Доказная медыцына ці як навучыцца правяраць выпісаныя лекі, ч. 1

#science #health #everyday

У руках медыкаў я адчуваю сябе даволі бездапаможна: асіметрыя паміж жаданнем быць здаровым і здольнасцю кантраляваць сітуацыю стварае добрую глебу для трывожнасці. Мне проста гэта не падабаецца. Як не падабаецца лятаць (я ведаю, што яно працуе, але не ведаю як) ці чытаць “палітычных экспертаў” (я ведаю, што гэта істотна і ведаю, што яно не працуе).

Таксама я ведаю, што такія асіметрыі непазбежныя. Істотнасць сферы патрабуе глыбокай спецыялізацыі, ствараючы разрыў у ведах паміж спецыялістам і мной, вымушае мяне рабіць некамфортны выбар - чапляцца за рэшткі кантролю ці даверыць сябе інстытуту медыцыны.

Але медыцына бывае розная. Як і любы інстытут, яна можа мець лакальную спецыфіку і абсалютна дакладна мае чалавечую: у сацыя-эканамічна-навуковых цэнтрах лечаць лепш, чым на перэферыях, а людзьмі пануе сквапнасць.

У 2005 годзе John P. A. Ioannidis апублікаваў артыкул пад назвай Why Most Published Research Findings Are False. Аргумент аўтара заключны ў тым, што фінансавыя, кар’ерныя і іншыя інтарэсы не павінны перасякацца з акадэмічнымі. Але яны перасякаюцца і ў вялікай ступені. Часта фінансаванне і кар’ерны рост навукоўцаў залежыць ад колькасці публікацый. Таксама часта навуковыя часопісы аддаюць перавагу даследванням, у якіх сцвярджаецца даказанасць модных, нечаканых, захапляючых ці хайповых гіпотэз. Гэта вымушае навукоўцаў імкнуцца да eye-catching findings, што з’яўляецца эквівалентам навуковага выкавырвання разынак з булкі. Жаданне фармакалагічных кампаній, каб іх лекі выглядалі лепш, увогуле не патрабуе асаблівага абмеркавання.

Наколькі моцна гэтыя развагі стасуюцца з рэальнасцю можна зразумець на наступным прыкладзе. 41% з найлепшых (прэстыжныя часопісы, шырока цытаваныя) медыцынскіх даследванняў за апошнія 13 год былі “з дастатковасцю” абвергнутыя, калі каманда аўтара паспрабавала іх рэплікаваць. Сярод даследванняў: “вітамін Е зніжае рызыку сардэчных захворванняў”, “штодзённы прыём аспірыну зніжае рызыку сардэчнага прыступу і інстульту” і г.д.

Дадзены феномен цяпер вядомы пад назвай p-hacking ці, больш агульна, replication crisis і пра гэта не размаўляе толькі лянівы. Вячэрняе шоў Last Week Tonight нават прысвяціла гэтаму спецыяльны эпізод. Калі нешта з’яўляецца настолькі папулярным топікам у навуковых колах, што трапляе ў вячэрнія шоў - самы час звярнуць на гэта ўвагу.

Іронія сітуацыі заключана ў тым, што людзі, блізкія да навукі, не проста даўно пра гэта ведаюць, а здольныя даволі лёгка адгадваць, рэплікуецца тое ці іншае даследванне прачытаўшы толькі агульнае апісанне. У мяне, напрыклад, атрымалася набіць 24 з 30 у гэтым квізе. Ён тычыцца псіхалогіі, але няма падставаў лічыць, што ў іншых дысцыплінах сітуацыя не будзе аналагічнай.

Цяпер пра беларускую спецыфіку. Мне падаецца рацыянальным праводзіць мост паміж replication crisis і выпісанымі лекамі наступным чынам. Па-першае, калі ёсць у свеце, тады ёсць і ў Беларусі. Па-другое, няма падставы лічыць, што лічбы для Беларусі будуць лепш. Па-трэцяе, паміж тэрапеўтамі ў паліклініцы і рынкам навуковых публікацый таксама існуе пэўны разрыў ведаў (маё падазрэнне ў тым, што заўважны). Па-чацвёртае, я паняцця не маю, як у Беларусі працуе фармакалагічны рынак.

Усё гэта вымусіла мяне выпрацаваць шэраг правіл, з дапамогай якіх я арыентуюся ў незнаёмай і істотнай сферы беларускай медыцыны: якасць існуючай доказнай базы, моцнасць патэнцыйнага дызайну, праўдападобнасць эфекту, час і рэсурсы.

Доказная медыцына ці як навучыцца правяраць выпісаныя лекі, ч. 2

Першая частка - https://t.me/linearaggression/3

#science #health #everyday

Якасць існуючай доказнай базы: я карыстаюся Сochrane library і PubMed, якія служаць карыснай справе сістэматызацыі доказнай медыцыны. Пры праверцы прэпарата ці актыўнага рэчыва трэба звяртаць увагу на колькасць публікацый, іх незалежнасць (розныя людзі/лабараторыі/арганізацыі/краіны), моцнасць дызайну (пра гэта ніжэй) і ацэнку эфектыўнасці (калі ёсць на Cochrane). Шмат публікацый, розныя крыніцы, тысячы чалавек і RCT (randomized control trial) - добры аб’ём доказнай базы. Cochrane не ведае, што гэта, PubMed ведае 1.5 стромныя публікацыі на машыннай ангельскай, гугл з неабходнасцю прыводзіць на рускамоўныя сайты - дрэнны аб’ём доказнай базы.

Моцнасць дызайну даследвання: Пытанне, якое трэба сабе задаваць, гэта можна ці не правесці эксперымент. Калі можна, тады арыентуемся на RCT з вялікай колькасцю пацыентаў. Моцнасць эксперымента ў тым, што ўздеянне напрамую кантралюецца: мы самі дзелім людзей на кантрольную і эксперыментальную групы. Усё максімальна экспліцытна і транспарэнтна. Калі правесці эксперымент нельга, тады надзейней усяго ігнараваць вынікі такіх даследванняў, бо спроба размежаваць прычынна-следчы эфект і карэляцыю без кантролю за ўздзеяннем амаль не мае шанцаў на поспех. Для прыкладу, практычна немагчыма арганізаваць RCT для вывучэння доўгатэрміновых эфектаў дыеты, бо каштоўнасці гуманізм, а таксама крымінальнае заканадаўства забараняе дзяліць людзей на дзве вялікія групы, гвалтоўна карміць адных “фіялетавай садавінай”, у другой прынцыпова яе забараняць. Менавіта таму даследванні ў сферах кшталту дыеталогіі - поўнае, бязбожнае пекла, ступені бессаромнасці ў якой пазайздросцяць некаторыя фармакалагічныя кампаніі. І менавіта таму некаторыя даследчыкі выступаюць за поўнае ігнараванне неэксперыментальных даследванняў.

Праўдападобнасць эфекту: гэта пра тое, наколькі абсурдным з’яўляецца заяўлены ў даследванні эфект, спроба фільтрацыі “выкавырвання разынак з булкі” і неабмежаванага хайпу, пра якія я пісаў вышэй. Якая верагоднасць , што 10 хвілін у суткі праведзеныя з хатняй жывёлай змяншаюць верагоднасць інсульту на 30%? Вельмі нізкая, бо пры такой магнітудзе эфекту (30% - гэта вельмі шмат) ў такой простай і відавочнай працэдуры, пра гэты эфект вы б чыталі не ў навуковым часопісе, а даведаліся б ад вашай бабулі, калі б вам стукнула 27. Інакш кажучы - занадта добра, каб быць праўдай. З іншага богу, арганізаваць даследванне, каб такі эфект “знайсці” даволі проста. Калі загугліць “Bem 2011 Feeling the future”, можна пабачыць, як людзі даказваюць з дапамогай статыстыкі і эксперыментаў тэлепатычныя здольнасці. З коцікамі, відавочна, яшчэ прасцей.

Час і рэсурсы: адна справа, гэта кансультацыя бацькоў апасля чарговага наведвання профільнага спецыялісту на прадмет 10 выпісаных прэпаратаў, але зусім іншая - сур’ёзная, рэзкая хвароба, калі час на штудаванне метадалагічнай літаратуры можа проста адсутнічаць. Тут, як і агулам, кожны вырашае сам для сябе.

—————————————————————————-

Case-study на прыкладзе прэпарату thiotriazolinum:

1) Cochrane пра такую рэч не ведае, на PubMed 2 рускамоўных артыкулы з адным аўтарам і даследванне літоўцаў на машых.
2) Пра моцнасць дызайна ў публікацыях казаць складана, бо публікацый, па-сутнасці, няма.
3) Праўдападобнасць эфекту - з апісання прэпарата выцякае, што ён дапамагае у комплексным лячэнні ішэмічнай хваробы сэрца: інфаркту міякарда, стэнакардыі; сардэчных арытмій; хранічнага гепатыту фіброзу печані, цырозу печані. Тобок, у даволі шырокім, не заўсёды звязаным і вельмі распаўсюджаным спісе праблем.
4) З улікам таго, што прэпарат звычайна выпісваюць як “падтрымліваючы”, разабрацца з ім час ёсць

У выніку, мы маем прэпарат, які ў моц шырыні сферы выкарыстання павінен мець папулярнасць і камерцыйны поспех. Праблема ў тым, што аналагічныя поспехі з пункту гледжання доказнай медыцыны для дадзенага прэпарата адсутнічаюць.

Пра вітамін D

#vitamin_d #health #everyday

Калі зайсці на cochrane library і пашукаць інфармацыю пра вітамін D (а менавіта там трэба шукаць медыцынскую інфармацыю) , можна зразумець, што D - гэта новы вітамін C. Там пра ўплыў/лячэнне вітамінам D астмы, рассеянага склерозу, хранічных боляў і яшчэ 89 рэв'ю (сістэматызацыя клінічных доказаў), а таксама дадзеныя пра 15797 клінічных эксперыментаў з вітамінам D. Ёсць, дзе пакавырацца.

Нас цікавіць пераважна уплыў D на настрой. Прычыны даволі простыя: 1) у нас з вамі выдаўся не самы просты перыяд і да нашага настрою ёсць пытанні 2) мы жывем у лакацыі з маленькай колькасцю сонечных дзён. Маленькая колькасць сонечных дзён - мала D. Калі дэфіцыт вітаміна D спрыяе млявасці і абыякавасці да жыцця, у нас праблема.

На гэтым тыдні будзем разбірацца, якія ў нас ёсць на руках доказы і што нам рабіць (спойлер - піць вітамін D).

Калі разглядаць эпідэміялагічныя дадзеныя (проста назіраем за людзьмі, ніякіх эксперыментаў), у нас звычайная праблема карэляцыя vs прычыннасць - гэта людзі мала гуляюць па сонцы і таму сумныя, ці ў іх дэпрэсія і ім агулам цяжка выходзіць з хаты? Але пачнем менавіта з іх.

Я уцягнуў дадзеныя па суіцыдах адсюль і па сонечнай актыўнасць адсюль. Зразумела, што суіцыды - не самая аптымальная аперацыяналізацыя, калі трэба памераць эфект на настрой агулам, без экстрымаў (беларусь, дарэчы, традыцыйна ў топ-5). Ультрафіялет таксама можа быць не лепшай аперацыяналізацыяй. Але гэта было прасцей за ўсё знайсці, так што пачнем з таго, што ёсць.

Першы графік паказвае карэляцыю (па краінах) паміж суіцыдамі і сонечнай актыўнасцю. Яна не моцная, але яна ёсць. Агулам, 16% варыяцыі ва ўсіх суіцыдах на планеце можна "патлумачыць" сонечнай актыўнасцю. Менш сонца - больш суіцыдаў. Другі графік - тыя ж самыя дадзеныя, толькі для 20 найбольш і найменш суіцыдальных краін.

Код для рэплікацыі

Пра вітамін D і дэпрэсію

#vitamin_d #health #everyday

Ад панядзелка пераходзім да аўторка, а ад суіцыдаў - да дэпрэсій. Працягваем разбірацца з эпідэміялагічнымі дадзенымі (не дадзенымі эксперыментаў) пра вітамін D і настрой.

Насамрэч, добрых клінічных дадзеных мала. Гістарычна, вітамін D вывучыўся ў кантэксце лячэння рахіта ў дзяцей, астэапароза і іншых праблем такога кшталту, а ў зусім дагістарычныя часы - туберкулёза. А розныя дрэнныя настроі і дэпрэсіі - праблемы белых людзей былі не ў першым прыярытэце. Таму, напрыклад, шмат дадзеных - выключна пра людзей сталага ўзросту. Але нейкія дадзеныя ёсць, з імі і будзем працаваць.

Даследванне 1:
Швейцарыя, 380 пацыентаў, гаспіталізаваных з дэпрэсіяй (ICD-10 depressive episode). Сярод іх, толькі ў 12.6% узровенень D быў вышэй за 20.8 ng/ml. У 55.5% ён быў ніжэй за 13.87 ng/ml. Агулам, карціна даволі жудасная. Але памятаем пра тое, што карэляцыі гэта не прычыннасць - людзі, якія заграмелі ў шпіталь, маглі месяцамі не выходзіць з хаты. 46% былі гаспіталізаваныя ў зімовы перыяд, што таксама паказальна

Даследванне 2:
Нідэрланды, 1282 чалавекі ўзростам 65-95 год, 169 з дыягнаставанай умеранай (minor) дэпрэсіяй і 26 - з глыбокай (major). У людзей без дэпрэсіі сярэдні ўзровень вітаміна D быў 22 ng/ml, у людзей з любым тыпам дэпрэсіі - 19 ng/ml. Розніца ёсць, але не такая заўважная, калі глядзець на абсалютныя лічбы. Аднак трэба разумець, што сярэдні ўзровень там агулам нізкі - 21 ng/ml. Таксама мяне засмучвае той факт, што ў людзей без дыягнаставанай дэпрэсіі часцей бралі аналізы ў зімні перыяд (26.7% супраць 20.7% і 23.1%)

Даследванне 3:
ЗША, ментальна хворыя падлеткі, 104 чалавекі. Сярод іх, у 34% моцны дэфіцыт - < 20 ng/ml, у 38% проста дэфіцыт - 20-30 ng/ml. У гэтым плане ментальна хворыя амерыканскія падлеткі не моцна адрозніваюцца ад беларусаў. Пры гэтым, у дзяцей з прыступамі псіхозу ўзровень вітаміна D быў 20.4 ng/ml супраць 24.7 ng/ml у астатніх. Зноў тая ж карціна - розніца ёсць, але не драматычная.

З гэтага можна зрабіць наступную выснову. Так, эпідэміялагічныя дадзеныя за тое, што нізкі ўзровень вітаміна D асацыяваны з дэпрэсіяй і іншымі растройствамі, прысутнічаюць. Але розніца не такая заўважная, месцамі зусім дробная. Мае высновы з большага рэзаніруюць з даступнымі мета-аналізамі, напрыклад гэтым.

З такім аналізам ёсць адна даволі істотная праблема - арыентацыя на сярэднія значэнні. Наступным пастом паспрабую патлумачыць, пра што я.

Пра вітамін D, дэпрэсію і рандамізаваныя клінічныя даследванні

#vitamin_d #health #everyday

Ад карэляцый пераходзім да прычынна-следчых сувязяў і вывучаем дадзеныя эксперыментаў альбо рандамізаваных клінічных даследванняў.

Даследванне 1:

Метааналіз (групіроўка дадзеных з розных эксперыментаў). 4 эксперыменты, Індыя і Кітай, 948 удзельнікаў. Выснова: прыём вітаміна D змяншае ўзровень дэпрэсіі, памер змяншэння - сярэдні (замяралі яны гэта ў т.з. Cohen’s D. Гэта ўніверсальная метрыка, каб параўноўваць кілаграмы, сантыметры, ступені дэпрэсіі, што заўгодна. Яны знайшлі эфект у 0.58. Калі яго пераводзіць у чалавечы рост, гэта эфект у ~3 сантыметры розніцы паміж эксперыментальнай і кантрольнай групай. Калі вам падаецца, што гэта не шмат, запытайцеся, што на гэты конт думаюць хлопцы 177 см)

Даследванне 2:
Таксама метаанілз. 4923 удзельнікі. Эфект быў станоўчы, але ўжо ў два разы менш - 0.28 (у чалавечым росце гэта ~1.6 сантыметраў). Аднак, самі аўтары адзначаюць 2 нюансы. Па-першае, у гэтых клінічных даследваннях вельмі мала людзей з дэпрэсіяй, агульныя лічбы па розных шкалах дэпрэсіі нізкія. Па-другое, у некаторых з гэтых эксперыментаў дозы былі вельмі маленькія - напрыклад, 400 IU цягам 5 дзён (?????). Тым не менш, статыстычна значны эфект не знойдзены.

Даследванне 3:

(Уключана ў метааналіз 2, але распавесці ўсё роўна цікава)

Нарвегія, 334 удзельнікі, 3 групы - 40.000 IU кожны тыдзень, 20.000 IU кожны тыдзень і кантрольная група з плацэба. Працягласць - 1 год. Замяраўся т.з. total BDI scores. Шкала наступная: 0–13 - няма дэпрэсіі, 14-19 - лёгкая форма, 20-28 - сярэдняя форма, 29-63 - цяжкая форма. У тых, хто год прымаў 40.000 IU, сярэдні бал упаў з 4.5 да 3. У тых, хто прымаў 20.000 IU, бал упаў з 5 да 4. У тых, хто прымаў плацэба, бал упаў з 4 да 3.8, тобок амаль не змяніўся. Вынік - змяншэнне сімптомаў дэпрэсіі з ростам дозы вітаміна D

Высновы:
- Рандамізаваныя клінічныя даследванні - лепшая крыніца доказаў
- Іх пра вітамін D і дэпрэсію не так шмат - 11, калі я правільна падлічыў
- З ростам дазіровак расце станоўчы эфект
- Эфект альбо слабы, альбо сярэдні. Магічнай пілюляй вітамін D не з’яўляецца
- Для людзей з ужо нармальным узроўнем вітаміна D і з нізкім узроўнем дэпрэсіі заўважнага эфекту хутчэй за ўсё не будзе

Як хутка правяраць медыцынскую інфармацыю

#health #everyday #vitamin_d

Перад тым, як скончыць серыю пра вітамін D, хачу падзяліцца сайтам, якім я карыстаюся, калі мне лянота самому шукаць і аналізаваць даследванні - examine.com. Сайт створаны для акамуляцыі медыцынскай інфармацыі ў адзін фармат і не прымае данаты, спонсараў, на ім няма рэкламы і г.д.

Як карыстацца:
- Уводзім назву прэпарата/рэчыва/г.д., якое нас цікавіць
- У іх ёсць секцыі How to Take (пра дазіроўкі) і Human Effect Matrix
- У Human Effect Matrix ёсць 5 калонак:
- Level of evidence, пра тое, які аб’ём высокаякасных доказаў. Пад імі маецца на ўвазе рандаізаваныя кантрольныя даследванні. Чым больш, тым лепш
- Outcome, на што паўплывае
- Magnitude of effect, наколькі моцна паўплывае
- Consistency of Research Results, наколькі даследванні сябруюць паміж сабой (паказвалі адное і тое ж)
- Notes, падсумаванне і ўсялякая дататковая інфармацыя
- Найбольш істотным з’яўляецца камбінацыя калонак Level of Evidence і Consistency of Research Results. Калі абодва значэнні высокія, таму, што напісана, можна давяраць. Калі так шукаць лянота, проста чытаем/перакладаем калонку Notes. Там звычайна добрае падсумаванне.
- Нармальна перакладаецца гугл хромам

На прыкладзе вітаміна D:
Калі глядзець на найбольш даказаныя эфекты вітаміна D (высокія Level of Evidence і Consistency of Research Results), спіс наступны:
- Менш частыя прыступы астмы
- Зніжэнне рызыкі інфекцый дыхальных шляхоў
- Зніжэнне рызыкы пералому костак
- Зніжэнне парашчытападобных гармонаў

Вітамін D: што такое норма і колькі прымаць

#vitamin_d #health #everyday

Норма вітаміна D:

Праблема ў тым, што мы яе не ведаем. Само пытанне “які ўзровень вітаміна D нармальны” дрэннае.

Метадаў, якім чынам правесці мяжу, шмат:
- Можна набраць шмат “здаровых” людзей, памераць узровень вітаміна D, адкінуць па 2.5% найбольш экстрэмальных вынікаў з абодвух бакоў і назваць гэты дыяпазон “нормай”
- Памераць у дачыненні да канкрэтнай пераменнай. У выпадку вітаміна D звычайна мераюць % пераломаў і спрабуюць знайсці мяжу, за якой назіраецца заўважнае падзенне/рост. Альбо праз рызыку рахіта ў дзяцей.
- Дадаць рандамізацыю і выпісваць вялікай групе людзей розныя дозы вітаміна D, каб паглядзець, як працуюць менавіта інтэрвенцыі
- Перасячэнні/кабмінацыі гэтых варыянтаў, розныя іншыя метады

У выніку ў нас наступныя варыянты таго, адкуль пачынаецца дэфіцыт:
< 12.5 ng/ml
< 20 ng/ml
< 25 ng/ml
< 30 ng/ml

А гэта толькі дэфіцыт, ёсць ж яшчэ і “недахоп” і толькі пасля “норма”. Ну, вы зразумелі. У адпаведнасці, калі мяне цікавіць “норма” вітаміна D з пункту гледжання майго настрою, мяжа дэфіцыту, падлічаная на падставе якасці костак аўстралійскіх пенсіянераў - не самая рэлевантная метрыка.

Прааналізаваўшы гэтае падрабязнае рэв’ю, у тым ліку - дадзеныя пра таксічнасць вітаміна D, я прыйшоў да высновы, што аптымальны для мяне ўзровень - каля 45-50 ng/ml

Колькі прымаць:

Гэта таксама складанае пытанне. Рэжымаў і дыяпазонаў вялікае мноства. У тых клінічных даследаваннях, што я бачыў, рэжымы былі ад 200 IU штодня, да 540.000 IU разава тым, хто трапіў у рэанімацыю. Усё без пабочак.

Калі зайсці з боку таксічнасці, дадзены аналіз паказвае, што перадазіроўка вітамінам D здараецца пры 175–1161 ng/ml (медыяна 371), а кумулятыўная доза вітаміна D, якая да гэтага прывяла, складала ў сярэднім 3.600.000 IU. З улікам улікам таго, што з маім рэжымам у 5.000 штодня, мой узровень рэдка падымаецца да 50 ng/ml - мне няма чаго баяцца.

Examine.com паведамляе, што верхняя бяспечная норма вар’юецца ад 4.000 IU да 10.000 IU штодня, у залежнасці ад краіны і арганізацыі. Пры гэтым, стандартная рэкамендацыя - прымаць 400-800 IU. Але гэтая рэкамендацыя верагодна неадэкватная.

Вось гэты аналіз розных рэжымаў прыёму паказаў наступнае:
- Калі прымаць 50.000 IU раз у тыдзень чатыры тыдні, а потым столькі ж раз у месяц на працягу пяці месяцаў, да “нармальнага” узроўню дацягнулі 38% пацыентаў
- Калі прымаць 50.000 IU тры разы на тыдзень на працягу шасці тыдняў, “нармальнага” узроўню дасягнулі 82% пацыентаў

Нават мой рэжым у 5.000 - гэта толькі 35.000 IU у тыдзень. 800 IU - гэта ўсяго 5.600 IU у тыдзень. Для мяне мой рэжым у 5.000 працуе. Калі б ён не працаваў, я б разглядаў рэжым 10.000 IU пасля кансультацыі з доктарам і кантролем праз аналізы.

Высновы:
- Што такое “норма вітаміна D” не да канца зразумела, лепшы арыенцір - 40-50 ng/ml
- Прыём 1.000 - 2.000 IU наўрад ці выправіць ваш дэфіцыт
- Прыём 4.000 - 10.000 IU штодня лічыцца бяспечным, але без кансультацыі з доктарам і рэгулярных аналізаў я б 10.000 IU не прымаў

#затыдзень

Вырашыў рабіць падборкі за тыдзень, каб у сонечную нядзелю вам было, чым заняцца (але лепш выходзьце на шпацыр):

1. Вітамін D і суіцыды
2. Вітамін D і дэпрэсія
3. Вітамін D, дэпрэсія і рандамізаваныя клінічныя даследванні
4. Як хутка правяраць медыцынскую інфармацыю
5. Што такое норма і колькі прымаць

#statistics #health

Давайце патлумачу, чаму я ігнарую такія даследаванні.

Гэта карэляцыйнае даследаванне (альбо observational study). Усе чулі пра “карэляцыя - не прычынна-следчая сувязь”. Магчыма здаровыя людзі больш схільныя да шпацыраў. Магчыма дысцыплінаваныя людзі а) схільныя да шпацыраў б) у астатнім сочаць за сваім здароўем дысцыплінавана. Ну і г.д.

Окей. Але калі эксперымент мы правесці не можам (ніхто не пагодзіцца хадзіць 5 год па 10.000 крокаў, таму што яму завучкі ў халатах так сказалі), магчыма і ад такіх даследаванняў ёсць карысць?

Я не ўпэўнены. Вы напэўна чулі пра “добры” (HDL) халестэрын. З карэляцыйных даследаванняў мы ведалі, што ён бароніць сэрца. Такіх даследаванняў дзясяткі, калі не сотні. Гэта быў навуковы кансэнсус. Што здарылася пры першых рандамізаваных клінічных эксперыментах? Правільна, мы не знайшлі ніякай сувязі паміж HDL халестэрынам і здароўем сэрца. І такіх прыкладаў шмат. Калі я не магу давяраць вынікам цэлай батарэі карэляцыйных даследаванняў, як я магу давяраць вынікам аднаго? У мяне на гэты конт ёсць больш тэарэтычны артыкул.

Я не хачу сказаць, што фізічная актыўнасць не спрыяе вашаму здароўю. Канешне спрыяе. Мне проста для гэтай высновы не патрэбнае такое даследаванне. У мяне для гэтага ёсць вынікі тысяч эксперыментаў і мудрасць пакаленняў, таксама вядомая як "шо ты ў хаце ўсё сядзіш схадзі на вуліцу пабегай"