🔴 درباره "زبان ملی مادری" و "زبان قومی مادری"
✍ علیرضا حسن زاده :
عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی میراث فرهنگی
🔸در حوزه میراث فرهنگی، علوم میراثی و هویتی چون زبان‌شناسی، مردم‌شناسی و باستان‌شناسی باید آگاهی عمومی را افزایش داد. بارها پیام‌هایی از همشهری‌های گیلانیِ خود داشته‌ام که ادعا می‌کردند گیلک‌ها تا قبل از آموزش و پرورش مدرن (قبل از مشروطه) توانایی حرف زدن به فارسی را نداشته‌اند. این ادعا با یافته‌های میدانی مردم‌شناسی کاملاً رد می‌شود. من در سال ۱۳۷۰ تعداد ۴۰ روستای گیلان را زیر پا گذاشتم تا راویان و سرخوانان محلی، قصه‌ها و ترانه‌های دوزبانه فارسی و گیلکی را برایم بخوانند. آن‌ها زبان گیلکی را به‌شکلی ایده‌آل بلد بودند و فارسی را هم به‌خوبی حرف می‌زدند. اگر کسی با نوروزخوانی و اشعار نمایش عروس گل آشنا باشد، می‌داند که بخش عمده‌ای از این سنت‌ها در گیلان، گیلکیِ فارسی بوده و این در دیگر مناطق هم صادق است. در غیاب علوم میراثی در حوزه عمومی، گفتمان‌های سطحی می‌تواند نگاهی سطحی را به‌وجود بیاورد.
🔸فارسی زبانی میان‌قومی‌ست، نه تک‌قومی. زبانی چندصدایی‌ست و نه تک‌صدایی. فارسی یکی از چندصدایی‌ترین زبان‌های دنیاست، به‌دلیل انعکاس و تجمیع زیست‌جهان و زیست‌آیین همه اقوام و ملل منطقه، ادبیات عرفانی، این‌که ایران پل شرق و غرب بوده و این‌که با مناطقی که بستر تنوع فرهنگی یا همان کثرت در وحدت بوده، مثل خراسان و قونیه پیوند داشته‌است. وقتی نظریه کمربند زبان فارسی از هند تا آسیای مرکزی و آسیای صغیر مطرح شد، گروهی از روشنفکران قومی به آن اعتراض کردند اما نظریه میان‌قومی و میان‌فرهنگی بودنِ زبان فارسی نظریه یادشده را به‌شکل علمی تبیین، تعریف و اصلاح کرد. این‌که زبان فارسی الهام‌بخش گوته در گفت‌وگوی شرق و غرب می‌شود، همین ویژگی مهم را نشان می‌دهد.
🔸در ایران سیستم غالب ازدواج برون‌گروهی‌ست و مثلاً ترک‌ها، کردها، گیلک‌ها، لرها و غیره با هم ازدواج می‌کنند و خانواده‌های چندزبانه بسیارند. بخش عمده ایرانیان دست‌کم دو زبان و حتی تا چهار یا پنج زبان را می‌توانند صحبت کنند. در جوامع چندزبانه، یک زبان ملی مادری و میانجی یا Lingua franca و یک زبان قومیِ مادری داریم. اما این با زبانی مثل انگلیسی یا فرانسوی به‌عنوان زبان میانجی متفاوت است. چون فارسی ریشه‌ای تاریخی و بسیار کهن دارد و بُعد تمدنی، فرهنگی و میراثی آن در طی تاریخ قوی بوده فقط زبانی میانجی نیست، بلکه میراثی مشترک است. بنابراین تلاش در ایجاد تقابل و دوقطبی میان فارسی و زبان‌های دیگر اقوام ایرانی با واقعیت تاریخی و فرهنگی همزیستی این زبان‌ها در تضاد آشکار است. عیب دانستن لهجه مسئله تاریخی ما نیست، مسئله متأخر سیستم بوروکراتیک در زمان شکل‌گیری مدرنیزاسیون و مثلاً ظهور فیلمفارسی است.
🔸بین زبان‌های ایرانی با فارسی رابطه‌ای گفت‌وگویی وجود داشته‌است. «مختوم‌قلی فراغی» که به او لقب فردوسی ادبیات ترکمنی داده‌اند، تحت تأثیر ادبیات فارسی قرار دارد و حافظ و خیام را می‌ستاید. این در مورد «شرفشاه گیلانی»، «امیر پازواری مازندرانی» و «مولوی کُرد» هم صدق می‌کند. مختوم‌قلی از نظامی تأثیر می‌گیرد و این رابطه میان‌متنی زبان فارسی و ترکمنی را نشان می‌دهد. اصولاً کارکرد اصلی زبان ایجاد ارتباط است و زبان فارسی در طی قرون طولانی فضای مفاهمه را میان اقوام ایرانی به‌وجود آورده، همواره در برابر خشونت قرار داشته و پیام‌آور صلح بوده‌است. ما بدون زبان فارسی بخش مهمی از این مفاهمه را از دست می‌دهیم.
🔸ما ارزش‌های چندزبانگی را توضیح نداده‌ایم. مهم‌ترین کار برای حفظ زبان‌های قومی، محلی و بومی افزایش سرمایه نمادین آن‌ها و نشان دادن همزیستی زبان‌های قومی ما با زبان فارسی‌ست. یکی از این راه‌ها ایجاد جایزه‌های معتبر ادبی برای زبان‌های ایرانی‌ست.لازم است در تقویم‌مان برای شاعران ایرانی چون شهریار، مختوم‌قلی، امیر پازواری، شرفشاه وغیره که نمادوحدت اقوام‌اند روز بزرگداشتی درسطح ملی تعیین شود. جایزه مهرگان ادب به رمان‌ها وداستان‌هایی که به زبان اقوام ایرانی نوشته می‌شود، اختصاص می‌یابد.جوایز آل‌احمد،واو،احمد محمود، گلشیری و غیره هم می‌توانند این کاررا انجام دهند. یونسکو باید زبان‌های اقوام ایرانی را در لیست میراث مکتوب ثبت کند.صدها عنصر میراث ناملموس که عناصری به زبان‌های کردی، گیلکی، ترکی، بلوچی،ترکمنی، عربی وغیره‌اند به‌عنوان گنجینه میراث ناملموس کشور مابدون هیچ‌گونه تبعیضی از سوی مدیریت ثبت معاونت میراث فرهنگی ثبت شده‌است.این اقدام ارزشمندی‌ست.جایزه شهریارمی‌تواند برای شعر اقوام ایرانی اختصاص یابد و جایزه نظامی گنجوی برای ادبیات ایران از فارسی تاسایر زبان‌های اقوام ایرانی که الهام‌بخش صلح و وحدت باشد.
🔗 متن کامل
⬅️ بخش ۱ ⬅️ بخش ۲ ⬅️ بخش ۳
[#زبان_ملی_مادری]👏👏👏
پایگاه ایران دوستان مازندران
@jolgeshomali
✍ علیرضا حسن زاده :
عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی میراث فرهنگی
🔸در حوزه میراث فرهنگی، علوم میراثی و هویتی چون زبان‌شناسی، مردم‌شناسی و باستان‌شناسی باید آگاهی عمومی را افزایش داد. بارها پیام‌هایی از همشهری‌های گیلانیِ خود داشته‌ام که ادعا می‌کردند گیلک‌ها تا قبل از آموزش و پرورش مدرن (قبل از مشروطه) توانایی حرف زدن به فارسی را نداشته‌اند. این ادعا با یافته‌های میدانی مردم‌شناسی کاملاً رد می‌شود. من در سال ۱۳۷۰ تعداد ۴۰ روستای گیلان را زیر پا گذاشتم تا راویان و سرخوانان محلی، قصه‌ها و ترانه‌های دوزبانه فارسی و گیلکی را برایم بخوانند. آن‌ها زبان گیلکی را به‌شکلی ایده‌آل بلد بودند و فارسی را هم به‌خوبی حرف می‌زدند. اگر کسی با نوروزخوانی و اشعار نمایش عروس گل آشنا باشد، می‌داند که بخش عمده‌ای از این سنت‌ها در گیلان، گیلکیِ فارسی بوده و این در دیگر مناطق هم صادق است. در غیاب علوم میراثی در حوزه عمومی، گفتمان‌های سطحی می‌تواند نگاهی سطحی را به‌وجود بیاورد.
🔸فارسی زبانی میان‌قومی‌ست، نه تک‌قومی. زبانی چندصدایی‌ست و نه تک‌صدایی. فارسی یکی از چندصدایی‌ترین زبان‌های دنیاست، به‌دلیل انعکاس و تجمیع زیست‌جهان و زیست‌آیین همه اقوام و ملل منطقه، ادبیات عرفانی، این‌که ایران پل شرق و غرب بوده و این‌که با مناطقی که بستر تنوع فرهنگی یا همان کثرت در وحدت بوده، مثل خراسان و قونیه پیوند داشته‌است. وقتی نظریه کمربند زبان فارسی از هند تا آسیای مرکزی و آسیای صغیر مطرح شد، گروهی از روشنفکران قومی به آن اعتراض کردند اما نظریه میان‌قومی و میان‌فرهنگی بودنِ زبان فارسی نظریه یادشده را به‌شکل علمی تبیین، تعریف و اصلاح کرد. این‌که زبان فارسی الهام‌بخش گوته در گفت‌وگوی شرق و غرب می‌شود، همین ویژگی مهم را نشان می‌دهد.
🔸در ایران سیستم غالب ازدواج برون‌گروهی‌ست و مثلاً ترک‌ها، کردها، گیلک‌ها، لرها و غیره با هم ازدواج می‌کنند و خانواده‌های چندزبانه بسیارند. بخش عمده ایرانیان دست‌کم دو زبان و حتی تا چهار یا پنج زبان را می‌توانند صحبت کنند. در جوامع چندزبانه، یک زبان ملی مادری و میانجی یا Lingua franca و یک زبان قومیِ مادری داریم. اما این با زبانی مثل انگلیسی یا فرانسوی به‌عنوان زبان میانجی متفاوت است. چون فارسی ریشه‌ای تاریخی و بسیار کهن دارد و بُعد تمدنی، فرهنگی و میراثی آن در طی تاریخ قوی بوده فقط زبانی میانجی نیست، بلکه میراثی مشترک است. بنابراین تلاش در ایجاد تقابل و دوقطبی میان فارسی و زبان‌های دیگر اقوام ایرانی با واقعیت تاریخی و فرهنگی همزیستی این زبان‌ها در تضاد آشکار است. عیب دانستن لهجه مسئله تاریخی ما نیست، مسئله متأخر سیستم بوروکراتیک در زمان شکل‌گیری مدرنیزاسیون و مثلاً ظهور فیلمفارسی است.
🔸بین زبان‌های ایرانی با فارسی رابطه‌ای گفت‌وگویی وجود داشته‌است. «مختوم‌قلی فراغی» که به او لقب فردوسی ادبیات ترکمنی داده‌اند، تحت تأثیر ادبیات فارسی قرار دارد و حافظ و خیام را می‌ستاید. این در مورد «شرفشاه گیلانی»، «امیر پازواری مازندرانی» و «مولوی کُرد» هم صدق می‌کند. مختوم‌قلی از نظامی تأثیر می‌گیرد و این رابطه میان‌متنی زبان فارسی و ترکمنی را نشان می‌دهد. اصولاً کارکرد اصلی زبان ایجاد ارتباط است و زبان فارسی در طی قرون طولانی فضای مفاهمه را میان اقوام ایرانی به‌وجود آورده، همواره در برابر خشونت قرار داشته و پیام‌آور صلح بوده‌است. ما بدون زبان فارسی بخش مهمی از این مفاهمه را از دست می‌دهیم.
🔸ما ارزش‌های چندزبانگی را توضیح نداده‌ایم. مهم‌ترین کار برای حفظ زبان‌های قومی، محلی و بومی افزایش سرمایه نمادین آن‌ها و نشان دادن همزیستی زبان‌های قومی ما با زبان فارسی‌ست. یکی از این راه‌ها ایجاد جایزه‌های معتبر ادبی برای زبان‌های ایرانی‌ست.لازم است در تقویم‌مان برای شاعران ایرانی چون شهریار، مختوم‌قلی، امیر پازواری، شرفشاه وغیره که نمادوحدت اقوام‌اند روز بزرگداشتی درسطح ملی تعیین شود. جایزه مهرگان ادب به رمان‌ها وداستان‌هایی که به زبان اقوام ایرانی نوشته می‌شود، اختصاص می‌یابد.جوایز آل‌احمد،واو،احمد محمود، گلشیری و غیره هم می‌توانند این کاررا انجام دهند. یونسکو باید زبان‌های اقوام ایرانی را در لیست میراث مکتوب ثبت کند.صدها عنصر میراث ناملموس که عناصری به زبان‌های کردی، گیلکی، ترکی، بلوچی،ترکمنی، عربی وغیره‌اند به‌عنوان گنجینه میراث ناملموس کشور مابدون هیچ‌گونه تبعیضی از سوی مدیریت ثبت معاونت میراث فرهنگی ثبت شده‌است.این اقدام ارزشمندی‌ست.جایزه شهریارمی‌تواند برای شعر اقوام ایرانی اختصاص یابد و جایزه نظامی گنجوی برای ادبیات ایران از فارسی تاسایر زبان‌های اقوام ایرانی که الهام‌بخش صلح و وحدت باشد.
🔗 متن کامل
⬅️ بخش ۱ ⬅️ بخش ۲ ⬅️ بخش ۳
[#زبان_ملی_مادری]👏👏👏
پایگاه ایران دوستان مازندران
@jolgeshomali