التحقيق في مقتل الحسين (ع)

درباره شباهت مندرجات نامه ابن عباس به یزید با سخنان منقول از حضرت زینب کبری (س) پس از حادثه کربلاء:

از جمله مسائلی که در پژوهش های پیرامون حادثه کربلاء مغفول مانده است، بررسی روابط موجود میان خُطَب و مکتوباتی است که از آن دوران روایت شده است و بعضا شباهت های فراوانی با یکدیگر دارند که می توانند در فهم جریان حادثه و نوع ژانرهای روائی که در همان دهه های اولیه پس از این حادثه شکل گرفته است، مؤثر باشند.
در میان سخنانی که از حضرت زینب (س) در مجلس یزید در شام و همچنین، موارد دیگر نقل شده است. شباهت های بسیار جالب توجهی با نامه ابن عباس به یزید مشاهده می شود. وانگهی درباره خطبه حضرت زینب (س) در مجلس یزید، می بایست در نوشته دیگری به طور مفصل بحث کرد. اما در این نوشتار به روایت مشهور و جنجالی که تلمیذ ابن قولویه بر کامل الزیارات افزوده است می پردازیم.
این روایت با اسناد به قدامة بن زائدة (لعل الصحيح قدامة بن سعيد بن زائدة) از زائدة بن قدامة نقل شده است و البته ابومخنف نیز به همین طریق روایت هایی از حادثه کربلاء را نقل می کند (برای توضیح بیشتر بنگرید به وقعة الطفّ تحقيق الشيخ محمدهادي اليوسفي الغروي ص ٤٤).
البته همان طور که بر اهل تحقیق پوشیده نیست، ابن قولویه حاضر نشد که این روایت را در کتاب کامل الزیارات بیاورد و پس از وفاتش، شاگردش این روایت را به کتاب وی افزوده است، و البته نمی توان متن این روایت را به طور کامل به امام زین العابدین (ع) نسبت داد و مشخص است که از زیادتی ها و داستان پردازی های راویان بعدی در امان نبوده است. اما می توان هسته اولیه آن را به ویژه با شواهدی که ارائه می شود، پذیرفت. در متن این روایت، دو عبارت از حضرت زینب (س) وجود دارد که موضوع بحث این نوشته است. اول آنجا که به روایت امام زین العابدین (ع) حضرت زینب به ایشان عرض می کنند: و لقد أخذ الله ميثاق أناس من هذه الأمة لا تعرفهم فراعنة هذه الأمة و هم معروفون في أهل السموات أنهم يجمعون هذه الأعضاء المتفرقة فيوارونها و هذه الجسومَ المتضرجةَ و ينصبون لهذا الطفّ علما لقبر أبيك سيد الشهداء (ع) لا يدرس أثره و لا يعفو رسمه على كرور الليالي و الأيام... (کامل الزیارات ص ۲۶۲).
و دوم آنجا که حضرت زینب به نقل از پیامبر اکرم (ص) _ که البته تمام این حدیث از عناصر داستانی در امان نمانده _ فرود ملائکه برای تغسیل و تکفین (البته به صورت معنوی نه مادی) شهداء کربلاء را نقل می کنند، به روایت از حضرت رسول (ص) آورده اند که فرمودند _خطاب خداوند به ايشان _: ثم يبعث الله قوما من أمتك لا يعرفهم الكفار لم يشركوا في تلك الدماء بقول و لا فعل و لا نية فيوارون أجسامهم و يقيمون رسما لقبر سيد الشهداء (ع) بتلك البطحاء يكون علما لأهل الحقّ و سببا للمؤمنين إلى الفوز... (كامل الزيارات ص ٢٦٥).
در اینجا به این نکته که خداوند قومی را که در خون شهداء کربلاء با ظالمین و کافرین شرکت نداشته اند را برای دفن آنان برانگیخته است. این سخن البته با توجه به آن دوره و این مفهوم که یک أمّت در قتل حضرت امام حسین (ع) شرکت داشتند و در متون زیارتی امامیه نیز به کرات این امت مورد نفرین قرار می گیرند، اشاره دارد که جای بسط سخن از این مسأله در این مقال نیست. و البته می تواند مفهومی را نشان دهد که در نزد کسانی که به اهل بیت گرایش داشته اند، کسانیکه در دفن شهداء کربلاء شرکت کرده اند، انسانهای خاص و برگزیده ای بوده اند که نیاز هست این مساله در تاریخ بیشتر واکاوی شود.
اما جالب توجه این است که این سخن در نامه ابن عباس به یزید نیز هست. وی در نامه ای که در ماه های پس از حادثه عاشوراء به یزید نوشته است، او را به خاطر جسارت هایش نسبت به امام حسین (ع) و خاندان آن حضرت به شدت توبیخ کرده است، و البته از جمله عبارات وی خطاب به یزید چنین روایت شده است: حتی أتاح الله لهم قوما لم يشركوك في دمائهم فكفنوهم و أجنوهم (أنساب الأشراف ج٥ ص ٣٠٦، تاريخ اليعقوبي ج٢ ص ٣٤٨، المعرفة و التاريخ ج١ ص ۵۳۲، أخبار الدولة العباسية ج١ ص ٨٦).
این مورد را باید به شباهت های این نامه با خطبه حضرت زینب در مجلس یزید افزود که ان شاء الله بعدا به آن پرداخته خواهد شد. اما در اینجا می توان برای روشن شدن علت این شباهتها، به روایت کردن ابن عباس از زینب کبری (س) که در منابع به آن اشاره شده یاد کرد (مقاتل الطالبیین ص ۹۵: ابن عباس... قال: حدثتنا عقیلتنا زینب... الخ).
اما اینکه چرا امام زین العابدین (ع) این مساله را از حضرت زینب روایت کرده اند را می توان با توجه به اقتضاء آن زمانه و تستر بر آن حضرت که حکیمه خاتون دختر امام جواد (ع) به آن اشاره کرده است، موجه دانست، وی چنین گفته است: و کان ما یخرج عن علي بن الحسین (ع) من علم ینسب إلى زينب بنت علي تسترا على علي بن الحسين (ع) (كمال الدين ج٢ ص٥٠١).

723 viewsedited 19:40