بانوان معارف پرور مراغه

اصغر محمدزاده (نویسنده و مورّخ)

تاسیس مدارس دخترانه در مراغه به سادگی تاسیس دیگر مدارس نبود و همواره افرادی متحجّر علم مخالفت برداشته و به بانیان آن میتاختند . نخستین بار به پیشنهادِ میرزاحسن شکوهی و با حمایت ظهیرالسّلطان – حاکمِ وقتِ مراغه- نخستین مدرسۀ نوین دخترانه در مراغه دایر شد که گردانندگان اصلیِ این مدرسه دختران مُنشی باشی از فارغ التحصیلان مدرسۀ میسیونریِ پروتستان ها در تبریز بودند.
در سال های بعد با حمایت میرآقاصدرالسّادات و اختصاصِ منزل مسکونی خود جهت ترویجِ تعلیم وتربیت دانش آموزانِ اناث، اُفق خوبی برای تحصیلِ دختران در مراغه ترسیم شد.
در این سال ها از جمله مروّجینِ تحصیل در میانِ دختران در مراغه، خانم سکینه مصباح طباطبایی (مشهور به شاهزاده خانم) بود.
امّا معارف پروران عدیده ای در ادامه به توسیع میدان دانش در میان اناث کمک شایانی نمودند که در کتاب «تاریخ فرهنگ و معارف مراغه» به تفصیل درخصوص خدمات فرهنگی این بانوان سخن گفته شده است.

عضو کانال تاریخ مراغه شوید:
https://t.me/tarikhemaragheh

اوّلین ناظم مدارس مراغه
(میرزا رسول مؤید)

🖌اصغر محمّدزاده (نویسنده و مورخ)

با آغاز به کار مدارس نوین در مراغه نخستین بار در سال 1298 پستی تحت عنوان «ناظم» در مدارس مراغه تعریف شد. که مسئولیت آن حفظ نظامت مدارس و دانش آموزان بود.
براساس مستندات درد دسترس نخستین بار «میرزا رسول مؤید» مشهور به «تبریزلی ناظم» در این پُست در دبستان تدیّن خدمت فرهنگی خود را آغاز نمود.
میرزارسول مؤید سالیان مدیدی در خدمتِ فرهنگ مراغه بود و برحسب گزارش رییس معارف مراغه در طول ده سال اوّلیۀ خدمت ایشان، نظم ، صداقت و درستکاری موردتوجه دبیران و مدیران مدارس بوده و همواره الگویی رفتاری برای سایرین بوده است. سال 1308 و مقارن با شروع سال تحصیلی جدید وی به جهت کاهش حقوق و مزایای خدمتی از خدمت در ادارۀ فرهنگ استعفا می دهد ولی 9 سال بعد دوباره به خدمت باز می گردد.

بن مایه : کتاب تاریخ فرهنگ و معارف مراغه

عضو کانال تاریخ مراغه شوید:
https://t.me/tarikhemaragheh

روایت سفر از مراغه به دریاچه ارومیه با قایق !!!

اصغر محمّدزاده
(نویسنده و مورّخ)

—————————

به بهانه خشک شدن دریاچه اورمیه خاطر نویسنده سطور به اشارتی تاریخی از سفر مردم از مراغه به دریاچه ارومیه به وسیله قایق های چوبی انداخت
شاید این عنوان برای برخی عجیب باشد! ولی بله واقعیت دارد...

موضوع به گزارش سفر جیمز موریه دیپلمات بریتانیایی در دوره فتحعلی شاه قاجار به مراغه باز می گردد که در ضمن شرح بازدیدهای خود از این شهر می نویسد:
«ده بزرگ چوان در کنار رودخانه مهم قلعه چای جای دارد که از کوه سهند سرچشمه گرفته و یکی از چهارده رودخانه یاد شده در بالاست که به دریاچه شاهی می ریزد و از میان جلگه ای از کنار ده شیشوان می گذرد. سه قایق از روی دریاچه شاهی مسافت بین چوان تا ارومیه را می پیماید با گنجایش 50 تا 60 خروار (به تقریب هر قایق 20 تن) و با پارو و بادبان حرکت می کند».
(سفرنامه جیمز موریه، ج2 ، ص329)

شرح تصویر : جمعی از مردم مراغه بر روی اسکله ای در کنار دریاچه ارومیه در سال 1316

عضو کانال تاریخ مراغه شوید
https://t.me/tarikhemaragheh

مدرسۀ آمریکایی ها در مراغه

اصغر محمّدزاده
(نویسنده و مورّخ)
———————————————

در اواخر دورۀ قاجار میسیونرهای مذهبیِ پروتستانْ حضورِ قابل توجّهی در شهرهای آذربایجان به جهت ترویج فِرَق خود داشتند.

مدرسۀ پروتستانهای آمریکایی در مراغه «آدواندیس» نام داشت و این میسیونرها مدرسه ای نیز به همین نام در سال (1299 ش.) در تبریز دایر نموده بودند. به استناد احصائیۀ مدارس ایران این مدرسه تا سال (1306 ش.) پابرجا بوده و میسیونرهایی از تبریز تدریس و ادارۀ آن را در مراغه برعهده داشتند.
مدرسۀ فوق غیر از پذیرش دانش آموزان ارمنی، فرزندان برخی از افراد متنفّذ و متموّل مراغه را نیز پذیرا بود. مرحوم اشرف عمادی و مرتضی خان وزیری نیز تحصیلات اوّلیّۀ خود را در این مدرسه به اتمام رسانده بود.
باتوجّه به مخالفتِ ارامنه نسبت به دیدگاه پروتستان های تندرو، این مدرسه ظاهراً پس از چند سال فعّالیّت در مراغه بساط خود را جمع نموده و دبیران و مدیران آن به شهرِ سلماس انتقال می یابند.
منبع : کتاب تاریخ فرهنگ و معارف مراغه

عضو کانال تاریخ مراغه شوید:
https://t.me/tarikhemaragheh

مراغه ، و اولین مدرسه دخترانه جهان


اصغرمحمدزاده
(نویسنده و مورخ)

__

شهرهای عدیده ای بر اثبات لغت "اولین" رسالات متعددی از منابع استخراج نموده و بر روی پیشانی پبشینه فرهنگی خود چسبانده اند.
اما جست و جوی این واژه در گذشته مراغه در موارد متعددی قابل تفسیر است.
پرفسور فرانس بروین (فیزیکدان نام آشنا) که رسالات متعددی از علوم شرق تالیف نموده در اشارتی تاریخی تاسیس و فعالیت نخستین مدرسه دخترانه در جهان را به مراغه نسبت می دهد. وی با اشاره به نوشتجات حسن بن علی منجم شیرازی می نویسد:
"... برای اولین بار با موافقت مادر مسیحی مذهب هولاکو در مراغه و در همان نزدیکی (نزدیک رصدخانه) مدرسه دخترانه ای ساخته شده است . اطراف تپه محصور بوده و دیوارهای مدوری داشته و به طریقی بنا شده بود که به آسانی تسخیرپذیر نبوده .."
(بروین، فرانس ؛ ابزارآلات نجومی رصدخانه مراغه ،ص32)

این مدرسه توسط "سرقویتی بیگی" مادر هلاکوخان مغول تاسیس یافته بود. وی در معارف پروری شهره بود طوری که قبل از این نیز در بخارا مخارج تاسیس مدرسه ای را متقبل شده و موقوفاتی برای آن تعیین نموده بود.

و اما مدرسه دخترانه "سرقویتی بیگی" در هشتصد سال قبل مراغه تاسیس و گذاره ای بی بدیل از فضای باز اجتماعی در تحصیل اناث از خود به یادگار گذاشت و مضاف بر آن به اشارت مهم پرفسور بروین عنوان " اولین مدرسه دخترانه جهان" را در تارک تاریخ ثبت نمود.

عضو کانال تاریخ مراغه شوید:
https://t.me/tarikhemaragheh

دروازه های تاریخی مراغه

منابع پژوهشی :
_ انسیکوپدی اسلامیminorsky
_نقشه ترسیمی j.wilson
_ نسخه خطی شرح وقایع مراغه در سال 1258 تالیف محمد صادق صاحب نسق
_کتاب تاریخ دارالملک مراغه
_ منابع شفاهی

عضو کانال تاریخ مراغه شوید
https://t.me/tarikhemaragheh

برای تحصیل دختران مراغه چه خون دلها خوردند .....


اصغرمحمدزاده
(نویسنده و مورخ)

صحبت از تحصیل دختران برای جامعه سنتی که به افکار متحجرانه زندگی می کردند سخت تر از نقر قطره آب بر روی سنگ سیاه بود. حال معارف پرورانی که اقدام به تاسیس مدارس برای تحصیل اناث نمودند. افعالشان بازی با مرگ قلمداد می شد.

سال 1287با تاسیس نخستین مدرسه دخترانه در پایتخت مخالفان نیش های خود را آماده کرده و ضمن ممانعت از تحصیل دختران آن را مغایر با مذهب دانسته ، اشعار هجو سروده و دختران مدرسه را به بی عفتی متهم می کردند. عوام آن را خانه فساد قلمداد کرده و اقدام به سنگباران تابلوی مدرسه می کردند.
حسیبی، ص82

مخالفان تحصیل دختران در مراغه نیز کم از تهران نبود. میرزاحسن شکوهی در تاسیس مدرسه پیش قدم شد.
مرحوم میرزااهلی شکوهی در دفتر خاطرات دراین خصوص می نویسد:
" سال 1336 ق (1296ش) شاهزاده ظهیرالسلطان نامی حاکم مراغه بود. مرحوم شکوهی با منشی باشی رفت و آمد خانوادگی داشت. لذا دختران منشی باشی را که .... بالنسبه معلومات هم داشتند . به باز کردن یک باب مدرسه دخترانه که تا آن زمان معمول و مرسوم نبود ، تشویق نمود ؛ بالاخره با جلب تمایل آنها در محله شیخ تاج حوالی میدان " کرد علی آقا" میرزا حسن شکوهی با قبول هزینه مدرسه اناثی به نام " تربیت البنات" با مدیریت و سرپرستی دختران منشی باشی افتتاح و برای اولین بار درب آن برای دوشیزگان شهر مراغه باز می شود، ولی افکار سنتی مانع از ورود دختران به مدارس می شد".

وجود افکار ناپاک و سنتی ، این بار به تحصیل اناث ایراد گرفته و عده ای از مردم را برای برچیدن این مدرسه ترغیب نموده و مردم قصد تخریب این مدرسه را ، به دلیل عدم سنخیت با آموزه های دینی خود ساخته آنان داشتند که قدرت حاکم مانع از این کار شد.

بن مایه :کتاب تاریخ فرهنگ و معارف مراغه ، صص 170، 171

و اما چه خون دل ها خوردند ....

عضو کانال تاریخ مراغه شوید
https://t.me/tarikhemaragheh

برای تحصیل دختران مراغه چه خون دل ها خورده اند
پست بالا👆👆👆

شرح تصویر : دبستان نوبنیاد شماره یک مراغه در سال 1318

عضو کانال تاریخ مراغه شوید
https://t.me/tarikhemaragheh

آرامگاه دخیل مراغه ای ؟؟!!! .....

اصغر محمدزاده
(نویسنده و مورخ)

ملاحسین دخیل مراغه ای از شعرای مقتل نویس قرن سیزدهم است که به دلیل قلت منابع مکتوب سال ولادت و وفات وی بر ما عیان نیست. یگانه اطلاعات ما به دیوان میرزامحمدتقی از اهالی دربند بازمی گردد که در سال 1235 ق. می زیسته که در یکی از ابیات دیوان خود دخیل را شاعر هم عصر خود معرفی نموده است.

چند سال قبل استاد رضاهمراز از نویسندگان نامی تبریز حین کندوکاو در قبرستان امامیه تبریز با سنگ قبری روبرو و تصویری از آن را به نویسنده سطور ارسال نمود. که هم نام با ملاحسین دخیل مراغه ای بود. و این گمان می رفت که این قبر شاید متعلق به ملاحسین باشد.
اما حین جست و جو و سوال از خاندان دخیل متوحه شدیم میرزاحسین دخیلی مراغه نوه ملاحسین مشهور است که در این قبرستان آرمیده و همان است که میرزاصالح اقتصاد در رساله ایقاظ درخصوص افعالش سخن ها گفته است.
اما سال فوت و مدفن ملاحسین شاعر تاکنون مشخص نشده گرچه حدس هایی کم عیار دراین خصوص وجود دارد ولی باز محل تردید است.

عضو کانال تاریخ مراغه شوید
https://t.me/tarikhemaragheh

اولین شهردار مراغه منجم بود!!!

اصغرمحمدزاده
(نویسنده و مورخ)

پس از استقرار مشروطیت ، اولین بلدیه قانونی (شهرداری در ادوار بعد) به سرپرستی محمدجعفر مجیرسرتیپی مشهور به مجیرالسلطان فعالیت خود راآغاز نمود .
مجیرالسلطان از منظر دیوانی عضو انجمن ملی مراغه بود. ولی شهرت اصلی در علم نجوم و تنظیم تقاویم بود. ایشان رصدخانه کوچکی در بالاخانه خود تعبیه نموده و براساس یافته های سلف نجومی و دایره وسیع شناخت حرکات افلاک و سیارات تقاویم نجومی سال بعد را تعیین می نمود . طوری که تنظیم و طبع تقویم نجومی دوازده ساله ایران به نام وی برگ زرینی از زندگی وی محسوب می شود.
اما مجیرالسلطان در بدو فعالیت خود به عنوان رییس بلدیه مراغه اقدام به سنگ فرش معابر مهم شهری نمود و در اقدامی دیگر جهت روشنایی معابر در ساعات تاریکی اقدام به نصب چراغ های فانوس با سوخت روغن نمود .
تنظیف معابر برای نخستین بار و تعیین تعدادی عمله جهت اب پاشی معابر در ساعات معین و تزریق روغن به چراغ های فانوسی از جمله اقدامات اولیه ایشان در این شهر محسوب می شد.

عضو کانال تاریخ مراغه شوید
https://t.me/tarikhemaragheh

تاریخ ورود رادیو به مراغه

به بهانه روز رادیو
—————————————-
اصغر محمدزاده (نویسنده و مورّخ)


سال 1319 اولین فرستنده رادیویی بی سیم در  ایران در جاده شمیران افتتاح شد و روزانه 8 ساعت برنامه های متنوعی همچون اخبار، موسیقی ، گفتار فرهنگی و....را اجرا می نمود.
تاریخ اولین ایستکاه رادیویی و به تبع آن ورود رادیو به آذربایجان به دوران حیات فرقه دموکرات آذربایجان باز می گردد. این ایستگاه رادیویی توسط ارتش سرخ در تبریز راه اندازی شد و با راه اندازی آن بسیاری از مراغیان متموّل به رادیو علاقمند شده و اقدام به ابتیاع این جعبۀ سخنگو نمودند.
قهوه خانه یعقوب عبدالعلی در میدان مسلّم نیز در ابتکاری اقدام به خرید رادیو و نصب آن در قهوه خانه نمود و بعضی از مردم که قدرت خرید رادیونداشتندبه بهانه نوشیدن چای به جهت استماع اخبار و یا موسیقی به این قهوه خانه می آمدند. و طولی نکشید رادیو منبع بزرگ درآمدی برای این قهوه خانه شد.
امّا آغاز فعّالیت رادیو شهر مراغه را نباید به سال 1375 منتسب نمود.
بلکه  اولین فعالیت رادیو شهر مراغه در اوایل دهه 50 شمسی با حمایت مالی شهرداری به وسیله فرستنده ضعیفی در ساختمان مرحوم میرزامهدی شریعتمدار (ساختمان پشتی شهرداری کنونی) حاصل شد.
بیشتر فعالیت های برنامه در اوایل فعّالیت به برنامه های طنز غلام ازادی و اشعار کریمی مراغه اختصاص داده می شد.
گرچه عمر رادیو در اوایل تاسیس محدود به یک سال بود ولی خاطرات آن همیشه بر مذاق پیشینیان خوش بوده است.

عضو کانال تاریخ مراغه شوید
https://t.me/tarikhemaragheh

قدیمی ترین تکریم از معلم در مراغه


اصغرمحمدزاده
(نویسنده و مورخ)

در میان هزاران اسناد اداره فرهنگ مراغه سندی از تکریم یک معلم توجه من را به خود جلب کرد.
طوری که از حیث تقدم زمانی در میان اسناد در دسترس قدیمی ترین تکریم از یک معلم در مراغه شناخته می شود.

در این سند فریدالملک ( میرزا عیسی فتوحی) رییس اداره فرهنگ و معارف مراغه در اردیبهشت ماه سال 1299 با ارسال یادداشتی به میرزارسول ناظم ( اولین ناظم مدارس مراغه) از زحمات ایشان در تربیت ابنا وطن قدردانی نموده
متن یادداشت بدین شرح است :
" سواد دستخط ریاست معارف ولایتی مراغه
اقا میرزا رسول ناظم مدرسه دولتی نمره 1 مراغه
درجه لیاقت و حسن معاشرت و رفتار شما همیشه منظور نظر کارکنان اداره معارف ولایتی بوده از زحمات شما در تربیت ابنا وطن تقدیر و محض تشویق و ترغیب سایرین شما را به نظامت مدرسه تدین دولتی نمره 1 انتخاب و به اقایان معلمین محترم حفظ احترامات لازمه شما را توصیه می نماید و انشاله تعالی بعد از ختم مدت کنترات پارساله ، ازدیاد حقوق برای شما از اداره تضمین خواهد شد. رییس اداره معارف ولایتی فریدالملک"

عضو کانال تاریخ مراغه شوید
https://t.me/tarikhemaragheh

سندی از مدیریت آذوقه مراغه در سال های جنگ اول

اصغر محمدزاده
(نویسنده و مورخ)

این روزها مردم جهت ابتیاع نان موردنیاز چهار تا شش ساعت از وقت روزانه خود را در صفوف نانوایی می گذرانند. طوری که صف اولیه نان از ساعت 3 نیمه شب شروع می شود.
نویسنده سطور با دیدن این موضوع سندی از مدیریت آذوقه را در سال 1336ق(1296شمسی) مقارن با سالهای قحطی جنگ جهانی اول را خدمت علاقمندان ارائه می دهد که در آن سال ها در حالی که قحطی ناشی از جنگ در همه جا بیداد می کرد. جمعی از تجار معتبر شهر جهت مدیریت آذوقه، "کمیسیون آذوقه ولایت مراغه" را تشکیل داده و با ریاست مرحوم امین التجار در تجارتخانه حاج مهدی(محل فعلی پاساژ خواجه نصیر) توزیع آذوقه شهر را مدیریت نمودند . تا جایی که آمار تلفات ناشی از گرسنگی در مراغه آن سالها به نسبت سایر شهرها پایین تر بود. اما با وجود این مدیریت نمی توان از فاجعه آن سال ها به سادگی رد شد.
در این سالها بنا به گزارش سرگرد داناهو. انگلیسی ها با وجود این که انبارهای غله را در مراغه آتش زدند. ولی مدیریت قوی مانع از بروز فاجعه شد. (قحطی بزرگ ،ص23)


عضو کانال تاریخ مراغه شوید:
https://t.me/tarikhemaragheh

باغ های تاریخی خیابان خواجه نصیر مراغه

اصغرمحمدزاده
( نویسنده و مورخ)

_____
مراغه از دیرباز به فزونی و حسن باغات دل انگیز شهره بوده طوری که نام شهر نیز استعاره ای است از همین اوصاف طبیعی شهر.
اما گستره باغات مراغه به اطراف شهر محدود نمی شد بلکه مراغیان از دیرباز به فزونی باغات حتی در حیاط داخل منزلشان نیز علاقمتد بودند.طوری که ژاک دمورگان در بازدید خود از این شهر در اواسط دوره قاجار چنین می نویسد:
"... ساختمان های آن بسیار فشرده هستند و فضای کمی را اشغال نموده اند. دلیل آن بی میلی اهالی نسبت به انهدام باغات میوه است که محصول این باغات ثروت اصلی این شهر محسوب می شود"
(دمورگان ، ج1 ،ص 399)
اما در بافت قدیمی شهر باغات متعددی وجود داشته که در گذر زمان به دلیل گسترش شهری از بین رفته اند که انتخاب موردی به باغات موجود در خیابان خواجه تصیر کنونی اشاره می کنیم:

🔹خانم اقدس باغلاری : جنب مسجد شیخ تاج تا سه راهی شیخ تاج
🔹باغ جهانگیرخان : زاویه جنوب غربی میدان کوره خانه کنونی
🔹کبیرآقا قاپوسی : مخابرات کنونی و محدوده محیطی وسیع آن
🔹امین التجار باغی : محل کنونی فرمانداری
🔹حصار باغی : منتهی الیه کوچه خان و در کوچه ای به همین نام
🔹لسان باغی : بخشی از کوچه شمس آباد و ابتدای خیابان خواجه نصیر
🔹رستم باغی : زاویه جنوب شرقی میدان کوره خانه کنونی
🔹هاشم خان باغی : زاویه شمالی میدان کوره خانه
🔹گیردکانلار آلتی : در حدفاصل بین میدان کوره خانه تا سه راه کوره خانه

همه این باغ ها در گذر زمان از بین رفته اند و فقط نام این باغات بر اوراق تاریخی مسطور مانده است.

عضو کانال تاریخ مراغه شوید
https://t.me/tarikhemaragheh

قاضی شهر مراغه در عصر ناصری

اصغرمحمدزاده
(نویسنده و مورخ)

در روزگاری که خبر از دادگستری و اداره صلحیه نبود. کرسی قضاوت در اختیار اشخاص مورد تایید حاکم شهر بود که این افراد عمدتا از قشر روحانی انتخاب می شدند.
سیدرضا قاضی مراغه در دوره ناصری و مظفری به عنوان قاضی شهر شناخته می شد که مردم جهت حل دعاوی و اختلافات به منزل ایشان در کوچه مشهور قاضی در مراغه مراجعه می کردند.
سیدرضا قاضی در واقعات مختلف حادث شده در شهذ نقش ناجی و راهنما داشته است طوری که بنا به نوشته محمدصادق خان صاحب نسق در سال 1258ش. با حمله شیخ عبیدالله کرد به منطقه مراغه با جمع نمودن مردم در میدان اصلی شهر فرمان جهاد صادر کرد. که صدها نفر با این اعلان قاضی شهر بسیج شده و جهت حراست از شهر به نبرد با قوای متخاصم کرد عازم شدند.

پس از فوت وی پسر بزرگ ایشان مرحوم فخرالعلما به عنوان قاضی شهر تا ایجاد موسسات جدید داوری و قضاوت اکرسی قضاوت شهر را برعهده داشت.
خاندان فخری ، فخرقاضی از احفاد این خاندان در مراغه به شمار می آیند.

تصویر بالا توسط علی خان والی حاکم مراغه در سال 1258 از ایشان ثبت شده

عضو کانال تاریخ مراغه شوید
https://t.me/tarikhemaragheh

پیری از جنس فرهنگ ....

اصغرمحمدزاده
(نویسنده و مورخ)

یکی از عرف های غیرمکتوب سیستم اداره فرهنگ در دوران قبل از انقلاب انتصاب افراد غیر بومی به ریاست اداره فرهنگ بود. و شرایط و محیطی غریبه پیش روی روسا قرار می گرفت.
در این بین وظایف اصلی برعهده روسای سایه بود که چندین دهه مرحوم روح اله پیرنیا این سمت را به صورت غیرمکتوب عهده دار بود.
وی خادم واقعی فرهنگ بود طوری که از اوایل دهه 30 طی درخواستی از اداره فرهنگ بخشی از حقوق ماهیانه خود را به مرمت مدارس مراغه اختصاص داد.
عضو اصلی کمیته ملی پیکار با بی سوادی بخش از اقدامات فرهنگی ایشان به شمار می آید که تشکیل آموزشگاه ها در نقاط دوردست برگ زرینی بر خدمت فرهنگی ایشان به شمار می آید
اما عضویت افتخاری در شورای حفظ آثارباستانی مراغه در سال 1345 که در نبود اداره میراث فرهنگی حراست از ابنیه تاریخی مراغه بر عهده این شورا بود. که اجرای بنای آرامگاه اوحدی در اوایل دهه 50 با همراهی و همکاری ایشان حصول یافت.
وی 38 سال با هدف غایی خدمت در کرسی های مختلف اداره فرهنگ حضور داشت.
نامشان ماندگار باد.

عضو کانال تاریخ مراغه شوید
https://t.me/tarikhemaragheh