|درســــــــــــ³³|
باب³²/ قول الله تعالی "وَعَلَى ٱللهِ فَتَوَكَّلُوٓاْ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ"
المائدة²³
|پس بر الله توکل کنید اگر مومن هستید|

توکل از بزرگترین عبادات متعلق به اسماء و صفات است و بر دو اصل بزرگ بناء میشود؛
اول- علم قلب که عبارت از یقین قلب به علم الله و کفایت ذات علي اش میباشد.
دوم- عمل قلب که عبارت از آرامش قلب بخاطر ذات فَعَّال(بسیار کننده) و اطمینان به او و سپردن امر به او است.
توکل از اعمال قلب است که زیادت آن زیادت ایمان و قِلَّت(کمی) آن قلت ایمان است، ترک کلی توکل کفر است و منجر به کشیده شدن به اعتقاد قدریه میشود و ضعف در آن سبب کمی و ضعف در ایمان میشود و ممکن نیست ایمان کسی بدون توکلِ کامل کامل شود.
توکل بمعنای ترک اسباب مشروع نیست بلکه توکل بمعنای استفاده از اسباب مشروع و مامور بِهٖ وسپردن نتیجه آن بصورت کلی به الله عزوجل است، توکل یعنی ذاتی بی نهایت قدرتمند، بسیار کننده، حافظ، بسیار مهربان، حاکم و حکیم مراقبم است، یعنی اینکه برگی از درخت نمی افتد مگر اینکه امر او بر آن رفته و مورچه ای در دل صخره قدمی بر نمیدارد مگر اینکه او میداند، توکل یعنی ای الله من در حد توان امرت را بجا آوردم و بقیه را به تو میسپارم و قدر سرِ سوزنی در وفای تو به عهدت شک ندارم و تو توکل کنندگان را کافی هستی.
•فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ
آل عمران¹⁵⁹
|و آنگاه که عزم(اراده) نمودی بر الله توکل کن زیرا که الله توکل کنندگان را دوست می دارد|
با توکل زانوی اشتر ببند- یعنی زانوی شتر را ببند و توکل بر الله کن، نه شتر را رهاء کن و نه به بستن اکتفاء!
توکل یعنی زانوی شتر را ببند و الله را حافظش بدان نه خود و نه زانوبند را.
•إِن يَنصُرْكُمُ اللهُ فَلَا غَالِبَ لَكُمْ وَإِن يَخْذُلْكُمْ فَمَن ذَا الَّذِي يَنصُرُكُم مِّن بَعْدِهِ وَعَلَى اللهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ.
آل عمران¹⁶⁰
|اگر الله شما را یاری کند هیچ کس بر شما پیروز نخواهد شد و اگر شما را به خود واگذارد پس چه کسی بعد از او شما را یاری خواهد کرد؟ و مؤمنان باید تنها بر الله توکّل کنند|
•وَإِن يَمْسَسْكَ اللهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِن يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ
يونس¹⁰⁷
|و اگر الله زیانی به تو برساند پس جز او هیچ کس آن را بر طرف کننده نیست و اگر اراده خیری برای تو کند پس هیچ کس فضل او را باز نتواند داشت، به هرکس از بندگانش که بخواهد می رساند و او آمرزنده ی مهربان است|
از آنجاکه کسی جز الله مالک ذره ای خیر و شر نیست پس باید بر آن ذات قَیُّوم توکل نمود آنگونه که لائق ذاتش است.
• إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ.
النحل⁹⁹
|بی گمان او(شیطان) بر کسانی که ایمان آورده اند و بر رب شان توکل می کنند تسلطی ندارد|
• وَتَوَكَّلْ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ وَسَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَكَفَىٰ بِهِ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِيرًا.
الفرقان⁵⁸
|و بر زنده ای که هرگز نمی میرد توکل کن و به ستایش او تسبیح گوی و همین بس که او به گناهان بندگانش آگاه است|
• فَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ إِنَّكَ عَلَى الْحَقِّ الْمُبِينِ
النمل⁷⁹
|پس بر الله تو کل کن بدون شک تو برحق آشکار هستی|
• عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: كُنْتُ خَلْفَ رَسُولِ اللهِ ﷺ يَوْمًا فَقَالَ يَا غُلَامُ إِنِّي أُعَلِّمُكَ كَلِمَاتٍ احْفَظِ اللهَ يَحْفَظْكَ، احْفَظِ اللهَ تَجِدْهُ تُجَاهَكَ، إِذَا سَأَلْتَ فَاسْأَلِ اللهَ، وَإِذَا اسْتَعَنْتَ فَاسْتَعِنْ بِاللهِ، وَاعْلَمْ أَنَّ الْأُمَّةَ لَوِ اجْتَمَعَتْ عَلَى أَنْ يَنْفَعُوكَ بِشَيْءٍ لَمْ يَنْفَعُوكَ إِلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللهُ لَكَ، وَلَوِ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ يَضُرُّوكَ بِشَيْءٍ لَمْ يَضُرُّوكَ إِلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللهُ عَلَيْكَ، رُفِعَتِ الْأَقْلَامُ وَجَفَّتِ الصُّحُفُ.
رواه الترمذي²⁵¹⁶
|روزی پشت سر رسول الله ﷺ بودم فرمود ای پسر! کلماتی را برایت یاد میدهم: [حدود و حقوق]الله را حفظ کن تا حفظ ات کند، [حدود و حقوق]الله را حفظ کن تا او را پیش رویت ببینی، هنگامیکه چیزی طلب میکردی از الله طلب کن و هنگامیکه یاری میخواستی از الله یاری بجوی و بدان اگر تمامِ امت جمع شوند تا به تو نفعی برسانند رسانیده نمیتوانند مگر آنچه را که الله بر تو نوشته و اگر جمع شوند تا به تو ضرری برسانند رسانیده نمیتوانند مگر آنچه الله برایت نوشته، قلم ها برداشته شده و صحیفه ها خشک شده|
• عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ﷺ لَوْ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَوَكَّلُونَ عَلَى اللهِ حَقَّ تَوَكُّلِهِ لَرُزِقْتُمْ كَمَا يُرْزَقُ الطَّيْرُ تَغْدُو خِمَاصًا وَتَرُوحُ بِطَانًا.

رواه الترمذي²³⁴⁴ وابن ماجة⁴¹⁶⁴
|رسول الله ﷺ فرمود اگر آنچنان که حق اش است بر الله توکل کنید بمانند پرنده روزی داده میشوید که با شکم گرسنه میرود و با شکم سیر می آید|
• أبِيْ عَبْدِ اللّٰه ابْن القَّیِم[⁷⁵¹ه‍]: كُلَّما كان باللهِ أعرَفَ كان توكُّلُه عليه أقوى.
مدارج السالکین ج² ص¹²⁵
|هرچه شخص الله را بیشتر بشناسد توکلش بر او قوی تر میشود|

توکل شرط ایمان است

در آیه²³ سوره مائده که عنوان باب است و نیز در آیه⁸⁴ سوره یونس الله عزوجل توکل را شرط ایمانداری قرار داده پس کسیکه توکل بر الله عَزَّوَجَلّ را بکلی ترک کند و یا بر غیرش توکل کند کافرِ مشرک است چنانکه ابن قیم در شرح آیه²³ مائده و آیه⁸⁴ یونس میگوید الله عزوجل توکل را در ایمان شرط قرار داده.
• وَقَالَ مُوسَىٰ يَا قَوْمِ إِن كُنتُمْ آمَنتُم بِاللهِ فَعَلَيْهِ تَوَكَّلُوا إِن كُنتُم مُّسْلِمِينَ
يونس⁸⁴
|موسی گفت ای قوم من! اگرشما به الله ایمان آورده اید پس بر اوتوکل کنید اگر مسلمان هستید|
• ابن قیم الجوزیة: فجعل التوكّل شرطًا في الإيمان فدلَّ على انتفاءِ الإيمان عند انتفاء التوكّل.
طریق الهجرتین ج² ص⁵⁵⁷
|الله عزوجل توکل را در ایمان شرط قرار داده و این دلالت بر انتفای ایمان در انتفای توکل میکند|

ترکِ اسباب ،گمراهی است.

ترک اسبابی که در شرع بدان دستور داده شده و تکیه بر تقدیر گمراهی است و اگر اینگونه میبود رسول الله ﷺ با اصحابش در مدینه مینشست و در احد سر و صورتش مجروح نمیشد و اصحابش شهید نمی شدند.
• عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ ﷺ فِي جَنَازَةٍ فَجَعَلَ يَنْكُتُ الْأَرْضَ بِعُودٍ فَقَالَ لَيْسَ مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَقَدْ فُرِغَ مِنْ مَقْعَدِهِ مِنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ، فَقَالُوا أَفَلَا نَتَّكِلُ؟ قَالَ اعْمَلُوا فَكُلٌّ مُيَسَّرٌ "فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى" الْآيَةَ.
البخاري⁶²¹⁷ ومسلم²⁶⁴⁷
| با رسول الله ﷺ در جنازه ای بودیم که با چوبی زمین را میکند و فرمود کسی از شما نیست مگر اینکه جایگاهش در جنت و جهنم مشخص شده، گفتند آیا [بر تقدیر[ تکیه نکنیم[و عمل را ترک کنیم]؟ فرمود عمل کنید چرا که برای هرکس [عملش] آسان میشود "و اما کسیکه عطا نمود و تقوا پیشه نمود"|
• ابن تیمیة: مَنْ ظَنَّ أَنَّ التَّوَكُّلَ يُغْنِي عَنْ الْأَسْبَابِ الْمَأْمُورِ بِهَا فَهُوَ ضَالٌّ وَهَذَا كَمَنْ ظَنَّ أَنَّهُ يَتَوَكَّلُ عَلَى مَا قُدِّرَ عَلَيْهِ مِنْ السَّعَادَةِ وَالشَّقَاوَةِ بِدُونِ أَنْ يَفْعَلَ مَا أَمَرَهُ اللهُ.
مجموع الفتاوی ج⁸ ص⁵²⁸
|هرکس گمان بَرَد که توکل یعنی ترک اسباب مامور(امر داده شده) او گمراه است مثل کسیکه گمان میکند بر آنچه از خوشبختی و بدبختی برایش مقدر شده بدون انجام آنچه الله دستور داده توکل کند|

توکل بر غیر الله به اتفاق شرک اکبر است.

توکل از قول و عمل قلب و از بزرگترین عبادات است و هر قدر ایمان بنده زیادتر باشد توکلش بیشتر است بناء هرگاه این عبادت و یقین به غیر الله صرف شود شخص از دائره اسلام خارج میشود.
• ابن تيمية[⁷²⁸ه‍]: فَمَنْ جَعَلَ الْمَلَائِكَةَ وَالْأَنْبِيَاءَ وَسَائِطَ يَدْعُوهُمْ وَيَتوكَّلُ عَلَيْهِمْ وَيَسأَلُهُمْ جَلب الْمنَافِعِ وَدَفعَ الْمضارِّ مثلَ أَنْ يَسْأَلَهُمْ غُفرانَ الذَّنبِ وَهِدايةَ الْقلُوبِ وَتَفريجَ الْكُروبِ وَسَدَّ الفاقات فَهُوَ كَافِرٌ بِإِجمَاعِ الْمُسلِمِينَ.
مجموع الفتاوی ج¹ ص¹²⁴
|کسیکه ملائکه یا انبیاء را وسیله گرداند و آنان را بخواند و بر آنان توکل کند و از آنان طلب منفعت و دفع ضرر کند مثل اینکه از آنان طلب بخشش گناه و هدایت قلب و حل مشکلات و رفع حاجات کند به اتفاق مسلمین کافر است|
• ابن تیمیة: فَكُلُّ مَنْ غَلَا فِي حيٍّ أَوْ فِي رَجُلٍ صَالِحٍ كَمِثْلِ عَلِيٍّ رَضِي اللهُ عَنهُ أَوْ عَدِيٍّ أَوْ نَحْوِهِ .. مِثْلَ أَنْ يَقُولَ يَا سيِّدِي فُلَانُ اغْفِرْ لِي أَوْ ارحمْنِي أَوْ اُنْصُرنِي أَوْ اُرْزُقْنِي أَوْ أَغِثْنِي أَوْ أَجِرْنِي  أَوْ تَوَكَّلْت عَلَيْك أَوْ أَنْتَ حَسبِي أَوْ أَنَا فِي حَسبِك أَوْ نَحوَ هَذِهِ الْأَقْوَالِ وَالْأَفْعَالِ الَّتِي هِيَ مِنْ خَصَائِصِ الرُّبُوبِيّةِ الَّتِي لَا تَصلُحُ إلَّا للهِ تَعالَى فَكُلُّ هَذَا شِركٌ وَضَلالٌ يُستَتَابُ صَاحِبُهُ فَإِن تَابَ وَإِلَّا قُتِلَ.
مجموع الفتاوی ج³ ص³⁹⁵
|هرکس در حق زنده ای یا مرد[مرده]صالحی مثل علي رضي الله عنه یا عدي یا امثالش زیاده روی کند مثل اینکه بگوید ای سیدم مرا ببخش یا مرا مورد رحمت قرار بده یا کمکم کن یا مرا روزی بده یا به دادم برس یا مرا پناه بده یا بر تو توکل کردم یا تو مرا کفایت میکنی یا من در کفایت تو هستم یا چیزی شبیه این سخنان و افعال که از خصائص ربوبیت است که برای غیرِ الله تعالی درست نیست تمام این سخنها شرک و گمراهی است و صاحبش استتابه میشود و اگر توبه نکرد کشته میشود|