#پاریلتی (37)

💠 داستان «قاف» (=ق) در ترکی و فارسی

♦️(امروز 10 اردیبهشت سالروز وفات استاد دکتر علی محمد حق‌شناس (۱۳۸۹- ۱۳۱۹ ش ) زبانشناس خوشنام و استاد دانشگاه است.
این مطلب را که در اسفند سال 1391 شمسی در ماهنامه «بایرام» چاپ شده است، به یاد ایشان دوباره منتشر می‌کنم، البته با اندکی تغییر.)♦️


✅ اشاره:
در این نوشتة کوتاه بررسی می‌شود که آیا واج (حرف) «ق» در زبان ترکی و فارسی وجود دارد یا خیر. املاء درست آن چیست؟ آیا تلفظ آن با نوشتار آن مطابقت دارد یا خیر. به عبارت دیگر آیا «ق» در فارسی و ترکی ملفوظ است یا خیر؟

🔹 تعریف‌ها:
واج (phoneme)= کوچکترین واحد صوتی زبان که دارای معنی نیست، اما تفاوت معنایی ایجاد می کند مثل: /س/ و /ی/ در «ساز» و «یاز»

🔹واج‌ها دو گونه هستند:
الف) مصوت / صائت (vowel / واکه / صدادار)

ب) صامت ( consonant / همخوان / بی صدا)

عربی و فارسی شش مصوت دارند، ولی ترکی نُه مصوت.

🔹 واج‌های ترکی:
واج‌های نُه گانه ترکی دو دسته اند که عبارتند از:

الف) پیشکامی‌ها (اینجه/ نازک):
اَ، اَل – ائـ، ائل – او، اورک – اؤ، سؤز – ایـ، دیل

ب) پسکامی‌ها (قالین/ ستبر):
آ، آدام – ایـ، قیزیل – او، اولدوز – او، اوغلان

🔹 واج‌های پیشکامی:
این واج‌ها چون در ابتدای دهان تولید می‌شوند به پیشکامی یا پیشین معروفند. پیشکامی‌ها در زبان ترکی، اینجه/ نازک نامیده می‌شوند.

🔹واج‌های پسکامی:
این واج‌ها چون در انتهای دهان تولید می‌شوند به پسکامی یا پسین معروفند. پسکامی‌ها در ترکی، قالین/ ستبر نامیده می‌شوند.

🔹داستان قاف:

بارها از زبان این و آن شنیده‌ایم که ترکان (=آذربایجانی‌ها) قادر به تلفظ حرف (واج) «ق» نیستند. آیا این گزارۀ شبه علمی درست است یا غلط؟ به نظر می‌رسد آن سخن عامیانه هم درست است هم غلط! در مطلب به درست و غلط بودن آن گزاره خواهیم پرداخت.

مشکل از آنجا است که در نظام آموزشی و زبان آموزی در این سرزمین داستان «ق» درست تبیین و تشفیف(شفاف سازی!) نشده است. اگر چه لغوی‌های بزرگ مثل دهخدا و معین که لغت نامه‌های بزرگی ساخته‌اند، به آن پرداخته و سخن درست را بیان کرده اند؛ اما با قاطعیت می‌توان گفت؛ خیل عظیمی از تحصیل کردگان ما نمی‌دانند که در نوشتار زبان فارسی هیچ کلمۀ فارسی دارای واج «ق» نیست. تمام کلماتی که در آنها واج «ق» دیده می شود، عربی، ترکی و یا یونانی هستند. (رجوع به فرهنگ معین ذیل «ق»)

اما آیا این سخن مبیّن این است که فارسی زبان‌ها (=دری زبان‌ها) قادر به تلفظ «ق» نیستند و یا در زبان خود کلمه‌ای با واج «ق» ندارند؟ جواب هر دو سؤال منفی است. یعنی هم در زبان فارسی (=دری) واج «ق» وجود دارد و هم ایشان می‌توانند «ق» را به راحتی تلفظ کنند. نکتۀ اساسی اینجا است که ایشان «ق» را در کلمات اصیل فارسی با واج «گ» نشان داده و با صدای «ق» تلفظ کرده‌اند. مثال:

گُربه که درست و فنوتیکی‌اش باید «قُربه» باشد (واج اوّل گربه با قُربان چه فرقی دارد که با دو شکل متفاوت نوشته شده‌اند؟!)

گُرگ که درست و فنوتیکی اش باید «قُرگ» باشد (اتفاقاً واج پایانی گرگ درست نوشته شده است!)

«گاز» مایع که درست و فنوتیکی‌اش باید «قاز» مایع باشد.

و کارگاه (کارقاه)، گودرز (قودرز)، گذاشتن (قذاشتن)، گابریل(قابریل)، گوته(قوته)، گناه(قناه)، گذرگاه (قذرقاه) و…

در حقیقت بین واج «ق» و «گ» تفاوتی است که در نوشتار فارسی رعایت نشده است. به نظر می‌رسد زبان دری قدیم در خراسان قدیم یا واج /ق/ نداشته که به این خاطر هم آن را با /گ/ نشان داده اند و یا /ق/ داشته و به خاطر مصلحت زبانی و عدم تداخل با کلمات عربی و ترکی، دبیران قدیم دری در دربارهای خراسان و طخارستان آن را به صورت «ق» ضبط و ثبت کرده‌اند. در صورت نبود «ق» در دری قدیم به دلیل ورود کلمات عربی و ترکی این واج همگانی شد و کلمات فارسی هم که با «گ» تلفظ می‌شدند کم کم به «ق» بدل شدند، اما شکل نوشتاری‌شان همچنان «گ» باقی ماند.

💠 اما داستان «قاف» در ترکی:

واج /ق/ از واج‌های قدیمی و فراگیر ترکی بوده است، به طوری که بازتاب صوتی آن در زبان ترکی بسی زیادتر از سایر واج‌ها هم است.
کلماتی هم که وارد زبان دری شده‌اند، در فرهنگ‌های فارسی مضبوط اند (نک به معین و دهخدا و عمید) کلماتی مثل:
قاب، قاپی (قاپو)، قابلمه، قورمه، قاشق، قبراق و…

🔹 با کمی دقت در سخنان تورک زبانان و مدّاقه در ادبیات مکتوب ترکی به راحتی می‌توان درک کرد که زبان ترکی چه قدر کلمات «ق»دار دارد و با همان حالت طبیعی که در عربی و فارسی تلفظ می‌شود در ترکی نیز بیان می شود؛ اما چرا می‌گویند ترک‌ها نمی‌توانند «ق» را به زعم بعضی‌ها درست بیان کنند؟ این سخن در یک واقعیت ریشه دارد که در اینجا بیان می‌شود.
ادامه در پست بعدی... 👇

#دیل_و_دیلچی‌لیک_بیلگی‌لری

https://t.me/Alimohamadbayani

#پاریلتی (۳۸)


داستان قاف ...


ادامه از پست قبلی👆

🔹 برخی از ترکان آذربایجان خودمان «ق» را در کلمات غیر ترکی و دخیل از عربی به شکل «گ» تلفظ می‌کنند؛ به نظر می‌رسد آن باور غلط از همین جا ریشه گرفته است.
🔹 در زبان ترکی، علاوه بر مصوت‌ها (صدادارها)، صامت (بی صداها) هم به دو دسته پیشین (اینجه/ نازک) و پسین (قالین/ ستبر) تقسیم می‌شود. در این میان واج «ق» در زبان ترکی، صامتی پسکامی / پسین (قالین) است و «گ» صامتی پیشکامی / پیشین (نازک)، بنابراین اگر کلمه‌ای عربی که دارای واج قالین «ق» باشد، اما بقیه واج‌هایش نازک باشند، قانون واجی زبان ترکی آن کلمه را به کلمه‎ای نازک تبدیل کرده و «ق» را هم شاید به شکل «گ» در بیاورد. همین امر باعث شده است بعضی از تورک زبانان، «واقعیت» را «واگعیت»، «قند» را «گند»، «قلب» را «گلب» و .. ادا کنند.

🔺 این امر یک مسألۀ زبانشناسی است که در زبان ترکی به آن «هماهنگی اصوات و صامتها» (Phoneme harmony) می‌گویند. و الّا هیچ تورک زبانی «ق» بومی و اصیل ترکی را «گ» تلفظ نمی‌کند.

🔹 نکته شایان توجه دیگر، این مسأله است که در ترکی آناتولی، «ق» آذربایجانی به «ک» پسکامی / ضخیم تبدیل شده است. مانند:

قارا – کارا
قیزیل – کؽزیل
قیرمیزی – کؽرمیزی
قلب – کالب.

🔻چنانکه مشاهده می‌شود، واج «ک» به کار رفته در کلمات فوق غیر از واج «ک» در کلماتی مثل «کرکی»، «کۆرک»، «کۆرسو»، «کۆسمک» است.
«ک» در «کارا» و «کیز» پسکامی (قالین) و در «کرکی» و «کۆسمک» پیشکامی (اینجه/ نازک) است. به عبارتی دیگر، «ک» پسکامی با «ق» مشترک المخرج بوده و به نوعی هر دو پسکامی طنین دار و در حقیقت یک واج تلقی می‌شوند.

🔹 نتیجه:
1- کلمات خود زبان فارسی امروزی، دارای واج /ق/ است که آن را با علامت «گ» نشان داده‌اند. همچنین تمام کلماتی که در آن «ق» مشاهده می شود، دخیل از عربی، ترکی و یونانی‌اند. مثل:
قلب (عربی)
قاشق (ترکی)
اقاقیا (یونانی)

2- زبان ترکی هم واج /ق/ دارد و نشانه «ق»، به طوری که یکی از واج‌های فعال ترکی همین «ق» است. «ق» اگر بین دو مصوت (صدادار) قرار گیرد به «غ» تبدیل می‌شود مثال: اوتاق– اوتاغا، یازماق- یازماغی

3- تورک‌های آذربایجان ‌(ایران) احتمالاً در بعضی شهرها و روستاها «ق» موجود در کلمات دخیل غیرترکی را به صورت «گ» بیان می‌کنند که خود تابع قانون هماهنگی اصوات و صامت‌های زبان ترکی می‌باشد. اگرچه این نوع تلفظ (تبدیل ق به گ) در بین ایشان عمومیت ندارد.

4- واج «ک» خود دو گونه است، «ک» پیشکامی یا نازک و «ک» پسکامی یا ستبر.
/ک/ پیشکامی یا نازک مثل:
کویر، کردار، کبریت، کرایه، مکر، فکر، مسکن و...
/ک/ پسکامی یا ستبر مثل:
کوچه، کار، کابین، کلوچه، سکونت و...

5- بر خلاف زبان فارسی، «ک» در زبان ترکی ما، همیشه به صورت پیشکامی (نازک/ اینجه) می‌آید. مثال: کبین، کرکی، کرایه، گلمک، کسمک، کوچه، کوره‌کن و …

6- در زبان ترکی استانبولی «ق»های بومی ترکی و دخیل غیرترکی به صورت «ک» ستبر (پسکامی) تلفظ می‌شود و بقیه «ک»ها مثل ترکی آذربایجانی است. مثل:
قلب، کالب- قارا، کارا- قدر، کادر- قاشق- کاشیک، قوْل- کوْل.

منبع: ع. م.بیانی/ ماهنامه بایرام شماره ۴۴ – اسفند (بایرام آیی-۱۳۹۱) زنگان.

#دیل_و_دیلچی‌لیک_بیلگی‌لری

https://t.me/Alimohamadbayani

#الگوی_هجایی_زبان_ترکی

الگوی هجای زبان ترکی 6 مورد است که به صورت زیر نشان داده می‌شود، در این الگو ( v ) نشانه مصوت (vowel) و (c) نشانه صامت (consonant) است:

1. V
2. vc
3. cv
4. cvc
5. vcc
6. cvcc

لازم به ذکر است هر هجای زبان ترکی (در این الگو) ضمن اینکه از لحاظ واجشناسی یک مصوت دارد، از منظر معناشناسی هم دارای معنای مستقل هست. البته تا حدودی این الگو در تمام کلمات زبات ترکی صادق است، چرا که زبان ترکی ذاتاً یک زبان هجایی است که به کمک پسوندهای فراوان هم به واژه سازی پرداخته و حوزه های معنایی جدیدی را فراهم کرده و هم تبدیل به یک زبان التصاقی (ملتصق، پیوندی یا پسوندی) شده است.

مثال:

1- تک مصوت ← او (o)، آ (A)

2- مصوت + صامت ← آی (ay)، آت (at)، ایل (il)، اود (od)، ائو (ev)، ایش (iş)

3- صامت + مصوت ← سو (su)، یو (yu)، بو (bu)، تا (ta)، دئ (de)

4- صامت + مصوت + صامت ← قار (qar)، تار (tar)، داغ (dağ)، قاج(qaç)

5- مصوت+ صامت + صامت ← آلت (alt)، ارک (ərk)، ایلک (ilk)

6- صامت + مصوت + صامت + صامت ← دؤرد (dörd)، تورک (türk)، برک (bərk)، بؤرک(börk)،


#علی_محمدبیانی


#راه_تحقیق_بسته_نیست
#دیل_و_دیلچی‌لیک_بیلگی‌لری
#زبان_محمل_اندیشه



https://t.me/Alimohamadbayani

#سؤال

#تاملات_زبانی (۱)


😇 چرا با آموزش همگانی و اجباری زبان انگلیسی مخالفم؟


چرا اکثریت خانواده‌های شهری مبلغ و زمان هنگفتی از جیب و عمر خود را برای شهریه آموزشگاه‌های زبان؟ اختصاص می‌دهند؟


این سوال جوابهای مختلفی دارد، اما علت العلل این است: 👇


اکثریت قریب به اتفاق مردم فکر می‌کنند که زبان فقط زبان است.



در این مورد بیشتر خواهم نوشت.

#راه_تحقیق_بسته_نیست
#دیل_و_دیلچی‌لیک_بیلگی‌لری
#زبان_محمل_اندیشه
#زبان_مادری_حامل_فرهنگ_زیستی

https://t.me/Alimohamadbayani

#تاملات_زبانی (۲)

😇 چرا با آموزش همگانی و اجباری زبان انگلیسی مخالفم؟


🔹دو دیدگاه کلی درباره زبان وجود دارد:

🔹اول دیدگاه قدیمی که فکر می‌کردند زبان وسیله ارتباطی در سطح معیشت روزانه است که در حد اعلای خود می‌تواند وسیله‌ای برای خلاقیت ادبی و بیان حدیث نفس باشد.


🔹دوم دیدگاهی که ریشه در فلسفه مدرن دارد، اینست که اگرچه زبان در شکل ظاهر خود وسیله‌ای برای ارتباط و خلاقیت و بیان حدیث نفس و ... است، اما عمیق‌ و علمی که نگاه کنیم می‌فهمیم زبان نه تنها وسیله تفکر و اندیشه است، بلکه بعضی از فلاسفه حتی زبان را خود اندیشه به حساب می‌آورند.

🔹 بنابراین وقتی از زبان سخن می‌گوییم، در حقیقت از تفکر و اندیشه و ساختار پیچیده مغز بشر سخن می‌گوییم.

این مطلب ادامه دارد....



#راه_تحقیق_بسته_نیست
#دیل_و_دیلچی‌لیک_بیلگی‌لری
#زبان_محمل_اندیشه
#زبان_مادری_حامل_فرهنگ_زیستی

https://t.me/Alimohamadbayani

#تاملات_زبانی (۳)


😇 چرا با آموزش همگانی و اجباری زبان انگلیسی مخالفم؟


😇 حتما خیلی‌ها را این تیتر و این گفتار  خوش نخواهد آمد. و صاحب قلم را متهم یا تمسخر خواهند کرد!

من به همه آنها حق خواهم داد، چرا که عده‌ای شاغل شغل شریف آموزش زبان انگلیسی هستند و عده‌ای هم زبان انگلیسی را مجرای علم در دنیای مدرن میدانند. و عده‌ای هم دلایلی دارند که برای من قابل احترام است.


اما من دوست دارم هر چیزی به ذهنم رسید، مدتی در مخیله بپرورانم و تا حد توان جوانب قضیه را بسنجم و به منابع نگاه کنم از این و آن بپرسم و آنگاه نظرم را با دیگران در میان بگذارم.

😇 دوست دارم تفکرات ناقصم را بنویسم. نمیخواهم خود را سانسور کنم. در اینجا اجازه بدهید کمی شبیه فرنگی‌ها باشم.

😇 عادتا من مطالب فورواردی خیل عظیم تلگرامیان را نمی‌پسندم، زیرا هیچ کس خودش نیست، همه خود را پشت اندکی از نویسندگان پنهان می‌کنند.

در ادامه یادداشتها و تاملات زبانی، نظراتم را درباره خوش نداشتن تدریس همگانی و اجباری زبان انگلیسی خواهم نوشت.


این مطلب ادامه دارد....

#راه_تحقیق_بسته_نیست
#دیل_و_دیلچی‌لیک_بیلگی‌لری
#زبان_محمل_اندیشه
#زبان_مادری_حامل_فرهنگ_زیستی


https://t.me/Alimohamadbayani

#تاملات_زبانی (۴)


😇 چرا با آموزش همگانی و اجباری زبان انگلیسی مخالفم؟

🔹روش تدریس زبان انگلیسی در دهه‌های گذشته گرامر و متن محور بود. بنابراین خیل عظیم محصلان آن دوره نه متن خوانی یاد گرفتند نه از نحو و گرامر چیزی حالیشان شد.
گویا هدف برنامه ریزان آن سالها تربیت نسلی بود که کتابهای انگلیسی را بخوانند و ترجمه کنند.

🔹اما اکنون چند سالی است که مبنا را بر مکالمه گذاشته‌اند و دیگر تاکید زیادی بر متن و گرامر نمی‌شود، گویا هدف برنامه ریزان عوض شده و می‌خواهند نسلی تربیت کنند که بتواند انگلیسی حرف بزند و در صورت مهاجرت قادر به حل شدن در جامعه انگیلسی زبان باشد.

اما ظاهرا هیچ کدام از روشهای امتحان شده جواب نداده است.

علت چیست؟

🔹علت همان است که بیان شد، هم عامه مردم و هم عامه برنامه‌ریزان هنوز نمی‌دانند یا نمی‌خواهند بدانند که زبان فقط زبان نیست.

🔹زبان و عناصر تشکیل دهنده آن، دال و مدلول‌هایی هستند که با فرهنگ و فولکلور و ادبیات و وضعیت پویای هر جامعه زبانی در مسیر زندگی معنا پیدا میکند.

🔹بدون فرهنگ و فولکلور و فضای جامعه انگلیسی زبان، یاد دادن زبان انگلیسی همین میشود که ما در ایران شاهد آن هستیم:

- اضمحلال منابع،
-ایجاد حس نفرت شدید نسبت به زبان انگلیسی
- یا ایجاد حس خود کم بینی در برابر زبان انگلیسی.

این مطلب ادامه دارد...


#راه_تحقیق_بسته_نیست
#دیل_و_دیلچی‌لیک_بیلگی‌لری
#زبان_محمل_اندیشه
#زبان_مادری_حامل_فرهنگ_زیستی

https://t.me/Alimohamadbayani

#تاملات_زبانی (۵)


😇 چرا با آموزش همگانی و اجباری زبان انگلیسی مخالفم


آموزش همگانی زبان انگلیسی و مبنا قرار دادن آن برای قبولی و ارتقاء رتبه و دریافت مدرک، بر اساس کدام منطق، قانون و عقلانیت صورت گرفته است؟

چرا باید زبان انگلیسی در کنار دروس علمی مثل علوم ریاضی و تجربی و علوم انسانی، برای همه کودکان از مدارس کپری سیستان بلوچستان گرفته تا روستاهای جنگلی گیلان و ... مبنای قضاوت هوش و حافظه و درک و مدرک اطفال از همه جا بیخبر قرار گیرد.

🔹 برای تربیت دهها مترجم به راحتی میتوان کارهای بزرگی کرد. اما چه لزومی دارد میلیونها کودک معصوم را به چوب یاد گیری یک زبان کاملا بیگانه از نظر آوایی، مورفولوژیکی، معنایی و گفتمانی و فرهنگی بست؟

این چوب بندی‌ها هم باعث نفرت از زبان در معنای عام و هم موجب نفرت از زبان انگلیسی در معنای خاص میشود.

از نگاه دیگر اجبار در آموزش و تعلیم زبان انگلیسی اذهان پاک کودکان را در برابر زبان انگلیسی مقهور می‌کند و آن کودکان فکر می‌کنند که زبان انگلیسی چه زبان بزرگ و مهمی است که من کپرنشین باید آن را یاد بگیرم و این آغاز خرد شدن اعتماد به نفس اطفال معصوم است. آری از خود گریزی و دیگر شیفتگی از همین جا شروع میشود.

در حالیکه قانونا اطفال ما آزادند زبانهای مادری خود را آموزش ببینند، اما عملا زبان مادری و ادبیات آن اذن دخول به مدارس ندارد. اما زبان انگلیسی که قانونی برای تدریس آن وجود ندارد، عملا به اجبار در صدر مدارس و دانشگاه‌ها جلوس فرموده و مشغول تعیین سرنوشت آموزشی، علمی، تحصیلی و آینده فرزندان ما و فرهنگ و هنر و زبان و فولکلور و سنتهای هزاران ساله ماست.

این مطلب ادامه داد....


#راه_تحقیق_بسته_نیست
#دیل_و_دیلچی‌لیک_بیلگی‌لری
#زبان_محمل_اندیشه
#زبان_مادری_حامل_فرهنگ_زیستی


https://t.me/Alimohamadbayani بی

ادامه داستان قاف

🔹 نکته شایان توجه دیگر، این مسأله است که در ترکی آناتولی، «ق» آذربایجانی به «ک» پسکامی / ضخیم تبدیل شده است. مانند:
قارا – کارا
قیزیل – کؽزیل
قیرمیزی – کؽرمیزی
قلب – کالب.

🔻چنانکه مشاهده می‌شود، واج «ک» به کار رفته در کلمات فوق غیر از واج «ک» در کلماتی مثل «کرکی»، «کۆرک»، «کۆرسو»، «کۆسمک» است.
«ک» در «کارا» و «کیز» پسکامی (قالین) و در «کرکی» و «کۆسمک» پیشکامی (اینجه/ نازک) است. به عبارتی دیگر، «ک» پسکامی با «ق» مشترک المخرج بوده و به نوعی هر دو پسکامی طنین دار و در حقیقت یک واج تلقی می‌شوند.

🔹 نتیجه:
1- کلمات خود زبان فارسی امروزی، دارای واج /ق/ است که آن را با علامت «گ» نشان داده‌اند. همچنین تمام کلماتی که در آن «ق» مشاهده می‌شود، دخیل از عربی، ترکی و یونانی‌اند. مثل:
قلب، قادر و... (عربی)
قاشق، قورمه و... (ترکی)
اقاقیا، قانون و... (یونانی)

2- زبان ترکی هم واج /ق/ دارد و نشانه «ق»، به طوری که یکی از واج‌های فعال ترکی همین «ق» است. «ق» اگر بین دو مصوت (صدادار) قرار گیرد به «غ» تبدیل می‌شود مثال: اوتاق– اوتاغا، یازماق- یازماغی و ...

3- تورک‌ها احتمالاً در بعضی شهرها و روستاها «ق» موجود در کلمات دخیل غیرترکی را به صورت «گ» بیان می‌کنند که خود تابع قانون هماهنگی اصوات و صامت‌های زبان ترکی می‌باشد. اگرچه این نوع تلفظ (تبدیل ق به گ) در بین ایشان عمومیت ندارد.

4- واج «ک» خود دو گونه است، «ک» پیشکامی یا نازک و «ک» پسکامی یا ستبر.
/ک/ پیشکامی یا نازک مثل:
کویر، کردار، کبریت، کرایه، مکر، فکر، مسکن و...
/ک/ پسکامی یا ستبر مثل:
کوچه، کار، کابین، کلوچه، سکونت و...

5- بر خلاف زبان فارسی، «ک» در زبان ترکی ما، همیشه به صورت پیشکامی (نازک/ اینجه) می‌آید. مثال: کبین، کرکی، کرایه، گلمک، کسمک، کوچه، کوره‌کن و …

6- در زبان ترکی استانبولی «ق»های بومی ترکی و دخیل غیرترکی به صورت «ک» ستبر (پسکامی) تلفظ می‌شود و بقیه «ک»ها مثل ترکی آذربایجانی است. مثل:
قلب← کالب- قارا← کارا- قدر← کادر- قاشق← کاشیک، قوْل← کوْل.

منبع: ع. م.بیانی/ ماهنامه بایرام شماره ۴۴ – اسفند (بایرام آیی-۱۳۹۱) زنگان.

#دیل_و_دیلچی‌لیک_بیلگی‌لری

https://t.me/Alimohamadbayani