📝📝📝« تأسیس مدارس دخترانه در ایران، کنشی معطوف به هدف با مسیری دشوار؛ از قاجار تاکنون»/ ۱

✍️ فریبا نظری

✅تاریخ نظام آموزش دوران #قاجار را می‌توان به دو دوره تقسیم نمود:
۱- دوره‌ی نخست، نظام آموزشی به‌طور کامل در دست #طلاب_علوم_دینی و معلمان #مکتب‌_خانه‌ای بود.
۲- دوره‌ی دوم با آغاز پیاده‌سازی ایده‌ی تأسیس مدارس به سبک نوین در میانه‌های دوران قاجار و آشنایی ایرانیان با فرهنگ و تمدن غرب و کشورهای اروپایی به واسطه‌ی سفرها و آمدوشدها.

✅در دوره نخست #آموزش_سنتی به سه شکل مکتب‌خانه‌ای، حوزه‌های علمیه و تدریس خصوصی در منازل وجود داشت. مکتب‌خانه‌های دوره قاجار به مکتب آخوندباجی‌ها و مکتب‌خانه‌های عمومی تقسیم می‌شد. مکتب آخوندباجی‌ها توسط معلمانی که #ملا_باجی یا #خان‌_باجی یا #شاه‌_باجی نامیده می‌شدند، اداره می‌شد. این معلمان دانش مختصری در زمینه‌های دینی داشته و وظیفه‌شان آموزش کودکان چهار تا هفت ساله بود. مکتب‌خانه‌های عمومی در اکثر شهرها و در برخی از روستاها دایر بودند و پس‌از مکتب‌خانه‌های آخوندباجی‌ها بودند ولی ضرورت نداشت کسانی که وارد مکتب‌خانه‌ها می‌شوند نخست دوره پیش از آن، یعنی مکتب‌خانه‌های آخوندباجی‌ها را گذرانده باشند. تأسیس این مکتب‌خانه‌ها تابع هیچ‌گونه محدودیت یا به اصطلاح قانون و مقررات ویژه‌ای نبود. هر کسی با هر میزان دانشی که داشت می‌توانست مکتبی دایر و مکتب‌داری کند( قاسمی پویا، اقبال؛ مدارس جدید در دوره قاجاریه، بانیان و پیشروان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۷).

✅ شیوه تدریس خصوصی و استفاده از #معلم_سر_خانه نیز روش دیگر آموزش سنتی بود، اما این روش عمومیت نداشت و تنها منحصر به خانواده‌های #اشراف بود. بسیاری از دخترانی که در این دوران باسواد می‌شدند به‌طور معمول نزد پدر، برادر، عمو، همسر یا محارم دیگر به کسب علم می‌پرداختند و از خواندن و نوشتن بهره‌مند می‌شدند، بدین ترتیب زنان باسواد و عالم فقط در خانه خواص امکان پرورش می‌یافتند( مستوفی، عبدالله؛ شرح زندگانی من: (تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه) (جلد اول) تهران: زوار، ۱۳۲۱).

✅ ازجمله #مدارس_مخصوص_دختران در دوران #قاجار، می‌توان به مدرسه امریکاییان در #ارومیه به سال 1214ﻫ‌. ش اشاره کرد که در پی آن مدرسه‌ای دیگر در #تهران با موافقت #ناصرالدین_شاه، به شرط نپذیرفتن دختران مسلمان در آن، تأسیس شد. مدرسه‌ی دخترانه در تهران، توسط #مبلغان_مسیحی_آمریکایی در ۱۲۵۳ش به وجود آمد، اما شاگردانش مسیحی و #دختران_ارامنه بودند، چون ایرانیان مخالف تحصیل دختران بوده، فکر می‌کردند ھدف این مسیحیان غربی، مسیحی کردن ایرانیان است. ديدار ناصرالدين شاه از این مدرسه جالب است:

✅ در يكى از روزهاى پاييز ۱۲۶۹ ش صبحگاهان هنگامی كه دختران در تالار جمع بودند، شاه و ملازمان دربار وارد شدند، «شاه شخصا امتحان می کند و يكى از دختران را پاى تخته سياه می خواند كه چيزى بنويسد ولى طفلك از هيبت شاه ياراى نوشتن نداشته. شاه گچ را از دست دخترك می گيرد، به خط خود روى تخته‌ سياه كلماتى ‌می نويسد كه بعدا قاب می كنند تا از ريزش محفوظ بماند...»
(تاريخ مؤسسات تمدنى جديد، ج ۱، ص ۳۶۸).

✅اما دیدار ناصرالدین شاه نیز نتوانست نگرش منفی مردم را نسبت به مدرسه‌ی دخترانه تغییر دھد و تقریبا تمامی دانش آموزان، دختران مسیحی بودند( گذری بر تاسیس مدارس دخترانه در ایران و مخالفان آن، علی مرادی مراغه ای، پایگاه صدای معلم).

✅ در ۱۲۷۰ ش، #ربابه_مرعشی همسر سيدعلى شمس المعالى (پزشك ناصر الدين شاه) دست به کار عجیبی می زند. او در خانه ‌اش كلاس درس براى زنان داير می کند. هر چند در خانه اش آموزش می داد اما از آزار و اذیت #قشریون در امان نماند و مدام مزاحمش شدند(همان).

✅ در سال 1282ش #طوبي_رشديه در قسمتی از خانه‌ی خود، مدرسه دخترانه ای به نام #پرورش داير نمود. گرچه با استقبال مردم روبه رو گرديد و روز چهارم تاسيس ۱۷ شاگرد داشت، اما فراشان دولتی ریختند و تابلوی او را با فحش و تهديد برداشتند و مدرسه را منحل کردند(رشدیه، شمس‌الدین، سوانح عمر...ص ۱۴۸).

👈 ادامه‌ی مطلب
https://t.me/Sociologyofsocialgroups
📝 @f_naza @MostafaTajzadeh