Forwarded from ایران فردا
🔴 بازرگان؛ انقلاب و پراکسیس بنیانگذار
🔷 علیرضا رجایی
@iranfardamag
▪️سال‌های مصادف با سقوط پهلول اوّل در تابستان ۱۳۲٠مصادف با شکوفایی فکری-سیاسی ناشی از سقوط دیکتاتوری و اختناق بود. یک ماه پس از حضور متفقین در دهم مهرماه ۱۳۲٠حزب توده ایران تاسیس شد و دو سال بعد نیز به همّت محمّد نخشب نهضت خداپرستان سوسیالیست رسماً آغاز به کار کرد. در ۲۳ شهریور ماه ۱۳۲۴ و با پایان یافتن جنگ جهانی دوم اسلام شناس و فیلسوف برجسته فرانسوی هانری کربن به ایران آمد وبا تاسیس انجمن ایران‌شناسی ایران و فرانسه و با ایراد اوّلین سخنرانی خود در آبان همان سال با عنوان«مایه‌های زرتشتی در فلسفه سهروردی»، به تعبیر داریوش شایگان پای در حیات روشنفکری ایران گذارد. امّا این همه‌ی ماجرا نبود.
🔸در کنار این تحوّلات پیش‌روانه، ارتجاع مذهبی فعّالانه به انحاءِ مختلف تلاش می‌کرد تا خود را سازماندهی کند و پاسخی باشد به برنامه‌های عرفی‌گرایانه برجامانده از دوران پهلوی اوّل. اندکی پس از پایان جنگ جهانی دوّم، در بهار سال ۱۳۲۴ جمعیّت فداییان اسلام تشکیل شد و در ۲٠ اسفند همان سال در اوّلین اقدام جنجالی خود احمد کسروی و منشی وی را در مقابل چشم بازپرس در کاخ دادگستری سلّاخی کرد. جسد کسروی را از ترس نبش قبر و این که به تحریک علما آتش نزنند شبانه و در کوه‌های دربند دفن کردند و روی آن را با سنگ و ملات پوشاندند تا کسی آن را پیدا نکند(کسروی دو سال پیش از این تاریخ کتاب شیعیگری را نوشته و به همین دلیل از سوی برخی روحانیان تکفیر شده‌بود). قاتلان کسروی نیز نه تنها محاکمه نشدند که مورد تحسین و تفقّد نیز قرارگرفتند.
▪️در گیرودار همین کشاکش‌های فکری و سیاسی بود که مهدی بازرگان در آذر ۱۳۲۶ چهار سخنرانی در مدرسه سپهسالار با عنوان«راه طی شده» ایراد کرد که بعداً با تفصیل و توسعه بیشتر به شکل کتاب منتشر شد. بازرگان در آن مقطع، چهل ساله و در اوج شکوفایی فکری بود و شگفتِ تاریخ آن که یکی از بنیان‌برافکن‌ترین خوانش‌های درون دینی، در تاریخی‌ترین و استوارترین نهاد مذهبی یعنی مسجد ولی به دعوت یک نهاد نوپای امروزین یعنی انجمن اسلامی دانشجویان شکل گرفت و مطرح شد و این نمادی بود ا ز یک قرارگاه تاریخی که بازرگان بنیانگذاری می‌کرد و چه بسا جز در گسیختگی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دهه ۲۰ تحقق آن امکان‌پذیر نبود.
🔸مساله اساسی راه طی شده بن‌بست‌های کلامی و عقلانی فلسفه اسکولاستیک شیعی-اسلامی است که قادر به توضیح جهان نوپدیدی نیست که بر پایه فیزیک و ریاضیات تاسیس شده‌است و بنابراین با طرح دگرگونه‌ی سه بنیان اساسی اصول دین یعنی توحید، نبوت و معاد، دانش کلامی جدیدی را بنیانگذاری می‌کند که انتزاعیات سنّتی کلام کهن جای خود را به پویشی متحوّل و متکاملی می‌دهد که بی‌واسطه و مستقیم درگیر «زندگی» می‌شود. آن‌چه در راه طی شده بعضاً به‌صورت نقد فلسفه دیده می‌شود «استدلال‌های خشک و بی‌اساس» و «ظواهر کهنه و مندرس» دستگاه نظری‌ای است که با «الفاظی توخالی» ارتباط خود را با«طبیعت و محسوسات» از دست داده‌است و همین سنخ فلسفه است که بازرگان می‌گوید «نه دردی از دنیا دوا می‌کند و نه به درد آخرت می‌خورد».
▪️او منکر «خدمات بزرگ فلسفه یونان به ترقی علوم و روشنایی بشر نیست» امّا بخوبی به تحوّلات جهان جدید که با «بیکن و دکارت» سیر فلسفی متفاوتی را طی کرده‌است، آگاهی دارد و به همین دلیل تلاش می‌کند دستگاه نظری اسلام را بر شالوده‌های دیگری استوار کند که بسی فراتر از چهارچوب‌های تنگ مباحث «واجب‌الوجود و حادث و قدیم و ذات و عرض» است. درعین‌حال برخلاف آن‌چه شهرت یافته او بر آن نیست که صحت دین را براساس حجّیّت و استنادات علوم تجربی اثبات کند بلکه برعکس، بر ضرورت استقلال این دو ساحت از یکدیگر اذعان دارد و از آن‌جا که «علم قهراً دچار اشتباه و نقص و دائماً در حال اصلاح و تکمیل است، نمی‌تواند مالک قاطع ثابت دین باشد و دین رانباید در قالب معلومات زمان اسیر و میخکوب کرد...ریاضیات و احتمالات وقوانین فیزیک و شیمی و غیره هرقدر محکم و مسلّم باشند،روابط و استنباط‌هایی بیش نیستند». آن، چه بازرگان بر آن تاکید دارد این است که مفهوم "روح" در فلسفه اسلامی از فیلسوفان یونانی اخذ و به‌طور کلّی از مفهوم قرآنی آن تهی و باعث شده‌است «عالم به دو منطقه جداگانه تقسیم شود.یک منطقه ابدی روحانیِ فوقانی از آن خدا و یک منطقه موقت کثیفِ سُفلاییِ معیوب از آن بندگان خدا یا مخلوقات جسمانی که همان طبیعت است و عالم اوّل را (نیز) ناچار باید ماوراءطبیعت نامید»......
متن کامل:
https://cutt.ly/NwKHv3z9
#ایران_فردا
#راه_طی‌شده
#مهدی_بازرگان
#علیرضا_رجایی
http://t.me/iranfardamag
🔷 علیرضا رجایی
@iranfardamag
▪️سال‌های مصادف با سقوط پهلول اوّل در تابستان ۱۳۲٠مصادف با شکوفایی فکری-سیاسی ناشی از سقوط دیکتاتوری و اختناق بود. یک ماه پس از حضور متفقین در دهم مهرماه ۱۳۲٠حزب توده ایران تاسیس شد و دو سال بعد نیز به همّت محمّد نخشب نهضت خداپرستان سوسیالیست رسماً آغاز به کار کرد. در ۲۳ شهریور ماه ۱۳۲۴ و با پایان یافتن جنگ جهانی دوم اسلام شناس و فیلسوف برجسته فرانسوی هانری کربن به ایران آمد وبا تاسیس انجمن ایران‌شناسی ایران و فرانسه و با ایراد اوّلین سخنرانی خود در آبان همان سال با عنوان«مایه‌های زرتشتی در فلسفه سهروردی»، به تعبیر داریوش شایگان پای در حیات روشنفکری ایران گذارد. امّا این همه‌ی ماجرا نبود.
🔸در کنار این تحوّلات پیش‌روانه، ارتجاع مذهبی فعّالانه به انحاءِ مختلف تلاش می‌کرد تا خود را سازماندهی کند و پاسخی باشد به برنامه‌های عرفی‌گرایانه برجامانده از دوران پهلوی اوّل. اندکی پس از پایان جنگ جهانی دوّم، در بهار سال ۱۳۲۴ جمعیّت فداییان اسلام تشکیل شد و در ۲٠ اسفند همان سال در اوّلین اقدام جنجالی خود احمد کسروی و منشی وی را در مقابل چشم بازپرس در کاخ دادگستری سلّاخی کرد. جسد کسروی را از ترس نبش قبر و این که به تحریک علما آتش نزنند شبانه و در کوه‌های دربند دفن کردند و روی آن را با سنگ و ملات پوشاندند تا کسی آن را پیدا نکند(کسروی دو سال پیش از این تاریخ کتاب شیعیگری را نوشته و به همین دلیل از سوی برخی روحانیان تکفیر شده‌بود). قاتلان کسروی نیز نه تنها محاکمه نشدند که مورد تحسین و تفقّد نیز قرارگرفتند.
▪️در گیرودار همین کشاکش‌های فکری و سیاسی بود که مهدی بازرگان در آذر ۱۳۲۶ چهار سخنرانی در مدرسه سپهسالار با عنوان«راه طی شده» ایراد کرد که بعداً با تفصیل و توسعه بیشتر به شکل کتاب منتشر شد. بازرگان در آن مقطع، چهل ساله و در اوج شکوفایی فکری بود و شگفتِ تاریخ آن که یکی از بنیان‌برافکن‌ترین خوانش‌های درون دینی، در تاریخی‌ترین و استوارترین نهاد مذهبی یعنی مسجد ولی به دعوت یک نهاد نوپای امروزین یعنی انجمن اسلامی دانشجویان شکل گرفت و مطرح شد و این نمادی بود ا ز یک قرارگاه تاریخی که بازرگان بنیانگذاری می‌کرد و چه بسا جز در گسیختگی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دهه ۲۰ تحقق آن امکان‌پذیر نبود.
🔸مساله اساسی راه طی شده بن‌بست‌های کلامی و عقلانی فلسفه اسکولاستیک شیعی-اسلامی است که قادر به توضیح جهان نوپدیدی نیست که بر پایه فیزیک و ریاضیات تاسیس شده‌است و بنابراین با طرح دگرگونه‌ی سه بنیان اساسی اصول دین یعنی توحید، نبوت و معاد، دانش کلامی جدیدی را بنیانگذاری می‌کند که انتزاعیات سنّتی کلام کهن جای خود را به پویشی متحوّل و متکاملی می‌دهد که بی‌واسطه و مستقیم درگیر «زندگی» می‌شود. آن‌چه در راه طی شده بعضاً به‌صورت نقد فلسفه دیده می‌شود «استدلال‌های خشک و بی‌اساس» و «ظواهر کهنه و مندرس» دستگاه نظری‌ای است که با «الفاظی توخالی» ارتباط خود را با«طبیعت و محسوسات» از دست داده‌است و همین سنخ فلسفه است که بازرگان می‌گوید «نه دردی از دنیا دوا می‌کند و نه به درد آخرت می‌خورد».
▪️او منکر «خدمات بزرگ فلسفه یونان به ترقی علوم و روشنایی بشر نیست» امّا بخوبی به تحوّلات جهان جدید که با «بیکن و دکارت» سیر فلسفی متفاوتی را طی کرده‌است، آگاهی دارد و به همین دلیل تلاش می‌کند دستگاه نظری اسلام را بر شالوده‌های دیگری استوار کند که بسی فراتر از چهارچوب‌های تنگ مباحث «واجب‌الوجود و حادث و قدیم و ذات و عرض» است. درعین‌حال برخلاف آن‌چه شهرت یافته او بر آن نیست که صحت دین را براساس حجّیّت و استنادات علوم تجربی اثبات کند بلکه برعکس، بر ضرورت استقلال این دو ساحت از یکدیگر اذعان دارد و از آن‌جا که «علم قهراً دچار اشتباه و نقص و دائماً در حال اصلاح و تکمیل است، نمی‌تواند مالک قاطع ثابت دین باشد و دین رانباید در قالب معلومات زمان اسیر و میخکوب کرد...ریاضیات و احتمالات وقوانین فیزیک و شیمی و غیره هرقدر محکم و مسلّم باشند،روابط و استنباط‌هایی بیش نیستند». آن، چه بازرگان بر آن تاکید دارد این است که مفهوم "روح" در فلسفه اسلامی از فیلسوفان یونانی اخذ و به‌طور کلّی از مفهوم قرآنی آن تهی و باعث شده‌است «عالم به دو منطقه جداگانه تقسیم شود.یک منطقه ابدی روحانیِ فوقانی از آن خدا و یک منطقه موقت کثیفِ سُفلاییِ معیوب از آن بندگان خدا یا مخلوقات جسمانی که همان طبیعت است و عالم اوّل را (نیز) ناچار باید ماوراءطبیعت نامید»......
متن کامل:
https://cutt.ly/NwKHv3z9
#ایران_فردا
#راه_طی‌شده
#مهدی_بازرگان
#علیرضا_رجایی
http://t.me/iranfardamag
Telegraph
🔴 بازرگان؛ انقلاب و پراکسیس بنیانگذار
🔷 علیرضا رجایی @iranfardamag سال‌های مصادف با سقوط پهلول اوّل در تابستان ۱۳۲٠مصادف با شکوفایی فکری-سیاسی ناشی از سقوط دیکتاتوری و اختناق بود. یک ماه پس از حضور متفقین در دهم مهرماه ۱۳۲٠حزب توده ایران تاسیس شد و دو سال بعد نیز به همّت محمّد نخشب نهضت خداپرستان…