📱Санариптештирүү - санариптик технологияларды адамдын ишмердүүлүгүнүн ар кандай чөйрөсүнө киргизүү. Биз санариптештирүү процесси канчалык тез жүрүп жатканын жана санарип технологиялар жашообуздун бир бөлүгүнө айланганын дайыма эле байкай бербейбиз: документтердин көбү электрондук форматка которулган, накталай акча барган сайын электрондукка алмашууда, ал тургай чаң соргуч да Wi-Fiга туташып, алыстан башкарыла алат. Мамлекеттик кызматтар, өндүрүш, бизнес, күнүмдүк жашоо – булардын баары санариптешүүдө. Ошентсе да, бүгүнкү күндө глобалдык санариптештирүү жөнүндө айтууга али эрте, анткени бул этаптын алдында жок дегенде глобалдык электрлештирүү турат, ал аягына чыга элек.
🤔Дүйнөлүк санариптештирүү үчүн канча убакыт керек деп ойлойсуз?
🤔Дүйнөлүк санариптештирүү үчүн канча убакыт керек деп ойлойсуз?
👉Инкогнито режимин компьютерди же түзмөктү сиз менен кошо колдонгон адамдардан онлайн аракеттериңизди жашыргыңыз келгенде колдонсоңуз болот.
💁Мисалы, эжеңиз экөөңөр бир компьютерди колдоносуңар. Сиз ага белек сатып алгыңыз келет. Албетте, сиз компьютерге отуруп, ага белекти интернеттен издейсиз. Бул учурда, сиз инкогнито режимин колдонсоңуз, эжеңиз онлайн-дүкөндүн сайтына киргениңизди билбей калат.
Ошондой эле жашыруун режим төмөнкү учурларда керек болот👇:
🔹Тематикалык жарнактан чыгаруу. Бул режим күйгүзүлгөндө тематикалык жарнактар сиз кирген сайттарда көрүнбөйт дегенди билдирет. Көрсөтүлгөн жарнаманын алгоритми колдонуучунун каалоосуна негизделген, ал сайттарга киргенде калтырган сурамдарынан жана башка көптөгөн нерселерден түзүлгөн. Маалымат чогултулбаса, кайра жарнамалоого эч нерсе жок;
🔹Башка түзмөктөн коопсуз кирүү. Качан адам өзүнүн аккаунтарынын бирине кириши керек болуп, бирок өзүнүн телефону болбосо, ал браузерге инкогнито режимде кире алат. Мында маалыматтар сакталбайт дегенди билдирет. Келечекте телефондун ээси колдонуучунун эсебине кире албайт, маалыматты чогулта албайт;
🔹Жеке маалыматты коргоо. Колдонуучу браузердин ал жөнүндө маалыматты колдонушун каалабаса, анда жашыруун режим жардамга келет. Чабуулчулар жана кибералдамчылар дагы телефондон же колдонуучу отурган сайттан маалымат ала алышпайт.
💁Мисалы, эжеңиз экөөңөр бир компьютерди колдоносуңар. Сиз ага белек сатып алгыңыз келет. Албетте, сиз компьютерге отуруп, ага белекти интернеттен издейсиз. Бул учурда, сиз инкогнито режимин колдонсоңуз, эжеңиз онлайн-дүкөндүн сайтына киргениңизди билбей калат.
Ошондой эле жашыруун режим төмөнкү учурларда керек болот👇:
🔹Тематикалык жарнактан чыгаруу. Бул режим күйгүзүлгөндө тематикалык жарнактар сиз кирген сайттарда көрүнбөйт дегенди билдирет. Көрсөтүлгөн жарнаманын алгоритми колдонуучунун каалоосуна негизделген, ал сайттарга киргенде калтырган сурамдарынан жана башка көптөгөн нерселерден түзүлгөн. Маалымат чогултулбаса, кайра жарнамалоого эч нерсе жок;
🔹Башка түзмөктөн коопсуз кирүү. Качан адам өзүнүн аккаунтарынын бирине кириши керек болуп, бирок өзүнүн телефону болбосо, ал браузерге инкогнито режимде кире алат. Мында маалыматтар сакталбайт дегенди билдирет. Келечекте телефондун ээси колдонуучунун эсебине кире албайт, маалыматты чогулта албайт;
🔹Жеке маалыматты коргоо. Колдонуучу браузердин ал жөнүндө маалыматты колдонушун каалабаса, анда жашыруун режим жардамга келет. Чабуулчулар жана кибералдамчылар дагы телефондон же колдонуучу отурган сайттан маалымат ала алышпайт.
🎼Чыгармачылык жана интеллектуалдык эмгектин продуктусу (китеп, ойлоп табуу, иллюстрация, музыка, сүрөт, видео ж. б.) белгилүү бир автордук укуктар менен корголгон жана башка адамдар бул продуктту колдонушу үчүн автор аларга атайын лицензия бериши керек. Бирок, эгерде автор өз чыгармасын башкалар колдонушун кааласа, анда баарына лицензия берүү абдан көп убакытты талап кылат. Бул үчүн атайын Creative Commons лицензиясы бар👈 Бул лицензияда авторлор өз продукциясын кантип колдонууну каалашарын тандай алышат.
📎Жалпысынан лицензияда 4 вариант каралган: авторго көрсөтмө, баштапкы көрүнүшүнүн сакталышы, чыгармадан акча табуу максаты жок колдонуу, лицензиянын сакталышы менен каалаган формада колдонуу. Бул авторлор төрт варианттын бирин тандап, ар кандай шартта уруксат бере алат дегенди билдирет.
🙃Сиз муну мурда билчү белеңиз?
📎Жалпысынан лицензияда 4 вариант каралган: авторго көрсөтмө, баштапкы көрүнүшүнүн сакталышы, чыгармадан акча табуу максаты жок колдонуу, лицензиянын сакталышы менен каалаган формада колдонуу. Бул авторлор төрт варианттын бирин тандап, ар кандай шартта уруксат бере алат дегенди билдирет.
🙃Сиз муну мурда билчү белеңиз?
👉Санарип укуктар жөнүндө сөз болгондо, биз дайыма үч терминди колдонобуз: конфиденциалдуулук, приваттуулук жана анонимдүүлүк. Бул үч түшүнүк окшошуп кетет, бирок алардын ортосундагы айырма чоң. Мындан ары чаташтырбаш үчүн:
🔹Конфиденциалдуулук - бул маалыматка жеткиликтүү жана аны алууга укугу бар адамдардын маалыматын коргоо. Мисалы, банк кардарлардын салымдары жана операциялары тууралуу маалыматты коргоого милдеттүү, социалдык тармактар колдонуучулардын кат алышуусун жашыруун сактоого милдеттүү, тергөөнүн катышуучулары анын деталдарын ачыкка чыгарбашы керек.
🔹Приваттуулук адамдын жеке жашоосу жөнүндө маалыматты коргойт, бирок ошол эле учурда адам белгилүү бойдон кала берет. Приваттуулук адамдардын жеке жашоосунун чектерин белгилейт, мисалы, адам өзүнүн саясий позициясы жөнүндө ачык айта алат, бирок эртең мененки тамакты кайда жегенин коомчулуктун билишин каалабайт.
🔹Анонимдүүлүк болсо сүйлөөнү каалаган, бирок ачык айта албаган адамдын инсандыгын жашырат. Анонимдүү адамдын айтканы коомдо кеңири белгилүү болушу мүмкүн, бирок адамдын өзү ким экендиги жашыруун бойдон калат.
🙋Идеалдуу дүйнөдө колдонуучулар маалыматты коргоо боюнча жогорудагы үч укукка тең ээ, бирок көптөгөн өлкөлөрдүн бийлиги коопсуздукту камсыз кылуу, кылмыштуулук менен күрөшүү ж.б. шылтоо менен бул кепилдикти сакташпайт. Сиздин оюңуз кандай: адамдын жеке маалыматына кийлигишпестен жарандын коопсуздугун сактоо мүмкүнбү?
🔹Конфиденциалдуулук - бул маалыматка жеткиликтүү жана аны алууга укугу бар адамдардын маалыматын коргоо. Мисалы, банк кардарлардын салымдары жана операциялары тууралуу маалыматты коргоого милдеттүү, социалдык тармактар колдонуучулардын кат алышуусун жашыруун сактоого милдеттүү, тергөөнүн катышуучулары анын деталдарын ачыкка чыгарбашы керек.
🔹Приваттуулук адамдын жеке жашоосу жөнүндө маалыматты коргойт, бирок ошол эле учурда адам белгилүү бойдон кала берет. Приваттуулук адамдардын жеке жашоосунун чектерин белгилейт, мисалы, адам өзүнүн саясий позициясы жөнүндө ачык айта алат, бирок эртең мененки тамакты кайда жегенин коомчулуктун билишин каалабайт.
🔹Анонимдүүлүк болсо сүйлөөнү каалаган, бирок ачык айта албаган адамдын инсандыгын жашырат. Анонимдүү адамдын айтканы коомдо кеңири белгилүү болушу мүмкүн, бирок адамдын өзү ким экендиги жашыруун бойдон калат.
🙋Идеалдуу дүйнөдө колдонуучулар маалыматты коргоо боюнча жогорудагы үч укукка тең ээ, бирок көптөгөн өлкөлөрдүн бийлиги коопсуздукту камсыз кылуу, кылмыштуулук менен күрөшүү ж.б. шылтоо менен бул кепилдикти сакташпайт. Сиздин оюңуз кандай: адамдын жеке маалыматына кийлигишпестен жарандын коопсуздугун сактоо мүмкүнбү?
🧒Биз технология доорунда жашап жатабыз. Кантсе да, балдарыбыздын балалыгы жарым-жартылай кибермейкиндикте өтөт.
🤷♀️Жакшыбы же жаманбы, талаша берсек болот. Бирок, көчөдөгү жүрүм-турум эрежелери сыяктуу эле, интернеттеги жүрүм-турум эрежелерин үйрөтүү керек. Эгер бул тууралуу балаңыз менен сүйлөшпөсөңүз, бул жагымсыз окуя менен аякташы мүмкүн. Интернеттен эмнени гана тапса болбойт? Мында психологиялык травма же каражаттарды жоготуу толук мүмкүн.
📱 Бала кандайдыр бир гаджетти колдоно баштаганда, ага колдонуунун принциптерин жана коркунучтуу учурлар жөнүндө түшүндүрүп берүү керек. Бул жерде ишеним жана сезимталдык маанилүү.
🧐Көзөмөлдөө программаларын колдонуу зарыл. Алар ылайыксыз контентке каршы эң сонун коргоочу.
☝️Бирок эң башкысы – эгер бир нерсе болуп кетсе, бала интернеттеги чоочун адамга эмес, дароо сизге кабарлоосун билип жүрүшү керек.
Булак: Отдел К
🤷♀️Жакшыбы же жаманбы, талаша берсек болот. Бирок, көчөдөгү жүрүм-турум эрежелери сыяктуу эле, интернеттеги жүрүм-турум эрежелерин үйрөтүү керек. Эгер бул тууралуу балаңыз менен сүйлөшпөсөңүз, бул жагымсыз окуя менен аякташы мүмкүн. Интернеттен эмнени гана тапса болбойт? Мында психологиялык травма же каражаттарды жоготуу толук мүмкүн.
📱 Бала кандайдыр бир гаджетти колдоно баштаганда, ага колдонуунун принциптерин жана коркунучтуу учурлар жөнүндө түшүндүрүп берүү керек. Бул жерде ишеним жана сезимталдык маанилүү.
🧐Көзөмөлдөө программаларын колдонуу зарыл. Алар ылайыксыз контентке каршы эң сонун коргоочу.
☝️Бирок эң башкысы – эгер бир нерсе болуп кетсе, бала интернеттеги чоочун адамга эмес, дароо сизге кабарлоосун билип жүрүшү керек.
Булак: Отдел К
☝Алгоритмдер социалдык тармактардын жана издөө системаларынын контекстинде жазылган инструкциялар болуп саналат, ага ылайык колдонуучуга аны кызыктырган маалымат гана сунушталат. Ооба, сонун дечи, бирок ошол эле учурда бир көйгөй бар: лентасы алгоритмдер менен курулган колдонуучулар маалыматтын чоң катмарынан ажыратылып калат. Бул көрүнүш маалыматтык көбүк деп аталат.
👉Биз буга чейин эле маалымат көбүкчөсүндө жашоо жаман нерсе экенин көрдүк, кээде сизге каршы пикирлерди да угуу маанилүү. Бирок бардык социалдык тармактар жана издөө системалары алгоритмдерди колдонсо, андай болбой калат да? Мисалы, Орусияда бийлик жакында эле соцтармактардын алгоритмдерин өчүрүүгө жана лентанын фильтрлерсиз түзүлүүсүнө милдеттендире турган мыйзам чыгарууну сунушташты. Бирок бул жерде күмөн саноого жок дегенде эки себеп бар: биринчиден, мындай мыйзам технологиялык өнүгүүнү токтотуп койбойбу, экинчиден, мамлекет колдонуучулардын лентасын түзүүгө катышканы туурабы?
🤔Сиз кандай ойлойсуз? Комментарийде оюңуз менен бөлүшүңүз.
👉Биз буга чейин эле маалымат көбүкчөсүндө жашоо жаман нерсе экенин көрдүк, кээде сизге каршы пикирлерди да угуу маанилүү. Бирок бардык социалдык тармактар жана издөө системалары алгоритмдерди колдонсо, андай болбой калат да? Мисалы, Орусияда бийлик жакында эле соцтармактардын алгоритмдерин өчүрүүгө жана лентанын фильтрлерсиз түзүлүүсүнө милдеттендире турган мыйзам чыгарууну сунушташты. Бирок бул жерде күмөн саноого жок дегенде эки себеп бар: биринчиден, мындай мыйзам технологиялык өнүгүүнү токтотуп койбойбу, экинчиден, мамлекет колдонуучулардын лентасын түзүүгө катышканы туурабы?
🤔Сиз кандай ойлойсуз? Комментарийде оюңуз менен бөлүшүңүз.