🔴 کنـش مـرزی یکی از علل پایان‏‌نیافتن ایران است

🔶 گفت‌و‌گوی فرزاد نعمتی با #مقصود_فراستخواه درباره کتاب کنشگران مرزی  که به کارکرد نخبگان ایستاده در مرز دولت و جامعه می‌پردازد:

🔸اولین باری که مفهوم کنشگر مرزی را در سپهر عمومی اجتماع علمی توضیح دادم در جلسه‌ای بود که در سال 1386 درباره دکتر غلامحسین صدیقی، پدر علم جامعه‌شناسی ایران در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد و عنوانی که در آنجا استفاده کردم این بود: «غلامحسین صدیقی از آدم‌های مرزی». این مفهوم‌پردازی البته مبتنی بر مفروضاتی بود. یک فرض این بود که نظریه کلی تلفیق ساختار و عاملیت برای توضیح دقیق‌تر مسئله ایران کفایت نمی‌کند.

🔸وقتی هوشمندی در دل ساختارها نهادینه نشده، ما به اهمیت آدم‌های عاقل، هوشمند و هوش‌های فردی افراد می‌رسیم. اینکه چه ابتکاراتی داشتند و چقدر ابتکارهای آنها نیرومند بوده است. در جامعه‌ای که ساختارها توسعه یافته است چندان به آدم‌های هوشمند انرژیک شاید نیاز نداشته باشیم چون ساختار کار خود را می‌کند و آدم‌های معمولی کافی است اما تاریخ جوامعی چون ما را عاملیت انسان‌هایی با توانایی‌های هیجانی بالا و با توانایی‌های معرفتی بالا تعیین می‌کنند. البته در این زمینه نباید به اراده‌گرایی غلتید.

🔸نظریه کنشگران مرزی را تئوری جبران می‌نامم و به دلیل همین موارد است که ایران با وجود تاریخی پرحادثه، استبداد و انواع تهاجم‌ها و... به جای آنکه نباشد، هست. احتمالا این جامعه قابلیت‌هایی داشته که توانسته در دشوارترین شرایط و درحالی‌که فرهنگ آن زیر سیطره مهاجمان بوده است خود را حفظ کند. در مواجهه با سلطه خلافت، امارت‌ها و دولت‌های ایرانی نظیر سامانیان پدید می‌آید و از دل این روند کسی چون فردوسی ظهور می‌کند که با «بسی رنج بردن در این سال سی»، زبان فارسی و ایرانی را حفظ کرده است. بسیاری از ملت‌ها که از اعراب شکست خوردند، زبان‌شان عربی شد اما ایرانیان زبان خود را حفظ کردند. فردوسی مکان زبان را برای حیات جامعه ایران حفظ کرد با کنشگری مرزی.

🔸تاریخ ایران فقط تاریخ سرکوب و تاریخ حماسه نیست که یک طرف سرکوب می‌کند و یک طرف شهید می‌دهد و قهرمان حماسی دارد. ایده «تاریخ میان» این است که در میان این دو سر طیف، عاملانی در ایران بودند که نه از جنس قهرمانان اسطوره‌ای در هاله‌ای حماسی بودند و نه از نوع دیوان و ظالمان و ضد قهرمان‌ها؛ بلکه در شکاف‌های عمیق میان ملت و دولت، منطقه‌الفراغ‌هایی پیدا می‌کردند و میان لایه‌های متفاوت دولت و جامعه جاهایی برای کارکردن و ابتکارات خلاق می‌یافتند و با انواع کنش‌های خویش به زندگی ایرانی تداوم می‌بخشیدند.

🔸قرائتی فاخر از محافظه‌کاری هم هست که به‌معنای پیشنهاد راه‌های عاقلانه‌تر برای مدیریت بهره‌ور تغییرات است. کنشگری مرزی مساوی با محافظه‌کاری نیست اما برخی شباهت‌ها با آن دارد. محافظه‌کاری فاخر و معقول ملی در پی منافع فردی و طبقاتی نیست بلکه در پی تحقق منافع ملی، کار و زندگی مردم است و شهامت آن را دارد که از هیجانات پوپولیستی و موج‌سواری برکنار بماند و نگرانی‌هایی برای وضعیت عمومی جامعه دارد که از وضعیتی بد به وضعیتی بدتر دچار نشود.

🔸کنشگر مرزی، عصای موسی و ید بیضا و جعبه جادو ندارد که همه مسائل را معجزه‌آسا و میان‌بر حل بکند. در ضمن خود کنشگر مرزی در کنار ظرفیت‌هایی که دارد محدودیت‌هایی نیز دارد که من آنها را به‌تفصیل در کتاب با شواهد تاریخی آورده‌ام. برای مثال یکی از این محدودیت‌ها، چسبندگی به قدرت است. کنشگر مرزی در میان ایوان و دیوان فعالیت می‌کند و به همین دلیل گاهی وسط‌بازی مبتذلی شکل می‌گیرد و کنشگر مرزی به دلیل وسوسه منافعی که در دستگاه وجود دارد، به قدرت چسبندگی پیدا می‌کند.

🔸 بانو استرآبادی را در نظر بگیرید که در جوار حرمسرا ظهور می‌کند. برای اولین بار در تاریخ ایران «معایب‌الرجال» می‌نویسد و از آغازگران فمینیسم ایرانی و نقد پدرسالاری می‌شود. یحیی دولت‌آبادی از درون سیستم، جنبش مدرسه‌سازی راه می‌اندازد. صدیقه دولت آبادی، کنشگر مرزی است و مجله «زبان زن» راه می‌اندازد. میرزا حسن رشدیه در تردد میان ایوان جامعه و دیوان دولت و با ابتکاراتی که به خرج می‌دهد و با توجه به متغیر مداخله‌کننده هوش هیجانی و تاب‌آوری‌هایش، بارها مدرسه می‌سازد. مدارس تعطیل و تخریب می‌شود و او دوباره به کار خود ادامه می‌دهد.

🔸وقتی از آن تاریخ فقدان رها می‌شویم و به تاریخ امکان روی می‌آوریم متوجه می‌شویم جامعه در درون خود ظرفیت‌های زندگی دارد. چرا نباید به این ظرفیت‌های زندگی توجه کرد؟ چرا باید فقط آسیب‌شناختی نگاه کرد و فقط بیماری‌های جامعه را دید؟ چرا نپرسیم که چگونه این جامعه در تلاش است زندگی کند و مکانیزم‌هایی برای زیستن دارد. مهم این است که به صورت علمی توضیح دهیم که این ساخت‌وکارها چه هستند؟

متن کامل:
https://b2n.ir/f19259
از کانال روزنامه #هم‌میهن

🟢♻️🟢« زنان، کنش‌گری مرزی و ورود به کانون قدرت در ایران »


🔵 با قدردانی از نظریه‌ی کنش‌گران مرزی دکتر #مقصود_فراستخواه و برداشتم از آن به‌عنوان یک دانش‌آموخته‌ی جامعه‌شناسی؛ #کنش‌گری_زنان در گروه‌ها و طبقات گوناگون ایران طی سده‌ی اخیر به دلیل تأثیرگذاری ویژه بر شرایط سیاسی_اجتماعی این کشور و مخالفت و موافقت صاحبان قدرت در نظام‌های حکمرانی این دوره‌ را می‌توان براساس نظریه‌ی ایشان با چنین ویژگی‌هایی برشمرد. با این توضیح که نوع و گستره‌ی کنش زنان در این دوره‌، از فراز و فرود زیادی برخوردار بوده است:

۱- زنان به‌ویژه از دوران مشروطه تاکنون به تدریج و با تلاش و مرارت بسیار و البته جسارت و هزینه‌ی فراوان، موفق به ورود به مراکز قدرت و کسب پایگاه‌های حداقلی در آن در مواجهه و هم‌کنشی با سایر کانون‌های قدرت در حاکمیت و دیگر طبقات جامعه‌ی ایران؛ شده‌اند.
 
۲- خلق لحظه‌های مومنتومی تحول و دگرگونی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در ایران؛ از دیگر دستاوردهای بااهمیت زنان در تاریخ این کشور است. لحظات تحولی هم‌چون:
🔹کنش‌ زنان در ایجاد مدارس جدید و تثبیت #حق_آموزش با وجود تلاش و واکنش سلبی گروه‌هایی از جامعه به‌ویژه طبقه‌ی روحانیون و بنیادگرایان اسلامی
🔹تلاش برای گرفتن و تثبیت #حق_رای با وجود مخالفت بخشی از روحانیت
🔹رشد چشم‌گیر سوادآموزی و استمرار تحصیلات تا سطوح تکمیلی ارشد و دکتری با وجود تبعیض و نابرابری در سهمیه‌بندی رشته‌ها و کاهش پذیرش و جذب در اشتغال
🔹ورود به عرصه‌ی هنر و ادبیات و تولید آثار آوانگارد و تابوشکن
🔹اعتراض به اجباری شدن حجاب در آغاز استقرار حاکمیت جمهوری اسلامی
🔹تداوم کنش‌گری حق پوشش اختیاری در چهاردهه‌ی اخیر
🔹 کنش‌گری برای ورود به عرصه‌ی تسخیر شده‌ی مناصب سیاسی و اداری و آموزشی
🔹آشکار نمودن مبارزه‌ی مدنی در حوزه‌ی خشونت علیه زنان و برابری خواهی
🔹عزم راسخ برای ماندن و فعالیت در عرصه‌های هنری، ورزشی، علمی و سیاسی
🔹رسیدن به میدان #زن‌زندگی‌آزادی از شهریور سال ۱۴۰۱، نه به حجاب اجباری، انتخاب پوشش اختیاری و تداوم حضور در این میدان و به چالش کشاندن گفتمان رسمی؛ نمونه‌های شگفت‌انگیزی از این لحظه‌های مومنتومی تحول و دگرگونی اجتماعی است که ازسوی زنان خلق شده و می‌شود.
  
۳- کمک به شکل‌گیری، گسترش و تقویت شبکه‌های کنش‌گران مرزی در طبقات مختلف جامعه از دیگر دستاوردهای بااهمیت زنان در این سرزمین بوده و هست.

۴- سازندگی نقش‌ها و قواعد زندگی اجتماعی بجای گرفتن و اجرای نقش‌ها و انتظارات جامعه ازسوی زنان، ایشان را به‌عنوان افرادی نقش‌ساز ( Role maker ) در تاریخ این کشور ثبت نموده است.

♻️ با بررسی ویژگی‌های کنش‌گری زنان ایران، می‌بینیم که واکاوی برای تشخیص و یافتن کنش‌گران مرزی از سطح خرد و مصادیق آن در میان افراد شاخص فراتر رفته و در میان طبقات و گروه‌های اجتماعی دیگر در این سرزمین نیز مصداق و عینیت دارد. همان‌گونه که در دیگر جوامع دنیا نیز کنش‌گران مرزی در معادلات سیاسی و اجتماعی وارد شده و موازنه‌ی کانون‌های قدرت را به چالش کشیده‌اند.

✳️ ازجمله گروه‌های کنش‌گر مرزی در ایران که زنان در نقش برخی‌از آن‌ها ایفای کنش‌گری نموده و می‌نمایند، می‌توان چنین نام برد:

- کارآفرینان
- مدیران برخی نهادها و سازمان‌ها
- خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای
- معلمان و استادان نهادهای آموزشی
- کارگران
- تجار و صاحبان سرمایه
- هنرمندان
- نظامیان
- فعالین محیط زیست
- دانشجویان
- فعالان اقوام و مذاهب
- فعالین سازمان‌های مردم‌نهاد
و برخی گروههای دیگر که طرح  و شرح بیشتر آن به مجالی و نوشتاری دیگر نیازمند است.

🔰زنان به علت محرومیت طولانی و تاریخی از بسیاری از حقوق طبیعی و دور نگه داشته شدن از کانون‌های قدرت، در دوره‌هایی از این تاریخ با کنشی آگاهانه و معطوف به هدف؛ نقبی به میادین قدرت زده و با یک گام هرچند اندک و کوچک در مناسبات قدرت و گامی دیگر در بطن جامعه، گاه به تنهایی و تحمل تحقیر و طرد و سرکوب و گاه نیز با همیاری سایر کنش‌گران مرزی که از برخی‌از آن‌ها نام برده شد؛ تأثیری شگرف از خود بجای نهاده‌اند.
حتی اگر موافق کنش‌گری زنان در این سرزمین نباشیم یا نوع کنش‌ایشان را به دلیل هم‌سو نبودن با هنجارهای مورد قبول خود تأیید نکنیم؛ در شگرف بودن تأثیر و برون‌داد این برهه‌ها، نمی‌توانیم تردید نموده و آن‌ها را انکار و نفی کنیم.
🗨️ آن‌چه مهم است اینست که تاریخ و تحولات ایران همواره سرشار از بیم و امید بوده و هست. و کانون‌های قدرت نیز هرگز در انحصار و چنبره‌ی حاکمیت‌ و نظام‌های حکم‌رانی نبوده است؛ بلکه گروه‌ها و طبقات گوناگونی در این معادلات و مناسبات و میادین قدرت، سهم داشته و کانون‌های متنوع و متکثری خلق نموده اند.
و این حکایت هم‌چنان باقی است...

✍️ فریبا نظری
۷ بهمن ۱۴۰۲


#کنش‌گران_مرزی
#زنان_نقش_ساز
#کانون_قدرت
#زن‌زندگی‌آزادی

https://t.me/Sociologyofsocialgroups