‍ 📝‍ 📝📝و مرد آنگاه آگاه شود که نبشتن گیرد و بداند که پهنای کار چیست
تاریخ بیهقی

✍️جویا معروفی

✅استاد #محمد_علی_موحد ، این پیرِ فرزانه و این یگانهٔ فرهنگی روزگار ما نود و هفت ساله شد. کارنامهٔ پر بار موحد، کارنامهٔ یک فرد نیست؛ انگار چندین انسان شریف و خلاق و خستگی‌ناپذیر، تمام‌وقت مشغول تحقیق و سپس نگارش بودند. تألیفات او شامل دایرهٔ گسترده‌ای از مفاهیم، از عرفان و ادبیات گرفته تا حقوق و تاریخ و آزادی است و اگر به دیدهٔ تحقیق در هرکدام از این زیربخش‌ها – که خود عالمی است – بنگریم، می‌بینیم که در همهٔ این حوزه‌ها از سرآمدان است. این یار و یاور قدیمیِ دکتر مصدق، با نگارش کتاب "خواب آشفتهٔ نفت"، شرح مسئولانه و دقیقی‌ از حوادث مربوط به ملی شدن نفت و چالش‌های آن ارائه داده است. در حوزهٔ پارادایم‌های متقابل تاریخ و فرهنگ، می‌توان به شرح درخشان "سفرنامهٔ ابن‌بطوطه" و "در کشاکش دین و دولت" اشاره کرد که کتاب اخیر که از قضا آخرین کتاب چاپ شدهٔ استاد موحد است، شرحی است از اسلامِ بعد از پیامبر که تقابل آن فضای معنوی ساخته شده توسط پیغمبر با حکومت و ابزارهای این جهانی است.

✅موحد که بیش از نیم قرن است که دانش‌آموختهٔ دکتری حقوق دانشگاه تهران است، بخش مهمی از تألیفات گرانبهایش را در حوزهٔ حقوق و عدالت و آزادی به یادگار گذاشته است که شاید کتاب گرانسنگ "در هوای حق و عدالت" مهم‌ترینِ آن‌ها باشد، چرا که در این کتاب به مفهوم حق و عدالت هم از منظر تاریخی نگریسته است و هم از منظر فرهنگی و جمعِ این هر دو جز از موحد، از کسِ دیگری برنمی‌آید. از آثار درخشانِ دیگرِ او در این حوزه می‌توان به "حق و سوء استفاده از آن"، "دیباچه‌ای بر حقوق مدنی" و "در خانه اگر کس است" اشاره کرد. توضیح و تحلیل او بر کتاب تاریخ‌ساز "فصوص‌الحکم" ابن‌عربی نیز از باقیات صالحات موحد به شمار می‌رود.

✅اما همهٔ این تألیفات سترگ و عظیم یک طرف، و تألیفات او در ارتباط با #شمس_تبریزی یک طرف.

✅شمس تبریزی، آن درویشی که آتش در جانِ مولانا زد و پس از آن مولانا آتش در همه عالم زد، تا نیم قرن پیش شخصیتی بسیار ناشناخته بود. مردمان از او افسانه‌ها ساخته بودند و بزرگان ادبیات چون مینوی و زریاب‌خویی نیز او را پیری عامی و ساده‌دل می‌دانستند. اما پس از یافتن نسخه‌های مقالات شمس و کارِ بزرگِ موحد در تصحیح آن و معرفی زوایای شخصیت بسیار پیچیدهٔ شمس و نشان دادن تأثیرات عظیم مقالات شمس بر مثنوی معنوی، دیوان کبیر و فیه‌ما‌فیه، تا حدی غبار از روی آن آفتاب برداشته شده است. سال‌ها پیش از آن‌که استاد موحد، تصحیح مثنوی معنوی را به انجام برساند، خودم از حضرتش شنیدم که گفت مهم‌ترین ایراد مثنوی‌شناسان بزرگ تاریخ، این است که مولانا را از دریچهٔ ابن‌عربی نگریسته‌اند و شرح داده‌اند، حال آن‌که برای شناخت مولانا هیچ پنجره‌ای راه‌گشاتر از شمس نیست؛ و موحد از همین پنجرهٔ دلگشا مثنوی معنوی را تصحیح کرد که امروز این یادگارِ عزیز در اختیار ماست.

✅مجموعهٔ آثار موحد در حوزه شناخت شمس و مولانا از دریچهٔ شمس هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت یگانه است. علاوه بر تصحیح "مقالات شمس" و "مثنوی" می‌توان به تصحیح کتاب‌های "ابتدانامه" و "رسالهٔ سپهسالار" و همچنین کتاب‌های "باغ سبز"، "خُمی از شراب ربانی"، "شمس تبریزی" و "اصطرلاب حق" اشاره کرد.

✅بیهقی گفته بود که مرد آنگاه آگاه شود که نبشتن گیرد و بداند که پهنای کار چیست. و موحد نبشتن گرفت و دانست که پهنای کار چیست. برای این پیرِ فرزانه و یگانهٔ روزگارمان آرزوی عافیت و عزت می‌کنم.

پنجاه سال کِشتی ای مردِ اوستاد
پنجاه سال باش که از کِشته بِدروی

زادروز استاد محمدعلی موحد
@sahandiranmehr
🆔 @MostafaTajzadeh

‍ 📝📝📝مرد آن گاه آگاه شود که نبشتن گیرد
(بیهقی)

✍🏼 ابراهیم جعفری


کس چو حافظ نگشاد از رخ اندیشه نقاب
تا سر زلف سخن را به قلم شانه زدند

✅ در تاریخ کهن سرزمین ما #تیرگان یکی از جشن هایی است که در ۱۳ تیرماه هر سال در گاه شمار ایرانی برگزار می شود. تیرگان روز کمان کشیدن #آرش_کمانگیر و پرتاب تیر از فراز البرز است. در عین حال جشن تیرگان به روایت #ابوریحان_بیرونی در آثارالباقیه، روز بزرگداشت مقام نویسندگان در ایران باستان بوده و مردم به آنان هدیه می دادند.

✅ بر خلاف سده های آغازین تاریخ که نگارش کارویژه ای در زیر چتر نهاد قدرت بود و سراسر شرح فتوحات و منزلت و اُبهت را به همراه داشت، در سده های میانی بخصوص پس از اختراع #ماشین_چاپ توسط گوتنبرگ، نوشتن به منزله کنشی آزادی بخش و روشی برای دستیابی به آزادی و عدالت تبدل شد. به عبارت دیگر نویسنده با قلم کاری همچون آرش و کمانش انجام داد؛ کما این که آرش کمانگیر جان خود را بر سر حماسه تعیین مرز ایران با توران نهاد.

✅ در #تمدن_اسلامی نیز در بلندای جایگاه قلم، همین بس که دومین سوره نازل شده بر رسول گرامی اسلام (ص ) به قلم سوگند یاد کرده است و پیامبر ما بر برتری قلم عالِمان بر خون شهیدان تاکید می ورزد. ( مِدادُ العُلما اَفضل مِن دِماء الشُهدا )

✅ قلم لباس زرین الفاظ را بر قامت بلند معانی می پوشاند و نویسندگان با دستان توانای خود علوم و معارف را بر صحیفه تاریخ می نگارند. از این طریق قلم، علم و معرفت را از اسارت نسیان و فراموشی رها می گرداند و نهر زلال دانش را حیاتی جاودانه می بخشد. اگرچه انسان به گونه های مختلفی همچون زبان و اشاره مقصد های قلبی و درونی خویش را آشکار می سازد؛ اما تفاوت زبان و قلم در آن است که اظهار قلبی و آگاهی های فردی از طریق قلم، بسی ماندگار تر و حیطه اثرش گسترده تر می باشد.

✅ در آبان ماه سال ۱۳۹۸ مراسمی در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی به مناسبت چاپ و ترجمه کتاب " گیتا: سرود خدایان " برگزار شد. در این مراسم استاد #محمد_علی_موحد سخنانی را با این بیت زیبا از مولانا جلال الدین بلخی آغاز کرد:

اندر این ره می تراش و می خراش
تا دم آخر دمی فارغ مباش
( دفتر اول)
و سپس با طرح پرسشی بحث خود را چنین ادامه داد: " چرا می نویسم؟ به دو دلیل؛ اول آن که دوست ندارم بر سر خوانی تنها بنشینم. دلم می خواهد اگر طعامی مطبوع و لذیذ نصیبم شد، با دیگران هم زانو و هم کاسه باشم. دوم آن که تا مطلبی را ننویسم‌، درست آن را نمی فهمم و با فراز و فرودهای آن آشنا نمی شوم. من بیشتر با #بیهقی احساس همدلی می کنم که گفت: مرد آن گاه آگاه شود که نبشتن گیرد و بداند که پهنای کار چیست؟ "

✅ فراموش نکنیم که نگارش و مستند سازی به عنوان یک راهبرد فرهنگی برای ثبت، ذخیره سازی و انتقال تجربه های انسانی زمانی تحقق خواهد یافت که به امری عمومی تبدیل شود. به زبان دیگر آنچه یک ملت را از خطر زودگذر و موقتی بودن نجات می دهد، عمومیت یافتن این نگاه است که بسیاری از تجربه های اجتماعی ارزش #ثبت شدن دارند. از یاد نبریم کشورهای پیشرو امروز کشورهایی هستند که در آن هر فرد؛ از معلم و کارگر گرفته تا وکیل و مدیر اندوخته های تجربی خود را #مستند می کند.

✅ متاسفانه با آن که بیش از ۱۱۰ سال از مشروطه ایرانی می گذرد؛ اما جامعه ما هنوز در مرحله شفاهی باقی مانده است و سعی نکرده ایم دانش مردم را به سرمایه تبدیل کنیم. با توجه به آسیب فراگیر از این بازماندگی تاریخی، بنیادی ترین راه حل برای گذار از فرهنگ شفاهی به فرهنگ نوشتاری شروع از درون مدرسه است. آموزش و پرورش باید به این باور برسد که فرهنگ کتابت برای جامعه مانند اکسیژن برای بدن است. از این رو درس #انشاء و #نویسندگی در دوره های ابتدایی و متوسطه باید مورد اهتمام جدی قرار گیرد. امیدواریم به بهانه روزهایی مانند روز قلم سیاستگذاران فرهنگی بر اهمیت ترویج فرهنگ نوشتاری در فضای عمومی بیش از گذشته همت گذارده و با سعه صدر و پذیرش تضارب دیدگاه ها و اندیشه ها امکان های تحقق انباشت تجربی و فکری جامعه را گسترش دهند.

✅ ۱۴ تیرماه روز پاسداشت #قلم را به فرهیختگانی که با سلاح قلم به مقابله با جهل و خرافات شتافته و با آثار خود به تنویر افکار می پردازند، صمیمانه تبریک و تهنیت عرض نموده و با سعدی شیرین سخن هم صدا می شویم که:

قلم خاصیتی دارد که سر تا سینه بشکافی
دگر بارش بفرمایی به فرق سر دوان آید

🆔 @MostafaTajzadeh