دوستان عزیزم
این دو یادداشت‌ که ذیلا تقدیم می‌شوند، پیشتر نوشته و منتشر شده‌اند. نشر دوباره‌ی آن‌ها صرفا یک یادآوری مقدمه‌وار است. ملاحظه‌ی این متون تقریبا کلیات کوردی نویسی را به شما می‌نمایاند و البته احتمالا ایجاد پرسش‌هایی هم می‌کند. هدف من طرح این پرسش‌ها و پاسخ‌دهی تدریجی به آن است. پیشاپیش از کلیه‌ی عزیزانم که احیانا متن و نکته‌ای برایشان تکراری است، پوزش می‌خواهم🙏🌷👇

وەرن کوردی بنڤیسنی

هەڤالنۆ، ئازیزنۆ، کوردنۆ
دەمباش و کاروبار خواش🌺

من ڤا بیراوەرا قۆل و قچک، وە ئجازەیا مامۆستایێن رێزمێن و رێنڤیسا کوردیێ نڤیسیه سا کو بزانن، هەرکەس کاینه نڤیسینا کوردی ل چەند خەتان و ل دانەکێ بهێڤووسه:

ئەگەر کیبوردا کوردی له مۆبایلا وه هەیه، کار تەمامه. چون هوون راهەت دهێڤووسن.

ل نڤیسینا ئارامیێ، ته￸نێ￸ کافیه ل موردێ هورووفێ کوردی چەند تشتان بزانن:

یەک:
سیستما نڤیسینا کوردیا ئارامیێ ل سەر ئەساسا تەرکیب کرنا سامت (بێ دەنگ) و موسەڤتان (دەنگداران) ئه. مینا ئەلفبایا ئنگلیسی کو پێش یا پشتی هەر سامتێ، موسەڤتەک هەیه.
میناک:
Kordi/کوردی
ئەلبەت کوردی ل رێنڤیسا لاتینی kurdî تێ نڤیسین.
رێنڤیسا لاتینیا کوردی ژی پر ئاسانه کو کاینن ل پۆل و کلاسێن مامۆستەیان، بهێڤووسن.

دو:
گەرێ بزانن کو ل رێنڤیسا کوردیا ئارامیێ، هورووفێ هەڤ مەخرەجێ (هەڤدەنگ) ئەرەبی، گشتێ وه گەپەکێ تێنه نڤیسین. دەلیل ژی ڤایه کو ئه￸م ڤان گەپکانا بگشتی ب دەنگەکی بلێڤ دکنی.
تەماش کن👇

"ز": ژ شوونا: ز، ض، ظ، و ذ
"س": ژ شوونا؛ ص، ث، س
هـ : ژ شوونا ح و هـ
ت: ژ شوونا ت و ط
هـ : ژ شوونا "ح" و "ه " فارسی. مینا: هەسەن/هاجی.
موهم:
ە : نیشانا فەتهه یه. مینا: وەرە - ل نڤیسینێ نەبایەد فاسلە بکەڤە ناڤ سامت و موسەڤتان.
ێ: کەسره کشیده یه. مینا: لێ/ رێ/ مالێ
ئ: پرتر ل ئەڤەلێ کەلیمان تێ و ل شوونا دو گەپان: "ع" و "آ" . مینا: ئشق/ ئادەم/ شێئر
ۆ: زەمەیا کەشیده یه:
مینا: ئاپۆ/ هەڤالۆ/ لۆ/ گۆت..
و: زەمەیا قۆله،
مینا: تو/ کو/ دو
ڤ: ڤاڤێ مەلفووزه، مینا: چاڤ/ ناڤ/ باڤ/ ڤرا
و: ڤاڤێ نامەلفووزه. یانێ بلێڤ نابه.
مینا: وەرە/ وار/ ئێوەز
وو: مینا "او" ل فارسی یه.
میناک: چوو/ زوو/ بوو

* بەنا وه تەوافوقێ، ل ناڤ گەپکێن دەنگدار، کەسره￸یا قۆل نێ نڤیسین.
دەما کو ل ناڤ دو سامتان تو موسەڤت تونەبه، هەرەکەتێ ناڤ وان کەسرە یه: مینا:
بر/ پر/ برا/ برن/ بزن و...

ئەگەر ئهتمالەن تشتەکێ دن ژی هەبه، هوون ئازیزانا، ل هەفتەیەکێ خوەندن و نڤیسینێ، ب خوه فام دکن و دهێڤووسن.
قچکێ مەزنان؛ سپاهی لایین
https://t.me/joinchat/SgUrmM2oWWkCbXWE

لطفا زبانمان را درست بنویسیم!

چنان‌که می‌دانید بنا به صلاحدید جمعی از دانایان و دلسوزان فرهنگ و زبان کوردی در خراسان بزرگ، تصمیم گرفته‌شد که 1400، به عنوان «سال نوشتن و خواندن به زبان کوردی»، نام بگیرد و امیدوار باشیم کوردهای فرهنگ‌دوست و فهیم این خواهش را جدی بگیرند.
چنان‌که می‌دانید، در حال حاضر زبان کوردی به دو رسم‌الخط لاتینی و آرامی نوشته‌ می‌شود؛
رسم‌الخط لاتینی، بر مبنای حروف الفبای لاتینی و رسم‌الخط آرامی، بر مبنای همین حروف فارسی آشنا شکل گرفته‌است با اندک تعاریف و مختصاتی متفاوت که به لزوم علمی‌نگاری بر اساس ترکیب صامت‌ها و مصوت‌ها برمی‌گردد.
اگر ترکیب و تعداد جمعیت کوردهای جهان و ویژگی‌های زبان‌شناختی زبان کوردی و گویش‌هایش را درنظر بگیریم، شمار کسانی که به راهنوشت کوردی لاتینی معتقدند بیشتر است و لاتینی نویسی، از جهات علمی و اقتصادی مقرون به‌صرفه‌تر است.
اما، در خراسان بنا به دلایلی، به‌ویژه در فضای رسمی، عجالتا رسم‌الخط آرامی برای آموزش عمومی، مناسب‌تر به‌نظر می‌رسد.
این مقدمه را به‌ناچار عرض کردم، فقط برای بازگویی و تاکید بر دو نکتەی مهم:
هـ در کوردی همان «هـ» ی فارسی است، ولی حرف"ه/ ـه"، در نوشتار کوردی آرامی، بر خلاف فارسی، صرفا نقش فتحه دارد. یعنی به عنوان مثال، اگر در فارسی می‌نویسیم "که" و این کلمه را با کسر "کاف" می‌خوانیم، در کوردی همین واژه به فتحه ختم می‌شود و باید دقت کنیم و بفهمیم که برای نوشتن معادل کلمه‌ی «بیا» در کوردی، باید از دو فتحه استفاده کنیم و بنویسیم: وەرە.
برای نوشتن کلمەی «بردن» در کوردی فقط کافی است که بنویسیم: برن. و لازم نیست به تبع فارسی‌نوشتن، بنویسم: بەرەن! این‌ نوع نوشتن غلط است و کلمه‌ی «برن» با فتح "ب" و "ر"، در کوردی وجود خارجی ندارد. کسره‌ی کوتاه در کوردی آرامی، نشانه ندارد و همین که بنویسم «برن» خودش کافی است.
کسره‌ی بلند هم، با کاراکتر و واج مخصوص «ێ» نشان داده می‌شود. بنابر این برای اینکه بنویسیم:
دوستم حسن که همکار من است، ما را به خانەاش برد و همسرش، در تنور، برایمان نان روغنی پخت"، می‌نویسیم؛
هەڤالێ من هەسەن، کو هەڤکارێ منه، ئەم برنێ مالا خوە و ژنا وی، ل تەندوورێ سا مه را فەتیر پاتن».
نکتەی دوم که با نکته‌ی نخست بی‌ربط نیست، این است که؛
هرچند ممکن است در برخی لهجه‌های کورمانجی از جمله لهجه‌ی اهالی هزارمسجد، حروف ربط و اضافه‌ی "که" و "در" و "از"، به صورت: "ک" و "له" و "ژه"، نوشته و گفته شود، ولی ما برای استانداردسازی و علمی‌نویسی و آموزش‌پذیر کردن زبانمان، ناچاریم لهجه‌ی اکثریت کوردها را ملاک قرار دهیم و این سه واژه را به‌صورت "کو"، "ل" و "ژ" بنویسیم.
و این مهم است که ما، به جای تمرکز بر تلفظ‌های لهجه‌ای و منطقه‌ای، به ملاک‌های علمی و دستورزبانی کوردی، توجه و تاسی کنیم.
#سپاهی_لایین

https://t.me/joinchat/SgUrmM2oWWkCbXWE

زمان و زانین‌-2

یک نکته، یک پیش درس؛

دو سوال مهم؛
آیا می‌دانیم فرق نوشتن و نقاشی کشیدن چیست؟
آیا می‌دانید که آنچه من در این لحظه می‌کنم، نقاشی است، نه نگارش؟
رسم‌الخط فارسی ما یک ایراد بزرگ دارد و آن هم این‌ است که، به تبعیت از رسم‌الخط عربی، کلمات فارسی را باید به مدد حرکات فتحه و کسره و ضمه خواند. در واقع حرکات، به جای آن که مثل دیگر رسم‌الخط‌ها بخشی از کلمه باشند، مازاد بر حروف و باری بر دوش خط اند! حال آنکه در یک رسم‌الخط راستین و استاندارد، حروف و حرکات، باید روی یک خط با هم و درکنار هم قرار بگیرند تا به یاری هم امکان خوانش پیدا کنند.
مثلا شما کلمه‌ی «حسن» را چطور می‌خوانید و چگونه می‌نویسید؟
در رسم‌الخط کنونی فارسی، واژه‌ی «حسن» بسته به اینکه با فتح یا ضم ح آغاز شود و س آن ساکن باشد یا مفتوح، به چندین شکل خوانده می‌شود.
در حال حاضر شما «حسن» را به هر شکل که دلتان بخواهد می‌‌توانید بخوانید و اگر معنای کلمه در جمله مشخص نباشد، شما به احتمال قول کلمه را اشتباه می‌خوانید. و این در حالی است که هیچ کوتاهی و گناهی متوجه شما نیست. مقصر این اشتباه، نارسایی نگارش کلمه و و نقص رسم‌الخط است.
کل تلاش و دغدغه‌ی رسم‌الخط یا رێنڤیس کوردی این است که شما را از این شک و تردید دربیاورد و کمک کند که شما همانند الفبا و کلمات لاتینی که نگارش و خوانش آن با اقل خطا همراه است، زبان مادری‌تان را بدون اشتباه بنویسید و از نوشتن آن لذت ببرید.
روی این حساب، کلمه‌ای مانند «حسن» بسته به اینکه اسم خاص باشد یا صفت و قید، به‌گونه‌ی متفاوتی نوشته می‌شود... مثلا؛
از ترکیب سه صامت و دو مصوت کمک گرفته می‌شود و کلمه‌ی حسن به شکل واقعی خودش یعنی؛ «حەسەن»، نوشته می‌شود.
در کلمه‌ی حسن؛
سه حرف صامت داریم؛
ح ، س ، ن
و دو مصوت داریم که هر دو فتحه اند و معمولا نوشته نمی‌شوند و زمینه‌ی اشتباه‌خوانی و بدفهمی ما را فراهم می‌کنند.
حالا اگر برای مصوت‌ فتحه، چنین کاراکتری در نظر بگیریم؛ «هـ / ە» و سپس صامت‌ها و مصوت‌ها یا در اصطلاح کوردی «دەنگدار و بێ‌دەنگ»ها را کنار هم بگذاریم، حاصل می‌شود:
حەسەن...
این معادل همان است که در انگلیسی می‌نویسیم:
Hasan
که البته در املای انگلیسی، یک s آن به دلیل خاص، دبل می‌شود.
همین واژه، در کوردی با رسم‌الخط لاتینی، به شکل آسانتری نوشته می‌شود؛
Hesen
و تنها تفاوتی که ملاحظه می‌کنید در تعریف حرکت فتحه برای حرف e است. چرا برای حرف فتحه از حرف a استفاده نمی‌کنیم؟ برای اینکه این کاراکتر در رسم‌الخط کوردی لاتینی، یک نقش خاص دیگر دارد و آن هم صرفا به جای «الف» است.
برای همین است که مثلا می‌نویسیم؛
حەسەن هات.
Hesen hat.
دقت کنیم که حروف هر کلمه باید کنار هم باشند و فاصله افتادن میان حروف، کلمه را تکه تکه و بی‌معنی می‌کند. مثلا کلمەی حەسەن نباید بە شکل «حه سە ن» نوشته شود. این دیگر حسن نیست، یک واژەی سەپارە است!
بنابر این، در نگارش کوردی با رسم‌الخط آرامی، رعایت «نیم‌فاصله» یک الزام علمی مهم است و مهم است که گوشی همراه شما، صفحه‌کلید کوردی داشته‌ باشد.
در این کانال یک نمونه کیبورد مناسب پیشنهاد شده‌است، ولی شما می‌توانید از بازارهای مجازی نت، نرم‌افزار و کیبورد متناسب باگوشی خود را دانلود و نصب و استفاده کنید.
اکنون، شما هم جمله‌ی زیر را به‌عنوان تمرین برای خودتان بنویسید؛
حەسەن، ژ کەلا رەواتێ هاته لاهینێ.
Hesen, ji kela rewatê hate lahînê...
فعلا بدرود. ارادتمند؛ سپاهی لایین

https://t.me/zeman_zanin

میان‌درس☘

دوستان عزیزم
خواهران و برادران بزرگوارم درود.
به کانال زمان و زانین خوش آمدید.
این کانال به خواست شما طراحی شده و تداومش هم به حضور شما بستگی دارد.
لطفا متونی را که تا کنون بارگذاری کرده‌ایم و مواردی را که من‌بعد اشتراک‌گذاری می‌شود با حوصله و لطف بخوانید.
از همه‌ی شما و به‌ویژه دوست شاعرم استاد علی جلایر که زحمت هماهنگی‌ها و انتقال پرسش‌ها را متقبل شده‌اند، صمیمانه سپاسگزارم.
این کانال، درگاهی است که شما کوردها را با زبان و تاریختان بیش از پیش پیوند می‌دهد و جایگاه و ارزشتان را برای پاسداری از ایران، یادآور می‌شود؛
دوستانتان را به این جمع تکرارناپذیر فرابخوانید.
خیلی خیلی خوش آمده‌اید.😘🌺

هەڤالنۆ
هوون پرپر ب خێر هاتنه کانالا زمان و زانینێ.
ڤا کانالا، دخوازە دل و دەست و فکرێ مه کوردان، ل هەڤ نیزک که تا بکایننێ زێدەتر ل وەلاتێ خوه خزمەتێ بکنێ. کەرەم کن و هەڤالێن دن ژی بخوازنه ڤرا. پرپر سپاس😘🌺

Hevalên hevdil û hevziman!
Kanala «Ziman û zanîn»ê, rê û rêbazek e sa ku me kurdan zêdetir li hev nîzik bike, ku bikarinî bi rêya nivîsînê, li xwe û zimanê xwe û xelkê xwe pirtir xizmet kinî.
Hûn pir pir bixêr hatine🌷🙏

https://t.me/zeman_zanin

زمان و زانین-3

نگاهی گذرا به تاریخ نگارش زبان کوردی

دوستان من!
زبان کوردی، مثل اغلب زبان‌های زنده‌ی جهان، قرن‌ها سابقه‌ی نوشتن و خواندن دارد. یعنی اقلا نظر به سنگ‌نوشته‌های مادی و خسروانی‌های عهد ساسانی و نظر به وجود شاعری چون «علی حریری» که قریب هزار سال پیش (1009 الی 1079 میلادی) در منطقه‌ی حکاری ترکیه‌ی امروزی می‌زیسته و به لهجه‌ی کورمانجی کوردی شعر گفته‌است، باید سابقه‌ی نوشتن زبان کوردی را اقلا تا اوایل قرن یازدهم میلادی عقب برد. هرچند که سنگ‌نوشته‌های کوردی با خطوط میخی و «ماسی‌سوراتی»، اغلب مربوط به پیش از میلاد مسیح اند.
در عین حال، زبان ما، به شکل قاعده‌مند و علمی و مبتنی بر فونتیک زبان و دانش ترکیب واج‌های صامت و مصوت‌، کم وبیش یک قرن است که نوشته و خوانده می‌شود.
اکنون بیش از 100 سال است که زبان کوردی، به همت جمعی از عالمان آینده‌نگر، در مناطقی از بخش‌های مختلف کوردستان، به‌شکل علمی امروزی‌اش، نوشته و خوانده می‌شود. این پیشرفت، اگرچه نسبت به زبانهای همجواری چون عربی و فارسی خیلی دیر اتفاق افتاد، ولی در عوض به‌شکلی قاعده‌مند و علمی پایه‌گذاری شد و این نکته‌ی مهم و تعیین‌کننده، در روزگار ما موضوع آموزش زبان کوردی را بسیار آسان و فراگیر کرده‌است.
زبان کوردی، از سده‌ی گذشته تا روزگار ما به دو رسم‌الخط یا راهنوشت علمی و کارآمد نوشته می‌شود؛ راهنوشتهای لاتینی و آرامی...
پرچم‌دار آموزش این دو راهنوشت، کوردهای مقیم تورکیه، سوریه و عراق بوده‌اند و سپس کوردهای ایران نیز به‌تدریج اقدام به فراگیری آن کرده‌اند.
در حال حاضر، کوردهای سوریه به تاسی از کوردهای تورکیه بیشتر به رسم‌الخط لاتینی می‌نویسند و کوردهای ایران، به تبعیت از کوردهای عراق، بیشتر رسم‌الخط آرامی (عربی-فارسی) را به‌کار می‌برند.
باید دانست و پذیرفت؛ راهنوشت لاتینی که برمبنای حروف لاتینی شکل گرفته، به دلایلی با ریزه‌کاری زبانهایی چون کوردی و فارسی سازگارتر است. این را اغلب اهل پژوهش و دغدغه‌داران زبان و ادبیات پارسی نیز پیشتر گفته‌اند. در عین حال، ما به دلایلی که بیشتر به نگرانی‌های سیاسی- فرهنگی برمی‌گردد، در این کلاس کار چندانی به آن نداریم و فعلا جز در حد یک شناخت نسبی از رسم‌الخط لاتینی، صرفا به راهنوشت آرامی یا «رێنڤیس ئارامی» می‌پردازیم؛
چنانچه که قبلا هم اشاره شد، اگر به نظر صریح زنده‌یاد ملک‌الشعرای بهار در کتاب سبک‌شناسی اعتنا کنیم، مادها که به زبان کوردی می‌نوشتند نخستین پایه‌گذاران خط در ایران محسوب می‌شوند.
راهنوشت آرامی که عنوانی نمادین و تلفیقی از نمادها و نشانه‌های آوایی و نگارشی اقوام خاورمیانه است، درحال حاضر پرکاربردترین و آشناترین شکل کتابت کلمات در میان اقوام منطقه و مخصوصا در میان کوردهاست.
از دیدگاه گروهی از پژوهشگران و زبان‌شناسان همعصر، زبان‌های عربی و فارسی در روزگار ما به شکلی غیرعلمی و خسته‌کننده نوشته می‌شوند و چنانچه گویشوران و نگارندگان این دو زبان، برای به‌روزرسانی رسم‌الخط موجود قدمی قاطع و قانع‌کننده برندارند، این احتمال هست دیری نپاید که این نوع نگارش، به دور از هر گونه حب و بغضی، منسوخ و مطرود شود. راهنوشت‌ موجود که مبتنی بر زیروزبر گذاری مصوت‌هاست، مخصوصا در ارتباط با زبانهایی چون کوردی، ناقص و نارساست و لذاست که باید برای آن چاره‌ای اندیشید و این چاره را، دغدغه‌داران پیشروی کورد، با تمهید نظامی از صامت و مصوت‌ها، در یکصدسال اخیر، اندیشیده‌اند و به‌تدریج هم با رفع نواقص، بر مقبولیت و کارایی آن افزوده‌اند. در بخش بعدی، تاریخ تحولات کوردی نویسی استاندارد را دقیقتر پی می‌گیریم.
با ارادت؛ سپاهی لایین
https://t.me/zeman_zanin

مهم، مهم، خیلی مهم!

خواهران و برادران عزیزم
مقالات مقدماتی این کانال که تقدیمتان می‌شود، هرکدام خلاصه‌ی یک یا چند کتاب است؛
خواندن و دانستن مقدماتی که تقدیمتان می‌شود، شرط اساسی جدیت و موفقیت شما در کار فراگیری الفبای کوردی و تسلط بر اصول نگارش علمی زبان ماست.
لطفا پیش از آغاز تمرینات و توضیحات رسمی این کلاس پیرامون چگونگی کوردی‌نویسی، حتما مقالات مقدماتی را بخوانید و با کلیات مسایل و ملاحظات نوشتن زبان کوردی آشنا شوید.
دانش مقدمات، شرط اساسی موفقیت ما و شما در ادامه‌ی راه است. خواندن، چراغ راه دانستن و زیربنای درست‌نوشتن است. بخوانیم لطفا😘🌺
https://t.me/zeman_zanin

زمان و زانین-4

ملاحظات کوردی‌نویسی علمی؛
از آغاز تا امروز

راهنوشت آرامی (رێنڤیسا ئارامی) را نخستین بار در ابتدای قرن سیزدهم (1879 میلادی) کسانی چون «سعید مکری» در سلیمانیه‌ی عراق با نوشته‌ای ذیل عنوان «بیت اول و آخر»، طرح و ترویج کردند. اولین روزنامه‌ی کوردی در سال 1898 با نام کوردستان، به سردبیری عبدالرحمن بگ در قاهره و ژنو منتشر شد.
از سالهای 1930 به بعد و به تاسی از تحولات منطقه‌ای، نگارش به رسم‌الخط لاتینی نیز به‌همت خاندان بزرگ بدرخانی‌ها (کوردهای معروف ترکیه) آزموده و آغاز شد و به‌ویژه با همکاری برادران جلادت و کامران در شهرهای دمشق و بیروت، مجلات «هاوار» و «روژا نو»، به چاپ رسید. البته پیش از آنها، دیگر نویسندگان کورد از جمله عرب شمو و ماره گولیف نیز در این مسیر گامهایی برداشته‌بودند.
همزمان و در عراق، توفیق وهبی به فکر استفاده از الفبای لاتینی برای نگارش زبان کوردی افتاد و ماحصلش نشر مطالبی در روزنامه‌ی «گەلاویژ» بود که البته با اقبال چندانی مواجه نشد. به همین دلیل برخی ادبای کورد از جمله داماو چوزنی موکریانی، با اعمال تغییراتی در رسم‌الخط عربی، نشریه‌ی «زاری کورمانجی» را بین سالهای 1926 تا 1932 منتشر کردند.
در کوردستان ایران اما، شیوه‌ی نوشتن کوردی امروزی که ما به نام «رێنڤیسا ئارامی» می‌شناسیم، از حدود سال 1324 خورشیدی و به همت ادبای کورد مهابادی در نشریاتی چون «نیشتمان» و «ئاوات»، اعمال و آغاز شد و بعدها به‌تدریج موج کوردی‌نگاری، دیگر شهرهای کوردنشین را نیز فراگرفت، چنان که در چند دهه‌ی اخیر این موج به خراسان و کوردهای کورمانج این سامان نیز رسیده‌است.
پیشگام توجه بە زبان کوردی‌ در خراسان، مثل اغلب امور فرهنگی دیگر، استاد کلیم‌الله توحدی بوده‌است، هرچند که وجود شاعرانی چون جعفرقلی زنگلی در عهد ناصری و دو قرن پیشتر؛ ابن غریب جرمقانی (همزمان با عصر افشار)، موید و نشانەی رواج کوردی‌نویسی به‌شکل مرسوم زمانه‌ی خود بوده‌است.
در عین حال، تلاش برای نگارش علمی و استاندارد در میان کوردهای خراسان، مرهون اراده و همدلی جوانان آگاه و اندیشمند روزگار ماست.
چاپ نشریات دانشجویی و ازجمله مجلات «کورمانج» و «دەنگێ کورمانج» در حوالی 1381 خورشیدی و سپس به‌شکل رسمی و سراسری در خارج دانشگاه فردوسی، همزمان برگزاری کلاس‌های آموزش و نگارش زبان کوردی در این دانشگاه در کنار برگزاری کنگره‌ی ادبیات کورد و سپس چاپ چندین کتاب و چندین نشریه‌ی دیگر و پیش از همە وجود رادیو کوردی خراسان، هر یک در خصوص ترویج کوردی‌نویسی گامی روبه‌جلو و موثر بوده‌است. در عین حال، ملاحظه‌ی واقعیت امروز ما، کمی غم‌بار است و هر کورد ایرانی وظیفه‌شناس و دلسوزی را به فکر فرو می‌برد.
با ارادت؛ سپاهی لایین
https://t.me/zeman_zanin

زمان و زانین- 5

تاملاتی پیرامون
کوردی‌نویسی در خراسان

به‌رغم تمام تلاش‌ها و اقدامات رسمی یا غیررسمی صورت‌گرفته برای حفظ و شکوه‌بخشی به زبان کوردی خراسان، به دهها دلیل شرایط امروز زبان مادری ما نامطلوب است و از همه مهمتر اینکه؛ جامعه‌ی کوردی خراسان، حتی در میان روشنفکران مدرک‌دار و معلمان و استادان دانشگاه، هنوز هم به این درک صمیمی و عملی نرسیده‌است که؛ اگر زبانش را به‌شکل قاعده‌مند و همه‌گیر ننویسد، میخ مرگ بر تابوت فرهنگ و زبان خود کوبیده‌است و مع‌الاسف، خیلی زود شاهد تشیع و تدفین آن خواهد بود.

آیا برای ما مهم است که مطمئن باشیم نوشته‌ی کوردی ما را دیگران هم می‌توانند بخوانند؟ اگر مهم است چرا در جست‌وجوی قواعد مشترک و مصوب نرفته‌ایم و چرا نمی‌کوشیم به وحدت نوشتاری برسیم؟ وقتی خط مشترک نداریم، چطور می‌توانیم ربط مشترک داشته‌باشیم و با هم بدون دغدغه حرف بزنیم و از مکاتبه و همصحبتی لذت ببریم؟
شاید باورکردنی نباشد که اغلب استادان دانشگاه خراسانی که زبان مادریشان کوردی است، هنوز کوردی را یا نمی‌نویسند، یا اگر هم بنویسند به شکلی کاملا دیمی و دلخواه می‌نویسند طوریکه فقط خود می‌توانند بخوانند و گویا برایشان این نکته مطرح نیست که؛ زبان، قائم به نگارش علمی و همه‌گیر است و زبان ما، به عنوان بخش مهمی از میراث فرهنگی ایران‌زمین و به‌عنوان شناسنامه و سند هویت کوردها، دارد بی‌ کتاب و کتابت به استقبال مرگ می‌رود و ما برایش هیچ کاری نکرده و گامی مهم و موثر برنداشته‌ایم!
مع‌الاسف، حتی هنرمندان ما نیز که همواره در خط مقدم جبهه‌ی فرهنگی و نماد فرهنگ و زبان کوردی بوده‌اند و اغلب نانشان را از سفره‌ی زبان کوردی می‌خورند، بعضا چنان‌که باید و شاید تکانی به خود نمی‌دهند و قدمی برای فراگیری نگارش و خوانش علمی زبان خویش برنمی‌دارند و طبیعی است که شور فرهنگی لازم برای این تجدید حیات زبانی، به‌راه نیفتاده‌است!
به‌راستی چرا و تا چند؟!
کیست که نتیجه‌ی سهل‌انگاری ما را در این مسیر، نداند؟
چرا مردم دیگر غرور و قدرت فرهنگی سابق خویش را نمی‌شناسند؟
چرا ثروتمندان ما، ترک زبان مادری را لازمه‌ی تحصیل ثروت مادی می‌دانند؟!
و چرا شهری‌شدگان و تازه به دوران رسیدگان، به تصور «ارتقای کلاس»، می‌کوشند با دریغ کردن زبان کوردی از فرزندان، خود را مقطوع‌النسل و سابقه‌ی هویتی خویش را اساسا انکار کنند؟
و بدیهی است که اینک؛ با چنین خودکشی دسته‌جمعی نهنگ‌واری؛
کتابهای کوردی، یا منتشر نمی‌شود، یا ناخوانده می‌ماند!
نویسنده و شاعر، برای زنده‌ماندن، به زبان و مکان دیگران پناه می‌برد.
پول و مال و مقام، حرف اول را می‌زند و عشق و زندگی و لذت واقعی از حیات و احساس و هویت و هنر و فرهنگ، رفته‌رفته رنگ می‌بازد!
و دریغ که نمی‌دانیم؛ ما نه آن زاغیم که ناگزیر باشیم راه رفتن کبک را بیاموزیم، بلکه ما طاووس‌های تاریخ ایرانیم که اگر قدر خویش بدانیم، اسباب فخر و سربلندی این سامانیم.
اما....
اما، گذشته هرطور گذشته، دیگر گذشته‌است و ما نه آنیم که تسلیم ننگ و نکبت شویم.
ما، دست در دست و دوش به دوش و چشم در چشم، چراغ ذهن و زبانمان را برمی‌افروزیم و راز و راه سربلندی را، از زبان هم و به زبان هم می‌آموزیم.
ما می‌خواهیم موج منحرف رودخانه‌ی عشق را به مسیری برگردانیم که درساحل پربار و دلپذیرش، بتوانیم از آفتاب آزادی و زندگی و زیبایی و لبخند زیبایان جهان، پذیرایی کنیم. کافی است با درایت و همت، به هم اعتماد کنیم و به خود باور داشته‌باشیم، تا هیچ کوردی مجبور نباشد با همزبان خود، به زبانی دیگر سخن بگوید و بنویسد.
مخلص شما؛ علیرضا
https://t.me/zeman_zanin

زمان و زانین - 6

چرا نوشتن برای ما مهم است؟

این سوال، مهمترین پرسش ماست به‌ویژه اکنون که می‌خواهیم خواندن و نوشتن زبان مادری‌مان را بیاموزیم.
اما در پاسخ چه می‌توان گفت؟
لطفا شما هم بگویید.
به گمان ما، چون:
الف) نوشتن؛ نه تنها معیار باسواد بودن کوردها، که معیار علمی بودن زبان ماست.
کسی که زبانش را ننویسد، چگونه می‌تواند از خودش تلقی باسوادی داشته‌باشد و زبانی که مبنای علمی مشترک برای نوشتن نداشته‌باشد، چگونه می‌تواند در زمره‌ی زبان‌های مهم و زنده قرار بگیرد؟

ب) نوشتن تنها راه ماندگاری و رشد یک زبان است. زبانی که مکتوب نشود، مردود می‌شود، پاک و فراموش می‌شود. زبانی که نوشته می‌شود، شخصیت دارد و می‌تواند به تداوم بقایش امیدوار باشد. زبانی که نوشته می‌شود، در مسیر سروری خود و گویشورانش قرار می‌گیرد.
یادمان باشد که سرخ‌پوست‌های آمریکا، مقهور قدرت نظامی اروپاییان نشدند. آنها به این خاطر که خاطره‌ی تاریخی خود را ننوشته‌بودند و دانش نگارش نداشتند تا راز وحدت و مقاومتشان را ثبت کنند، تسلیم مرگ و شکست شدند. آنها، به شفاهی بودن خود باختند و این نکته‌ای است که همه به آن اذعان دارند.
ج) هیچ زبانی از زبان دیگر برتر نیست و هیچ ملتی از ملل دیگر کمتر و کوچکتر نیست. اگر زبانی ضغیف است و اگر خطی زیاد کاربرد ندارد، به ضعف همت گویشورانش برمی‌گردد نه ضعف ذاتی آن.
زبان کوردی، از جمله زبانهای کامل دنیاست چرا که؛ ادبیات و هنری غنی دارد، مردمانی سخنور و اهل ذوق دارد، زبانی است که چنان‌که ایسنا گزارش می‌کند؛ «یکی از زبان‌های زنده‌ی دنیاست که در حال حاضر در طبقه‌بندی زبان‌های دنیا از بین 80 زبان در جایگاه سی و یکم قرار گرفته است.»
زبانی است که مثل زبانهای بزرگ و ممتاز روسی و فرانسوی و عربی، واژگانش بسته به جنسیت و جایگاهشان در جمله، صرف می‌شوند. زبانی که واژگانش و حتی ضمایرش، نر و ماده دارند و این خصوصیت در هر زبانی نیست.
ما، در طول تاریخ ثابت کرده‌ایم که حقیر و فقیر نیستیم و اکنون نیز در عصر گفت‌وگوی تمدن‌ها، نشان می‌دهیم که ضعیف نیستیم و می‌توانیم به عنوان مردمی سربلند، در نمایشگاه لیاقت تاریخ، خوش بدرخشیم و به‌خود ببالیم. آیندگان نیازمند خاطره‌سازی ما هستند. این خدمت مهم و ممکن را از آنان دریغ نکنیم.
ارادتمند؛ سپاهی لایین
https://t.me/zeman_zanin

زمان و زانین -7

نکاتی پیرامون این کانال
کارکرد امروز و آینده‌اش

1- چرا نام کانال «زمان و زانین» است؟
برای اینکه راحت نوشته می‌شود. اما این تنها دلیلش نیست. «زمان» که در کوردی معادل زبان فارسی است، معرف عصر و زمان هم هست. این زمانه، زمان دانستن است و چنانچه راه مانایی زبانمان را ندانیم، به قطع و یقین از ذهن زمانه فراموش می‌شویم.
2- چرا متن‌های دروس را به فارسی می‌نویسم؟
این پرسش بجا و ایراد واردی است، ولی متاسفانه بسیاری از دوستان همزبان ما، تنها قادرند فارسی بنویسند و بخوانند. در واقع همین گرفتاری است که جمع ما را گرد هم آورده و قانعمان کرده از تجارب کوردی‌نویسی یکدیگر بیاموزیم. ما، برای اینکه آسانتر مفاهیم را به هم منتقل کنیم، به زبان و رسم‌الخط فارسی می‌نویسیم، ولی به‌زودی کوردی خواهیم نوشت. ما، ناچاریم کوردی بنویسم. ما برای همین اینجاییم. پس آماده باشید تا نخستین گروهی باشیم که به‌شکلی متحد و باورمند، به زبان مادری‌مان کوردی بنویسیم و سرمشق دیگران شویم. این فقط یک شعار نیست. این امری الزامی و محتوم است که تحققش فقط روراستی و همت و اخلاق علمی می‌خواهد.
3- یک نکته‌ی صریح و قطعی این است که؛ اگر وقت بگذاریم، با توجه به سن و سال و دانش اعضای این کانال، آموزش رسم‌الخط کوردی به هر دو الفبای لاتینی و آرامی، با تمام جزئیات و ریزه‌کاری‌هایش، کاری یک‌هفته‌ای است. فقط یک هفته.
اما اگر وقت لازم را نگذاریم و این کانال را تفریحگاهی گذرا بدانیم، بدیهی است که توفیقی حاصل نمی‌کنیم...
خواهش اکید این برادرتان آن است که؛ حتما و لطفا مطالب کانال را به‌دقت بخوانید و بشنوید. شما که می‌دانید راهبردن این کانال وقت زیادی از من می‌گیرد و در حالی که نیازی الزام‌آور ندارم، خیلی خیلی بیش از وقتی که شما می‌گذارید صرف این کلاس می‌کنم و عایدی مادی هم برای من و دوستان همراهم ندارد، پس شرط عقل و انصاف است که نگذاریم این زحمات هدر برود. لطفا بخوانید، بشنوید و تمرین کنید. آنگاه اگر به لذتی ناشناخته و زایدالوصف دست نیافتید، به من گلایه کنید.
4- چنانچه پرسشی دارید، بنویسید و از طریق استاد علی جلایر یا به پی وی من ارسال کنید، حتما در حد توان پاسخ خواهم داد.
5- قبلا هم گفته‌ام که؛ ما در این کانال بیشتر به آموزش رسم‌الخط کوردی آرامی می‌پردازیم، ولی به موازات و فراخور فرصت، به الفبا و رسم‌الخط کوردی لاتینی هم، خواهیم پرداخت.
6- یادمان باشد که؛ مهمترین مساله در «نوشتن» کوردی، چگونگی ترکیب صامت‌ها و مصوت‌هاست و ندانستن این مهم، مشکلی سنتی است که به دلیل نقص آموزش فارسی، ممکن است در ذهن شما مانع از فراگیری رسم‌الخط کوردی شود...
مشکل مهمتر نگارش فارسی این بوده‌است که فارسی‌آموز، کلمات را نقاشی می‌کند نه کتابت. و اینها با هم فرق دارد. ما در زبان فارسی قادریم تنها کلماتی را درست بنویسیم که قبلا دیده و نوشته‌باشیم... ما در برابر کلمات جدید و املای واژگان تازه ناتواتیم...
این کانال می‌خواهد به ما نشان می‌دهد که؛
زبان را باید کتابت کرد نه نقاشی، و این امکان برای زبان کوردی به دو رسم‌الخط لاتینی و آرامی به بهترین و آسانترین شکل فراهم شده است. کسی که رسم‌الخط‌های کوردی را می‌آموزد، دیگر هیچ کلمه‌ای را غلط نمی‌نویسد و هیچ واژه‌ای را نیز، غلط تلفظ نخواهد کرد. این قول من به شماست.
برادرتان؛ علیرضا سپاهی لایین
https://t.me/zeman_zanin

آزمون اول!

خواهران و برادران عزیز
همزبان و همزمان

اکنون که مقدمات و مهمترین نکات پیرامون آموختن رسم‌الخط یا رێنڤیس کوردی در 7 بخش تقدیم حضورتان شد، پیش از طرح درس‌گفتارها و تمرینات، می‌خواهم یک آزمون ساده برگزار کنم، با سه پرسش؛

پرسش 1:
نظر به مطالبی که در این کانال خوانده‌اید، بفرمایید مشکل رسم‌الخط فارسی و منشا آن، کدام است؟
پرسش2:
نخستین آثار کوردی‌نویسی مربوط به چه دوره‌ای و تحت چه نامی است و نخستین شاعر کوردی‌سرای شناخته‌شده کیست؟
پرسش 3:
کوردی‌نویسی علمی از چه تاریخی و توسط چه کسانی آغاز شده‌است؟

لطفا پاسخ‌تان را پس از خوانش و سنجش دقیق، جایی بنویسید و برای مقایسە در مراحل بعد نگه‌دارید.
ضمنا، اگر خواستید مطالب و محتوای این کانال را جایی به اشتراک بگذارید، لطفا این کار را با حفظ امانت و انتقال تمام و کامل متن‌ها انجام دهید که سپاس ما دوچندان شود.

تعطیلات پایان هفته، مجال پاسخگویی است. آموزش رسمی، از شنبه با معرفی الفبای کوردی، تلفظ‌ها و تفاوت‌هایش، دنبال خواهد شد.
سپاس و ارادت- سپاهی لایین
https://t.me/zeman_zanin

خواهران و برادران
مهربان و شیرین‌زبان

درود و روزتان به‌شادی
لطفا اطلاعیه‌ی زیر را برای همزبانان مشتاق آموزش رسم‌الخط کورمانجی و چگونه نوشتن زبان مادری به دو رسم‌الخط آرامی و لاتینی، به اشتراک بگذارید💐👇

#اطلاعیه

#آموزش_رسم‌الخط_کورمانجی

درود خدمت همراهان و همزبانان محترم کورد و علاقمندان به آموزش نوشتن به زبان کوردی کورمانجی؛

خوبانی که خواهان کسب اطلاع پیرامون تاریخ زبان کوردی و مخصوصا یادگیری خواندن و نوشتن به زبان کوردی کورمانجی در زمان اندک هستند، لطفا به کانال «زمان و زانین» به این نشانی 👇
https://t.me/zeman_zanin

بپیوندند. مشتاق دیدارتان هستیم.

زمان و زانین

هەلبەست و دەنگ؛
#ئەلی_جەلایر (قەلەم)
https://t.me/zeman_zanin

زمان و زانین- 8

درس اول- بخش اول:

الفبای کوردی آرامی


حروف الفبای زبان کوردی، به هر رسم‌الخطی که نوشته شوند، به دو بخش تقسیم می‌شوند؛ حروف صامت یا بی‌صدا(بێدەنگ) و حروف مصوت یا صدادار(دەنگدار).

1- حروف صامت (بیصدا، بێدەنگ)؛
این حروف در رسم‌الخط آرامی به آواهایی گفته می‌شوند که در هنگام ادا کردنشان، زبان یا لبها در دهان به هم برخورد می‌کنند یا اصطلاحا متوقف می‌شوند. (یعنی امکان برخورد دارند).
پیش از ادامه، ابتدا بگوییم که؛ نویسه‌ها و واج‌های زیر، حروف الفبای زبان فارسی را نشان می‌دهند:
صامت‌ها(بی صداها):
ء / ا / ب/ پ/ ت/ ث/ ج/ چ/ ح/ خ/ د/ ذ / ر/ ز/ ژ/ س/ ش / ص/ ض/ ط / ظ/ ع / غ/ ق/ف/ک/گ/ ل/ م/ ن/ و/ ه/ ی / (33 نویسه)

توجه داریم که اغلب مصوت‌های فارسی نوشته نمی‌شوند یا اگر نوشته‌شوند، بعضا همان صامت‌هایی هستند که در برخی کلمات، نقش و تلفظ مصوت به خود می‌گیرند، مثل: آ، ی، و و....
حال، مقایسه کنید با نویسه‌های زیر، که صامت‌های نوشتار کوردی را نشان می‌دهند:

ئـ/ ب/ پ/ ت/ ج/ چ / ح/ خ / د/ ر (ڕ)/ ز/ ژ/ س/ ش/ ع/ غ/ ق/ ف/ ڤ/ ک/ گ/ ل (ڵ)/ م/ ن/ و/ هـ/ ی).
(29 نویسه یا حرف بی‌صدا؛ بێدەنگ)

مصوت‌های کوردی (صدادار/ ده‌نگدار)، عبارتند از:
َ َ (ئـه)/ ِ (ێ) / ُ / آ / او / ای/ (7 نویسه).
با کمی دقت در الفبای کوردی و فارسی می‌توان به تفاوت‌های ظاهری که بینشان هست، به این شکل اشاره کرد:
در صامت‌ها:
الف) در الفبای کوردی نویسه‌های؛ ث / ذ / ص / ض / ط / ظ، وجود ندارند. پس این نویسه‌ها در نوشتار کوردی هیچ کاربردی ندارند و چنان‌که خواهیم دید، به جای چند نویسه، تنها یک نویسه به‌کار می‌رود:
برای نویسه‌های (ث /ص/ س)، نویسه «س» استفاده می‌شود.
برای نویسه‌های (ت / ط)، نویسه «ت».
برای نویسه های (ذ/ ز/ ض/ ظ)، نویسه (ز).
ب) نویسه‌های (ئـ/ ڕ / ڤ / ڵ ) تنها به الفبای زبان کوردی اختصاص دارند. که حروف بی‌صدا هستند.
در میان مصوت‌ها:
الف) نویسه‌های ( آ / ای) هر دو از نظر تلفظ شبیه هم هستند در وقت نوشتن هم تنها در ابتدای کلمه فرق دارند.
ب) تلفظ نویسه‌های (ئـه/ ئێ/ ئۆ/ ئوو) دقیقا شبیه تلفظ نویسه‌های ( َ / ِ / ُ / او) است، اما شیوه‌ی نوشتاریشان با هم متفاوت است.
پ) نویسه‌های «او» -اوی کوتاه- و « ِ» - I ی بزرۆکە- تنها به الفبای زبان کوردی اختصاص دارند. که صدادارند.
در الفبای آرامی نویسه‌ای برای بزرۆکە در نظر گرفته نشده‌است اما در الفبای لاتین از نویسه‌ی (i) استفاده می‌شود.
بزرۆکە صوتی نزدیک به صوت کسره است که در اقل صوت کشیده می‌شود.
عرب آن را کسره‌ی دزدکی یا کوتاه می‌خواند و " بزر " در کُوردی به معنی گم شدن است.
به عنوان مثال، کلمه‌ی "گرتن" از دو بخش "گر" و "تن" ساخته شده که در هر دو بخش هم، حرف صداداری دیده نمی‌شود.
یکی از نکات مهم دیگر در حروف کوردی، وجود واج‌ها، نویسه‌ها و آواهایی است که به یک شکل نوشته می‌شوند ولی به دو شکل نرم و خشک تلفظ می‌شوند. این حروف عبارتند از: پ، ت، چ، ک.
اگر به تفاوت تلفظ همین حروف در جمله‌ی بعد توجه کنید، منظور را بهتر درمی‌یابید؛
(پەری کو برچی چوویه چی، تێر هاته کەلێ/ پری که گرسنه به کوه رفته بود، سیر به روستا برگشت.)
اما چرا این چهار حرف به‌صورت واج‌هایی مجزا تعریف و نویسه‌هایی متفاوت برایشان منظور نشده‌، دلیل زبان‌شناسان و طراحان، این بوده‌است که؛ اینها آواهای متفاوتی نیستند، بلکه صرفا دو تلفظ متفاوت از یک صورت واحد آوایی اند.
ثانیا؛ قایل بودن به نویسه‌های متفاوت برای چنین آواهایی، تعداد حروف را بیشتر و بار الفبای کوردی را سنگین‌ می‌کند.
و اضافه می‌کنند؛ کسی که زبان مادری‌اش کوردی است، خودش می‌داند که مثلا در جمله‌ی «پەری کو برچی چوویه چی، تێر هاته کەلێ»، این چهار حرف را چطوری متفاوت تلفظ کند.
با این‌وجود، اینها مهمترین نویسه‌هایی است که در نگارش کوردی به‌کار می‌رود و ما تفلظ‌هایشان را هم خواهیم شنید.
https://t.me/zeman_zanin

زمان و زانین - درس‌گفتار
درس اول- بخش دوم:

چند اسطلاح و یک آزمون!

دوستان همزبان! لطفا معنی و تلفظ کلمات زیر را به عنوان کلمات کلیدی دستورزبان و الفبا و نگارش کوردی، تکرار کنید و به خاطر بسپارید؛

حرف: گەپک، کاراکتر، تیپ.
صدادار: بزوێن، دەنگدار.
بیصدا: نەبزوێن، بێدەنگ.
بخش، هجا: بڕگە، پار، کیته.
کلمه: وشە، پەیڤ، گەپ.
جمله: ڕستە، هەڤۆک، گۆتن.
مصدر: مەسدەر، کۆک.
فعل: لێکەر
فاعل: کردە، کرار، سووژه
مفعول: بەرکار، برەسەر
قید: هۆکەر
حرف اضافه: داچەک
پیشوند: پێشگر
پسوند: پاشگر.
*
*
یاران!
از آنجا که ممکن است برخی دوستان در تشخیص و تلفظ درست حروف دچار مشکل شوند، روایت شفاهی (فایل صوتی) درس اول هم تقدیم حضورتان می‌شود.
در درس بعدی و بخش دوم شناختن الفبای کوردی، به معرفی اجمالی حروف الفبای کوردی لاتین، خواهیم پرداخت.
اکنون و در پایان درس اول، لطف بفرمایید و آنچه را از شما خواسته‌ایم با محبت و معرفت، انجام دهید؛
لطفا سعی کنید پاراگراف فارسی زیر را که به کوردی برگردانیده‌ایم و البته به تعمد چند غلط نوشتاری در آن گنجانده‌ایم، شما مطابق شناختتان از حروف الفبای آرامی کوردی، آن را درست بنویسید:

من، برای آموختن زبان مادری‌ام، ارزش بسیار قایلم، پس آن را خواهم نوشت تا بزرگی و اهمیتش را به چشم و گوش جهان برسانم و از غربت کنونی، بیرونش بیاورم.

(ئەز، سا هێڤۆسینا زمانێ دیا خوه، پرپر ارزش قایلم، لۆما ژی از وی دنویسم تا کو مەزنتی و هێژاتیا وی، بگهینمه چاو و گوهێن جهانێ و زمانا خوه، ژ تەنێتیا نکا دەرخنم).

موفق باشید. با ارادت؛ سپاهی لایین
https://t.me/zeman_zanin