‍ 🌍#جام_گيتى_نما

♦️انتسابِ جامِ جهانبين به كيخسروِ كياني موضوعي اصيل و كهن در روايتهاي حماسي ـ اساطيريِ ايران است. البته غير از شاهنامه شواهد ديگري نيز قدمت و اصالت »جام كيخسرو« را تأييد ميكند؛ ازجمله عنصري، ظاهرا شاعرِ همروزگارِ فردوسي، در بيتي به اين جام اشاره كرده است كه نشان ميدهد در آن زمان اين جام در حـد كـاربرد در قصـايد مـدحى شناخته شده بوده است:
🔺🔻🔺
بدين گنبد او همچـو جـام كيخسـرو در او دوازده و هفت را مسير و مـدار
عنصرى

🔸در اسرارالتوحيد (574 ق ) ضمنِ روايتي درباره ابوالحسن خرقاني و بوسعيد آمده است: »شيخ بلحسن نعره اي بزد و گفت مصـراع:

🔺خسـرو همـه حـال خـويش ديـدي در جـام«
(محمدبنمنور، 1386: ج 1، 143).
اگر اين مصراع واقعاً بر زبانِ خرقاني جاري شده باشد و از خود محمدبن منور نباشد، با درنظرداشتنِ تاريخِ زندگيِ خرقاني (352- 425 ق)آن را نيزبايد از گواهي هايِ كهنِ ذكرِ » #جام_جهاننماي_كيخسرو« در ادب فارسي دانست.
🔹در دارابنامه طرسوسي نيز »كيدآور« هندي پيش از معرفيِ جـامِ مخصـوص و عجيـبِ خويش از »جام گيتينماي كيخسرو« نام ميبرد:
🔻مرا شش چيز است كه در همه ايران و روم هيچ پادشاهي را نبوده است مگر كيخسـرو را بوده است و آن جام گيتينماي بوده است كه از پاي پيل تا پاي مور در وي بديـدي كه برفتي به روي زمين، او را آن بود .

🔸قدمت و شهرت #شاهنامه، كه در آن از » #جام_كيخسرو« سخن رفتـه، باعـث شـده اسـت
🔹عده اي از محققان جامِ جهانبين را دراصل از آنِِ كيخسرو بدانند كه بعدها بـه #جمشـيد نيـز نسبت داده شده است بعضــي از پژوهشگراني كه به انتسابِ سپسينِ جام كيخسرو به جمشيد قائل اند زمانِ اين جابه جايي را از قرن ششم به بعد دانسـته انـد. مرحوم مرتضوي نيز نوشـته انـد: ظـاهراً قـديمتـرين جـايي كـه » #جـام_جـم« آمـده اسـت
طريق التحقيق سنايي است .
♦️ازسوي ديگر، به دليلِ تقدمِ زمانيِ جمشيد پيشدادي بر كيخسروِ كياني در ترتيبِ سلسله هاو شهريارانِ ايرانِ پيش از اسلام )تاريخِ ملي/ رِوايي(، عده اي از قدما جام جهاننما را دراصل متعلق به #جمشيد يا يكي ديگر از شاهانِ پيش از كيخسرو دانسته اند كه بعدها به او به ميراث رسيده است. در روايتي در منظومه بهمن نامه هنگامي كه بهمن به آرامگاه رستم ميرسـد، از
زير بالين جهان پهلوان،
🔻🔺🔻
برون كرد از او جام گيتينمـاي
كجا داشـت كيخسـرو پـاكراي
به بخشش فريدون فرخنـده پـي نمودي همه هفت كشور به كـي
)ايرانشاه بنابي الخير، 1370: 434، ابيات7392، 7393(
همانگونه كه آيدنلو پيشتر در مقالـه »جـام فريـدون« نوشـته احتمالاً مراد از »بخششِ فريدون« در بيت دومِ اين است كه #جـام_گيتـينمـا از فريـدون بـه كيخسرو رسيده است.

🔹از اين بيت عطار در الهينامه نيز:
🔺🔻🔺
نشسته بود كيخسرو چو جمشيد
نهاده جام جم در پيش خورشيد
عطار
چنين دريافت ميشود كه در نظر عطار يا پردازنده مأخذ حكايت او، »جام جهاننمـا« از آنِِِ جم بوده و بعد در اختيارِ كيخسرو قرار گرفته است.
@sobhosher

‍ 🌍#جام_گيتى_نما
♦️در دو روايت از داستان » #بيژن_منيژه به زبانِ كُـرديِ گـوراني نيـز جـام جهـاننمـا ازجمشيد به كيخسرو رسيده است و او از آن براي يافتنِ بيژن در توران زمين استفاده ميكنـد.
#سجادآيدنلو برخلاف اين هر دو نظر )
🔻انتسابِ جامِ كيخسرو به جمشيد يـا
🔺رسـيدنِ جـام از جمشيد به كيخسرو(، كه زماني نيز خود پيروِ يكي از آنها بود، حدس ميزند كه به احتمـال فراوان بايد براي

#هردو جامِ جهاننمايِ كيخسرو و جمشيد استقلال و اصالت داستاني قائل شد و اين دو جام را جدا از هم دانست.
🔸در قدمت و سنديت تعلقِ جام به كيخسرو براساسِ #شاهنامه و شواهد متونِ ديگر ترديدي نيست، اما درباره جام داشـتنِ جمشـيد، كـه بـه سـببِ نيامدن در شاهنامه مغفول واقع شده و نظريه انتسابِ جامِ #كيخسرو به او را بـه وجـود آورده است، چند گواهي و قرينه مهم هست كه حتماً بايد با دقت و تأمل به آنها توجه شود: 🔺نخست اينكه در كتابِ نوروزنامه خيام )يا منسوب به او( گزارش شده است كـه بنـابر آيينِ پادشاهان ايران از زمانِ كيخسرو تا يزدگرد، موبد موبدان در روز نوروز نزد شاه ميآمد و نيايشي ميخواند.
در متنِ اين آفرين كه در نوروزنامه آمده است تركيبِ #جـام_جمشـيد به كاررفته است: »
***
شها به جشن فريدون به ماه فروردين...
شاد باش بر تخت زرين و انوشـه خور به جام جمشيد...
خيام نيشابوري،
🔹 اتاكار كليما درباره اين سرود ستايش
نوشته است:
زبان اين شعر شبه هاي باقي نميگذارد كـه از دوران ساسـانيان اسـت. رِمپـيس بقايـاي جالب اين شعر را معني و ثابت كرد كه اين شعر ازلحاظ زبان و قواعد عروضـي داراي ريشه فارسي ميانه است )كليما.

🔸براين اساس، سابقه انتسابِ »جام« به »جمشيد«، البته بدونِ تصريح به ويژگيِ جهـاننمـاييِ آن، به روزگارِ ساسانيان و ادبيات فارسيِ ميانه ميرسد و اين شاهد بسياربسـيار مهمـي بـراي قدمت موضوعِ #جامِ_جم است.
غيراز اين نمونه كهن و مربوط به ادبيات ايرانِ پيش از اسلام، در شعرِ فارسي نيز حداقل دو گواهي مهم از سده هاي چهارم و پنجم براي »جام جم/ جمشيد« يافت ميشود كه ضمنِ تأييد دوباره اصالت اين تركيب، مثالِ نقضي نيز براي اين ديدگاه معروف است كه انتسـابِ وجام را به جمشيد از #قرن_ششم به بعد ميداند كه قبلاً به آن اشاره شد.
🔻منجيـك ترمـذي از سرايندگانِ نيمه دومِ قرن چهارم در قصيده اي تركيبِ » #ساغرِجمشيد را به كار برده كه معادلِ معناييِ #جامِ_جمشيد است؛ به ويژه كه ميدانيم هر دو جـامِ جمشـيد و كيخسـرو در عـين
ويژگي جهاننمايي، همان »ساغر« باده گسارياند:
***
من نه خاقانم كز كاسه فغفـور خـورم من كجا حوصله ساغر جمشيد كجا؟
منجيك ترمذى

ادامه دارد...
@sobhosher