‏پیامبر خدا، به برکت رحمت الهی، با مردم، همین مردم کوچه و خیابان، خوش‌خو و مهربان بود. اگر تندخو و سنگدل (فظا غلیظ‌القلب) بود، که مردم از گرد او پراکنده می‌شدند. (ترجمه آیه ۱۵۹ سوره آل عمران)

‏تو به پیغمبر به چه مانی، بگو!

‏«ایران» در سریال جدید نتفلیکس، دیپلمات، ایرانی نیست که معمولا در سریال‌های و فیلم‌های آمریکایی دیده‌ایم؛ تصویر از آن، پیجیده‌تر است، نه فقط ایران، روسیه و انگلیس هم. ببینیدش!

‍ حاج حسن زارع، نمونه مرد خودساخته یزدی

محمدرضا جوادی یگانه

امروز تشییع مرحوم «حاج حسن زارع بیدکی» بود، از مسجدی که خود ساخته بود؛ مسجد مهدی (عج)‌ در سه‌راه تهران‌ویلا.

▪️حاج حسن زارع، یکی از معدود شخصیت‌های یزدی است که تصویر مردم تهران از «مرد یزدی» را دهه‌های گذشته شکل دادند؛ تصویری که ترکیب این ویژگی‌ها است: دیندار، سخت‌کوش، جدّی، صادق، فروتن، خیّر، دقیق، حسابگر، و بدون فراغتی بیرون از خانواده و وابستگان. من ويژگی‌های مرد یزدی را در تعبیر «مرد خودساخته» ترکیب می‌کنم؛ فردی که مجبور است روی پای خود بایستد چرا که نزدیکانش اینقدر نداشته‌اند که به او کمک کنند. طبیعت هم آنقدر نعمتشان نداده که بشود از یکی گرفت و میان همه تقسیم کرد.

▪️دانستن روحیات یزدی‌ها بدون شناخت جفرافیای زادبومشان ممکن نیست. در ایران مناطقی هست که سخاوتمندی طبیعت،‌ هر چه را امسال از دست بدهید، سال بعد دوباره به شما ارزانی می‌کند. اما یزدی‌ها به زحمت مازادی داشته‌اند و اگر همان اندک مازاد را هم از دست می‌دادند، کسب دوباره آن بسیار دشوار بوده است. جایی که طبیعت خیلی فقیر است، نقش طبعیت برجسته‌تر می‌شود و ویژگی‌های محیط بر افراد تاثیر بیشتری می گذارد و آنها هم خودآگاهی بیشتری نسبت به اثر محیط دارند. لذا نمی‌توان یزد را از کویر جدا کرد، یعنی برای فهم شخصیت یزدی، اِشعار به کویری بودن او مهم است.

▪️کویر یعنی نبودن همیشگی. این نبودگی، مردم را دست به عصا بار می آورد. چیزی مشابه تفاوت میان جوانی و میانسالی است. در جوانی آنچه زیاد وجود دارد، فرصت است و توان از نو شروع کردن، اما در میانسالی دامنه انتخاب افراد محدود می‌شود و کمتر ریسک یا مخاطره می‌کنند. در کویر هم از اول شروع کردن خیلی سخت است. بنابراین عنصر کویر از لحاظ روانشناسی تاریخی در زندگی مردم یزد اهمیت دارد و بخشی از آگاهی جمعی یزدی‌ها را می‌توان با کویر درک کرد؛ آنهم با همه ابعاد کویر. یعنی اینکه فاصله آبادی‌ها از یکدیگر زیاد است، جمعیت زیادی وجود ندارد، مازاد ناشی از فعالیت اقتصادی کم است و کلا مواهب طبیعی اندک است. همه اینها باعث می‌شود که فرد متکی به خود باشد و ارتباطش با دیگران کم باشد. حاصل آن، نوعی انزوا، جدیت، سکوت و کم‌حرفی است، حرف و سخنی که به معنای نظریه و شعر و ادبیات هست. نتیجه دیگر آن هم محدود شدن تعاملات به دایره خویشاوندان و آشنایان است. از این روست که فراغتی نبوده و اگر هم بوده، تعاملی نبوده که محصول آن شعر و ادب و آداب (به معنای تشریفات) باشد. این یک بخش شخصیت یزدی را شکل می‌دهد. بخش دیگر آن، دین‌داری نسبتا خالص و پاک است. پاک‌دینی یعنی مذهبِ سالم‌مانده از دستبرد عناصر دیگر. عزاداری یزد را ببینید که سالم مانده است. یک علت زیبایی عزاداری در یزد همین سلامتش است، و انزوایی که گویی باعث این سلامت شده است.

▪️مهاجرت نسل قبل یزدی‌ها در نیمه اول سده گذشته به تهران، باعث گسترش این فرهنگ شد. تهرانی که چهارراه اقوام ایرانی شد، یزدی‌ها را به پرکاری و قناعت و سلامت شناخت و به آنها اعتماد کرد. اما اگر موزاییک ایران، ترکیبی از اقوام باشد که هست، آنچه یزدی می‌تواند به فرهنگ ملی اضافه کند، ترکیب پرکاری و کم‌توقعی است؛ چیزی شبیه اخلاق پروتستان یا «زهد این‌دنیایی» که ماکس وبر می‌گوید، یعنی کار کردن و همزمان،‌ قناعت کردن. داشتن و نخوردن فرق دارد با تلاش نکردن و نداشتن. البته همزمان هم مردمان یزد باید بخش‌های دیگری از فرهنگ ملی را در خود تقویت کنند، از جمله روحیه جسارت و مخاطره ایلیاتی که نتیجه‌اش نوآوری است، و نیز ادبیات و هنر. نکته آخر آنکه نگهداشتن زهد این‌دنیایی و ترکیب قناعت و پرکاری، و ترکیب دینداری و نیکوکاری، میراث پدران است برای نسل فعلی، و اگر از دستش بدهند، این سرمایه اجتماعی گرانقدر یزدی‌ها از دست خواهد رفت.

پ.ن.: من این مطالب را در مصاحبه‌ای در کتاب «یزد در تراز گفتگو» (اینجا) شرح داده‌ام و ابوالفضل مرشدی، جامعه‌شناس دانشگاه یزد، هم در مقاله و کتاب «اخلاق اقتصادی یزدی‌ها: سازگاری فعالانه» (اینجا) به آن پرداخته است.

@javadimr

گفت‌وگوی «شبکه‌شرق» با محمدرضا جوادی یگانه، جامعه‌شناس:
🔺️ژانر خلقیات نویسی از کجا آمد؟

این گفت‌وگو را می‌توانید فردا (دوشنبه) در شرق بخوانید و ببینید.

https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-879827

@sharghdaily
sharghdaily.com

ساختار مقصر و مردم بیگناه

🔘 مصاحبه با روزنامه شرق در باره اخلاق اجتماعی مردم، خلقیات، دوراهی اجتماعی و اعتراضات اخیر، ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ (اینجا را ببینید)

محمدرضا جوادی یگانه


▪️می‌توان علل تاریخی، روان‌شناختی، ژئوپلیتیک و اجتماعی برای رفتارهای ناپسند موجود در جامعه ذکر کرد؛ اما مقصر اصلی «دولت» است که یا مسئله تولید می‌کند یا نمی‌تواند مسئله را حل کند.

▪️اصولا وظیفه دولت (به معنای state ‌و نه government) تعریف ساختار است. وقتی ساختار تعریف می‌شود، مسئله به سمت حل می‌رود. اگر مردم به حال خود رها شوند و به انصاف خودشان واگذار شوند، آن موقع بلاهت، نفع یا انتقام، مردم را به سمت رفتاری می‌کشاند که نتیجه‌اش ناخوشایند است.

▪️در نبود دولت مدرن، هر روز تعداد بیشتری از افراد جامعه متوجه می‌شوند که اگر بدون توجه به منافع جمعی، منافع شخصی خودشان را دنبال کنند، سود بیشتری به دست می‌آورند.

▪️تحلیل حوزه مبتنی بر نفع و قدرت (نفع میان شهروندان و اعمال قدرت میان شهروندان) باید از تحلیل حوزه اجتماعی متمایز بشود. حوزه دیگری هم هست که حوزه روابط میان مردم و دولت است. به نظرم خطرناک‌ترین یا بحرانی‌ترین مسئله امروز ایران، مسئله فقدان دولت است.

▪️مشکل اخلاق اجتماعی در جامعه ایران، مسئله ساختار است. مسئله مردم نیست. من نمی‌گویم مردم بی‌تقصیرند، اما مسئله اصلی جای دیگری است. من خیلی امیدی به تغییر ندارم و معتقدم سیستم متصلب است و متصلب‌بودن آن هم دلایل ساختاری دارد؛ تغییر کارگزار هم مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه تغییر در سیستم مورد نیاز است.

▪️لازم است از مردم اعاده حیثیت کرد و مردم را باید تبرئه کرد. مسئول خطاها و مشکلاتی که در جامعه وجود دارد و قابل انکار هم نیست، مردم نیستند، دولت است. یعنی در مشکلاتی که در جامعه ایران می‌بینیم، نقش مردم آن‌قدر کم است که از آن می‌شود صرف‌نظر کرد؛ چه در مشکلات ایجادشده در رابطه با دولت و چه در رابطه با روحانیت و چه در اخلاق اجتماعی. جای دیگری باید درست شود. ترویج گفتمان خلقیات، نعل وارونه‌زدن است. مشکل جای دیگری است.

@javadimr

گفت‌وگوی شبکه شرق با محمدرضا جوادی یگانه
🔺️چیزی به نام تعریف الگوی رفتار ملی وجود دارد؟

در ایران مردم خودشان را در جایگاه شخصیت‌ ملی آرمانی تعریف می‌کنند و بقیه را در جایگاه شخصیت ملی شایع؛ یعنی من خوب هستم و بقیه بد هستند و چون بقیه بد هستند، من به خودم حق می‌دهم که با بقیه بد رفتار کنم.

متن کامل در:
https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-879863

@sharghdaily
sharghdaily.com

گفت‌وگوی «شبکه شرق »با محمدرضا جوادی یگانه:

🔺️رابطه دولت_ملت چگونه تنظیم می شود؟

جوادی یگانه: در بسیاری از موارد مردم مقصر نیستند. مقصر جای دیگریست. ساختار، سیستم و دولت مقصرند.

https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-880038

@sharghdaily
sharghdaily.com

گفت‌وگوی «شبکه شرق »با محمدرضا جوادی یگانه:

🔺️دولت چگونه به نظم اجتماعی کمک می کند؟

جوادی یگانه: مقصر اصلی دولت است که مسئله را تولید می کند و یا نمی تواند مسئله را حل کند. دولت مدرن کارکردش این است که تعارض میان افراد را برطرف کند.

https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-879863

@sharghdaily
sharghdaily.com

گفت‌وگوی «شبکه شرق »با محمدرضا جوادی یگانه:
ساختار دو راهی اجتماعی در جامعه چگونه است؟
جوادی یگانه:
دوراهی اجتماعی یعنی فرد منافع شخصی کوتاه‌مدت خود را دنبال می‌کند؛ اما دنبال‌کردن منافع شخصی کوتاه‌مدت وقتی از سوی همه دنبال شود، منجر به زیان بلند‌مدت جمعی برای همه می‌شود.
ما بسیاری از موارد را در جامعه ایران داریم که به دوراهی اجتماعی ختم می‌شود.

متن کامل را اینجا بخوانید:
https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-879863

@sharghdaily
sharghdaily.com

‍ سفرنامه دوم ایران ویلیامز جکسن

آبراهام و. ویلیامز جکسن (۱۸۶۲-۱۹۳۷)، متخصص زبان‌های هندوایرانی در دانشگاه کلمبیا و نخستین ایران‌شناس آکادمیک آمریکا است که پنج بار به ایران سفر کرده است. سفرنامه سفر اول او در سال ۱۹۰۳، با عنوان «ایران در گذشته و حال»‌ با ترجمه منوچهر امیری و فریدون بدره‌ای در سال ۱۳۵۲ توسط انتشارات خوارزمی منتشر شده بود.

▪️امسال نیز سفرنامه دیگری از او منتشر شده است. این کتاب که مربوط به سفر او در سال‌های ۱۹۰۷ و ۱۹۱۰ است با عنوان «از قسطنطنیه تا زادگاه عمر خیام» در سال ۱۹۱۱ منتشر شده و سال ۱۴۰۱ در با ترجمه رضا نمازی و توسط انتشارات ایران‌شناسی منتشر شده است.

▪️فصل ۸ کتاب «تهران و ایرانی نوظهور» به سلطنت محمدعلی‌شاه و بازدید جکسن از کاخ گلستان و دیدار با شاه می‌پرازد و در باره جواهرات و تزئینات کاخ هم توضیح می‌دهد.او در تهران پس از مشروطه، در مقایسه با ۱۹۰۳، متوجه پیشرفت در وضعیت حمل و نقل در تهران می‌شود به مشهد هم سفر کرده اما امکان بازدید از حرم امام رضا را به دلایل مذهبی نداشته و به توصیف آن از زبان دیگران بسنده کرده است.

▪️گزارش او شامل شهرهای انزلی، رشت (و بازدیدی از لاهیجان)، تهران، تعقیب مسیر حمله اسکندر به دریای کاسپین، سمنان، دامغان،‌ نیشابور، مشهد و طوس است و از آنجا به سمت ترکستان و آسیای میانه رفته است.

▪️کتاب شامل عکس‌های بسیاری است که البته برخی از آنها توسط جکسن گرفته نشده است. در ترجمه کتاب، معدودی از عکس‌ها آمده و مابقی به صفحه کتاب در انتشارات ایران‌شناسی ارجاع داده شده است که عکس‌ها را به تفکیک فصول کتاب آورده است (اینجا را ببییند). من چند عکس را از متن اصلی آن (۱۹۱۱) گذاشته‌ام، که یکی ضریح امام رضا (ع) و دیگری گورستان پشت حرم در مشهد است. یک عکس از درویشی در نیشابور و دیگری پوشش زنان ایرانی. تصویر دیگر هم از افراسیاب، پادشاه توران است. (عکس‌ها در فرسته بعدی آمده است.)

#سفرنامه

@javadimr