راهنمای کتاب/ در برابر طوفان مدرنیته
دکتر علی غزالی‌فر*

«بادهای غربی»
(گزیده‌ای از گفتگوها و سخنرانی‌ها)
نویسنده: مراد فرهادپور
ناشر: هرمس، چاپ هفتم 1400
240 صفحه، 64000 تومان
#فلسفه #نشرهرمس


کتابی که در ایران به چاپ هفتم رسیده باشد، بدین معناست که جایگاهش را در عرصۀ کتاب‌ها تثبیت و راهش را میان خوانندگان باز کرده است. با این وصف، خیلی نیازی به معرفی ندارد. در عوض، ارزش بررسی دارد. چه چیزی در آن هست که باعث شده از آن استقبال کنند؟ از آن مهم‌تر، چه چیزی در آن هست که باعث می‌شود ارزش ماندگار داشته باشد و باز هم خوانده شود؟

همۀ اهالی علوم انسانی آقای فرهادپور را به‌عنوان مترجم می‌شناسند؛ مترجم خوبی هم هست. اما او فقط مترجم نیست، بلکه در اصل یک متفکر معاصر است و کار ترجمۀ او ذیل مقولۀ تفکرش قرار می‌گیرد. آقای فرهادپور به تفکر از خلال ترجمه اعتقاد دارد و آن را عملی کرده است. به همین دلیل، بیشتر کتاب‌های او را ترجمه‌ها تشکیل می‌دهند. در این میان، معدود کتاب‌های غیرترجمه‌ای هم دارند که «بادهای غربی» یکی از بهترین آن‌هاست؛ شاید به این علت که حلاوت و حرارت گفتگو را دارد. دیگر این‌که دامنۀ موضوعات و مسائل این کتاب هم گسترده است و هم متنوع. فقط منحصر به فلسفه هم نیست. زمینه‌های دیگری همچون سیاست، هنر و ادبیات نیز حضور دارند.

کتاب از هفت فصل تشکیل شده که هیچ‌کدام تألیف، به معنای نوشتۀ قلمی، نیست. یکی از آن‌ها میزگرد است، دوتا سخنرانی و چهار گفتگو. میزگرد نقد و بررسی مضامین کتاب جالب و مشهور مارشال برمن «تجربۀ مدرنیته» است، با حضور اساتیدی همچون دکتر یوسف اباذری و دکتر علی میرسپاسی. سخنرانی‌ها یکی «نکاتی چند در باب مفهوم فرم» است و دومی دربارۀ «سنت و سنت‌گرایی ایدئولوژیک». اولین گفتگو دربارۀ اندیشه‌های ساموئل بکت است؛ موضوع دومی «تفکر و خشونت» است؛ بعدی در مورد «آزادی، میل و اجتماع» است؛ و آخری که طولانی‌ترین بخش کتاب هم هست به «مارکسیسم، سرمایه‌داری و دموکراسی» می‌پردازد. روشن است که وقتی موضوع یا مسئله‌ای در بستر گفتگو قرار بگیرد، تابع منطق گفتگو می‌شود؛ یعنی دیالکتیک پرسش و پاسخ. به‌علاوه، هر گفتگو در نهایت نیز همچنان گشوده باقی می‌ماند. هر مرحله هم حامل چند امکان است که خواننده به فراخور حال و هوش خویش می‌تواند سرنخ‌ها را بگیرد و مطلوب‌های ناگفتۀ دیگری را دنبال کند؛ همچون مسیری طولانی و پرپیچ‌وخم که جابه‌جا نشانه‌گذاری شده است تا راه‌های فرعی دیگر را نشان دهد، راه‌هایی که چه‌بسا خواننده خواسته‌های خود را در آن‌ها بیابد.

همۀ این مباحث در اواخر دهۀ هفتاد و طلیعۀ دهۀ هشتاد شمسی ارائه شده‌اند. یعنی این مطالب گفته‌ها و اندیشه‌هایی است مربوط به بیش از بیست سال پیش؛ بیست‌سالی که تفاوتش با امروز خودش محل تأمل است. واقعیت این است که متأسفانه مسائلی که در این کتاب مطرح شده‌اند همچنان برای ما مسئله‌اند. حتی مسئله‌مندی آن‌ها کمتر هم نشده. سهل است؛ بیشتر هم شده. یکی از دلایل دقیقاً همین است که آن‌طور که باید و شاید اندیشیده نشدند. و این امر ما را با مدرنیته و دشواری فهمش و حتی سختی حضورش پیوند می‌دهد.
مدرنیته برای غرب بادی بود که از دل خودش برخاست و بر خودش وزید، اما وقتی به ما رسید بدل به طوفان شد. ما هم خودمان را برای این بلیۀ بزرگ غیرطبیعی آماده نکرده بودیم. این بود که سویه‌های منفی و مخربش بیشتر و سنگین‌تر شد. آن‌چه که می‌تواند ما را در برابر این طوفان قوی‌تر کند، تفکر در خاص‌ترین معنای آن است؛ یعنی انتقادی، همه‌جانبه، سخت‌گیرانه و ریشه‌ای. نمونه‌ای از این نوع تفکر را در همین کتاب می‌بینیم.

از مزایای مهم شیوۀ بیان فرهادپور شفافیت است. مطالبی که در بیشتر کتاب‌ها گنگ و مبهم‌اند، در این‌جا واضح و روشن ارائه می‌شوند؛ هم به‌خوبی فهمیده می‌شوند و هم به‌راحتی. به عبارت دیگر، در این گفتگوها اندیشه‌های غربی بومی می‌شوند، مورد نقد قرار می‌گیرند و حتی برای مسائل داخلی کاربردی می‌شوند. به عبارتی، این مباحث بادهایی است که از جانب غرب می‌وزند و به این‌جا می‌رسند و با محیط آمیخته می‌شوند و رنگ‌وبوی ایرانی می‌گیرند.
ادامه....
https://www.alef.ir/news/4011102117.html

راهنمای کتاب/ ماهیت انسان در پرتو زبان

دکتر علی غزالی‌فر

«ماهیت بشر از دیدگاه ویتگنشتاین»
نویسنده: پیتر هکر
مترجم: سهراب علوی‌نیا
ناشر: هرمس، چاپ هفتم 1400
92 صفحه، 21000 تومان
#فلسفه #نشرهرمس


این کتاب با همان عنوانش در نگاه اول برای مخاطب کنجکاو مسئله‌برانگیز است. چراکه موضوع آن به حوزۀ انسان‌شناسی فلسفی مربوط می‌شود که با فلسفۀ ویتگنشتاین بیگانه می‌نماید؛ فلسفه‌ای که با زبان گره خورده است.

نام ویتگنشتاین چنان با زبان گره خورده است که هرگاه کسی نام او را می‌شنود، زبان به ذهنش متبادر می‌شود. این امر غلط نیست، اما مستعد بدفهمی است. بله؛ ویتگنشتاین به زبان عنایت جدی و مبنایی داشت. اما منظور از این مطلب دقیقاً چیست؟ آیا منظور این است که تفکر و تفلسف ویتگنشتاین محصور در زبان بود، به‌طوری که همۀ دیدگاه‌های او در باب زبان بود، یا نه، زبان نقطۀ عزیمت و چشم‌انداز تفکر و تفلسف او بود، به‌طوری که او از این مبنا و منظر سایر موضوعات و مسائل فلسفی را می‌کاوید؟ باید تأکید کنیم و دقت به‌خرج دهیم که حالت دوم درست است و نه اول. ویتگنشتاین همانند همۀ فیلسوفان طراز اول تاریخ فلسفه در باب مسائل اصلی و اساسی موضع‌گیری کرده است. بنابراین عجیب نیست که در کتابی دیدگاه ویتگنشتاین در باب ماهیت بشر واکاوی شود.

پیتر هکر یک عمر – بله، یک عمر – در باب فلسفۀ ویتگنشتاین پژوهش کرده است. یکی از ثمرات درخشان آن تلاشِ تحقیقی نوشتن شرحی مبسوط و مفصل در باب کتاب «پژوهش‌های فلسفی» ویتگنشتاین بود؛ شرحی که بالغ بر چهار جلد است و نوشتنش 16 سال زمان برد. واضح است که متأسفانه ترجمۀ چنان شروحی به زبان فارسی – بنا به دلایل متعدد – تقریباً در ردیف محالات قرار می‌گیرد. اما می‌توان از هیچیِ هیچی هم فرار کرد. آقای علوی‌نیا با ذوق و دانش تخصصی خود جلد سوم آن شرح مبسوط را تقطیر کرده و این کتاب مختصر و مفید را از آن برگرفته است. موضوع اصلی‌اش در عنوان کتاب منعکس است، اما بخش‌های اولیۀ کتاب کلیاتی در باب ویتگنشتاین است؛ زندگانی او و دیدگاهش در باب اصل فلسفه و سرشت فلسفه‌ورزی.

بخش «درآمد» عصارۀ زندگی و فعالیت فلسفی ویتگنشتاین را ارائه می‌کند. با این‌که موضوع کتاب فقط بررسی ماهیت انسان از منظر این فیلسوف است، اما پس از آن، در بخش «مفهوم فلسفه از دیدگاه ویتگنشتاین»، ماهیت فلسفه و سرشت فلسفه‌ورزی او را نیز واکاوی می‌کند. علت طرح این مسئله آن است که ماهیت فلسفه از نظر ویتگنشتاین ربط وثیقی با دیدگاه او در باب ذهن دارد، به‌طوری که این دو یکدیگر را ایضاح می‌کنند.
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4011120001.html

راهنمای کتاب/ از اسلام نهراسید!

حمیدرضا امیدی‌سرور

« اقتدا به محمد (ص) »
نویسنده: کارل ارنست
ترجمه: قاسم کاکایی
ناشر: هرمس، چاپ 1401
346 صفحه، 80000 تومان
#مذهب #نشرهرمس

در زمانه ای که به علت ظهور و بروز فرقه‌های انحرافی و تندروی اسلامی (همانند داعش، طالبان و... ) نام اسلام و حرمت آن بیش از هر زمانی در جهان آسیب دیده و در کشور ما نیز ناکارآمدی دولت‌مردان به پای دین نوشته می‌شود؛ و چهره دین بیش از هر زمانی به ناروا مخدوش شده است؛ انتشار کتابی همچون «اقتداء به محمد (ص)» اثر کارل ارنست که با ترجمه قاسم کاکایی به فارسی برگردانده شده نه تنها از اهمیت بسیاری برخوردارست که باید آن را به فال نیک نیز گرفت.

اثر حاضر مهم‌ترین کتاب اسلام‌شناس معروف معاصر (کارل ارنست) محسوب می‌شود که در حقیقت برای مخاطبان خارجی نوشته شده است و می‌کوشد به تصورات نادرست غربیان درباره اسلام، پاسخ دهد. و از آن جهت که خود نیز در غرب زاده شده و در محافل دانشگاهی و علمی آنجا بالیده است، به خوبی از عهده این مهم برآمده است. اما با وجود این، برای مخاطبان جوان ایرانی نیز نکات درخور اعتنای بسیاری دارد و می تواند پاره‌ای از شبهات پیش آمده برای ایشان را از میان بردارد.

البته در این میان نباید از اهمیت سبک و شیوه پرداختن کارل ارنست به اسلام غافل شد. چراکه او مسیحی است و باوجود اینکه تغییر مذهب نداده اما به شکلی واقع بینانه و به دور از تعصب و جانبداری دست روی ویِژگی ها و نقاط قوت اسلام، برای انسان امروز می گذارد.

از این رو کتاب حاضر نه تنها با توفیق و اقبال روبه‌رو شده و جوایزی را در برخی کشورها بدست آورده به تعدادی از زبانهای مهم از جمله، آلمانی، فرانسه، عربی، ترکی، کره‌ای و... نیز ترجمه شده است. در ایران نیز برگردان فارسی کتاب که توسط قاسم کاکایی انجام شده با مقدمه کارل ارنست مورد تایید قرار گرفته است.

کارل ارنست سال 1950 در آمریکا به دنیا آمد. سال 1973 در رشته‌ی دین تطبیقی از دانشگاه استنفورد فارغ التحصیل شد و سال 1981 در دانشگاه هاروارد به درجه دکترا نائل آمد. او در همین دانشگاه شانس شاگردی آن ماری میشل را پیدا کرد که بی‌گمان تاثیر بسیاری روی دیدگاه‌های او نسبت به اسلام داشت. ارنست سابقه حضور در هیئت علمی دانشگاه کارولینای شمالی، همچنین عضویت درگروه «مطالعات ادیان» این دانشگاه را دارد و تخصص اصلی او مطالعات اسلامی، با تمرکز برغرب و جنوب آسیاست.
ازجمله آثار دیگراو که برخی نیز به فارسی ترجمه شده اند می توان به: روزبهان بقلی، شهدای صوفی عشق، تعالیم صوفیه، بهشت برین و شطحیات در عرفان، اشاره کرد و پروفسور کارل ارنست بارها تصریح کرده که نه مسلمان بلکه یک مسیحی است، یک مسیحی که از سرسخت ترین مدافعان اسلام محسوب می شود.

اما کارل ارنست چگونه توانسته به چنین جایگاهی دست یابد. او برای رسیدن به دریافتی درست و توام با واقع بینی علاوه بر پژوهش و تحقیق در منابع اسلامی کوشیده از طریق مراوده و نشست و برخاست با آنها به دریافتی واقع بینانه درباره مسلمانان دست یابد.

باید توجه داشت که کارل ارنست این کتاب را برای مطالعات دانشگاهی دانشجویانی که اصولا هیچ اطلاعی درباره اسلام ندارند نوشته است، تا جایگزینی باشد برای کتابهای شایع در این زمینه که عمدتا با جانبداری نوشته شده و فهمی بنیادگرایانه از اسلام ارائه می‌کردند.
ادامه....
https://www.alef.ir/news/4011207100.html

راهنمای کتاب/دسرگردانی آدمی ابدی نیست

ثریا بیگدلی

«دقیقا مناسب»
(روایتی کوتاه درباره همه چیز)
نوشته: یاستین گوردر
ترجمه: مهرداد بازیاری
ناشر: هوپا و هرمس، 1401
120 صفحه، 75000 تومان
#رمان #نشرهرمس #نشرهوپا


یاستین گوردر نویسنده‌ی نروژی متولد 1952، بیش از هر چیز با کتاب «دنیای سوفی» شناخته شده است. رمانی که تاریخ فلسفه را به زبانی ساده و عامه‌فهم به مخاطبان جوان و بزرگسال معرفی می‌کند و تاکنون به 59 زبان ترجمه شده است. در این کتاب دختری پانزده ساله به نام سوفی با نامه‌ها و نوارهای ویدئویی از سوی شخصی به نام آلبرتو، با پرسش‌هایی فلسفی از قبیل «جهان چگونه پدید آمده؟» مواجه می‌شود. مکاتبات و متعاقب آن مراودات سوفی و آلبرتو، منجر به مرور تاریخ فلسفه از آغاز تا زمان حاضر می‌شود و قصه‌هایی جذاب را پیش روی خواننده قرار می‌دهد. این نویسنده‌ی تجربه‌گرا از پیشینه‌ی مطالعاتی و شهودی‌اش در حوزه‌ی فلسفه، الهیات و روان‌شناسی برای نوشتن آثار داستانی‌اش بهره جسته و در اغلب رمان‌های او می‌توان این مسائل را به وضوح دنبال کرد. به‌علاوه، او می‌کوشد رویکردی فراداستانی در آثارش داشته باشد و در دل هر قصه‌ای قصه‌ی دیگری بگنجاند و هزارتویی از روایت بسازد. در رمان «دقیقاً مناسب» نیز این ویژگی‌های سبکیِ نویسنده به شکل بارزی قابل مشاهده است. رمانی که طبق روال اکثر آثارش برای گروه سنی جوان و بزرگسال نوشته شده است.

شخصیت اصلی رمان مردی به نام آلبرت است که ورودش به کلبه‌ای سرد و دورافتاده، منجر به بازگشت‌اش به گذشته و مرور خاطراتی می‌شود که او را به نقطه‌ی امروزی رسانده است. کلبه و فضای زمستانی بیرون آن، یادآور روزهای جوانی او و زمانی است که روابطی را شکل داده که باعث شده مسیر زندگی‌اش به‌کلی عوض شود. او با ایرین، همسر آینده‌اش، در دانشگاه آشنا شده و به دریاچه‌ی کوهستانی و کلبه‌ای افسانه‌ای سفر کرده که سبک زندگی هردوی آن‌ها را دگرگون ساخته است. آلبرت خود در حال نوشتن همه‌ی وقایعی است که طی سال‌ها بر او و خانواده‌اش گذشته است. گه‌گاهی از یادداشت‌ها و نامه‌های دیگران، مثلاً همسرش ایرین نیز برای تکمیل روایت‌اش بهره می‌گیرد.

آن‌چه شخصیت آلبرت را برای مخاطب منحصربه‌فرد می‌سازد، پیشینه‌ای است که او در فلسفه دارد و همین مسأله یکی از خطوط روایی اصلی داستان را می‌سازد. آلبرت در رشته‌ی فلسفه تحصیل کرده و به فراخور آن‌چه در این زمینه دیده و آموخته با پرسش‌های اساسی زندگی و مسائل هستی‌شناسی سروکار دارد. ایرین که به نوعی زمینه‌ی مشترک تحصیلی و مطالعاتی با او دارد نیز به تقویت فضای پرسش‌گرانه در زندگی او دامن می‌زند. آن‌ها از همان بدو آشنایی با این مسائل مواجه‌اند و درباره‌‌شان با هم بحث‌های جدی می‌کنند.

اما مسأله‌ی آلبرت تنها به پرسش‌های پایه‌ی هستی‌شناسانه محدود نمی‌شود و او دغدغه‌ها و تناقضات بسیاری در سر می‌پرورد که بر جذابیت داستان‌اش می‌افزاید. آشنایی با ایرین نقطه‌ی عطف زندگی سرشار از پرسش و به‌بحران‌رسیده‌ی آلبرت است. او دقیقاً در این نقطه‌ است که تمام پیش‌فرض‌های تثبیت‌شده‌ی زندگی‌اش را زیر سؤال می‌برد و بسیاری از مسائلی را که به نظرش حل‌شده می‌آمده، درخور بازنگری‌های اساسی و قاطع می‌یابد. گویی همه‌ی آن‌چه جای پای او را در زندگی سفت و محکم نگه داشته بودند، دچار تزلزل و بی‌ثباتی می‌شوند و او در توفانی گریزناپذیر گیر می‌افتد.
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4020122113.html

راهنمای کتاب/ حکایت آدمهای غایب

سعیده امین‌زاده

«سایه‌هایی بر پنجره»
نوشته: غائب طعمه فرمان
ترجمه: موسی اسوار
ناشر: هرمس، 1401
312 صفحه، 49000 تومان
#رمان #نشرهرمس


غائب طعمه فرمان یکی از برجسته‌ترین نویسنده‌های عراقی قرن بیستم است که بسیاری از وقایع سیاسی و اجتماعی مهم عراقِ عصر خود را در داستان‌هایش به تصویر کشیده است. نام او اغلب در ردیف تأثیرگذارترین چهره‌های ادبیات عرب از جمله عبدالرحمن منیف، غسان کنفانی، نجیب محفوظ و طاهر بن جلون قرار دارد، زیرا فصل‌هایی مهجور و مفقود از تاریخ موطنش را به دنیای ادبیات معرفی کرده است. او در یکی از بحرانی‌ترین مقاطع عراق معاصر زیسته و به بسیاری از کشورهای عربی و روسیه سفر کرده و مطالعات و تحقیقات گسترده‌ای درباره‌ی ادبیات اروپایی داشته است. رمان «سایه‌هایی بر پنجره» در میانه‌ی عمر حرفه‌ای غائب طعمه فرمان نوشته شده و همانند اغلب آثارش از زندگی پر تلاطم او تأثیر پذیرفته است.

مخاطب در رمان با سایه‌های بسیار مواجه می‌شود و فصل‌های کتاب نیر بر مبنای آن‌ها از یکدیگر تفکیک شده‌اند. سایه‌ی آدم‌هایی که گویی حاضرند، اما در واقع غیبت‌شان بار سنگینی بر دوش نزدیکانشان گذاشته و یا غایب‌اند، اما حضور پررنگ‌شان همه جا حس می‌شود. نویسنده کوشیده با این تناقضِ حضور و غیاب در داستان بازی کند و بر این اساس روابط شخصیت‌ها را به تصویر بکشد. آدم‌های قصه مدام با خلأ حضور یکدیگر دست به گریبان‌اند. خلأیی که به سادگی پرشدنی نیست و بن‌مایه‌ی اصلی داستانِ «سایه‌هایی بر پنجره» را می‌سازد.

داستان با غیابِ حسیبه آغاز می‌شود؛ زنی که عروس خانواده‌ای سنتی است و نبودن‌اش حواشی و عواقب سنگینی بر این خانواده وارد می‌کند. در ابتدای داستان این مسأله برای عبدالواحد که پدر خانواده است بسیار دشوارتر از سایر اعضا به نظر می‌رسد. عروسِ او خانه را بی هیچ اطلاعی ترک کرده و نشانی از خود باقی نگذاشته است. عبدالواحد به تبع فضای سنتی‌ای که در آن زندگی می‌کند دچار تنشی شده که بخش عمده‌ی آن به نگرانی‌اش درباره‌ی حیثیت خانوادگی مربوط است. او به توجیه‌ناپذیری مسأله در نزد مردم اطراف‌اش می‌اندیشد و تلاش می‌کند از انظار دور بماند تا مجبور به توضیح دراین‌باره نشود. این انزوا به وسواس‌های فکری‌اش دامن می‌زند و او را تا مرز جنون پیش می‌برد.

اعضای خانه‌ی عبدالواحد نیز دست کمی از پدرشان ندارند و هر یک بحرانی عمیق را با غیاب حسیبه تجربه می‌کنند. فاضل، همسر حسیبه همچون شبحی در خانه قدم می‌زند و دیگر نمی‌تواند ارتباطی مفید و مؤثر با خانواده‌اش برقرار کند. برای او خلأ حضور حسبیه چنان است که گویی تمامی معنای زندگی‌اش را دگرگون کرده است. فاضل به عادات مخرب روی آورده و با بی‌قیدی سعی در گذران زمان دارد؛ زمانی که البته بدون حضور همسرش متوقف مانده و او را میخ‌کوب و راکد نگه داشته است. مادر و فضیله، دختر خانواده نیز بسیار حساس و تحریک‌پذیر شده‌اند و مدام با پدر و پسرها درگیر می‌شوند. در خلال این مشاجرات است که مشخص می‌شود آدم‌ها چه ارزش و اهمیتی برای حضور یکدیگر در این خانه قائل‌اند و اصولاً خانواده چه تعریف و معنایی برایشان دارد.
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4020218009.html

راهنمای کتاب/ همۀ آن‌چه از فلسفۀ علم می‌خواهید بدانید

دکتر علی غزالی‌فر

«فرهنگ توصیفی فلسفۀ علم»
نویسنده: استاتیس پسیلوس
مترجم: موسی اکرمی
ناشر: هرمس، چاپ اول 1401
561 صفحه، 420000 تومان
#فلسفه #نشرهرمس

آیا در فرهنگ رایج مدرن چیزی مهم‌تر از علم هست؟ آیا در جدی‌ترین ساحت‌های حیات بشری، فردی و جمعی، دست به دامن چیزی غیر از علم می‌شوند؟ آیا در دنیا حکومتی هست که نخواهد جدیدترین و به‌روزترین یافته‌های علمی را داشته باشد؟ اما اگر علم مهم است، باید برای فلسفۀ علم هم، دست‌کم به همان میزان، اهمیت قائل باشیم؛ چه‌بسا حتی بیشتر. چراکه فلسفۀ علم به اصول و مبانی و مسائل بسیاری می‌پردازد که برای علم سرنوشت‌ساز هستند اما در خود علوم امکان بررسی آن‌ها نیست.

اصلاً خود علم چیست؟ این یک پرسش فلسفی است که پاسخ فلسفی دارد. پرسش‌های فلسفی دیگری هم مطرح می‌شود؛ برای نمونه، غایت و روش علم چیست؟ چه چیزی علم را به یک فعالیت عقلانی تبدیل می‌کند؟ چه قانون‌هایی باعث دگرگونی نظریه‌ها در علم می‌شود؟ شاهد تجربی با نظریه چگونه ارتباط دارد؟ نظریات علمی چگونه با جهان ربط پیدا می‌کنند؟ مفاهیم علمی چگونه شکل می‌گیرند و با مشاهده چه ارتباطی دارند؟ ساختارها و محتوای مفاهیم علمی اساسی – برای مثال، علیت، تبیین، قوانین طبیعت، تأیید، نظریه، آزمایش، الگو، فروکاست – چیستند؟ پس علم در شناخت خودش نیز به فلسفه نیاز دارد؛ همچنان که در شناخت بسیاری چیزهای دیگر. فهم فلسفیِ علم و امور علمی می‌شود فلسفۀ علم؛ شعبه‌ای از فلسفه که در قرن بیستم متولد شد، اما با سرعتی باورنکردنی رشد کرد و بدل شد به یکی از دشوارترین، پیچیده‌ترین و گسترده‌ترین شاخه‌های فلسفه.

البته در قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم، اندیشمندانِ شیفته و شیدای علم گمان می‌کردند پیشرفت علم ملازم با پسرفت فلسفه خواهد بود؛ زیرا، به اعتقاد آنان، یافته‌های علمی مسائل فلسفی را حل یا منحل می‌کنند. اما رشد انفجاری علم باعث فوران بی‌سابقۀ فلسفه شد. علم نه‌فقط به مسائل فلسفی پاسخ نداد، بلکه مسائل فلسفی بسیاری به بار آورد که از حل‌شان عاجز ماند و برای پاسخ دست در دامان فلسفه آویخت. این امر باعث شد که فلسفۀ علم طول و عرض زیادی پیدا کند، به‌طوری که آدم به‌راحتی در آن پهنۀ گسترده گم می‌شود. پس این سرزمین وسیع نیاز به یک نقشۀ راهنما دارد. این فرهنگ چنین راهنمایی است.

عنوان اصلی کتاب «Philosophy of Science A-Z» است و در شمار همان مجموعۀ مشهور قرار دارد که مرکز نشر دانشگاه ادینبورا آن‌ها را منتشر می‌کند. مدخل‌های این فرهنگ همۀ امور مربوط به فلسفۀ علم را شامل می‌شوند؛ یعنی مفاهیم، نظریه‌ها، استدلال‌ها، مکاتب و جریان‌های فکری، شخصیت‌ها ( دانشمندان و فیلسوفان علم). در هر مدخل نیز، نویسندۀ یونانی به این موارد می‌پردازد: موضوع اصلی، ارزش و اهمیت آن، مسائلش، تحول تاریخی‌‌اش و دیگر موضوعات مرتبط با آن. البته فایدۀ چنین فرهنگی عام است. چنین منبعی برای اصل تفکر فلسفی فایدۀ چشمگیری دارد. مفاهیم و نظریات مطرح‌شده در حکم ابزارهایی، بلکه امکاناتی، هستند برای تفکر. شخص علاقمند و جستجوگر با استفاده از این ایده‌ها و اندیشه‌ها می‌تواند چارچوب تفکر خود را بازتر و افق ذهنی‌اش را گسترده‌تر سازد.
ادامه....
https://www.alef.ir/news/4020224124.html

راهنمای کتاب/ مبارزه با نابودی!

دریا امامی

«اژدها»
نوشته: یِوگِنی شوارتس
ترجمه: آبتین گلکار
ناشر: هرمس، چاپ اول 1401
132 صفحه، 56000 تومان
#تئاتر #نشرهرمس

هنرمندان در دوره‌‌های خفقان دیکتاتوری‌ها، اغلب به دنبال راهی میان‌بر برای بیان عقاید منتقدانه‌ی خود هستند. آن‌ها می‌کوشند در قالب اثر هنری و با زبانی کنایی به روشنگری درباره‌ی نظام‌های توتالیتر بپردازند و مختصات و ابعاد عملکردیِ آن‌ها را برای جامعه افشا کنند. در طی سال‌های حاکمیت نظام کمونیستی شوروی، از زمان استالین تا دوره‌ی جنگ سرد نیز، نویسندگان و هنرمندان بسیاری تحت انواع فشارهای سیاسی و اجتماعی به نقد وضعیت موجود پرداختند و در بیشتر موارد به شدیدترین عقوبت‌ها گرفتار شدند. بسیاری از آنان گرچه در ظاهر همسو با نظام حاکم قدم برمی‌داشتند، اما کوچک‌ترین کنایاتشان به مذاق حکومتیان خوش نمی‌آمد و مورد سرکوب قرار می‌گرفتند یا دست‌کم از انجام کار معمول‌شان بازمی‌ماندند. یِوگِنی شوارتس از این دسته نویسندگان است که به خاطر صراحت لهجه‌اش و نیز سبک خاصی که در کنایاتش داشت، همواره تحت فشار از جانب حکومت قرار می‌گرفت.

یِوگِنی شوارتس را می‌توان یکی از شاخص‌ترین نمایشنامه‌نویسان نیمه‌ی اول قرن بیستم روسیه دانست. او از همان اوان جوانی خط مشی سیاسی خود را با موضع‌گیری علیه سیستم حاکم که سعی در اجبار او به نوشتن برائت‌نامه علیه دوست شاعرش آلینیکوف داشت، با صراحت نشان داد و راهش را از آنان که به ترتیبی از در سازش با نظام موجود برمی‌آمدند جدا ساخت. او در حمایت از دوستان نویسنده و شاعرش که منتقدانه به حاکمیت تاخته بودند همواره حضوری فعال در صحنه داشت و تلاش کرد این استقلال رأی و روحیه‌ی نقادانه را در نمایش‌نامه‌هایش نیز منعکس سازد. نمایش‌نامه‌ی «اژدها» یکی از بارزترین عرصه‌هایی است که شوارتس در آن به عنوان یک نویسنده‌ی روشنفکر، مستقل و منتقد ظاهر می‌شود.

نمایش‌نامه‌ی «اژدها» در سه پرده نوشته شده است و حالت قصه‌گونه‌ی آن بر سایر عناصر دراماتیکش غالب است، به نحوی که آن را به شکل قصه‌ای گفت‌وگومحور نیز می‌توان خواند. این درام روایت‌گر اوضاع شهری است که در چنگال اژدهایی گرفتار آمده که بر جان و مال شهروندان مسلط است و قدرت سلب زندگی را از هر کسی و در هر لحظه‌ای که اراده کند دارد. شهر چهارصد سال است که در سیطره‌ی اژدها قرار گرفته و به نظر می‌رسد راه خلاصی از آن وجود ندارد. هر کسی هم که به فکر نجات شهر از این اسارت می‌افتد، پیش از آن‌که بتواند قدمی بردارد، به دست اژدها نابود می‌شود. درواقع چشم‌اندازی برای رهایی آدم‌ها از این بن‌بست نیست، تا این‌که مردی از راه می‌رسد و مدعی مبارزه با اژدها و نابودی آن می‌شود.
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4020302127.html