کاش همه چیز به همین سهولت قابل طرح بود اما نیست.

شریعتی کتاب حل المسائل نیست؛ شریعتی مظهر المسائل ماست؛ این ماییم که انبوهی از مسائلیم از ایرانیت و اسلامیت و مدرنیت و مدنیت و ...ما تعارضات و تضادهای فرهنگی و تاریخی داشته و داریم؛ ما در بحران های جهانی هم شریکیم؛ روندهای جهانی بر بحران های ما دامن هم می زند؛ این دفعه غش کنیم به ایرانیت و پشت کنیم به اسلامیت ایران بهشت می شود؛ یا اگر روسری از سر برداریم سر از پاریس در می آوریم؛
...
نه! گاه متفکر مظهر همه تعارضات تاریخی یک فرهنگ و جامعه می باشد و شریعتی چنین بود...
هر بار به مناسبت های مختلف سیلی از انتقادات به سمت شریعتی سرازیر می شود دریغ از یک سوزن به خودمان در برابر یک جوالدوز به دیگری؛ هر چقدر هم پشت این فرافکنی ها پنهان شویم باز هم ناگزیریم از خودآگاهی به وضعیت وجودی و تاریخی خویش؛ و من در مقام یک دانش آموخته ی جامعه شناسی؛ در مجموعه ی آثار شریعتی امکانات کثیری برای نیل به این خودآگاهی می یابم علی رغم انتقاداتی که به وی وارد است و با وجود تفاوت های که در دوران ما با زمینه و زمانه ی وی بوجود آمده است.‌

از نوشتن‌، بیش از یک هدف نداشتم و آن این بود که حقّ انسانیّت خود را ادا کنم، بگویم آنچه را که بنا به وظیفه‌ی انسانی و ایرانی باید گفت؛
کار دیگری از دستم بر نمی‌آمد، من در هیچ زمینه تخصّص نداشته‌ام، عمر را کوتاه‌تر از آن می‌دانستم که خود را در دایره‌ی تنگِ یک تخصّص محدود سازم. از کشوری بودم که در تکاپو و انتظار به سر می‌برد و می‌خواستم که ناظر و نگران او باشم.
..................................
❇️پ‌ن: تصویر مربوط به کتابهای استاد تا سال ۱۳۹۰ می‌باشد.
..................................

#هشدار_روزگار

💎کانال دکتر محمّد‌علی اسلامی‌ نُدوشن
🆔 @sarv_e_sokhangoo

تقلیل شریعتی به "کویریات" قابل دفاع نیست!

دکتر محمدحسن علایی (جامعه شناس)

دکتر سروش دباغ در نوشته ی خویش به مناسبت سالروز درگذشت شریعتی؛ ضمن ذکر برخی خاطرات و تعارفات، شریعتی را به کویریات تقلیل داده است. دکتر دباغ می نویسد: "به نزد من بخش زیادی از اجتماعیات و اسلامیات او امروز دیگر به کار نمی آید و گرهی از کار ما نمی گشاید، که ناموجه است کویریات ماندگارترین بخش آثار اوست".
به نظر می رسد بعضی از اصحاب اندیشه در دامن زدن به برخی مشهورات در خصوص شریعتی کوتاه نمی آیند؛ من خود در سخنرانی خویش در ۱۶ آذر ۱۳۹۹ در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به اهمیت زبان و بوطیقای خاص شریعتی در کویریات و امکانات نهفته در آن در مواجهه با نیهیلیسم دوران جدید اشاره کرده ام. اما معتقد هم نیستم که از اسلامیات و اجتماعیات وی باید گذشت گر چه بی تردید باید آن ها را به بوته ی نقد کشید. تلاش های مشابهی در بین سایر پژوهندگان نیز می توان سراغ گرفت که به تقلیل شریعتی به کویریات مبادرت ورزیده اند.
به نظر می رسد سروش پسر چندان که پدر بزرگوار ایشان؛ به موازات ناکامی در پروژه ی حکمی و اجتماعی خویش به سمت ذوق ورزی در هوای شاعران کشیده شده اند حالا اگر پدر مولانا را برکشیده است وی به سپهری دلمشغول است. و شاید از همین جهت کویریات را ترجيح داده است. البته با دکتر دباغ همداستان هستم که کویریات به جهت سبک خاص نوشتاری آن در طول زمان ماندگارتر است. از طرفی باید پذیرفت چنین امکانی در نگارش که وجه اگزیستانسیل عمیقی دارد به میزان زیادی از عهده ی سروش بزرگ هم بیرون بوده است حتی در قمار عاشقانه که اساسا می توانست محمل خوبی برای این گونه طبع آزمایی ها باشد.
باری ارزیابی های شتابزده در خصوص شریعتی در غیاب مطالعات آکادمیک همچنان تداوم دارد. شریعتی در اسلامیات و اجتماعیات ما را به بازخوانی انتقادی متون سنت تاریخی خویش فرا می‌خواند و ما را به آسیب‌های سنت احیا نشده تذکار می‌دهد. او زیست‌جهان جدید را به رسمیت می‌شناسد و به زندگی آری می‌گوید. با این همه، جست‌وجوی امکانات نو در تفکر شریعتی می‌تواند و باید برای یک ارزیاب منتقد و مطالبه‌گر همچنان به عنوان پروژه‌ای ناتمام تلقی شود. شریعتی ما را به خویشتن انسانی خویش فرا می‌خواند و ما را به ضرورت نیل به خودآگاهی تاریخی، اجتماعی، وجودی از وضعیت خویش دعوت می‌کند. این دعوت علی‌الاصول نمی‌تواند تهی از عناصر تاریخی و فرهنگی ما باشد. غنای این دعوت باید بر فرازهای درخشانی که وی از حکمت و هنر مردمان این سرزمین در آثار خویش گنجانده است، مورد واکاوی قرار گیرد. اینکه چه میزان از تجارب بشری و از فلسفه و از دین در آثار خویش بهره‌برداری کرده است هم باید محل امعان نظر واقع شود. همچنین برای داوری در خصوص توفیق وی التفات به زبان شریعتی و جغرافیای حرف وی ضرورت می‌یابد.
مواجهه با میراث شریعتی در گفتمان ایدئولوژیک سیاسی و تئولوژیک ممکن نیست، بلکه در گفتمانی فلسفی و آنتولوژیک است که می‌توانیم آن را مورد فهم و تفسیر قرار دهیم. چراکه شریعتی از معدود متفکرانی است که در تاریخ معاصر ما ضمن اینکه گامی در جهت تخریب تئولوژی برمی‌دارد، ای بسا آثارش همچنان بتواند ظرفیت تازه ای در مواجهه با جهان جدید در اختیار خوانندگان قرار دهد.

به مناسبت چهل و پنجمین سالگرد دکتر علی شریعتی


گفتگوی سیدجواد میری با خبرگزاری "تسنیم"


۲۹ خرداد ۱۴۰۰



@seyedjavadmiri

📌 شریعتی مظهر تعارضات تاریخی ماست!

🔅رفاه؛ برخورداری؛ آب و نان کافی و هوای پاک؛ شهرهای آباد و آزاد؛ خیابان‌های شلوغ و شاد؛ اوضاع گل و بلبل؛ قدرت ملی؛ حکومت عدل؛ جامعه مدنی؛ سرآمدی در علم و دانش و تکنولوژی؛ یک جامعه‌ی مدرن و اخلاق‌مدار و یک کشور مقتدر و عزتمند... همه‌ی اینها را #شریعتی با وسط کشیدن پای #دین به وسط، از ما گرفت..!
اسم این‌ها را می‌گذارند #نقد شریعتی؛

🔅هیچ تعارضی در #هویت ایرانی و اسلامی و جهانی ما نبود؛ می‌دانستیم چقدر ایرانی هستیم، چقدر #شیعه هستیم؛ چقدر چپ هستیم، چقدر #مدرن هستیم؛
#خدا را با خرما با هم داشتیم؛ بین عوالمات سنتیِ پیشامدرن خویش و بی‌خداییِ جهان جدید، مغاکی صعب‌العبور در میان نبود؛ مثل اروپا بعد مسیح؛ #کانت، #هگل و #کی‌یرکگور و #هایدگر و...‌داشتیم! و مجبور نبودیم یک دفعه بیافتیم به دامن جهانِ تعلیق ارزش‌ها و باورها و ...

🔅گذشته‌ها گذشته! حالا پس از چهل‌واندی سال که از شریعتی می‌گذرد، اندیشمندانی داریم که قابل قیاس با او نیستند؛ غول‌هایی داریم که به راه دشوار ما چراغ می‌گیرند! ؛ قرار نیست که برگردیم به عقب، #استحمار و #استضعاف و #ارتجاع رخت بربسته است؛ می‌دانیم به کجا می‌خواهیم برویم؛ زبان هم را می‌فهمیم؛ درد مشترک داریم و درمان را مشترکا با هم تدبیر کرده‌ایم؛
...کاش همه چیز به همین سهولت قابل طرح بود، اما نیست!

🔅شریعتی کتاب حل‌المسائل نیست؛ شریعتی مظهرالمسائل ماست؛ این ماییم که انبوهی از مسائل هستیم. از ایرانیت و اسلامیت و مدرنیت و مدنیت و... ما تعارضات و تضادهای فرهنگی و تاریخی داشته و داریم؛ ما در بحران‌های جهانی هم شریکیم؛ روندهای جهانی هم بر بحران‌های ما دامن می‌زند؛ این دفعه غش کنیم به ایرانیت و پشت کنیم به اسلامیت! #ایران #بهشت می‌شود؛ یا اگر روسری از سر برداریم سر از #پاریس در می‌آوریم؛

🔅نـه! گاه متفکر، مظهر همه‌ی تعارضات تاریخیِ یک #فرهنگ و جامعه می‌باشد و شریعتی چنین بود...
هر بار به مناسبت‌های مختلف سیلی از انتقادات به سمت شریعتی سرازیر می‌شود. دریغ از یک سوزن به خودمان در برابر یک جوالدوز به دیگری...
هر چقدر هم پشت این فرافکنی‌ها پنهان شویم باز هم ناگزیریم از #خودآگاهی به وضعیت وجودی و تاریخیِ خویش؛ و من در مقام یک دانش آموخته‌ی #جامعه_شناسی در مجموعه‌ی آثار شریعتی، امکانات کثیری برای نیل به این خودآگاهی می‌یابم، علی‌رغم انتقاداتی که به وی وارد است و با وجود تفاوت‌هایی که در دوران ما با زمینه و زمانه‌ی وی بوجود آمده است.‌

✍ دکتر #محمدحسن_علایی

✅ @Shariati_Group

مجله جامعه پژوهی فرهنگی!

https://socialstudy.ihcs.ac.ir/?_action=article&keywords=%D8%B9%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C