💢جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی (114)

⭕️فصل سوم/فاصله جامعه‌سازی تا تمدن‌زایی

🔻جایگاه اراده آدمی در زایش‌های تمدنی (7)

#پاورقی
#تمدن_اسلامی‌
#جستارهای_نظری

🔸تفسیرگرایی دوشاخه شد که یک شاخه آن، رویکردهای فردگرایانه به خود گرفت و روان‌شناسی را توسعه بخشید. شاخه دیگر، بر جوامع و #قواعد_فرهنگی تأکید کرد و جامعه‌شناسی تفسیری را ایجاد کرد. در این نگرش، ارادۀ انسان‌ها واقعیت را می‌سازند و دانشمند علوم تجربی و انسانی، کاشف حقایق نیست، بلکه کاشف قواعد خودساخته انسانی است. تماس با واقعیت از منظرهای مختلفی ممکن است و دانشمند، وظیفه‌ای جز کشف فرآیند معنابخشی انسان‌ها به واقعیت را ندارد. بنابراین، دانشمند علوم طبیعی، با پیش‌فرض‌های فرهنگی به سراغ طبیعت رفته و هریک، تفسیری نسبت به هستی به دست می‌دهند. دانشمند علوم اجتماعی وظیفه درک این معنابخشی را دارد. بنابراین، انسان‌ها موجوداتی فرهنگی‌اند و به تبع آن، علم امری فرهنگی و تاریخی بوده و مبنای مستقلی ندارد. انسان لیوانی است که فرهنگ و تاریخ او را پر کرده است و ارادۀ او، در دل اراده جمعی و حرکت تاریخی محو می‌شود. تمدنی که در این دیدگاه ترسیم می‌شود، خارج از کنترل افراد و بیرون از قوانین علمی ایجاد می‌شود.

🔸در واقع، جامعه در حرکت غیرقابل پیش بینی‌اش، به شکوفایی تمدنی می‌رسد و ترسیم افق مورد نظر، امکان‌پذیر نیست. تاریخ همگان را با خود می‌برد و اراده‌های فردی در فرهنگ و تاریخ هضم خواهد شد. هر جامعه متناسب با بوم و فرهنگ خویش حرکت می‌کند و #تمدن و علمی متناسب با خویش می‌سازد. اما باید دقت کرد که این #تمدن‌ها، ساختنی نیست، بلکه تمدن‌ها در فرآیند تاریخ خود به خود ظاهر می‌شوند. اراده‌گرایی و سوبژکتیویسم که سراسر تاریخ غربی را فراگرفته، خروج انسان از حقیقت را رقم زده است. حرف #هایدگر این است که انسان باید انکشاف امر متعالی دهد نه این که خود را سازنده و خالق بداند. این دیدگاه، لطمه سنگینی بر مبناگروی زد و جهان غربی را دچار اندیشه‌های #پست‌مدرن نمود. در تفکر پست‌مدرن، هیچ مبنایی برای تکیه و اعتماد وجود ندارد. انسان در برابر حرکت تاریخ، موجودی مسلوب‌الاراده است و هیچ امیدی به خارج شدن از تحمیل‌های تاریخی نیست.
#ادامه_دارد...

🔹#منبع:
متولی امامی، سیدمحمد‌حسین؛
جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی،
قم، نشر معارف. چاپ 1394، ص 123 و 124.

ا—--------------------------—ا

https://telegram.me/tamadone_novine_islami

💢جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی (115)

⭕️فصل سوم/فاصله جامعه‌سازی تا تمدن‌زایی

🔻جایگاه اراده آدمی در زایش‌های تمدنی (8)

#پاورقی
#تمدن_اسلامی‌
#جستارهای_نظری

🔸۴- ۲) جریان اراده‌ها در تاریخ
بی‌شک #جامعه و #فرهنگ مقدم بر وجود انسان است و محدودیت‌هایی را نسبت به اراده انسان ایجاد می‌کند. انسان به سختی می‌تواند خارج از ساختارهای رسمی آموزشی و نظام علم در جامعه، رشد علمی کند. حتی زندگی روزمره آدمی، محدود به بایسته‌های اجتماعی است. آیا کسی امروزه می‌تواند از غذای سالم[، طیّب] و طبیعی استفاده کند؟ آیا کسی امروزه می‌تواند برتغذیه خویش مدیریت کامل نماید؟ خير! زیرا که اساساً زنجیره تولید غذا، امروزه به دست دولت‌ها و سازمانها افتاده و انسان در این چرخه، مجبور به اطاعت‌پذیری است. با این همه ما معتقد نیستیم که انسان، مانند لیوانی است که جامعه او را پر می‌کند. یا مانند اسفنجی که داخل آب می‌افتد، تمامی وجود انسان را جامعه بگیرد. #دترمینیسم_تاریخی و جبرگرایی مورد قبول نیست.

🔸در مورد وضعیت #تاریخی و #تمدنی، آیا ما مسلوب‌الاراده هستیم یا فقط تحت فشار ساختارها؟ بی‌شک در #نگرش_دینی و تجربه فردی می‌بینیم که انسان در زندگی مسلوب‌الاراده تلقی نمی‌شود. لذا روز قیامت هم شیطان به جهنمیان می‌گوید من از شما سلب اراده نکردم، من تسلطی بر شما نداشتم و فقط شما را تشویق به حرام کردم. در ادبیات قرآنی و تعالیم اسلامی، انسان موجودی است که می‌تواند جامعه را هدایت کند. انبیای الهی و اولیای خدا، سعی در اصلاح جامعه کرده‌اند و حتی وجوب امر به معروف و نهی از منکر، براساس کنترل و هدایت اجتماعی توسط آحاد مردم مشروعیت پیدا کرده است. #فلسفه_بعثت نیز در همین راستا قابل تبیین است و جریان اراده‌های فردی و جمعی در ماهیّت حرکت اجتماعی مهم ارزیابی می‌شوند. درست است که برخی از انسان‌ها، در جریان حرکت اجتماعی، رها و بی‌اراده هستند، اما برخی از انسان‌ها، تاریخ را متحول می‌کنند و توان اثرگذاری در زندگی اجتماعی دارند.
#ادامه_دارد...

🔹#منبع:
متولی امامی، سیدمحمد‌حسین؛
جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی،
قم، نشر معارف. چاپ 1394، ص 124 و 125.

ا—-------------------------------—ا

https://telegram.me/tamadone_novine_islami

جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی (116)
فصل سوم/فاصله جامعه‌سازی تا تمدن‌زایی

جایگاه اراده آدمی در زایش‌های تمدنی (9)

#پاورقی
#تمدن_اسلامی‌
#جستارهای_نظری

🔸به نظر می‌رسد که اراده انسان مطابق تعالیم دینی متأثر از دو جانب است. یکی از جانب وضعیت فرهنگی و تمدنی حاکم بر زندگی و دیگری از جانب نظام ولایت حاکم بر اراده انسانی. انسان‌ها در هر شرایط فرهنگی و تمدنی که زندگی کنند، تحت تأثیر جبر اجتماعی و محدودیت‌های جمعی قرار می‌گیرند. تمدن‌ها، خنثی و بی اثر نیستند. انسان در درون تمدن‌ها محصور و مورد فشار است. در تمدن مادی، امکان‌های دین‌داری کمتر است و شرایط گناه بیشتر، یعنی برای مؤمنین، زیستن در جامعه غربی، مانند حرکت در سربالایی است. برعکس، تحقق #جامعه_دینی و #تمدن_اسلامی، زیست مؤمنین را آسان می‌کند و امکان‌های گناه را به حداقل می‌رساند. پس نمی‌توان گفت که انسان، در جامعه به آزادی تصرف می‌کند و مختار ما يشاء است. از این جهت، می‌توان گفت که انسان موجودی تاریخ‌مند است. در دل تاریخ‌ زاده می‌شود و به قول هیدگر، به تاریخ خاصی پرتاب شده که دیگران آن را بنا کرده‌اند. انسان موجودی تاریخی است که پیش داشت‌های نظری و باورهای فرهنگی، بستر حرکت او را آفریده و امکان‌های تاریخی، محدوده عملش را مشخص می‌کنند.

🔸در سوی دیگر، اراده انسانی در طول تاریخ هم آزاد نبوده و در مسیر مشخصی به شکوفایی خواهد رسید. تاریخ #حق و #باطل که معلول ارادۀ اولیای الهی و شیطانی است، دو جبهه بزرگ تاریخی را در برابر یک دیگر ایجاد کرده است که اراده‌های خرد انسانی در این دو جهت کلان به جریان می‌افتد. در نگرش شیعی، یک ارادۀ بالاصالة داریم که اراده خداوند است. همۀ اراده‌های انسانی، باقی به اراده الهی است و هیچ کس خارج از قلمرو ولایت تکوینی خداوند قرار ندارد. فاعل بالتبع، همین جهان طبیعت و مادی است که به تبع تصرف فاعل‌های تصرفی، تغییر می‌کند. فاعل تصرفی در جهان تصرف کرده و زیست عالم را متفاوت کرده است. این فاعل‌ها فقط محدود به انسان نیستند و حتی اجنه و جنود شيطان نیز در جهان تصرف می‌کنند. لكن همه این فاعل‌های تصرفی، از فاعل بالاتر از خود پیروی کرده و در واقع تحت تدبیر آنها در حرکت‌اند. نسبت فاعل تصرفی وفاعل تبعی، نسبت تسخیر است و این تسخیر غیر از تصرفی است که علوم غربی در جهان انجام می‌دهند. در نگرش اسلامی، خلقت نظام احسن است و نقصی در آن نیست تا با ابزارسازی و مهار طبیعت ، نظام هستی کامل شود. از این روی، تسخیر به جهت تکامل جهان صورت نمی‌گیرد و جهت رشد وغیّ دارد. غرب می‌خواهد طبیعت را تغییر دهد. فلاسفه بزرگی مثل دکارت در غرب تصريح می‌کنند که پیش از این، رسالت دانشمندان ، تفسیر و تبیین عالم بود، اما امروز رسالت اصلی، تغییر هستی و جهان طبیعت است.
#ادامه_دارد...

🔹#منبع:
متولی امامی، سیدمحمد‌حسین؛
جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی،
قم، نشر معارف. چاپ 1394، ص 125 و 126.

ا—-------------------------------—ا

https://telegram.me/tamadone_novine_islami

💢جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی (117)

⭕️فصل سوم/فاصله جامعه‌سازی تا تمدن‌زایی

🔻جایگاه اراده آدمی در زایش‌های تمدنی (10)

#پاورقی
#تمدن_اسلامی‌
#جستارهای_نظری

🔸اولیای حق پُررنگترين تصرف را در تاریخ حق می‌کنند. امام عصر (عج‌الله تعالی فرجه‌‌الشریف)، امامی است که زمان را امامت می‌کند و تاریخ حق را مدیریت می‌نماید. «أين السبب المتصل بين الأرض والسماء» اولیای حق، تصرف در تاریخ می‌کنند و مسیر وتقدير تاريخ را مشخص می‌نمایند. انسان وجن، می‌توانند با تولی به ولایت اولیای حق، تحت تربیت و تکامل ولی الهی قرار گرفته و جامعه‌ای در تناسب با اراده ولی الله بسازند. در مقابل پایگاه حق، جریان باطل نیز تصرف‌گری دارند و با اراده بر بندگی شیطان و قرار گرفتن در نظام ولایت ابلیس، جامعه و زندگی خویش را متناسب با اراده شيطان تنظیم می‌گردانند.

🔸فاعل‌های تصرفی هریک مُلهم از اولیای حق و باطل هستند. یعنی هم فاعل‌های تصرفی جبهه حق، مورد هدایت غیبی اولیای الهی می‌باشند و هم فاعل‌های تصرفی در جبهه باطل، مورد هدایت و الهام اولیای باطل هستند. قرآن هم براین هدایتگری غیبی تأیید دارد. «و اوحينا إلى ام موسی» ، «و اوحينا إلى الحواريون» پس در جبهه حق وحی و الهام وجود دارد. از سوی دیگر، در جبهه باطل هم قرآن می گوید الهام از سوی شیطان‌ها وجود دارد. «ان الشّياطين ليوحون الى اوليائهم» این جا هم وحی وجود دارد. پس اولیای باطل به شیاطین، انسانهای جبهه کفر وباطل وحی می کنند و مسیر حرکت اجتماعی ایشان را از طريق الهام هدایت می کنند.

🔸مثلاً دانشمندی که در این جبهه، علم را تولید می‌کند، به رشد و توسعه جبهه باطل خدمت کرده است و یا دانشمندی با فعالیت‌های خویش، روحیه خشونت و بهره‌کشی از طبیعت و انسان را ساختاری کرده و توسعه بخشیده، همگی ملهم به الهام ابلیس هستند. اولیای حق هم به علما، عرفا، عوام مؤمنین وحی می‌کنند تا مسیر دیگری در جامعه‌سازی دنبال نمایند. بارها امام خمینی در انقلاب سخن از امداد غیبی گفته و دست خدا را در جریان امور معرفی کرده است. داستان شهید برونسی در «خاک‌های نرم کوشک» نمونه کوچکی از این ماجراست.
#ادامه_دارد...

🔹#منبع:
متولی امامی، سیدمحمد‌حسین؛
جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی،
قم، نشر معارف. چاپ 1394، ص 126 و 127.

ا—-------------------------------—ا

https://telegram.me/tamadone_novine_islami

💢جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی (118)

⭕️فصل سوم/فاصله جامعه‌سازی تا تمدن‌زایی

🔻جایگاه اراده آدمی در زایش‌های تمدنی (11)

#پاورقی
#تمدن_اسلامی‌
#جستارهای_نظری

🔸قرآن کریم می‌فرماید: « کُلاًّ نُمِدُّ هؤُلاءِ» یعنی هم جبهه حق وهم جبهه باطل، چون اراده اصلی با خداست، هردو امداد می‌شوند تا شرایط آزمایش انسان فراهم شود. در سوره شورا می‌گوید: کسی که دنیا بخواهد ما اتفاقاً به او می‌دهیم و در همان جهت او را یاری می‌رسانیم: «مَنْ كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الآخِرَةِ نـزدْ لَهُ فِي حَرْثِهِ» کسی که آخرت بخواهد مابه او می دهیم. «وَمَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيَا نُؤْتِهِ مِنْهَا»، کسی هم که دنیا بخواهد به او می‌دهیم. یعنی این نیست که جبهه باطل و کسانی که مادی‌گرا هستنند، اینها همه رها باشند. «وَمَا لَهُ فِي الآخِرَةِ مِنْ نَصِيبٍ» ولی در آخرت اینها نصیبی نخواهند داشت.

🔸علمایی که خود ملهم به الهامات واشراقات ربانی بوده‌اند، خود نیز بر عمل جامعه و روابط انسانی در پایگاه حق دقت، تصرف و کنترل دارند. ما یک روزی در حجره‌مان در اصفهان، با یکی از طلبه‌ها بر سر این که سیگار نباید کشید، بحث تندی داشتیم. او اهل سیگار شده بود و به نظر ما، برای یک طلبه، در شأن اجتماعی‌اش، سیگار کشیدن خوب نبود. همان روز داخل حجره سیگار می‌کشید و به همین دلیل، بحث تندی آغاز شد. ما می‌گفتیم که رفتار شما، خلاف شئون طلبگی است. او استدلالی آورد که جای گفتن آن نیست. تا نزدیک به غروب گفت وگوی ما طول کشید و در نهایت، هنگام اذان مغرب ، طبق روال هر روز، به مسجدی که آیت الله ناصری اقامه نماز می‌کرد رفتیم.

🔸بعد از نماز، حضرت آیت الله ناصری، مطابق روال عادی سوار ماشین نشد و گفت من کاری دارم. بعد به صورت پیاده به سمت حجره‌های ما حرکت کرد. وارد حیاط مدرسه که شد، عبایش را پهن کرد و روی زمین نشست و شروع کرد درباره شئون طلبه و این که باید رعایت زی طلبگی را بکند و نباید سیگار بکشد سخن گفت! من به دوستم اشاره کردم که مگرتو به ایشان گفتی؟ گفت نه! یعنی کسی غیراز ما دو نفر در حجره وجود نداشت تا خبراین قصه را به ایشان برساند. اما ایشان به شدت از رفتارهای خلاف زى طلبگی نهی کرده و به خصوص درباره سیگارکشیدن سخن گفت. بعد هم یکی از عنایات واشراقاتی که در زندگی شان صورت گرفته بیان کرد که اگر روزی ایشان اجازه دهد، خواهم گفت. البته ایشان معمولاً خود را انسان عادی معرفی می‌کند و آن روز استثناءً یکی از الهام‌هایی که به او شده بود را برای جمع خصوصی طلبه‌ها نقل کرد. آن هم به اجمال و زودگذر، مقصود این بود که بگویم اولیای حق حتی در جزئی‌ترین امور، تصرف دارند و نظارت بر احوال جبهه حق می‌کنند.
#ادامه_دارد...

🔹#منبع:
متولی امامی، سیدمحمد‌حسین؛
جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی،
قم، نشر معارف. چاپ 1394، ص 127 و 128.

ا—-------------------------------—ا

https://telegram.me/tamadone_novine_islami

💢جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی (119)

📌فصل سوم/فاصله جامعه‌سازی تا تمدن‌زایی

📍جایگاه اراده آدمی در زایش‌های تمدنی (12)

#پاورقی
#تمدن_اسلامی‌
#جستارهای_نظری

🔸معرفت آدمی نیز تاریخ‌مند است. کسی که در جبهه حق قرار می‌گیرد، مسأله‌های علمی‌اش و جهت مطالعات نظری‌اش با کسی که در جبهه باطل قرار گرفته، متفاوت است. حتی در طبیعیات و علوم تجربی نیز، جهت مطالعه طبیعت و چگونگی مواجهه با آن، در فرهنگ‌های مختلف یکسان نیست. در فرهنگ غربی، خشونت ناشی از خود‌خواهی بشر، طبیعت را به نابودی و اختلال کشانیده، اما در فرهنگ الهی گذشتگان، طبیعت به عنوان موجودی زنده که ذِکر می‌گوید، نفس می‌کشد و مخلوق خداست و نشانه‌ای از ذات حق تعالی، آیه‌ای برای کشف سبحات جلال الهی می‌باشد، معرفتی که گذشتگان از آن بهره برده‌اند، معرفتی است که با طبیعت و انسان مهربان است و سود و منفعت در آن محوریت ندارد. پس معرفت آدمی نیز تاریخی است و اراده آدمی در تولید معرفت نیزنقش اساسی دارد. در واقع، اراده برحق، گونه‌ای از معرفت را دنبال می‌کند که جهت علم‌ورزی را به سمت و سویی می‌کشاند که اراده بر باطل تاب این جهت‌گیری علمی را ندارد.

🔸سرّ این تفاوت اراده‌ها و ظهورش در علم و تمدن آن است که نظام احتیاج جامعه مادی با نظام احتياجات جامعه الهی متفاوت است. هنگامی که نظام نیازهای جامعه الهی متفاوت انگاشته شود، نظام موضوعات پژوهشی نیز متفاوت می‌شود و حکمی که بر هر موضوع داده می‌شود، متناسب با همین نظام احتياجات است. با توجه به این توضیحات، ما براین باوریم که فرهنگ بر علم و رشد و توسعه مقدم است. این تقدم، تقدم رتبی است؛ یعنی هر فرهنگی علوم متناسب با خودش را می‌خواهد. به دلیل این که هر فرهنگی هر جامعه‌ای باید اول نیازهای خودش را نگاه کند، متناسب با نیازهای خودش علم تولید کند. برای همین است که سنت فرانسوی علم می‌گوید علم پرابلماتیک است، مسأله محور است.
#ادامه_دارد...

🔹#منبع:
متولی امامی، سیدمحمد‌حسین؛
جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی،
قم، نشر معارف. چاپ 1394، ص 128 و 129.

ا—-------------------------------—ا

https://telegram.me/tamadone_novine_islami

جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی (120)

فصل سوم/فاصله جامعه‌سازی تا تمدن‌زایی

جایگاه اراده آدمی در زایش‌های تمدنی (13)

#پاورقی
#تمدن_اسلامی‌
#جستارهای_نظری

تمدن دینی، نتیجه تصرف امام معصوم علیه‌السلام در عینیت است که جریان #ولایت_الهی را از طریق ولی خدا و پس از او، فقیه‌هان در جامعه جاری می‌کند. در واقع #تمدن_الهی، جریان اراده اولیای حق در جامعه است و #تمدن_مادی، نتیجه جریان گرفتن #ولایت_ابلیس و شیاطین در مناسبات اجتماعی است. با مقدماتی که عرض شد می‌توان گفت که علومی که به صورت کاربردی تولید می‌شود و نرم‌افزار ظهورات عینی تمدن را فراهم می‌کند، کاملاً در تناسب با نظام ولایت شیطانی و یا نظام ولایت الهی ایجاد می‌شوند.

تفاوت نگرش ما با جریان‌های [فلسفه] قاره‌ای که همه معرفت و شخصیت انسان را وابسته به سیالیت جامعه می‌کنند این است که ما معرفت و #نظام‌های_تمدنی را به وجه ثابت و پایدار عالم از طریق منطق حجیّت برمی‌گردانیم تا عبودیت در همه شئون زندگی فردی و اجتماعی متعین گردد. یعنی در منطق #تفکر_شیعی، هر سطح از سطوح #نظام‌های_تمدنی و سراسر علوم، باید منطقاً به دیدگاه معصومین علت برگردد. آن چه دیدگاه‌های قاره‌ای و طرفداران فلسفه اگزیستانس از آن دم می زنند، نتیجه ای جز نسبیت معرفت و هدم و نابودی اراده آدمی در برابر هژمونی تاریخ ندارد.

در #منطق_قرآنی، از سویی اراده انسان در تاریخ مؤثر است و با هدایت‌های اولیای الهی جهت دهی می‌شود و از سوی دیگر، لازم است که تمامی مناسک فهم و مراحل طراحی نظام‌های اجتماعی و تمدنی، مستند به وحی و تعالیم الهی باشد، و گرنه در بسیاری از سطوح تمدنی، مبتلا به سکولاریسم و زدودن جامعه از تعالیم معصومین علیهم السلام خواهیم شد. براین اساس، حتی اراده‌ای که در این منطق، عزم #تمدن‌سازی دارد، ناشی از سوبژکتیویسم و فاعليت خودبنیاد نخواهد بود، چراکه اراده انسان تابع اراده اولیای حق می‌شود.
#ادامه_دارد...

#منبع:
متولی امامی، سیدمحمد‌حسین؛
جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی،
قم، نشر معارف. چاپ 1394، ص 130 و 131.

ا—-------------------------------—ا

https://telegram.me/tamadone_novine_islami