راهنمای کتاب/ تا نگردی آشنا زین پرده رمزی نشنوی

آزاده غلامی گنجه

«رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی»

(تحلیلی از داستان­‌های عرفانی فلسفی #ابن‌سینا و #سهروردی)
نویسنده: #تقی‌پورنامداریان
ناشر: #نشرعلمی‌وفرهنگی، چاپ نهم، 1396
602 صفحه، 32000 تومان
#نقدادبی #ادبیات‌کهن

اول چیزی که خدا می آفریند عقل است. از شناخت سه گانۀ عقل سه آفریدۀ دیگر به وجود می آید: حُسن، عشق، حُزن. حُسن در خود می نگرد و و از زیبایی عظیم خود تبسم می کند و از این تبسم چندین هزار مَلک مقرب به وجود می آید. از تبسم حُسن، شوری در دل عشق می افتد، می خواهد حرکتی کند، حُزن که برادر کهتر است در وی می‌‌‌آمیزد و از این آویزش آسمان و زمین پیدا می‌‌‌شود." در داستان هر یک از مفاهیم حُسن، عشق و حُزن شخصیت انسانی می یابند و اعمال و افعال انسان‌‌‌ها را انجام می دهند. حُسن در شخصیت یوسف نمایان می‌‌‌شود، عشق در شخصیت زلیخا و حُزن در یعقوب. داستان با بیان رمزی در مورد این سه مفهوم نوشته شده است.

این بخشی از داستان "فی حقیقه العشق یا مؤنس العشاق" شهاب الدین یحیی سهروردی است که تقی پورنامداریان در کتاب "رمز و داستان‌‌‌های رمزی در ادب فارسی" این داستان را به همراه چند داستان دیگر از سهروردی و ابن‌‌‌سینا بررسی کرده است و تنها یکی از داستان های رمزی ادبیات فارسی است که با زبانِ رمز‌‌‌آمیز عرفانی نوشته شده و به حقیقتی پنهان اشاره می‌‌‌کند. چرا نویسندگانِ این داستان‌‌‌ها، حقیقت مورد نظرشان را پنهان و رمزگونه بیان می کردند؟ آیا حقیقتِ پنهان، مانند حکایت هدهد در لغت موران است که وقتی هدهد میان جغدان روزکور می افتد، برای گریز از کشته شدن مثل آنها کور می‌‌‌شود و می گوید: "اینک من نیز به درجۀ شما رسیدم و کور گشتم."

بارها گفته ام که فاش کنم

هرچه اندر زمانه اسرار است

لیکن از بیم تیغ و بیم قفا

بر زبانم هزار مسمار است

"صوفیه موضوع معرفت خود را اموری می‌‌‌داند که خارج از دایرۀ محسوسات و قلمرو عقل است. تجربۀ عرفانی، شخصی ، عاطفی و باطنی است. بنابراین بیان چنین تجربه ای بسیار دشوار و جز از طریق رمز و اشاره ممکن نیست چرا که ما مجبوریم این تجربۀ شخصی و غیر‌‌‌حسی را با کلماتی بیان کنیم که مولود تجربه‌‌‌های حسی و مناسب ادای معانی محدود و عمومی و ناچار استفاده از آن‌‌‌ها در بیان تجارب صوفیانه رمزآمیز کردن آن‌‌‌هاست." وقتی تجربه ای اینقدر شخصی ست و دیگران نمی‌‌‌توانند آن‌‌‌ را درک کنند، چرا گفته شود؟ علم می‌‌‌تواند بسیاری از مسائل را واضح و بدون ابهام بررسی کند؛ پس چه نیازی به زبان رمزی صوفیه و ادیان دیگر است؟ به قول برتراند راسل "تقریباً همۀ مسائلی که مغزهای متفکر بیشترین توجه را به آن‌‌‌ها دارند از قبیلی است که علم نمی‌‌‌تواند بدان‌‌‌ها پاسخ بدهد... علم آنچه را ما می‌‌‌توانیم بدانیم به ما می‌‌‌گوید. لیکن آنچه ما می‌‌‌توانیم بدانیم ناچیز است." رمزها در مورد اموری هستند که دانشمندان علم هنوز به طریق علمی در آن امور به نتیجۀ مشخصی نرسیدند. در دنیای قدیم که رویکرد علمی کمتر در جهان طبیعی جریان داشت رمزها و اسطوره‌‌‌ها جهان را تبیین می کردند. این را در داستان‌‌‌های رمزی ابن سینا و سهروردی می توان دید. در این داستان‌‌‌ها از عقول ده‌‌‌گانه، عالم صغیر، عالم کبیر به شکل رمزگونه ای سخن گفته می‌‌‌شود. در واقع این داستان‌‌‌های عرفانی چگونگی آفرینش و سیر حرکت معنوی انسان را در جهان هستی با اسطوره‌‌‌ها و رمزها بیان می-کنند.

"رمز در مفهوم بسیط خود به عنوان معادلی برای علامت به کار می‌‌‌رود. هر علامتی اعم از حرف، عدد، شکل، علامت اختصاری، کلمه، قول، و حتی حرکت، چه به صورت اشاره با چشم و لب و دست، و چه به صورت رقص‌‌‌ها و مراسم مذهبی، خواه در جوامع ابتدایی و خواه در جوامع مدرن- که ناظر به مفهومی ویژه در ورای ظاهر نمایشی خود باشد، یک رمز محسوب می گردد." رمز معنایی ورای معنای ظاهری خود دارد؛ اما آیا می‌‌‌ توان هر چیزی که معنایی غیر از معنای ظاهری داشته باشد را، رمز بدانیم؟ مانند استعاره، کنایه، تشبیه و موارد این چنینی از صور خیال. تقی پورنامداریان پس از بیان تعریف های رمز، در فصل سوم کتاب به رابطه رمز و صور‌‌‌خیال می پردازد. گاهی نویسنده معنایی ساده و عادی را با صور‌‌‌خیال تزیین می‌‌‌کند؛ نثرهای مصنوع و فنی مانند مرزبان نامه گویاترین شاهد اینگونه از تزیینات کلامی اند. اما "گاهی نویسنده معنایی را که به سختی در قالب کلمات می-گنجد بوسیلۀ صور‌‌‌خیال بیان می‌‌‌کند. تصویر در اینجا بیش از آن که به کار تزیین و یا تأثیرگذاری بپردازد وظیفۀ ایضاح معنایی را دارد که از بیان می‌‌‌گریزد."

ادامه....

https://www.alef.ir/news/3980225130.html

راهنمای کتاب/ فرهنگ و زندگی روزمره‌ی ما

محبوبه زمانیان

«مقدمه‌ای بر تجربه‌ی فرهنگِ عمیق»
نویسنده: جوزف شائولز
ترجمه: عبدالعزیز تاتار
#نشرعلمی‌وفرهنگی، چاپ اول 1396
175 صفحه
#جامعه_شناسی

همه‌ی ما بارها واژه‌ی "فرهنگ" را شنیده‌ایم و بارها از این کلمه استفاده کرده‌ایم. اگر بخواهیم آن را تعریف کنیم، با مثال‌های متعددی در زمینه‌‌ی هنر و ادبیات، و مصداق‌هایی از رفتار و سنت‌های مختلفی سروکار خواهیم داشت که بنا به تجربه‌های زندگی‌مان، نسبت به آن‌ها معرفت کسب کرده‌ایم. اما اگر از "جوزف شائولز" بخواهید تا فرهنگ را برای شما توصیف و تعریف کند، شما را به دنیایی متفاوت و هیجان انگیزی با انبوهی از مثال‌های آشنا و تجربه شده می‌بَرد. او که سال‌های زیادی را در سفر بوده است و اطلاعات بی‌شماری از زندگیِ انسان‌ها به دست آورده است، شما را به سفری کاوشگرانه دعوت می‌کند تا با کشفِ لایه‌های پنهان و بنیادینِ فرهنگ، چشم‌اندازِ جدیدی به افقِ نگاه‌تان باز شود.

شائولز، کتاب را برای "کسانی که اقامتِ موقت دارند، یعنی دانشجویان خارجی، تبعیدی‌ها، مهاجران، گردشگرانی که اقامتی طولانی‌تر ازمعمول دارند، و در کل هر کس که سرزمینِ خود را ترک کرده است و زمانی طولانی را در کشوری دیگر سپری می‌کند و نیز برای علاقمندانِ به تجربه‌های بین‌فرهنگی" مفید و شاید بتوان گفت ضروری، می‌داند؛ اما در کنار این فهرستِ طولانی، باید به نوجوانان، شاغلین، زنان و اقشار مختلفِ جامعه نیز اشاره کرد. چرا که مسأله‌ی فرهنگ، مسأله‌ی هر روزه و همگانی ما انسان‌ها است. شناختِ کامل و طبقِ اصولی دقیق از این مفهوم، می تواند به ما در شناختِ بهترِ جامعه‌‌ای که در آن زندگی می‌کنیم و اطرافیان‌مان کمک کند. اگرچه کتاب‌های متعددی در این زمینه نوشته شده است اما ارزشِ چنین پژوهش و نوشتاری به عینی بودن مثال‌ها، کاربردی بودنِ راه‌حل‌ها و روایی و سهولتِ متنی است که واژه‌ی مبهم و پیچیده‌ی "فرهنگ" را به شیوایی و رسایی توضیح داده است.

آنچه که در این کتاب خواهید خواند در یازده فصل، بخش بندی شده است. در فصلِ اول کتاب، نویسنده نقشه‌ی راهِ کتاب را بازگو کرده است و خواننده را با سفری که آغاز خواهد کرد آشنا می‌کند. همچنین در فصل‌های بعدیِ کتاب، با مفاهیمی سروکار خواهیم داشت که جامعه شناسان و متخصصانِ علوم انسانی بسیار به آن‌ها پرداخته‌اند. مفاهیمِ مهم و عمیقی که با زندگیِ روزمره‌مان ارتباط نزدیکی دارند؛ حتی ممکن است تجاربی هم در این زمینه داشته باشیم. نویسنده می‌کوشد تا از شناختِ مقوله‌ی فرهنگ، به طور عام، به سمتِ خصوصی‌ترین جنبه‌های فرهنگیِ یک ملت و قوم راهی پیدا کند تا بتواند به این پرسش پاسخی درخور بدهد؛ اینکه "نقشِ فرهنگِ عمیق در زندگیِ روزمره چیست؟" از نظرِ او فرهنگ، همچون پیازی است که لایه های متعددی آن را در برگرفته است و با بررسی و پژوهش در زیرلایه‌های فرهنگ، می‌توان به چگونگی شکل‌گیری یک فرهنگ و شناختِ بهتر چرایی وچیستی آن، پی بُرد.

جهانِ امروز، جهانی است که در آن هر روزه گردشگران و مسافرانِ زیادی در سراسرِ دنیا، چه برای مدتِ طولانی مدت و چه بصورتِ موقت، به دیگر کشورها سفر می‌کنند. مهاجرت و سفرهای خارجی و اقامت کردن در کشورها، می‌تواند به مسأله‌ای مهم و چالشی آسیب‌زا برای انسان‌ها و جوامعِ امروزی تبدیل شود. مفاهیم مهمی همچون "شوک فرهنگی"، "حساسیت فرهنگی"، "رمزگردانیِ فرهنگی" و "تطبیقِ فرهنگی" و از این دست مفاهیم، در شرایطی مطرح می‌شوند که روز به روز به آمارِ مهاجران افزوده می‌شود و ناامنی و آسیب‌های اجتماعی و فردی، زندگی آن‌ها و اطرافیان‌شان را با بحران مواجه کرده است. از نظر نویسنده‌ی این کتاب، آنچه باعث می‌شود چنین بحران‌هایی گریبان ما را بگیرند، شناختِ ناصحیح و اندکی است که از فرهنگ‌های متنوعِ دیگر کشورهای دنیا داریم. این ناآشنایی سبب می‌شود تا برداشت نادرستی از اهالیِ یک کشور، قوم و یا ملتی بزرگ، داشته باشیم. همینطور سبب می‌شود فرد در مواجهه با این موقعیت، هویت‌اش به مخاطره بیافتد و به دنبالِ آن دچار معناباختگی بشود.

نکته‌ی مهم و کلیدی این کتاب، علاوه بر دقت بالای نویسنده در فهم‌پذیر کردنِ مسأله برای خواننده، وهمچنین روشن بودنِ موضوعِ مورد بررسی، ارائه راهکار است. کارِ نویسنده از این جهت مورد ستایش است که توانسته است با جمع بندی دقیقِ موضوع و مسأله، خواننده را پای درسِ جامعه شناسی بنشاند و مفاهیم مهمی که دایره‌ی شناختِ ضروری از جامعه را گسترش می‌دهد، به او بیاموزد، و با بیانِ راه‌حل‌هایِ مفید و کارساز، آموزش مناسبی برای شناخت و مواجهه‌ی مناسب با فرهنگ‌های متفاوت و عمیقِ دیگری در دست داشته باشد.

ادامه...

https://www.alef.ir/news/3980308176.html