​​Беларусь: қулаётган устунлар ва "ёрдамга тайёр" Россия

Беларусда президент сайлови ўтказилганига бир ҳафта бўлди - сайловда ўз номзодининг яққол ғалаба қозонганини айтаётган халқ сайлов кунидан бошлаб ҳар куни катта-кичик шаҳарлар кўчаларига чиқишда ва ўз ҳақларини талаб қилишда давом этмоқда.

Намойишларнинг дастлабки 4 кунида ОМОН ва милиция одамларни савалаб, 10 мингга яқин кишини ҳибсга олган бўлса, 5-кундан бошлаб кучишлатар тизимлар деярли куч ишлатмай қўйди, намойишларнинг ҳам шакли ва тури анча ўзгарди - бироқ на масштаби камайди, на тўхташига ишора бўлди.

Тўхтамаётган митинглар ва айниқса охирги кунлардаги ўзгаришлар сайловдаги мағлубиятини тан олмаётган Лукашенко ҳокимиятининг сўнгги йилларда дарз кетган устунлари қулашни бошлаганидан дарак беради. Жумладан, қуйидаги асосий жиҳатлар эътиборни тортади:

Давлат корхоналари ишчилари - узоқ йиллар Лукашенко электоратининг муҳим қисмини ташкил қилган ушбу гуруҳ оммавий равишда иш ташлай бошлади. Бу нафақат электоратнинг бу қисми йўқотилганини англатади, балки режим учун жиддий иқтисодий оқибатларга ҳам олиб келади.

Жумладан, Беларусда 2019 йилда энг кўп даромад топган 10 та йирик корхонадан 8 таси протестларга қўшилган, улар орасида Мозир нефтни қайта ишлаш заводи (даромади 3,5 млрд АҚШ доллари), Нафтан (3 млрд), Беларуськалий (2 млрд), Белаз (666 млн), МТЗ (630 млн) ва МАЗ (528 млн) бор.

Аёллар - Лукашенко электоратининг яна бир муҳим қисми бўлиб келган аёллар норозилик ҳаракатининг етакчилари ва катта қисмини ташкил қилмоқда. Эътиборлиси, булар фақат ёш аёллар эмас, балки одатда ҳар қандай вазиятда режимни қўллаб-қувватлашга тайёр бўлган кекса ёшлилар ҳам бирдай ҳаракат қилмоқда.

Бундай ўзгаришга сабаб сифатида давлат ва Лукашенко режимида ўз ҳимоячисини кўриб келган аёлларни дастлаб коронавирус эпидемиясига бепарволик ҳафсаласини пир қилгани, кейин эса намойишчиларга кўрсатилган зўравонлик бутунлай томонларни алмаштиришга ундагани айтилмоқда.

Журналистлар - давлат телевидениесидаги пропаганда аскарларининг ҳам тоқати тоқ бўлиб, агар тоза сайловлар ўтказилмаса воқеаларни борича кўрсатишни бошлашини маълум қилди. Телевидениеда шундоқ ҳам яширин тролл бошланганини кўрсатувлар дастурида пайқашибди.

Дипломатлар - энг машҳур собиқ дипломат мухолифат етакчиларидан бирига айланган Валерий Цепкало бўлса, амалдаги дипломатлардан Беларуснинг Словакиядаги элчиси ва Швейцариядаги муваққат ишлар вакили (элчи ўрнида) намойишларни қўллаб-қувватлаб чиқди. Швециядаги элчихона олдида эса оқ-қизил-оқ байроқ ҳам илиб қўйилди.

Бу элита ичидаги қарама-қаршиликларни яна бир марта кўрсатиб, режимнинг аввалги кучига ишонч қолмаганидан далолат беряпти ва бошқа ўзгача фикрлилар ҳам ўз позицияларини очиқ эълон қилишига туртки бўлиши мумкин.

Кучишлатар тизимлар - охирги 3 кунда умуман зўравонлик ишлатилмаганидан ташқари кўплаб милиция ходимлари ишдан бўшаб кетаётгани хабар берилди, собиқ махсус хизматлар ходимлари эса ҳамкасбларини зўравонлик қилмасликка чақириб, формаларидан намойишкорона воз кечишмоқда.

Бу ҳолатлар албатта кучишлатар тизимлар ҳам намойишчилар тарафига ўтганини англатмайди - улар Лукашенконинг охирги тайанчи бўлиб қолади, лекин ҳал қилувчи паллада уларнинг тўғри танлов қилишига замин яратмоқда.

Россия - мамлакат ичкарисида тарози палласи тобора намайишчилар томонга оғаётган бир пайтда асосий хавф ташқаридан - кутилганидек Россиядан бўлиб қолмоқда. 9 июлда "суверенитет сотилмасилиги"ни эълон қилган Лукашенко 15 августда Путин билан гаплашиб, Россия илк сўровдаёқ ёрдамга тайёрлигини эълон қилди.

Бу қандай ёрдамлигини 6 йил аввал Украина кўрганди, фарқли тарафда Беларусда қайсидир вилоятлар эмас, бутун мамлакат Россия назоратига ўтиш хавфи остида. Москвани тийиши мумкин бўлган ягона нарса - бу ҳатто Путин учун ҳам ўта жиддий авантюра бўларди, бироқ ҳокимият қўлида бўлган экстремист ва шовинистдан ҳар нарсани кутса бўлади.

@tashqaridaUZ

Минскда мисли кўрилмаган митинг. Бир неча юз минг киши.

Россия мухолифати етакчиси Алексей Навальний авиапарвоз вақтида захарланган. Самолет Омск шаҳрига қўнишга мажбур бўлган.

Навальний ҳозир хушсиз ҳолатда ва реанимацияга ўтказилган.

Путин режими ўзининг мухолифларини отиб ва захарлаб ўлдириш билан ном қозонган.

Путин ҳокимиятга келганидан кейин Россия ҳукуматининг 8 нафар танқидчиси 10 марта заҳарланган (Кара-Мурза ва Навальний 2 мартадан). Улардан 3 нафари заҳардан вафот этган, яна бирини кейинроқ отиб кетишган. Икки нафари Россиядан ташқарида заҳарланган.
Манба: RFE

@tashqaridaUZ

​​Амалдорлар нега ишдан кетади?

Европа Коммиссиясининг Савдо бўйича комиссари Филь Хоган ўз ватани Ирландияда гольфчилар жамияти уюштирган тушликда қатнашиб, ушбу мамлакатдаги карантин қоидаларини бузгани учун ҳам жамоатчилик, ҳам Комиссия томонидан босимга учраб, истеъфога чиқди.

Маълумот учун, Савдо бўйича бош директорат (оддий давлатдаги вазирликка тенг) Европа Коммиссиясининг энг қудратли директорати ҳисобланади, зеро айнан шу орган Европа Иттифоқининг барча аъзолари номидан унинг ташқи савдо сиёсатини юритади, тарифларни белгилайди, эркин савдо шартномаларини тузади.

Шунга қарамай, позициясининг стабиллиги энг муҳим бўлган комиссионер ҳам тайинланганидан бир йил ўтмасдан "оддий" хато туфайли истеъфога чиқишга мажбур бўлиши бу жамиятда амалдорларнинг этика қоидалари барча даражалар учун тенг эканлигини кўрсатади. Муҳимлар, содиқлар, алоҳида тоифадагилар учун қоидалар ўзгача эмас.

@tashqaridaUZ

Чекланган одамлар қўлидаги чекланмаган ҳокимият ҳар доим шафқатсизликка олиб келади.

"Архипелаг ГУЛАГ", Александр Солженицын

@tashqaridaUZ

Тақдир гардиши билан Хитой Уйғур автоном районининг аксарият нуқталарини кезиб чиққанман. Урумчи, Қошғар, Кульжа, Хўтан, Ёркент, Сайрам кўли атрофида, қолаверса, Хоргосгача, қозоқ, қирғиз, мўғуллар (Боро-Тала) яшайдиган ҳудудларгача бўлиб, уйғурлар, қозоқлар, қирғизлар, дунганлар ва бошқа туркий халқларнинг кўпчилиги билан мулоқот қилганман. Шундай маҳаллалар борки, худди водийда юргандек бўласиз, супалар, ҳовлидаги узумзорлар, ўзбек эстрадаси қўшиқлари янграйди. Юлдузнинг "Санамгина"си юрагингга ботади.

Уйғурлар билан мулоқот қилиб, уларни кузатиб, мунгли юзига қараб бу халқнинг нечоғли бахтсиз эканлигини ҳис қиласиз. Яширин ва оммавий қўрқув, ҳар қадамда камситадиган тартиб-таомиллар, ҳатто Пекинда ҳам Урумчидагидек назорат йўқ. Кўчалардаги стендларда "намунали фуқаролар"нинг шаблонлари жойлаштирилган (эди). Хитой Уйғур автоном районига охирги 10 йилда жуда катта инвестиция киритган, катта-катта шаҳар-массивлар пайдо бўлган. Лекин бу сиёсатнинг негизида кўпроқ бошқа ҳудудлардан хитойликларни жалб қилишга қаратилган, холос. Уйғурлар ва бошқа халқларни бахтли қилиш учун эмас. Энг даҳшатлиси, сиз билан ўз тилида эмас, кўпроқ ханликлар тилида гаплашишни маъқул кўради: тинчлик керак.

Имкон бўлса, Уйғур автоном районига боришни тавсия қиламан. Жуда катта ҳудуд. Гўзал. Сайрам кўли шишадек тиниқ. Аммо юрагинг оғриб қайтади. Қўрқув ва хафа юзларда мустақилликнинг аҳамиятини ҳис қиласиз.

Замонавий "Людовик ХIV"лар

Заҳарланган Алексей Навальныйнинг жамоаси Россиянинг энг бой ҳудудларидан бўлган Татаристон подшолари тўғрисидаги суриштируви натижаларини эълон қилди. Навальный заҳарланишидан олдин бевосита ўзи иштирокида олинган яна икки бой ҳудуд - Новосибирск ва Томск ҳақидаги фильмлардан ҳам кўпроқ нарсани очиб берган ушбу суриштирувни кўриб, мухолифатчини йўлдан олишда айнан қайси ҳудуд амалдорлари фаолроқ бўлганини тахмин қилишда ҳам чалкашиб кетиш мумкин.

Суриштирув постсовет элиталарига хос барча иллатларни ўзида жамлаган Татаристоннинг амалдаги ва ундан олдинги - биринчи президенти оиласи ҳақида: улар Людовик ХIV сингари давлатни ўзи деб ва ўзини давлат деб ҳисоблаши, халққа тегишли бойликларни ўзиникидек ишлатиши, ерга ва кўчмас мулкка тўймаслик, улкан поралар ва қимматбаҳо буюмлар, ҳаммаси жамланган.

Ролик бевосита Татаристондан 11, 12 ва 13-сентябрга белгиланган президентлик сайловлари олдидан эълон қилинди. Табиийки бу ва бир пайтнинг ўзида ўтадиган маҳаллий кенгашларга сайловларнинг расмий натижалари Беларусникидан қолишмайди. Бироқ Хабаровск ва айниқса Беларусда давом этаётган намойишлар фонида Татаристон элитаси ҳам бу сафар осон қутулмаса керак.

@tashqaridaUZ

АҚШнинг тарихидаги ноёб нарсалардан бири, АҚШ тузилганидан кейин, ҳар бир лойиҳа ва қонунга нисбатан бир қоида ва мантиқ ишлаган.

Қоида шу эдики, қайсидир масалада, сиёсат ва қонунлар мулоҳаза қилинишидан олдин, “ҳукумат шундай нарсалар ҳақида қайғуришга ва энг муҳими, қарор қилишга ҳаққи борми?“ деган мантиқ қўлланилган.

Масалан, дейлик таълим тизимида нима қилиш керак деган саволдан олдин, “таълим тизимини ислоҳ қилишга ҳукуматни ҳаққи борми?ʼ деган савол қўйилган, жавоб «йўқ» деб топилганидан кейин, шу ҳақида мулоҳазагача борилмаган. Чунки ният яхши бўлиши билан, ҳукумат зиммасидаги қонуний ваколат эмас эди.


Худди шундай, кўп жабҳаларда. Яъни ҳукумат бир ишга аралашишидан олдин, ўша соҳа, ёки ўша мавзуга аралашуви қанчалик конституцияни асосий принципларига тўғри келиши бирламчи масала бўлган. Қайтараман, «яхши ният» ёки инсонлар фаровонлиги учун муҳимлиги иккиламчи масала бўлган. Бирламчи, масала, ҳукумат бу нарсага аралашуви қай даражада конституция билан ҳамоҳанглиги кўрилган. Бордию, қандайдир қонун, ёки лойиҳа ҳамма одамни ҳаётини потенциалда яхшилаши мумкин бўлса ҳам, лекин ҳукумат ваколатларига кирмаса, у нарсани мулоҳаза қилишмаган.

АҚШ бу ғоя. Ва ўша ғояни тузган одамлар, шу ғояни жиддий қабул қилишган. Ғояни асосида, эркин жамият қуриш бўлган, ва эркинлик деб улар биринчи ўринда ҳукумат амалларидан эркинликни тушунишган. Конституция ҳам, асосан, қандай қилиб тиранияни йўл қўймаслик нуқтаи назаридан ёзилган. Улар эркинлик учун биринчи таҳдид деб, давлатнинг куч ишлатишга монополиясини тушунишган. Ва шуни чегараларидан «яхши ниятда» ўтишни ҳам ўта хавфли деб билишган. Чунки биламиз, «яхши ниятлар» одатда яхши якун топмайди.

​​Ишончлилик индекси

Август ойининг энг даҳшатли воқеаси - Байрут портидаги портлашдан атиги 2-3 кун ўтиб халқаро донорлар Ливан учун 250 миллион евролик ёрдам тўплади.

Донорлар йиғилиши ташаббусчиси бўлган Франция президенти Эммануэль Макрон бу пуллар Ливан ҳукуматига эмас, халқаро ташкилотлар ва ННТлар орқали бевосита аҳолига етказилишини маълум қилди.

Қизиғи, аҳолининг ўзи ҳам петиция орқали ёрдам пулларини Ливан ҳукуматига бермасликни, чунки бундай бўлса ёрдам муҳтожларгача етиб келмаслигини сўраган эди.

Ливан ҳукуматига ва унинг ҳар бир бўғининга ҳам ўз аҳолиси, ҳам халқаро ҳамжамият томонидан бунчалик ишончсизлик қандай пайдо бўлган? Албатта, улар томонидан йиллар давомида қилиб келинган тинимсиз ўғриликлар ва такрорланувчи ёлғонлар туфайли. Шу сабабли ҳам мамлакат қашшоқлик ва иқтисодий инқироз ботқоғига ботиб бўлганди.

Портлашга олиб келган 2750 тонналик селитра Байрут портида 7 йил қолиб кетишига ва унинг олдига ёнғинга хавфли моддалар келиб жойлашишига ҳам бир қарашда "оддий коррупция" ҳисобланувчи - сиёсий-иқтисодий таъсир доираларини бўлиб олиш ва клиентализм сабаб бўлган эди.

Ҳукуматнинг ишончлилик кўрсаткичи шу даражада пастга тушиб кетганидан, на халқаро ҳамжамият уларга пул беришни ишонди, на аҳоли пул уларгача етиб келишига ишонди ва ёрдам ҳукумат учун шармандали равишда муқобил йўллар орқали тарқатилди.

Умуман, тинимсиз талон-тарож ва алдовларга асосланган ёки бунга кўз юмувчи ҳукуматнинг ишончлилик индекси 0 га қараб кетишга маҳкум. Шу сабабли ҳам коррупция рейтингларида охирги ўринлардаги мамлакатларга ташқи ёрдам камдан-кам тўғридан-тўғри ҳукуматларга берилади.

Зеро ҳукуматга ташқаридан келган пуллар ўғирланиши билан боғлиқ можаролар асосан шундай давлатларда содир бўлади. Бу айнан ташқи ёрдам бўладими, ташқи қарз/халқаро кредитми, халқдан ўғирланган пулнинг қайтарилишими, фарқи йўқ. Ҳеч бўлмаганда траншлар билан берилиб, натижага қараб давом эттирилади.

Бу бир тарафдан мамлакатнинг тобора қашшоқликка етакласа, бошқа тарафдан унинг асосий сабаби - ҳақиқий сиёсий институтлар қуриш эплай олинмаганлигини кўрсатади. Ажемоглу ва Робинсон сўзлари билан айтганда, бу кўпинча элита қандай қилса тўғри бўлишини билмагани учун эмас, балки айнан билиб туриб нотўғри йўлни танлагани туфайли.

@tashqaridaUZ

​​Қорабоғ: миллий ғояга айланган уруш

Қорабоғ можаросининг энг аянчли томонларидан бири - бу шубҳасиз арман ва озарбайжон халқларининг бир-биридан нафратланувчи душманларга айланиб қолганидир. Минглаб йил бир жойда ёнма-ён яшаб келган икки халқ нега бундай низолашиб қолди?

Бунинг сабаблари ҳақида гапирганда ушбу можаронинг минтақадан узоқ бўлмаган яна иккита можарога ўхшашлигини эсга олиш зарур. Биринчиси - геосиёсий жиҳатдан Қорабоғ Кашмир можаросига ўхшаш: собиқ мустамлакачи томонидан пайдо қилинган ва рағбатлантирилган, икки мамлакат ўртасидаги муносабатлар доимий деструктивлашувига сабаб бўлган.

Иккинчиси - бу Тожикистондаги фуқаролик уруши хусусиятларини ўзида жамлаган: Тожикистонда можаронинг иккала томони бир-бирини шунчалик демонизация қилган эдики, улар ҳатто қарши томонни одам сифатида ҳам кўрмай қўйганди. Шу сабабли ҳам музокарални бошлашдаги энг қийин иш иккала томонни бир жойга олиб келиш бўлгани айтилади.

Ҳозир Озарбайжонда ва Арманистонда 30 йилдан буён бир-биридан нафратланиб келган, бир-бирини кўрарга кўзи йўқ авлодлар шаклланган. Ўзаро тинчликда яшашганини эслай оладиган авлод эса қариб ва камайиб бормоқда.

Июль ойида ва ҳозир мобилизация учун чақириқ халқдан чиққани ва шу пайтгача энг кичик балосида ҳам қўшнисини айблашдан тонмаган иккала давлат ўзлари сингдирган мафкура орқали бошлаб берган ушбу тенденцияни назорат қилолмай қолгани бунинг мантиқий давомидир.

Қорабоғ учун уруш иккала мамлакатнинг ҳам миллий ғоясига айланиб кетган. СССР даврида арман национализми айнан шу ғоя негизида ривожланган ва Қорабоққа қўшиб Озарбайжоннинг 7 та туманини ҳам босиб олишга журъат қилишга олиб келган эди. Бу ғалаба ва "тарихий адолат тикланиши" мафкураси ҳам халқ, ҳам элита онгига шу даражада сингганки, ҳакттоки икки йил олдин ҳаммани ҳайрон қолдирган Пашинян ҳам ундан воз кечмайди.

Озарбайжонда эса халқаро ҳуқуқ ўз томонида бўлишига қарамай элита доимий равишда Қорабоғни ва 7 та туманини куч билан қайтаришини айтиб келиши оқибатида халқ исталган вақтда урушга отланишга тайёр ҳолга келиб қолган.

Парадокс шундаки, Арманистон ва Озарбайжон МДҲ мамлакатлари орасида ўзининг ҳақиқий, ишлайдиган миллий ғоясига эга камсонли (балки ягона) давлатларига айланган. Бироқ бу ғояларнинг асоси уруш эканлигига қаралса, ҳозирги даврда, бу қадар кичик мамлакатлар учун уруш муваффақиятли ғоя бўлолмаслигини тушуниш мумкин.

Бу борада албатта давлатларнинг бирида "нимадир бўлса мен шу ердаман, қўрқма" деб турган, иккинчисининг эса энг йирик қурол сотувчиси бўлган собиқ мустамлакачи, "медиатор" Россиянинг ролини кўрмаслик мумкин эмас.

Идеал ҳолатда муаммо ечилиши учун ўз атрофида можаролар ҳалқасини маъқул кўрувчи давлат воситачилигидан бутунлай воз кечиб, бош ғояси ўзи ва атрофида тинчлик ва фаровонлик макони бўлган Европа Иттифоқига юзланиш энг тўғри йўл бўларди.

Бироқ ҳозир идеал ҳолат эмас - Россиянинг ҳозирги ҳукумати қўйиб юбориш фикридан йироқ, уруш ғоя сифатида ҳар иккала халқ онгидан чуқур жой олган ва энг асосийси айни пайтда уруш реалликка айланган. Аввалгилари каби ҳозиргиси ҳам тез тугаши эҳтимоли юқори бўлса-да, иккала халқ аввалгидай ёнма-ён яшаб кета олиши учун ғоявий йўналишларини ўзгартиришлари зарур бўлади.

@tashqaridaUZ

​​Қўрқинчли ишлар бўляпти. Қорабоғдаги ҳаракатларни навбатдаги отишма деб ўйлагандим, лекин, видеолар ва баёнотларга қараганда, кенг миқёсли уруш бошланиб кетганга ўхшайди.

Михаил Шрайбман – мен ўқиб борадиган камдан-кам муаллифлардан бири. Мавзу баҳона унинг каналини реклама қилиб кетай. У ёзяптики, бу сафар Европа ва Россия Арманистонга ёрдам бермайди, АҚШ эса минтақани Туркияга аутсорсингга топширмоқда. Бошқа томондан, Арманистон қўшнилари – Туркия, Озарбайжон ва Гуржистон билан ёмон муносабатда, шу боис уч томонлама қамал ҳолатида қолиб кетмоқда. Россия Эрон орқали Арманистонга ёрдам жўнатаётгани ҳақида маълумот бор, лекин яқиндагина Туркия билан муносабатларини тиклай бошлаган Эрон Арманистонга ёрдам беришдан чўчиб турибди. Қолаверса, эронлик озарбайжонлар можарога аралашиб, трассаларни тўсиб қўймоқда.

Қорабоғ можароси ҳақидаги энг яхши китоблардан бирининг муаллифи Томас де Ваалнинг ёзишича, 2000-йиллар бошигача Эрон озарбайжонлари Қорабоғ можаросини шахсий, миллий муаммо деб қабул қилмаган, эронлик озарбайжон савдогарлар ва ҳайдовчилар Ереванда бемалол юрган, арманилар билан душманлик эса Кавказ озарбайжонларининг муаммоси сифатида кўрилган. Интернетда тарқалган видеоларга ишонадиган бўлсак, бу ҳолат ўзгарган: Эрон озарбайжонларининг пойтахти бўлмиш Табризда озарбайжон миллатчилари намойишлар ўтказиб, “Рус, форс, армани – Озарбайжон душмани!” деб қичқирмоқда. Бу можаро ниҳоятда катталашиб кетишидан далолат бермоқда: 3 млн аҳоли яшайдиган Арманистонни яна 15–25 млн одам душман деб ҳисоблай бошлабди.

Бу уруш давом этадиган бўлса, минтақада гуманитар фожиа келиб чиқиши муқаррар: ҳеч бир томон узоқ вақт давомида бу қадар ҳарбий харажатларни қоплаш салоҳиятига эга эмас.

Уруш натижалари ҳам ҳеч қайси сценарийда ҳеч кимга яхшилик келтирмайди. Озарбайжон Қорабоғни ва қолган ҳудудларни қайтариб олди ҳам дейлик. Уруш туфайли вайрон бўлган ҳудудни тиклашга жуда кўп вақт ва ресурс кетади, бу Озарбайжон учун янги бош оғриғи бўлади. Қолаверса, ўлкада яшовчи 150 минг армани билан тинч-тотув турмушни таъминлашнинг иложи бўлармикин? Шунча қон тўкилганидан сўнг. Менимча, кенг миқёсли уруш тугаса ҳам, партизанлик уруши ҳали жуда узоқ давом этса керак. Афсуски, Кавказда ҳаливери тинчлик ўрнатиладиганга ўхшамайди.

@AsanovEldar

Шу пайтгача коронавирус юқтириб олган давлат ва ҳукумат раҳбарлари - улар орасида Буюк Британия бош вазири Борис Жонсон, Россия бош вазири Михаил Мишустин, Арманистон бош вазири Никол Пашинян, Беларусь собиқ президенти Александр Лукашенко ва АҚШ президенти Доналд Трамп бор. @tashqaridaUZ

Бир авлод қадри ҳақида

Францияда Иккинчи жаҳон урушидан кейин келган муваққат ҳукумат ва Тўртинчи республика мамлакатни тиклашга муваффақ бўлмагач бундан 62 йил олдин 1958 йил 4 октябрида Бешинчи республика эълон қилинган эди.

Бешинчи республика Францияга нафақат бутунлай бошқача сиёсий тузум (президентлик республикаси), балки мамлакатни қарийб 50 йил бошқарган бутун бошли элитани тақдим этган эди. Ёшлари ҳар хил бўлса ҳам бир даврда сиёсатчи сифатида шаклланган дастлабки 5 президент бир авлод вакиллари эди.

Генерал Шарль де Голл ва унинг даврида юксалган Жорж Помпиду, Валери Жискар Д'Эстен (ҳозиргача тирик), Франсуа Миттеран (дастлабки социалист президент) ва Жак Ширак 50 йиллик умумий бошқарувида Францияни ундан аввалги 50-100 йил давомида йўқотган мавқеъини қайтариб, жаҳоннинг энг йирик 4 иқтисодиёти қаторига қўшган эди.

Бу авлоднинг тараққиёт учун қатъият билан юришига Иккинчи жаҳон уруши давридаги мамлакат мустақиллиги учун кураш ва урушдан кейинги қийинчиликлар натижасида шаклланган тўғри йўлни танлай олиш ва унга етакчилик қилиш кўникмалари сабаб бўлганди.

Жак Ширакдан кейин келган янги авлод вакиллари бўлган учала президент ҳам айнан шу кўникмалар етишмаслиги, сиёсий тарафкашлик ва популизм ўртасидаги тўғри йўлни тута олмаётгани аввалги авлоднинг мамлакатни бошқаришга муваффақ бўлгани қанчалик катта аҳамиятга эгалигини кўрсатади.

Ваҳоланки, уларнинг барчаси Иккинчи жаҳон уруши даврида сотқинлар туфайли қатағон қурбонига айланиб кетиши ва натижада Франция мамлакатни тараққиёт йўлига бунчалик муваффақиятли бошлаб борувчиларни кўрмаслиги мумкин эди.

Худди Францияда Бешинчи республика тузилишидан роппа-роса 20 йил олдин ўзбек ғоявий элитаси йўқотиб юборилгани ва шундан кейин миллат ўзини ўнглаб ололмагани сингари. Бундай олтин авлодлар қадри асрлаб сезилади.

@tashqaridaUZ

​​Аросатдаги Қирғизистон

Қирғизистонда 2005 ва 2010 йилларда содир бўлган дастлабки икки инқилобнинг асосий оқибатлари орасида ваколатларини суистеъмол қилган ҳукуматни алмаштиришдан ташқари мамлакат қашшоқлик ботқоғига аввалгидан ҳам кўпроқ кириши ҳам бор. Бунинг сабаби нимада бўлиши мумкин?

Қирғизистон демократия ва сўз эркинлиги борасида Марказий Осиёдаги қўшниларидан қанчалик олдинда бўлмасин, мамлакат сиёсий саҳнаси айнан Марказий Осиё ва янада кенгроқ постсовет маконига хос ёлғончи ва ҳар вазиятдан ўз манфаати учун фойдаланувчи "элита" билан тўлган.

Айнан шу элитанинг маълум даврда кўпроқ қудратга эга бўлган ёки бирданига эга бўлиб қолган қисми иккала инқилобдан кейин ҳам халқнинг ўз ҳуқуқларини талаб қилишидан айнан ўзининг доираси/оиласи/клани имкониятларини (нафақат сиёсий ва иқтисодий, балки жиноий ҳам) кенгайтиришга урингани инқилобларнинг керакли натижага эришмаганининг сабаби бўлган.

Айниқса шимол-жануб кўринишидаги антагонизм фаоллашмаслаги жуда муҳим бўлиб, 10 йил аввалги шундай қарама-қаршилик натижасида мамлакат жанубидаги этник ўзбеклар ва қирғизлар ўртасидаги фожеавий тўқнашувлар қирғизистонлик ўзбеклар ҳаётини тубдан ўзгартириб юборган эди.

Айни пайтда парламент сайловидаги мисли кўрилмаган фалсификациялардан кейин яна кўчаларга чиққан қирғизлар шу хатоларни такрорламаслиги жуда муҳим. Бироқ шу пайтгача турли сиёсатчилар ўзларини турли лавозимларга "тайинлаб" олгани ҳақидаги хабарлар бу сафар ҳам асосий фойдани элитанинг қайсидир қисми қилиши мумкинлигидан дарак беради.

Бир кундан буён амалдаги президентнинг қаердалиги маълум эмаслиги, собиқ президент ва собиқ бош вазир шунчаки қамоқдан озод қилиб юборилиши, марказий ҳукумат ва маҳаллий ҳокимиятлар тизимидаги тартибсизликлар ва ниҳоят 4-октябр кунги сайлов натижалари бекор қилиниши ҳозирча бу воқеалар учинчи инқилобга айланадими ёки йўқлигига аниқлик киритмайди.

Кўп нарса юқорида айтилганидек ушбу воқеаларга жанубнинг қандай муносабат билдириши - куч ишлатишгача етиб бориш-бормаслигига боғлиқ. Шунингдек, Қирғизистоннинг асосий иттифоқчилари - Россия ва Қозоғистоннинг реакцияси ҳам вазиятга таъсир кўрсатиши мумкин.

@tashqaridaUZ

7 октябрь куни Германия 39 мамлакат номидан Хитойнинг Шинжон ва Гонконгдаги ҳаракатларини қоралаган баёнотни эълон қилди. Бунга жавобан Куба Хитойни қўллаб-қувватлаган 45 давлатнинг баёнотини эълон қилди. Бундай қарама-қаршилик аввал ҳам кузатилган бўлиб, фақат давлатлар сони ва таркиби бошқачароқ кўринишда эди. Энг эътиборли ўзгариш - уйғурларнинг энг яқин қўшниси бўлган Марказий Осиё давлатларида кузатилган. Юқоридаги харитада кўрсатилганидек, Қозоғистон ва Қирғизистон Хитойни олдин ҳам, ҳозир ҳам қўллаб-қувватламаган бўлса, аввалги сафар "хитойчилар"дан бўлган Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистон ҳозир уларга қўшилмаган. Аксинча, аввал бетараф бўлган Саудия Арабистони ва Яман бу сафар Хитойни қўллаб-қувватлаган.

@tashqaridaUZ

Минтақа феномени

Қирғизистондаги воқеалар юзасидан Марказий Осиёнинг қолган 4 мамлакати кеча эълон қилган ягона баёнотнинг мазмунидан кўра айнан умумий позицияни ифодалаган битта баёнот қилиниши фактининг аҳамияти каттароқ. Бу Марказий Осиёнинг ниҳоят ҳақиқий минтақага (биринчи навбатда сиёсий маънода) айланиб бораётганини кўрсатади.

Таққослаш учун Қирғизистоннинг аввалги инқилобига эътибор қаратамиз. 2010 йил апрел инқилобидан 2 ой ўтиб мамлакат жанубида қирғизлар ва ўзбеклар ўртасида этник қуролли можаро бошланган кунларда - 10-11 июнь кунлари Тошкентда Шанхай Ҳамкорлик Ташкилотининг 10-саммити ўтказилаётган эди.

Бирламчи мақсади минтақада хавсизликка таҳдидларга қарши кураш бўлган ушбу ташкилотнинг йиллик асосий йиғилишида, бевосита давлат раҳбарлари қатнашаётган бўлса ҳам фақатгина умумий декларациянинг бир хатбошини бағишлаш билан чекланганди.

Яна Қозоғистон ва Ўзбекистон алоҳида позициялар билдирган, шу билан тамом. Ўшанда минтақа бирлаша олмаганига сабаб сифатида умуман Марказий Осиёдаги минтақавий интеграция муваффақиятсизлигининг асосий сабабини келтириш мумкин - бу ташқи акторларнинг, яъни Россия ва Хитойнинг иштироки.

Узоқ йиллар давомида Россия Марказий Осиёдаги Россиясиз интеграцияга қаршилик кўрсатиб келган. Энг катта амбицияли ташкилот - Марказий Осиё Иттифоқи Россия қўшилгач тугатилганиги эсга олиш кифоя.

Сўнгги йилларда минтақа мамлакатлари ҳам ўз истаклари, ҳам Россия бошқа муаммоларга чалғиб эътиборни камайтирганидан фойдаланиб мустақил минтақавий ҳамкорлик борасида анча олдинга силжиди. Қирғизистон масаласидаги оператив умумий баёнот ҳам шунинг натижаси.

Эндиликда айни пайтгача эришилган нуқтадан ортга қайтмаслик муҳим. Идеал вариантда Россия билан ҳам бошқа йирик ташқи акторлар - АҚШ, Хитой, Ҳиндистон ва Япония билан бўлаётгани каби C5+ форматидаги муносабатларни йўлга қўйиб олиш керак бўлади.

@tashqaridaUZ

"Муаммо истасанг, иттифоқимизга қўшил!" номли сурат.

Бевосита алоқаси бўлмаса ҳам сўнгги воқеалар кетма-кетлиги туфайли шундай рамзий маъно олган сурат 9 октябрь куни Ереванда бўлиб ўтган Евроосиё Иттифоқи ҳукумат раҳбарлари йиғилишидан олинган. Йиғилишда бош вазирлари иштирок этаётган иттифоқ аъзоларидан:

- Беларусда президентлик сайлови фальсификациялари туфайли кўтарилган халқ ўзи сайлаган президент ҳокимиятга келгунча тўхтамоқчи эмас;

- Арманистон ён қўшниси билан янги тарихдаги энг йирик урушига киришган;

- Россияда федерал ҳукуматнинг чегара билмаслигидан безган хабаровскликлар 3 ойдан буён тўхтамай кўчага чиқади, энг таниқли мухолифатчи эса кимёвий қурол билан заҳарланди;

- Қирғизистонда айни пайтда легитим бош вазир йўқлиги туфайли иштирок этмаяпти;

- фақат Қозоғистонда ҳозирги вақтда бу даражадаги муаммо кузатилмаяпти.

@tashqaridaUZ