طرح درس جامعه‌شناسی اخلاق اجتماعی

🔘نیم‌سال اول۱۴۰۲-۱۴۰۳
کارشناسی ارشد- گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران
کلاس: یک‌شنبه‌ها. ساعت ۱۰-۱۲. گروه جامعه‌شناسی



◾وضعیت اخلاق اجتماعی در ایران نگران‌کننده است. پیمایش‌های ملی،‌ هشدارهای جامعه‌شناسان،‌ توجه بیش از حد افکار عمومی به موضوع خلقیات، و تجربه‌های زیسته حاکی از وخامت موضوع است.

◾هر چند جامعه‌شناسان به موضوع اخلاق اجتماعی و خلقیات در ایران توجه داشته‌اند، اما نبودن سرفصلی با این عنوان در درس‌های دانشگاهی گروه‌های جامعه‌شناسی در ایران، یکی از علل پایین‌بودن توجه آکادمیک به این موضوع است.

◾با آنکه کتاب‌های مربوط به اخلاق اجتماعی و خلقیات، پرفروش‌ترین کتاب‌ها در حوزه علوم اجتماعی هستند، اما دانش آکادمیک در باره اخلاق در علوم اجتماعی به طرز شگفت‌انگیزی اندک است. البته آرمین امیر (۱۳۹۶) نشان داده که بیشتر کتاب‌های پرفروش در باره اخلاق اجتماعی و خلقیات در ایران، روش علمی مناسبی را بکار نگرفته اند.
البته بی‌توجهی به موضوع اخلاق در جامعه‌شناسی موضوعی جهانی است و نه فقط مختص ایران.

◾درس جامعه‌شناسی اخلاق، مقدمه‌ای است بر طرح جدی‌تر موضوع اخلاق اجتماعی در ایران.

طرح درس جامعه‌شناسی تاریخی

🔘نیم‌سال اول ۱۴۰۲-۱۴۰۳
دکترا - گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران
کلاس: شنبه‌ها. ساعت ۱۶-۱۸. گروه جامعه‌شناسی


◾درس جامعه‌شناسی تاریخی در دوره دکترا، با هدف آشنایی دانشجویان با تاریخچه، نظریه‌ها، روش‌های رایج و صاحب‌نظران جامعه‌شناسی تاریخی و نیز کاربرد انتقادی آن در تحلیل تاریخ ایران برگزار می‌شود و در انتهای ترم، انتظار می‌رود که دانشجویان بتوانند بر اساس آن، مهم‌ترین بزنگاه‌های تاریخ معاصر ایران را بر اساس نظریه‌ها و روش‌های جامعه‌شناسی تاریخی تحلیل کنند.

طرح درس جامعه‌شناسی ادبیات

کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. دانشگاه تهران
نیم‌سال اول ۱۴۰۲-۱۴۰۳
شنبه‌ها ساعت ۱۴-۱۶

عمده مطالب این نیم‌سال، بجز نظریه‌های مهم جامعه‌شناسی ادبیات، بر پایه تحلیل مارشال برمن از سن‌پترزبورگ در ادبیات روسیه بنا شده است. برمن در این فصل طولانی (۱۳۷۹: ۲۱۰-۳۵۰)، پترزبورگ را با «سوارکار مفرغی» پوشکین، «بلوار نیفسکی» گوگول، «همزاد» و «یادداشت‌های زیرزمینی» و «بیچارگان» داستایوسکی، «چه باید کرد؟» چرنیشفسکی، «پترزبورگ» بیه‌لی، «تمبر مصری» ماندلشتام و برخی اشعار او، تحلیل می‌کند و نظریه خود را با نام «مدرنیسم توسعه‌نیافتگی» شرح می‌دهد. فصل چهارم کتاب برمن و متون ذکرشده در بالا، متون الزامی این نیم‌سال است. همه مطالب و نیز آثار مهم ادبی روسیه را، که فهرستشان در ادامه آمده، در کانال «منابع جامعه‌شناسی ادبیات (اینجا)» می‌توانید بیابید.

#یادداشت_روز

🔸در دفاع از فلسطین، علیه فراموشی تاریخ و الهیات

آرمان ذاکری

«علی هذه الارض ان یستحق الحیاه
علی هذه الارض سیده الارض
ام البدایات، ام النهایات
کانت تسمی فلسطین
صارت تسمی فلسطین
سیدتی؛ استحق، لانک سیدتی، استحق الحیاه


در این سرزمین است آنچه سزاوار زیستن است.
در این سرزمین، بانوی سرزمین‌ها
مادر بدایت‌ها، مادر نهایت‌ها
نامش فلسطین بود
نامش فلسطین شد
آه بانو، چون بانوی منی سزاوارم، سزاوار زیستنم

ادامه این یادداشت را روی وب سایت انجمن جامعه شناسی ایران بخوانید.

@iran_sociology
#انجمن_جامعه_شناسی_ایران

لزوم تفکیک قاتل از مقصر
در باره قتل مرحوم مهرجویی

محمدرضا جوادی یگانه

الف) قتل فجیع داریوش مهرجویی کارگردان شهیر ایرانی و همسرش، که در آن انگشت اتهام به سمت به کسی است که فارسی حرف می‌زد «ولی لهجه ایرانی نداشت»، بار دیگر مساله افغانستانی‌های مهاجر در ایران را مهم کرده است. قاعدتا باید تا زمان پیدا شدن قاتل، از برچسب زدن به اقوام پرهیز کرد، اما چون افکار عمومی منتظر پیدا شدن قاتل نخواهد شد و تصمیم خود را خواهد گرفت، توجه به برخی نکات که مساله‌ای بر مسائل فعلی نیفزاید اهمیت دارد. به این دلیل، من بر مساله اخیرا برجسته‌شده‌ی مهاجران افغانستانی تمرکز می‌کنم.

ب) در این مساله، موضوع سیاسی را از موضوع اجتماعی باید تفکیک کرد. مهمترین مساله در موضوع مهاجران افغانستانی، یکی رها بودن مرزها و ورود غیرقانونی آنها به ایران است و دیگری عدم ساماندهی مهاجران ساکن در ایران. تفاوت چند میلیونی برآوردها از مهاجران افغانستانی در ایران نشان‌دهنده این رهاشدگی است. عدم کنترل مرزها و بی‌توجهی به سامان‌دهی مهاجران ساکن ایران، مهمترین علتی است که «مساله» مهاجرین افغانستانی را ایجاد می‌کند، و البته در هر دو هم، تنها مقصر، دولت است.
رها شدن موضوع مهاجران باعث شده تا مهاجری که سال‌هاست ساکن ایران است با مهاجری که این یکی دو ساله وارد ایران شده، از هم تفکیک نشوند و به هر دو یک برچسب بخورد.

لذا انتظار عمومی و فوری باید سامان‌دهی وضعیت مهاجران باشد. بدیهی است که منظورم از سامان‌دهی، اخراج همه مهاجران نیست، بلکه شناسایی هر کسی است که در ایران ساکن است و اختصاص سند هویتی به او، تا اولا آماری از تعداد مهاجران و پراکنش آنها موجود باشد، ثانیا بعدا بتوان بر پایه اطلاعات دقیق و به‌روز تصمیم مناسبی گرفت.

البته نباید از یاد برد که بسیاری از مهاجران دیرپا در ایران، با جامعه اخت شده‌اند و برخی از آنها خدمات شایانی هم به فرهنگ ایرانی کرده‌اند.

ج) مساله دیگر مساله اجتماعی است. جامعه ایران، در طول تاریخ، بر پایه روابط چهره‌به‌چهره و آشنایی بنا شده است و لذا از هر کس که متفاوت باشد، پرهیز می‌کند و می‌ترسد. نگاهی به مقوله شایع پارتی‌بازی بکنید،‌ پارتی‌بازی کمک به دیگری‌ای است که اندک شباهتی به ما دارد: بچه یک محلیم یا اهل یک شهریم، و همین پیوند ضعیف، ما را به هم مهربان می‌کند.

سیاست اجتماعی مبتنی بر تنوع فرهنگی و پذیرش تکثر اجتماعی و گونه‌گونی جامعه، می‌تواند افراد متفاوت را از دشمن به همسایه تبدیل کند و از دیگرهراسی بکاهد.

د) و نکته نهایی اینکه قاتل ممکن است افغانستانی باشد، ولی قاتل احتمالا یک صاحب‌ویلا و همسرش را کشته نه یک کارگردان صاحب‌نام را. اینهمه قتل در ایران رخ می‌دهد و بر پایه یک قتل نمی‌توان به یک قوم برچسب زد،‌ ولی می‌توان انتظار همیشگی از دولت داشت که سیاست‌های مبتنی بر افزایش تعارضات اجتماعی (از جمله مساله حجاب) را رها کند و به وظیفه اصلی خویش که نظام‌دهی و هماهنگی است برگرد. و در این مورد مشخص، انتظار اصلی، سامان‌ دادن وضعیت مهاجرین در ایران است. ترک فعل دولت، مقصر اصلی است، قاتل هر که باشد.

‍ #علیرضا_شجاع‌پور، امروز درگذشت؛
اما تا ابد نامش زنده است در دل‌های ایرانیان،
کنار فردوسی و عارف و بهار و سیاوش کسرایی و همه سرایندگان وطنیه.

شجاع‌پور، سراینده شعر معروف وطن است:
وطن یعنی هویت، اصل، ریشه

وطن یعنی غم همسایه خوردن
وطن یعنی دل همسایه بردن

وطن یعنی سرای ترک با پارس
وطن یعنی خلیج تا ابد فارس

همچنین شعر رستم و سهراب او، که بازخوانی وطن‌پرستانه‌ای از رستم و سهراب شاهنامه است، کنار منظومه آرش کمانگیر سیاوش کسرایی، ماندگار است.

پیوست این نویسه، رستم و سهراب مرحوم شجاع‌پور است.

@javadimr

‏این‌ بی‌اعتنایی خشن به فاجعه غزه در میان بخشی از مردم، دلایل متعدد دارد:
الف) کشتار اولیه غیرقابل‌توجیهِ غیرنظامیان توسط حماس؛
ب) مخالفت با جمهوری اسلامی؛
ج) گسترش گذر از اسلام،و بی‌اعتنایی به مسئله‌ای که اولا نزاع یهودی-اسلامی تعریف شده.

به مساله آخر کمتر توجه شده،ولی مهمتر است.

‍ طرح درس جامعه‌شناسی مشروطه

گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران
نیم‌سال اول ۱۴۰۲-۱۴۰۳
محمدرضا جوادی یگانه

◾انقلاب مشروطه یکی از مهمترین وقایع تاریخ ایران است که دارای ابعاد گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است و برخی مباحث مطرح شده در آن نیز مساله‌ي امروز جامعه‌ي ایرانی است.

◾منابع درباره انقلاب مشروطه گسترده است و نظرات درباره آن نیز متشتت و گاه متناقض. اما بررسی جامعه‌شناختی انقلاب مشروطه، از منظر جامعه‌شناسی انقلاب، جامعه‌شناسی تاریخی، تغییرات اجتماعی و تاریخ اجتماعی، امری است که کمتر در فضای جامعه‌شناسی به صورت نظام‌مند دنبال شده است.

◾درس «جامعه‌شناسی مشروطه» تلاش دارد از این مناظر به مشروطه بنگرد و نه بررسی بیشتر تاریخ مشروطه که تاریخ‌نگاران بسیاری از ابعاد آن را کاویده‌اند.

◾دستیار آموزشی کلاس،‌ آقای علی راغب، دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی دانشگاه تهران است. همچنین آقای رضا مختاری اصفهانی، خانم سمیه توحیدلو و خانم فاطمه علمدار هم در چند جلسه به من کمک می‌کنند.

◾در منابع معرفی‌شده در این طرح درس شانزده جلسه‌ای، اولویت با منابع دست اول (فارسی) و اصلی بوده است البته در برخی موارد به علت کمبود منابع دست اول، منابع فرعی و دست دوم نیز افزوده شده‌اند. در همه حال، توصیه ما، استفاده از منابع دست اول است.

🔘برخی از عناوین جلسات عبارت است از:
- روایت‌های مشروطه
- مروری بر مهمترین منابع و اسناد مشروطه
- جنسیت، زنان و مشروطه
- اندیشه‌های اقلیت، رادیکالیسم پارلمانی و بابی‌ازلی
- جغرافیای مشروطه
- بسیج مردم در انقلاب مشروطه
- حافظه‌ جمعی مشروطه
- رضاشاه،‌ کارگزاران دولتی و مشروطه
- ارزیابی کنشگران، صاحب‌نظران و سیاسیون از مشروطه
- دستاوردها و عبرت‌های مشروطه برای امروز

◾این درس برای اولین بار در جامعه‌شناسی ایران ارائه می‌شود و با نقد و نظرات اصلاح و تکمیل می‌شود.

🔘 طرح درس را در پیوست ضمیمه ببینید.

@javadimr

🔺تازه ها

💢بیانیه جامعه شناسان سراسر جهان در همبستگی با غزه و مردم فلسطین

شماری از جامعه شناسان سراسر جهان و اعضای انجمن بین المللی جامعه شناسی که در میان آنها اسامی افرادی همچون پرفسور مایکل بورووی، سری حنفی (روسای سابق انجمن بین المللی جامعه شناسی)، آصف بیات و ده ها استاد برجسته جامعه شناسی دانشگاه های سراسر جهان از آمریکا اروپا، آسیا و آفریقا به چشم می خورد، با امضای بیانیه ای که با رویکرد جامعه شناسی انتقادی ورهایی بخش نوشته شده است، خشونت های اخیر علیه مردم غزه و فلسطینان را محکوم کرده اند.
متن فارسی این بیانیه و لینک نسخه انگلیسی آن که حاوی اسامی امضاکنندگان و لینک امضای بیانیه است در اینجا منتشر می شود.

متن این بیانیه که در سایت انجمن جامعه شناسی ایران منتشر شده است را اینجا بخوانید.

#انجمن_جامعه_شناسی_ایران

‍ نگاهی به دو سفر تودنهوفر، روزنامه‌نگار و سیاستمدار سابق آلمانی به ایران در سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۹۱

🔘یورگن تودنهوفر Todenhofer ، متولد ۱۹۴۰ آلمان، سیاستمدار، خبرنگار است و دکترای حقوق دارد. او از ۱۹۷۲ تا ۱۹۹۰ نماینده حزب دموکرات مسیحی در مجلس آلمان بود. او بارها به افغانستان، عراق، لیبی، مصر، ایران و سوریه سفر کرده و منتقد حمله آمریکا به افغانستان و عراق بود. (مقدمه کتاب) این کتاب با عنوان «تو نباید بکشی: صلح، رویای من» توسط حسین تهرانی به فارسی ترجمه شده است و در سال ۱۳۹۵ توسط انتشارات کوله‌پشتی در ۴۳۷ صفحه منتشر شده است.
شهرت تودنهوفر بیشتر به دلیل کتاب «ده روز با داعش» (۲۰۱۵) است که با گرفتن امان‌نامه از داعش، به مدت ده روز با پسر و یکی از دوستانش به قلمرو داعش در رقه سوریه و موصل عراق می رود.

◾فصل شش کتاب تو نباید بکشی، با عنوان «ایران از زاویه‌ای دیگر» (صص ۳۰۰ تا ۳۳۷) در باره دو بازدیدش از ایران در سالهای ۲۰۰۸ و ۲۰۱۲ برای کمک به میانجیگری برای حل مساله اتمی ایران است.
تودنهوفر، در سال ۱۳۸۷ (۲۰۰۸) با کمک سفیر ایران در آلمان به تهران می‌آید و در حضور پنجاه سفیر و دیپلمات آتی ایرانی سخنرانی می‌کند، هم از غرب انتقاد می‌کند و هم از کنفرانس هولوکاست که دو سال پیش برگزار شده بود. البته سخنرانی او مورد انتقاد برخی از حاضرین هم واقع می‌شود. به قم می رود و با استادان دانشگاه باقرالعلوم و آیت الله جوادی آملی هم دیدار می کند.
◾در دیدار با آیت الله جوادی آملی، وقتی که در شروع صحبتش، نگرانی‌اش در باره سخنان احمدی نژاد را چنین ابراز می‌کند که «سیاست‌های تحریک‌آمیز و هجومی احمدی‌نژاد همان‌قدر به اسلام ضربه وارد می‌کند که عملیات تروریستی بن‌لادن»،‌ آیت‌الله طوری به او نگاه می‌کند که انگار به او صاعقه وارد شده و «از آن جا بلند شد. به اطلاعم رساند که او اجازه نمی‌دهد گفتگوی‌مان در این سطح پیش برود و اتاق را ترک کرد. گفت‌گویمان دو دقیقه هم طول نکشید.» (ص ۳۰۵)
◾او نزدیک اصفهان، با تاکسی به سمت نیروگاه اتمی می‌رود و بی‌ترس از دستگیری، عکس‌های زیادی می‌گیرد، از جمله عکسی از یکی از نگهبانان در ورودی نیروگاه، که «روی یک تیربار ضدهوایی قدیمی نشسته و خوابش برده بود. ....» (ص ۳۱۲)
◾در سفر دوم در سال ۱۳۹۱ (۲۰۱۲)، با آیت‌الله کعبی و دو معاون وزیر خارجه ایران دیدار می‌کند و از نیروگاه اتمی تهران هم بازدید می‌کند. با حضور در منزل شهید علی‌محمدی با همسر او هم گفتگو می‌کند. او در این سفر، با سیامک مُره‌صدق، «یک یهودی ایرانی که عاشق ایران است» (ص ۳۱۳)، پزشک و نماینده یهودیان در مجلس به اصفهان و قم می‌‌رود.
در تهران گشتی در بازار بزرگ تهران می‌زند و برای خرید کمربند، چانه‌زنی را کشف ‌می‌کند، یعنی «استخراج قیمت عادلانه حین چانه زدن». تودنهوفر می‌نویسد: «در حین معامله و چانه زدن با مغازه‌داران وارد گفتگو شدم. بازاری‌ها قدرت زیادی دارد. ایران‌شناسان می گویند که آن‌ها باعث سقوط شاه شدند.»‌ در حوالی بازار، نوجوانی ایرانی می‌بیند که پولیورش به رنگ پرچم آمریکا بود و پاپ گوش می‌داد و با ریتم آهنگ می‌رقصید و نتیجه می‌گیرد: «سیاستمداران ما واقعا هیچ اطلاعی از این کشور ندارند.» (ص ۳۱۷)
◾او در اصفهان می‌بیند که «در هیچ شهر دیگری در دنیا، مردم چنین خوش‌مشرب نیستند که در اصفهان. به محض اینکه می‌شنوند ما آلمانی هستیم، چشمانشان بیش از پیش می‌درخشد. ایرانی‌ها، آلمانی‌ها را دوست دارند.» (س ۳۲۲)

◾تودنهوفر در جشن و پایکوبی جوانان در یک پارک جنگلی اطراف اصفهان و در یک مراسم عروسی مختلط در یک پارکینگ زیرزمینی در مرکز تهران هم شرکت می‌کند. در مراسم شبات در کنیسه خیابان یوسف‌آباد هم شرکت می‌کند. با مردم آزادانه گفتگو می کند و به توچال صعود می‌کند. او حال و هوای تهران را چنین توصیف می‌کند: در تهران، «هوای پاییزی به شکل فوق‌العاده‌ای آفتابی و ملایم بود: تابستان ایرانی. و چون صمیمت و مهربانی مردم ایران مسری بود، به ندرت کسی داد می‌زد. حتی خودروها هم فقط در مواقع ضروری بوق می‌زدند. در ازای تقریبا ده سنت سوار متروی مدرن تهران می‌شدیم. همه ما را سوار می‌کردند. سوار تاکسی موتوری می‌شدیم که نرخش فقط چند سنت بود و وقتی راننده‌اش متوجه می‌شد که ما آلمانی هستیم، اغلب هیچ پولی دریافت نمی‌کرد.» (ص ۳۱۹) او برای بازدید از راکتور اتمی تهران، چون دیرش شده بود سوار موتور می‌شود و «آنها به نحو هوشمندانه‌ای ترافیک شهر را دور زدند. سفر درون‌شهری به مثابه یک خودکشی بود. به نظر می‌آمد که تابلوی «خیابان یک‌طرفه» توجه رانندگان را جلب نمی‌کرد.» (ص ۳۱۹)

#سفرنامه
@javadimr

📷 ایران به روایت اسناد وینکوجین (۱): «جنگجو و فرمانده ایرانی»

👈 هنریک یاکوبیس وینکوجین (۱۸۴۳-۱۹۱۰)، پزشک هلند و علاقه‌مندی برجسته به مسائل شرقی بود. مجموعه اسناد جمع‌آوری شده توسط او که شامل ۳۲ هزار عکس می‌شد، یک سال بعد از مرگش، در اختیار کتابخانه عمومی نیویورک در آمریکا قرار گرفت.

👈 در مجموعه عکس‌های وینکوجین، نمونه‌های بسیاری درباره ایران وجود دارد که آنها را به تدریج در اینجا منتشر می‌کنم.

👈 در زیر تصویر اولین فرد در سمت چپ نوشته شده «جنگجوی ایرانی» و در زیر دومین فرد «فرمانده ایرانی». سپس عبارت قرن پانزدهم آمده است. سپس «کمان‌دار هندی» و در پایان «فرمانده هندو»

منبع تصویر

#ایران_شناسی #اسناد_وینکوجین

کانال جامعه و فرهنگ | پیمان اسحاقی
https://t.me/peymaneshaghi110

در انتظار شگفتی

🔘مروری بر جامعه ایران در هفت ماه گذشته با حضور مریم زارعیان و محمدرضا جوادی یگانه
گفتگو با هفته‌نامه تجارت فردا، شماره ۵۲۱. ۶ آبان ۱۴۰۲

🔘متن گفتگو را در لینک پیوست بخوانید.
بخشی‌هایی از گفتگو :

◾من معترضان را تقریبا در انفصال کامل از نهاد دولت و نظام حکمرانی میبینم. نظام حکمرانی خود را کاملا بی‌نیاز از معترضین می‌بیند و برای او اساسا نظر آنها مهم نیست. متاسفانه از دو سو میانجی‌ها حذف و طرد شده‌اند، یعنی هم از سوی نهاد حکومت و هم از سوی مردم معترض. دیگر کسی به میانجی‌ها اعتماد و اعتنایی ندارد.

◾آرایش وضعیت جامعه ایران اکنون چنین است: نوعی دوگانگی بین مردم معترض و دولت،‌در عین فرونشست سرزمینی و تمدنی و در عین تعمیق انزوای بین‌المللی.

◾جامعه فرسوده شده است. این به در و دیوار خوردن‌ها و تلوتلو خوردن‌ها ناشی از فرسودگی و پیر شدن است. ما جامعه‌ای داریم که در حال تقلا است. در تقلای دائمی میان جامعه و نظام، هر دو فرسوده شده‌اند.

◾یک راه حل که بخشی از ایرانیان خارج کشور آن را مطرح می‌کنند و بخشی از جامعه داخل نیز با آن همراهی دارد و می‌گوید بالاتر از سیاهی رنگی نیست،‌ راه حل نظامی است، از آمریکا تقا می‌کند که بزنید ویران کنید، ما از نو می‌سازیم. این تفکر بسیار خطرناک است و متوجه نیست که انواع سیاهی‌ها بالای سیاهی است.

◾اگر تغییری در وضعیت جامعه ایران رخ بدهد، احتمالا از تغییر وضعیت بین‌المللی ناشی خواهد شد. اینکه دولت نسبت به نگرانی‌های مردم نگران نیست، باعث می‌شود مردم خود به فکر حل مشکلات خودشان باشند. محقق نشدن مداوم خواست‌های جامعه و تداوم «جامعه بدون دولت»، در آینده شگفت‌زدگی ایجاد خواهد کرد. من آمار تازه‌ای از میزان سرمایه اجتماعی و میزان دینداری در جامعه ایران را ندارم، اما به گمانم تغییرات در جامعه ایران در آینده، شگرف، ساختاری و بنیادی است و وقتی این تغییرات به سطح جامعه برسد، شگفت‌زدگی ایجاد خواهد کرد.
@javadimr

https://bit.ly/47aEQFk

روایت فرهاد نیلی از توسعه‌نیافتگی در ایران
بر اساس بازخوانی چهار رمان و نمایشنامه

🔘فرهاد نیلی در گفتگویی خواندنی در شماره ۵۲۱ هفته‌نامه تجارت فردا (اینجا)، بر اساس «اقتصاد روایی» یا اقتصاد قصه‌گو، وضعیت فعلی ایران را بر اساس چهار متن ادبی قصر کافکا، طویله‌های اوجیاس دورنمات، دشمن مردم ایبسن، و باغ آلبالوی چخوف شرح می‌دهد. (خلاصه علی بندری در پادکست بی‌پلاس در باره کتاب اقتصاد روایی رابرت شیلر را در اینجا بشنوید.)

◾بر اساس این گفتگو، قصه از ناکارآمدی نظام حکمرانی آغاز می‌شود که آن را با رمان قصر (قلعه) نوشته کافکا می‌توان شرح داد که داستان تقلای بی‌حاصل آقای ک. برای ورود به قصری در دهکده‌ای است که مردم نه حق ورود به قصر را دارند و نه از درون آن خبری دارند.

در این قلعه حکمرانی در ایران است که حق شهروند نه به رسمیت شناخته می‌شود و نه بدون هزینه قابل استیفا است. ناکارآمدی نظام حکمرانی، باعث بالا رفتن هزینه نهایی انجام کار و نیز فساد گسترده شده است. نیلی با ارجاع به مقاله‌ای از عجم اوغلو و وردیه (۲۰۰۰) نشان می‌دهد که با تشدید بازرسی نمی‌توان فساد را از بین برد.

◾وضعیت فساد ناشی از ناکارآمدی را می‌توان بر اساس نمایشنامه طویله‌های اوجیاس نوشته دورنمات توصیف کرد. اوجیاس پادشاه الید از کشورهای یونان قدیم دارای چراگاه‌های زیادی بوده و رفته‌رفته کشور زیر مدفوع دام‌ها دفن می شود. اوجیاس از هرکول کمک می‌خواهد. هرکول راه ‌حل را تغییر مجرای دو رودخانه می‌داند تا فضولات را از شهر به دریا بریزد. اما این راه‌ حل در کمیسیون‌های متعدد «مجلس شورای عالی» بررسی می‌شود و از لزوم تمایز میان «برنامه گه‌براندازی و ازاله نجاست کلی و ازاله نجاست جزیی» بحث می‌شود و آنقدر این بررسی‌ها طولانی و پیجیده میشود تا هرکول را خسته می‌کند و از شهر فراری می‌دهد و شهر در کثافت باقی می‌ماند.

◾نیلی ، بر اساس نمایشنامه دشمن مردم ایبسن، نشان می‌دهد که اصلاح، مخالفت همگانی را بر‌می‌انگیزد. تعارض اصلی در این نمایشنامه، میان دکتر توماس استوکمان، ناظر بهداشتی حمام‌های شهر با برادرش پیتر است که شهردار شهرو رئیس هیئت مدیره حمام‌های شهر است. توماس متوجه‌می‌شود که آب شهر آلوده است. شهردار حمام ها را «قلب تپنده شهر» و عامل توسعه شهر می داند و پزشک، همان حمام‌ها را «مرده‌شوی‌خانه بزک‌شده شهر» می داند. وقتی که توماس استوکمان، مردم را از این حقیقت آگاه‌می‌کند، با مخالفت مسئولان و مردم شهر روبرو می‌شود و همه به او لقب دشمن مردم می‌دهند و چاره‌ای جز جلای وطن برای او باقی نمی‌گذارند، اما او در انتها تصمیم می‌گیرد در شهر بماند و به تنهایی مبارزه کند، چون «قوي‌ترین انسان دنیا کسی است که بتواند تنها روي پاي خودش بایستد».

اما از نظر نیلی، در ایران،‌ مصلحین مجبور می‌شوند اصلاحات را رها کنند. و سیستم هم راه‌ حل را در تغییر مداوم مدیران و جستجوی مدیران پاکدست می‌بیند و اینکه همه امتیازات را به انقلابیون پاکدست بدهد. نتیجه این وضع، نظام توزیع رانت بین نزدیکان و انقلابیون است که یک بازی پرتنش سرجمع صفر ایجاد می‌کند. بر اساس مقاله عجم‌اوغلو در سال ۱۹۹۵ (اینجا)، این نظام پاداش در یک کشور است که شیوه تخصیص استعدادها را مشخص می‌کند. در ایران، پیچیدگی‌های متعدد برای رسیدن به امتیازات وجود دارد و با روزمره شدن شر، مردم ناچارند که با این شرور کنار بیایند. از جمله این شرور، دو شر بزرگ که منشا رذایل اخلاقی است، یکی تورم زیاد و دیگری رشد کم یا منفی است.

◾نتیجه این سه، می‌شود باغ آلبالو نوشته چخوف. باغ آلبالو، داستان یک خانواده اشرافی روس است که باغ زیبا و خاطره‌انگیزشان در گرو بانک است و بانک، باغ را به حراج می‌گذارد. خانم رانوسکی مالک باغ هیچ تلاشی برای نجات باغ نمی‌کند و به انتظار تقدیر می‌نشیند. در انتها هم باغ نصیب لوپاخین، دهقان‌زاده دلال‌صفت و تازه‌پولدارشده‌ای می‌شود، که درختان باغ را قطع می‌کند تا در آن خانه‌های ییلاقی بسازد.

در کشوری که انبوهی از مسایل حل‌نشده وجود دارد و ظرفیت حل مساله هم نیست، یا باید مدیران را عوض کرد و اگر نشد، باید باغ آلبالو را فروخت تا امروز را به فردا رساند. در ایران منابع و ثروت زیاد است، اما مجبوریم آن‌ها را بفروشیم. و امروز، همه باغ‌های آلبالویمان را فروخته‌ایم و تنها باغ مانده، جوانان کشور هستند که آنهم در حال مهاجرت هستند.

@javadimr

در انتظار شگفتی
مروری بر جامعه ایران در هفت ماه گذشته با حضور مریم زارعیان و محمدرضا جوادی‌یگانه

✍️جواد حیدریان / دبیر تحریریه

جامعه ایران این روزها را سخت و پرتنش طی می‌کند. از مسائل اقتصادی و معیشتی گرفته تا محدودیت‌های اجتماعی عرصه را بر زیست ایرانی تنگ‌تر کرده است. از سویی نظام حکمرانی به نظر می‌رسد نه‌تنها در رفع نیازها و خواست‌های مردم اقدام نکرده که به تعبیر برخی از ناظران، بعضاً در تقابل با خواست‌های آنها قدم برداشته است.

اگرچه مسائل اقتصادی به سادگی قابل مدیریت نیست اما وضع قوانین ضداجتماعی مانند «لایحه حجاب» در مجلس می‌تواند بر تنش بیشتر میان بخش زیادی از جامعه با نظام حکمرانی دامن بزند.

در این میزگرد به بررسی رخدادهای اجتماعی نیم‌سال 1402 با حضور میهمانان این برنامه دکتر محمدرضا جوادی‌یگانه، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و دکتر مریم زارعیان، جامعه‌شناس می‌پردازیم.

📌متن کامل این میزگرد را در سایت تجارت فردا مطالعه کنید.

#تجارت_فردا

@tejaratefarda

‍ نقشه ۲۳ منزل بین تهران تا مشهد
بر اساس سفرنامه یک سیاح ناشناس انگلیسی

🔘یک سیاح ناشناس انگلیسی در سال ۱۲۷۴ق. (۱۸۵۷ میلادی)، سال یازدهم سلطنت ناصرالدین‌شاه، از تهران به سمت هرات حرکت کرده و گزارشی از منازل بین راه داده است. این متن در ۱۲۸۴ق. ترجمه شده و متن بیست صفحه‌ای کنونی، (بر اساس پیشگفتار گردآورنده) آنگونه که مرحوم عبدالله انوار نسخه‌شناس و فهرست‌نویس می‌گوید پس از حذف زواید و حشویات و آنچه از نظر وی مفید ومناسب بوده، نوشته شده است، و شاید به همین سبب است که مابقی متن از طرقبه تا هرات امروز موجود نیست.

◾این سفرنامه، در «چهار رساله تاریخی و جغرافیایی قاجاریه» که کورش صالحی آنها را بازخوانی، تصحیح و گردآوری کرده ونشر تاریخ ایران، امسال آن را منتشرکرده، در صفحات ۸۱ تا ۱۰۰ آمده است.

◾کتاب، ۲۳ منزل از بعد تهران تا مشهد را مجزا توضیح می دهد و در هر منزل بر ویژگی‌های جغرافیایی منزل و وضعیت راه‌های بین منازل تاکید می‌کند و تقرییا هیچ حرفی از مردم نمی‌زند، جز آنکه از زنان خوب آهوان می‌گوید. بیشتر توصیف او در باره وضعیت جغرافیایی و کیفیت راه‌ها است و اگر چیزی ذکر کرده، در باره دشواری و بدی راه‌ها، خرابی و کثیفی منزل‌ها، کیفیت آب شهرها و روستاهای میان راه، و جمعیت آنها است.

◾ناشر در انتهای کتاب، این منازل را در نقشه‌ای مشخص کرده که تصویر آن پیوست است. بصری کردن و تصویرسازی از سفرنامه بر اساس نقشه، می‌تواند درک بهتری از آن بدهد.

◾البته در باره این نقشه سفر، و طبیعتا در باره سفر میان تهران تا مشهد، چند نکته لازم است.

اول: فاصله بین اکثر منازل، چهار تا هفت فرسنگ است و بیشترین فاصله، میان شاهرود و میامی است که سیزده و ربع فرسنگ است، به دلیل اینکه هیچ آبادی بین این دو شهر نیست.

نکته دوم و سم، برخی نکات در باره نقشه است تا آن را خواناتر و مفهوم‌تر کند. منزل اول بعد تهران، ‌گنبد کبود است که بین مامازند و پارچین است. منزل دوم ایوانکیف (ایوانکی) است، منزل سوم، قشلاق و منزل چهارم، ده‌نمک. قشلاق روی نقشه مشخص نشده، اما مسیر ذکرشده در نقشه، از ایوانکی به ورامین می رود و بعد بعد به ده نمک. با توجه به فاصله چهار و نیم فرستگی ایوانکی تا قشلاق و فاصله شش فرسنگی بین قشلاق و ده‌نمک، احتمالا منظور از قشلاق، چهارقشلاق و قشلاق نفر است.که در شرق گرمسار است.

سوم:‌ جاهایی که روی نقشه فاصله میان منازل زیاد است (جز میامی به شاهرود)، منازلی هست که روی نقشه نیامده است. بین اهوان و دامغان، منزل هشتم، یعنی قوشا (قوشه فعلی) است که در نقشه مشخص نشده است. بین سبزوار و نیشابور هم منزل هجدهم، زعفرانی (زعفرانیه فعلی) و منزل نوزدهم، شوراب (شوریاب فعلی) است.
#سفرنامه
@javadimr

توهم زوال اخلاقی
آیا اخلاق روبه‌زوال است؟

شواهد روایتی نشان می‌دهد که مردم معتقدند اخلاق روبه‌زوال است. در مجموعه‌ای از مطالعات با استفاده از داده‌های آرشیوی و اصلی در این پژوهش نشان داده می‌شود که مردم در حداقل 60 کشور در سراسر جهان معتقدند که اخلاق روبه‌زوال است، آنها حداقل 70 سال است که به این اعتقاد داشته‌اند و این افول را هم به کاهش اخلاق افراد با افزایش سن و هم به کاهش اخلاق نسل‌های متوالی نسبت می‌دهند.

در نهایت، پژوهشگران این مقاله نشان می‌دهند که چگونه یک سازوکار ساده مبتنی بر دو پدیده روان‌شناختی تثبیت‌شده (قرار گرفتن در معرض اطلاعات و حافظه جانبدارانه برای اطلاعات) می‌تواند توهم افول اخلاقی ایجاد کند.

متن کامل مقاله را اینجا مطالعه کنید.


#تجارت_فردا

@tejaratefarda

متن مقاله «توهم زوال اخلاقی» که ترجمه آن توسط تجارت فردا منتشر شده، بر پایه شواهد و داده‌های متعدد است. اصل مقاله را در اینجا بخوانید.

نقشه کاروانسراهای ایران

این توییت آقای دانیال شاهمرادی هم نقشه کاروانسراهای ایران را روی گوگل‌مپ نشان می‌دهد:

‏این نقاط روی نقشه ⁧ #کاروانسراها⁩ ایران رو نشون میده که با جستجو روی نقشه پیدا کردم. با ردگیری این نقاط، میشه مسیرهای تاریخی کاروان‌ها و جاده ابریشم رو پیدا کرد

‏این نقشه روی گوگل‌مپ قابل اشتراک‌گذاری داره و من لینکش رو براتون میزارم‏
@danialshahmorad

https://maps.app.goo.gl/Smw9jrEPCKimMhFX8 ‏⁦

‍ البرز نشانه‌ای است از آنچه بر ما می‌رود

محمدرضا جوادی یگانه

البرز برای مردم تهران، یک نشانه هم هست. در اولین خیابان شمالی-جنوبی‌ای که بتوانند شمال را ببینند، یک نگاه به کوه‌های البرز تکلیف روزشان را مشخص می‌کند. اگر البرز را شفاف و نزدیک ببینند، هوا تمیز است و حال شهر و مردمان آن امروز خوب است، و اگر روی آن برف هم نشسته باشد، نگرانی کم‌آبی کمتر خواهد بود و حالشان خوب‌تر هم هست. و به نسبتی که البرز را تار ببینند، بر بدحالی و ناامیدی‌شان افزوده می‌شود. برج میلاد هم در چند سال اخیر، نشانه دیگری برای این وضع شده است.
و این روزها، البرز گاه دیده نمی‌شود، از شدت آلودگی هوا.

اما آنچه خطرناک‌تر از آلودگی هواست، سکوت در باره آلودگی هواست. دیگر نه کسی وعده می‌دهد و نه کسی مسئولیتی برای حل قبول می‌کند، کسی هم نیست که رسانه‌ها از او بپرسند. مردم هم پرسش را رها کرده‌اند و تنها نگران سلامتی فرزندان‌شان هستند.

مقصر مشخص است: فرسودگی سیستم. «سیستمِ ناتوان از حل مساله»، خود را در موقعیت‌هایی چنین نشان می‌دهد که مساله‌ای برای همه به یک‌سان زیان‌‌‌آور، و این‌چنین خطرناک، رها شده است. آلودگی هوا، مزمن شده و سیستم آن را نه به عنوان مساله‌ای که باید حل شود و می‌توان حل کرد، که به عنوان یک ویژگی که باید با آن کنار آمد، تعریف کرده است.

جامعه گاه از تلاش زیاد برای «به خود بودن» و انتظار دستاورد داشتن در جامعه رقابتی و چندوظیفه‌ای (به تعبیر بیومگ-چول هان، فیلسوف کره‌ای دانشگاه هنر برلین در کتاب جامعه فرسودگی) فرسوده می‌شود و گاه از تلاش‌های بی‌نتیجه و به دستاورد موردنظر نرسیده. جامعه و سیستم فرسوده مثل بدن پیری شده که هر روز یک جایش درد می‌گیرد و تنها باید تحمل کرد؛ پیری علاج ندارد.

بدیهی است که مساله‌ای که هم علل فراملی دارد، هم به ویژگی‌هایی جغرافیایی باز می‌گردد و هم سال‌‌هاست بر آن افزوده شده، به سادگی حل نمی‌شود. اما رها کردن موضوع، با همه این موارد تفاوت دارد. در شرایطی چنین دشوار هم، پیدا کردن راه‌هایی که اندکی از شدت مساله کم کند یا از تاثیر مخرب آن بر مردم بکاهد، نشانه یک سیستم امیدوار و چابک است. راه‌هایی چون تغییر تمرکز فعالیت‌ها از صبح زود که هنوز سطح زمین گرم نشده، به ظهر و پس از آن، و تاخیر چندساعته شروع کار ادارات و مدارس (به گفته ناصر کرمی)، هر چند آلودگی هوا را کم نمی‌کند اما از اثرات آن بر مردمان می‌کاهد.

پذیرفتن و دست روی دست گذاشتن،‌ مقدمه مردن است.
(عکس از اقتصاد آنلاین)
@javadimr