📝📝📝کنشگری ِ هشتگی را دست کم نگیریم!/ نیم‌نگاهی به اثرگذاری هشتگ‌زدن بر سیاست و جامعه

✍🏻محمد رهبری

✅روزانه در توئیتر فارسی هشتگ‌های اعتراضی زیادی توسط کاربران توئیت می‌شود و بسیاری از فعالان سیاسی، مدنی و رسانه‌ای از این طریق مطالبات و اعتراضات خود را بیان می‌کنند. اما به نظر می‌رسد که بسیاری از این توئیت‌ها و ترندهای توئیتری بر روی سیاستگذاران، مسئولان و تصمیمات آن‌ها اثری ندارد. در یکسال گذشته، هزاران هشتگ اعتراضی در توئیتر فارسی ترند شده‌اند، اما تعداد هشتگ‌هایی که حتی از سطح توئیتر به اینستاگرام سرایت کرده باشند خیلی محدود است. اگر موضوعاتی نظیر حوادث آبان ماه، سقوط هواپیمای اوکراینی و شیوع کرونا در کشور را که همگی ما به ازای عینی و بیرونی داشته و همه شهروندان را متأثر کرده را در نظر نگیریم، تعداد هشتگ‌هایی که از توئیتر شروع شده و موجی فراگیر را در عرصه عمومی ایجاد کرده شاید به تعداد انگشتان یک دست هم نباشد.

✅هشتگ‌هایی نظیر #دختر_آبی، #رومینا_افشار و #اعدام_نکنید از معدود هشتگ‌هایی هستند که پس از شکل‌گیری در توئیتر، به شبکه اجتماعی عمومی‌تری نظیر اینستاگرام نیز سرایت کرد.

✅واقعیت آن است که بسیاری از این هشتگ زدن‌ها، بدون دستیابی به هیچ موفقیتی شکست می‌خوردند و فقط تعداد معدودی از آن‌ها موفق می‌شود. عدم اقبال به بسیاری از ترندهای توئیتری در عامه مردم و همچنین در سیاستگذاری مسئولان، باعث بدبینی برخی از پژوهشگران اجتماعی و فعالان سیاسی و رسانه‌ای به هشتگ زدن شده است. آن‌ها معتقدند که هشتگ زدن، صرفا فشردن بیهوده و بی‌هدف دکمه و کلیدها با اهداف مبهم سیاسی است و فقط انرژی جامعه را خالی می‌کند و اثرگذاری مشخصی هم ندارد. اما آیا واقعا هشتگ زدن تا این حد بیهوده است و باید ناامیدانه به این نوع کنشگری نگاه کنیم؟

✅گسترش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی امروزه پیوندی ناگسستنی با رفتارهای سیاسی شهروندان پیدا کرده است و در ماهیت سیاست تغییراتی ایجاد کرده است. یکی از خصوصیات این نوع از سیاست، همانگونه که کاستلز می‌گوید، شکل‌گیری جنبش‌های بی‌سر است؛ به این معنی که جنبش‌های اجتماعی و سیاسی می‌توانند بدون رهبر آغاز شود. اما آغاز هر جنبش اعتراضی، آن‌گونه که پژوهش‌ها نشان داده است، نیازمند حداقلی از افراد است که در آن شرکت کنند و این پیام را به دیگران ارسال کنند که این اعتراض عمومی است. این جنبش‌های اجتماعی نیز ضرورتا نباید در خیابان امتداد پیدا کنند بلکه فراگیری آن در میان همه کاربران شبکه‌های اجتماعی که بخش مهمی از افکار عمومی را نمایندگی می‌کنند، مسئولان و دولتمردان را وادار به واکنش می‌کند.

✅بنابراین هشتگ زدن، به وسیله ارسال این پیام به اعضای درون شبکه که ما بر سر یک موضوع مشخص اعتراض داریم، همواره می‌تواند محرکی باشد برای وقوع یک اعتراض فراگیر به سیاست‌های غلط مسئولان و دولتمردان.

✅با این حال، هشتگ زدن تنها نقش یک محرک را ایفا می‌کند و برای آن که واقعا اعتراضی فراگیری صورت پذیرد، نیاز به شرایط دیگری نیز وجود دارد و نمی‌توان از قبل پیش‌بینی کرد که آیا این کار موفق خواهد شد یا نه؛ همان‌گونه که کسی پیش‌بینی نمی‌کرد که هشتگ #اعدام_نکنید تا این حد فراگیر شود. عدم پیش‌بینی پذیری ِ میزان ِ فراگیری یک هشتگ، یادآور مفهوم «آشفتگی» در یک «سیستم پیچیده» است.

✅ویژگی این آشفتگی، «تغییرات سریع با فشار و شتاب در زمان و مکان است» و استعاره‌ای است که مارگتس و همکارانش در کتاب «آشفتگی سیاسی» برای توصیف دنیای سیاست که تحت تأثیر شبکه‌های اجتماعی است از آن استفاده می‌کنند. آن‌ها می‌گویند «گذار از زندگی‌های روزانه به جهان کاملا متصل در شبکه‌های اجتماعی آنلاین، می‌تواند یک وضعیت پر هرج و مرج ایجاد کند و آشفتگی‌هایی را پدید آورد که می‌تواند منجر به پدیده‌های بزرگ اجتماعی شود».

✅یک مثال مناسب از یک سیستم آشفته، «آب و هوا» است. پیش‌بینی بلندمدت آب و هوا غیر ممکن است چون به عوامل و متغیرهای بسیار زیادی وابسته است که لزوما قابل اندازه‌گیری نیستند و هر اختلال جزئی نیز می‌تواند مسیر پیش‌بینی را تغییر دهد.


✅برای خواندن متن کامل این یادداشت روی "INSTANT" بزنید:

yun.ir/k968wf
@emtedadnet
@MostafaTajzadeh