🔺علم غیب، در آیات، روایات و کلمات عالمان امامی
بخش3: مروری بر برخی آیات کتاب الله
آیات بسیار زیادی در کلام الله وجود دارد که در آن سخن از مطلع ساختنِ انبیای الهی به برخی امور نهان یا غیبی سخن می‌گوید؛ از آن جمله تعلیم علم اسماء به آدم است که علمی بسیار گسترده، و فراتر از دانش فرشتگان بوده است (البقرة: 31-33)، و به ابراهیم ملکوت آسمان‌ها و زمین را نمایانده بودند (الانعام: 75). و علم عیسی به خوراک و کارهای مردم در منازلشان نیز از همین دسته است (آل عمران: 46). چنان‌که خداوند، رسول الله ص را در موارد بسیاری از اعمال منافقان با خبر ساخته است (برای نمونه، التوبة: 64، 94، 105؛ المنافقون: 1-4؛ و نمونه‌هایی برای محدودیت علم به منافقان: محمّد: 30؛ التوبة: 101). خداوند این علوم گسترده و معاجز انبیا را #علم_غیب نمی‌نامد. در آیات بسیاری علم غیب از غیر خداوند نفی شده است:
﴿قُل لا يَعلَمُ مَن فِي السَّماواتِ والأَرضِ الغَيبَ إِلّا اللَّهُ وَما يَشعُرونَ أَيّانَ يُبعَثونَ﴾ (نمل: ۶۵)
﴿وَيَقولونَ لَولا أُنزِلَ عَلَيهِ آيَةٌ مِن رَبِّهِ فَقُل إِنَّما الغَيبُ لِلَّهِ فانتَظِروا إِنِّي مَعَكُم مِنَ المُنتَظِرِينَ﴾ (یونس: 20)
﴿وَ عِندَهُ مَفاتِحُ الغَيبِ لا يَعلَمُها إِلاَّ هو وَ يَعلَمُ ما فِي البَرِّ وَ البَحرِ وَ ما تَسقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعلَمُها وَ لا حَبَّةٍ في ظُلُماتِ الأَرضِ وَ لا رَطبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ في كِتابٍ مُبين﴾ (الأنعام: 59)
🔻در پاره‌ای آیات، به صورت‌های دیگری نیز به عدم آگاهی رسول الله ص بر برخی امور اشاره شده است:
﴿قُل لا أَملِكُ لِنَفسِي نَفعاً وَ لا ضَرًّا إِلّا ما شاءَ اللَّهُ وَ لَو كُنتُ أَعلَمُ الغَيبَ لاستَكثَرتُ مِنَ الخَيرِ وَ ما مَسَّنِيَ السّوءُ إِن أَنا إِلّا نَذِيرٌ وَ بَشِيرٌ لِقَومٍ يُؤمِنون﴾ (الأعراف: 187)
﴿وَ كَذلِكَ أَوحَينا إِلَيكَ روحاً مِن أَمرِنا ما كُنتَ تَدري ما الكِتابُ وَ لاَ الإيمانُ وَ لكِن جَعَلناهُ نوراً نَهدي بِهِ مَن نَشاءُ مِن عِبادِنا وَ إِنَّكَ لَتَهدي إِلى صِراطٍ مُستَقيم﴾ (الشورى: 52)
﴿نَحنُ نَقُصُّ عَلَيكَ أَحسَنَ القَصَصِ بِما أَوحَينا إِلَيكَ هذا القُرآنَ وَ إِن كُنتَ مِن قَبلِهِ لَمِنَ الغافِلين﴾ (يوسف: 3)
﴿تِلكَ مِن أَنباءِ الغَيبِ نوحيها إِلَيكَ ما كُنتَ تَعلَمُها أَنتَ وَ لا قَومُكَ مِن قَبلِ هذا﴾ (هود: 49. برای نمونه‌های نزدیک: آل عمران: 44؛ یوسف: 102)
﴿وَ ما كُنتَ تَرجوا أَن يُلقى إِلَيكَ الكِتابُ إِلاَّ رَحمَةً مِن رَبِّكَ فَلا تَكونَنَّ ظَهيراً لِلكافِرين﴾ (القصص: 86)
﴿يَسئَلونَكَ عَنِ السّاعَةِ أَيّانَ مُرساها- قُل إِنَّما عِلمُها عِندَ رَبِّي- لا يُجَلِّيها لِوَقتِها إِلّا هو ثَقُلَت فِي السَّماواتِ وَ الأَرضِ لا تاتِيكُم إِلّا بَغتَةً- يَسئَلونَكَ كانَّكَ حَفِيٌّ عَنها إِنَّما عِلمُها عِندَ اللَّهِ- وَ لكِنَّ أَكثَرَ النّاسِ لا يَعلَمون﴾ (الأعراف: 186)
﴿وَ لا أَقولُ لَكُم عِندِي خَزائِنُ اللَّهِ وَ لا أَعلَمُ الغَيبَ وَ لا أَقولُ إِنِّي مَلَكٌ وَ لا أَقولُ لِلَّذِينَ تَزدَرِي أَعيُنُكُم لَن يُؤتِيَهُمُ اللَّهُ خَيراً اللَّهُ أَعلَمُ بِما فِي أَنفُسِهِم إِنِّي إِذاً لَمِنَ الظّالِمِين﴾ (هود: 31)
﴿لا تَعلَمُهُم نَحنُ نَعلَمُهُم﴾ (التوبة: 101)
﴿قُل... ما أَدرِي ما يُفعَلُ بِي وَ لا بِكُم إِن أَتَّبِعُ إِلّا ما يوحى إِلَيَ﴾ (الأحقاف: 9)
﴿قُل إِن أَدرِي أَ قَرِيبٌ ما توعَدونَ أَم يَجعَلُ لَهُ رَبِّي أَمَدا - عالِمُ الغَيبِ فَلا يُظهِرُ عَلى غَيبِهِ أَحَداً - إِلاَّ مَنِ ارتَضى مِن رَسولٍ فانَّهُ يَسلُكُ مِن بَينِ يَدَيهِ وَ مِن خَلفِهِ رَصَداً﴾ (نوح: 25-27)
﴿قُل... إِن أَدري أَ قَريبٌ أَم بَعيدٌ ما توعَدونَ - إِنَّهُ يَعلَمُ الجَهرَ مِنَ القَولِ وَ يَعلَمُ ما تَكتُمونَ - وَ إِن أَدري لَعَلَّهُ فِتنَةٌ لَكُم وَ مَتاعٌ إِلى حينٍ﴾ (الأنبیاء: 109-110)
انبیایی مانند حضرت ابراهیم و موسی هم بنا بر ظاهر آیات، امام بودند. و البته به نص آیات متعددی برخی امور را نمی‌دانستند.
و نیز توجه داشتن به مواردی مانند گفته نوح ع: ﴿ما عِلمِي بِما كانوا يَعمَلونَ﴾ (الشعراء: 112) یا ترسیدن ایشان در داستان برخی از معاجز و کرامات (طه: 67، ذاریات: 28) بصیرت‌‌هایی در پی دارد. نسبت امامت ایشان با روایات حاوی ذکر علم امام نیازمند پژوهش مجزایی است.
روایات متعددی نیز در ذیل برخی از این آیات وارد شده است که در تبیین بیشتر معنا راهگشا است (رجال كشي، ص291). اخبار ذیل برخی آیات دیگر (نمونه، لقمان: 34؛ کهف: 23-24) نیز به محدودیت علم امام اشاره دارد (برای نمونه: نوادر اشعری، ص55).
@gholow2
بخش3: مروری بر برخی آیات کتاب الله
آیات بسیار زیادی در کلام الله وجود دارد که در آن سخن از مطلع ساختنِ انبیای الهی به برخی امور نهان یا غیبی سخن می‌گوید؛ از آن جمله تعلیم علم اسماء به آدم است که علمی بسیار گسترده، و فراتر از دانش فرشتگان بوده است (البقرة: 31-33)، و به ابراهیم ملکوت آسمان‌ها و زمین را نمایانده بودند (الانعام: 75). و علم عیسی به خوراک و کارهای مردم در منازلشان نیز از همین دسته است (آل عمران: 46). چنان‌که خداوند، رسول الله ص را در موارد بسیاری از اعمال منافقان با خبر ساخته است (برای نمونه، التوبة: 64، 94، 105؛ المنافقون: 1-4؛ و نمونه‌هایی برای محدودیت علم به منافقان: محمّد: 30؛ التوبة: 101). خداوند این علوم گسترده و معاجز انبیا را #علم_غیب نمی‌نامد. در آیات بسیاری علم غیب از غیر خداوند نفی شده است:
﴿قُل لا يَعلَمُ مَن فِي السَّماواتِ والأَرضِ الغَيبَ إِلّا اللَّهُ وَما يَشعُرونَ أَيّانَ يُبعَثونَ﴾ (نمل: ۶۵)
﴿وَيَقولونَ لَولا أُنزِلَ عَلَيهِ آيَةٌ مِن رَبِّهِ فَقُل إِنَّما الغَيبُ لِلَّهِ فانتَظِروا إِنِّي مَعَكُم مِنَ المُنتَظِرِينَ﴾ (یونس: 20)
﴿وَ عِندَهُ مَفاتِحُ الغَيبِ لا يَعلَمُها إِلاَّ هو وَ يَعلَمُ ما فِي البَرِّ وَ البَحرِ وَ ما تَسقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعلَمُها وَ لا حَبَّةٍ في ظُلُماتِ الأَرضِ وَ لا رَطبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ في كِتابٍ مُبين﴾ (الأنعام: 59)
🔻در پاره‌ای آیات، به صورت‌های دیگری نیز به عدم آگاهی رسول الله ص بر برخی امور اشاره شده است:
﴿قُل لا أَملِكُ لِنَفسِي نَفعاً وَ لا ضَرًّا إِلّا ما شاءَ اللَّهُ وَ لَو كُنتُ أَعلَمُ الغَيبَ لاستَكثَرتُ مِنَ الخَيرِ وَ ما مَسَّنِيَ السّوءُ إِن أَنا إِلّا نَذِيرٌ وَ بَشِيرٌ لِقَومٍ يُؤمِنون﴾ (الأعراف: 187)
﴿وَ كَذلِكَ أَوحَينا إِلَيكَ روحاً مِن أَمرِنا ما كُنتَ تَدري ما الكِتابُ وَ لاَ الإيمانُ وَ لكِن جَعَلناهُ نوراً نَهدي بِهِ مَن نَشاءُ مِن عِبادِنا وَ إِنَّكَ لَتَهدي إِلى صِراطٍ مُستَقيم﴾ (الشورى: 52)
﴿نَحنُ نَقُصُّ عَلَيكَ أَحسَنَ القَصَصِ بِما أَوحَينا إِلَيكَ هذا القُرآنَ وَ إِن كُنتَ مِن قَبلِهِ لَمِنَ الغافِلين﴾ (يوسف: 3)
﴿تِلكَ مِن أَنباءِ الغَيبِ نوحيها إِلَيكَ ما كُنتَ تَعلَمُها أَنتَ وَ لا قَومُكَ مِن قَبلِ هذا﴾ (هود: 49. برای نمونه‌های نزدیک: آل عمران: 44؛ یوسف: 102)
﴿وَ ما كُنتَ تَرجوا أَن يُلقى إِلَيكَ الكِتابُ إِلاَّ رَحمَةً مِن رَبِّكَ فَلا تَكونَنَّ ظَهيراً لِلكافِرين﴾ (القصص: 86)
﴿يَسئَلونَكَ عَنِ السّاعَةِ أَيّانَ مُرساها- قُل إِنَّما عِلمُها عِندَ رَبِّي- لا يُجَلِّيها لِوَقتِها إِلّا هو ثَقُلَت فِي السَّماواتِ وَ الأَرضِ لا تاتِيكُم إِلّا بَغتَةً- يَسئَلونَكَ كانَّكَ حَفِيٌّ عَنها إِنَّما عِلمُها عِندَ اللَّهِ- وَ لكِنَّ أَكثَرَ النّاسِ لا يَعلَمون﴾ (الأعراف: 186)
﴿وَ لا أَقولُ لَكُم عِندِي خَزائِنُ اللَّهِ وَ لا أَعلَمُ الغَيبَ وَ لا أَقولُ إِنِّي مَلَكٌ وَ لا أَقولُ لِلَّذِينَ تَزدَرِي أَعيُنُكُم لَن يُؤتِيَهُمُ اللَّهُ خَيراً اللَّهُ أَعلَمُ بِما فِي أَنفُسِهِم إِنِّي إِذاً لَمِنَ الظّالِمِين﴾ (هود: 31)
﴿لا تَعلَمُهُم نَحنُ نَعلَمُهُم﴾ (التوبة: 101)
﴿قُل... ما أَدرِي ما يُفعَلُ بِي وَ لا بِكُم إِن أَتَّبِعُ إِلّا ما يوحى إِلَيَ﴾ (الأحقاف: 9)
﴿قُل إِن أَدرِي أَ قَرِيبٌ ما توعَدونَ أَم يَجعَلُ لَهُ رَبِّي أَمَدا - عالِمُ الغَيبِ فَلا يُظهِرُ عَلى غَيبِهِ أَحَداً - إِلاَّ مَنِ ارتَضى مِن رَسولٍ فانَّهُ يَسلُكُ مِن بَينِ يَدَيهِ وَ مِن خَلفِهِ رَصَداً﴾ (نوح: 25-27)
﴿قُل... إِن أَدري أَ قَريبٌ أَم بَعيدٌ ما توعَدونَ - إِنَّهُ يَعلَمُ الجَهرَ مِنَ القَولِ وَ يَعلَمُ ما تَكتُمونَ - وَ إِن أَدري لَعَلَّهُ فِتنَةٌ لَكُم وَ مَتاعٌ إِلى حينٍ﴾ (الأنبیاء: 109-110)
انبیایی مانند حضرت ابراهیم و موسی هم بنا بر ظاهر آیات، امام بودند. و البته به نص آیات متعددی برخی امور را نمی‌دانستند.
و نیز توجه داشتن به مواردی مانند گفته نوح ع: ﴿ما عِلمِي بِما كانوا يَعمَلونَ﴾ (الشعراء: 112) یا ترسیدن ایشان در داستان برخی از معاجز و کرامات (طه: 67، ذاریات: 28) بصیرت‌‌هایی در پی دارد. نسبت امامت ایشان با روایات حاوی ذکر علم امام نیازمند پژوهش مجزایی است.
روایات متعددی نیز در ذیل برخی از این آیات وارد شده است که در تبیین بیشتر معنا راهگشا است (رجال كشي، ص291). اخبار ذیل برخی آیات دیگر (نمونه، لقمان: 34؛ کهف: 23-24) نیز به محدودیت علم امام اشاره دارد (برای نمونه: نوادر اشعری، ص55).
@gholow2
Telegram
غلو پژوهی
🔺معنای نفی علم غیب
(نقد تفویض)
یکی از کاربران کانال گفته‌اند:
روایات مورد استناد در نفی علم غیب، ناظر به علم غیب استقلالي اهل بیت ع است. و دلیل بر تقييد علم اهل بیت علیهم السلام نمی‌شود؛ چون علم اهل بیت ع حضوری است.
پاسخ:
وقتی علم اهل بیت علیهم السلام…
(نقد تفویض)
یکی از کاربران کانال گفته‌اند:
روایات مورد استناد در نفی علم غیب، ناظر به علم غیب استقلالي اهل بیت ع است. و دلیل بر تقييد علم اهل بیت علیهم السلام نمی‌شود؛ چون علم اهل بیت ع حضوری است.
پاسخ:
وقتی علم اهل بیت علیهم السلام…
ترجمه پرسش و پاسخ آیت الله ميرزا جواد تبریزی
«سؤال: آیا اهل بیت (ع) غیب را می‌دانند؟
جواب: بسمه تعالى: مقدار ثابت نزد ما آن است که امامان (ع) هنگامی که بخواهند امری را بدانند که در [دانستن] آن صلاحی باشد، آن امر برایشان آشکار می‌شود؛ ولی در مورد غیر آن، ما دانشی نداریم؛ پس موکول به دانش خودشان است [یعنی علمش را به اهل بیت ع واگذار می‌کنیم و نظر نمی‌دهیم]. البته این در رابطه با غیر احکام شرعی یعنی امور خارجی است. اما احکام شرعی، پس علم آن بدون آموختن متعارف [مثل دیگر انسان‌ها] نزد آن‌ها حاصل است و این ربطی به #علم_غیب ندارد؛ واللّه العالم.»
📚الانوار الالهیة، ص۱۶۳
@gholow2
«سؤال: آیا اهل بیت (ع) غیب را می‌دانند؟
جواب: بسمه تعالى: مقدار ثابت نزد ما آن است که امامان (ع) هنگامی که بخواهند امری را بدانند که در [دانستن] آن صلاحی باشد، آن امر برایشان آشکار می‌شود؛ ولی در مورد غیر آن، ما دانشی نداریم؛ پس موکول به دانش خودشان است [یعنی علمش را به اهل بیت ع واگذار می‌کنیم و نظر نمی‌دهیم]. البته این در رابطه با غیر احکام شرعی یعنی امور خارجی است. اما احکام شرعی، پس علم آن بدون آموختن متعارف [مثل دیگر انسان‌ها] نزد آن‌ها حاصل است و این ربطی به #علم_غیب ندارد؛ واللّه العالم.»
📚الانوار الالهیة، ص۱۶۳
@gholow2
ترجمه سخنِ شیخ محمّد تقی شوشتری درباره اصطلاح علم غیب
«... خداوند ما را تعبّداً امر کرده به عدم اطلاق و کاربرد برخی الفاظ مانند کاربرد لفظ #علم_غیب برای انبیاء و امامان (ع) و مانند کاربرد لفظ نبوّت و وحی [۱] برای امامان، و همه این‌ها حکمت‌هایی دارد.»
📚الاخبار الدخیلة، ج۱، ص۵۳
___________________
[۱] منع تعبیر نبوّت روشن است اما منع تعبیر وحی محلّ تأمّل و بررسی است.
@gholow2
«... خداوند ما را تعبّداً امر کرده به عدم اطلاق و کاربرد برخی الفاظ مانند کاربرد لفظ #علم_غیب برای انبیاء و امامان (ع) و مانند کاربرد لفظ نبوّت و وحی [۱] برای امامان، و همه این‌ها حکمت‌هایی دارد.»
📚الاخبار الدخیلة، ج۱، ص۵۳
___________________
[۱] منع تعبیر نبوّت روشن است اما منع تعبیر وحی محلّ تأمّل و بررسی است.
@gholow2
شيخ حرّ عاملی و نفی #علم_غیب (۴)
«روایات متواتر است که پیامبر ص و امامان ع همه غیب را نمی‌دانستند و قرآن به آن صریح است؛ آری، بسیاری از مغیّبات (پنهانی‌ها) را به تعلیم خداوند سبحان می‌دانستند و علمشان در شب‌های قدر و جمعه و غیر آن افزایش می یافت و هر گاه می‌خواستند چیزی را بدانند، می‌دانستند.»
📚اثبات الهداة، ج۵، ص۳۷۵
@gholow2
«روایات متواتر است که پیامبر ص و امامان ع همه غیب را نمی‌دانستند و قرآن به آن صریح است؛ آری، بسیاری از مغیّبات (پنهانی‌ها) را به تعلیم خداوند سبحان می‌دانستند و علمشان در شب‌های قدر و جمعه و غیر آن افزایش می یافت و هر گاه می‌خواستند چیزی را بدانند، می‌دانستند.»
📚اثبات الهداة، ج۵، ص۳۷۵
@gholow2
سخن شیخ مفید درباره #علم_غیب
«می‌گویم: امامان آل محمد (ص) درون برخی از بندگان را می‌شناختند و رخداد‌ها را پیش از وقوعش می‌دانستند؛ ولی این از ویژگی‌های ضروری آن‌ها نیست و شرط امامتشان نمی‌باشد؛ بلکه تنها خداوند متعال ایشان را به آن گرامی داشته و از روی لطف در فرمانبرداری آن‌ها و تمسّک به امامتشان، به آنان آموخته است؛ ولی عقلاً واجب نیست، بلکه نقلاً و از جهت سماع واجب شده است.
اما این که اطلاق قول شود بر آن‌ها به این که غیب را می‌دانند، مُنکَر و فسادش آشکارش است؛ زیرا چنین وصفی تنها شایسته کسی است که اشیاء را به خودی خود می‌داند نه با علمی که از دیگری دریافت کرده است؛ و این جز برای خداوند -عزّ و جلّ- نمی باشد. و عموم امامیه بر اعتقاد من‌اند جز برخی افراد شاذّ مثل مفوضه و غالیانی که به آن‌ها منسوب شده‌اند.»
📚اوائل المقالات، ص۶۷
بالاتر نیز شیخ مفید سخن مرتبطی دارد که در تصویر دیده می‌شود.
@gholow2
«می‌گویم: امامان آل محمد (ص) درون برخی از بندگان را می‌شناختند و رخداد‌ها را پیش از وقوعش می‌دانستند؛ ولی این از ویژگی‌های ضروری آن‌ها نیست و شرط امامتشان نمی‌باشد؛ بلکه تنها خداوند متعال ایشان را به آن گرامی داشته و از روی لطف در فرمانبرداری آن‌ها و تمسّک به امامتشان، به آنان آموخته است؛ ولی عقلاً واجب نیست، بلکه نقلاً و از جهت سماع واجب شده است.
اما این که اطلاق قول شود بر آن‌ها به این که غیب را می‌دانند، مُنکَر و فسادش آشکارش است؛ زیرا چنین وصفی تنها شایسته کسی است که اشیاء را به خودی خود می‌داند نه با علمی که از دیگری دریافت کرده است؛ و این جز برای خداوند -عزّ و جلّ- نمی باشد. و عموم امامیه بر اعتقاد من‌اند جز برخی افراد شاذّ مثل مفوضه و غالیانی که به آن‌ها منسوب شده‌اند.»
📚اوائل المقالات، ص۶۷
بالاتر نیز شیخ مفید سخن مرتبطی دارد که در تصویر دیده می‌شود.
@gholow2