جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی (116)
فصل سوم/فاصله جامعه‌سازی تا تمدن‌زایی

جایگاه اراده آدمی در زایش‌های تمدنی (9)

#پاورقی
#تمدن_اسلامی‌
#جستارهای_نظری

🔸به نظر می‌رسد که اراده انسان مطابق تعالیم دینی متأثر از دو جانب است. یکی از جانب وضعیت فرهنگی و تمدنی حاکم بر زندگی و دیگری از جانب نظام ولایت حاکم بر اراده انسانی. انسان‌ها در هر شرایط فرهنگی و تمدنی که زندگی کنند، تحت تأثیر جبر اجتماعی و محدودیت‌های جمعی قرار می‌گیرند. تمدن‌ها، خنثی و بی اثر نیستند. انسان در درون تمدن‌ها محصور و مورد فشار است. در تمدن مادی، امکان‌های دین‌داری کمتر است و شرایط گناه بیشتر، یعنی برای مؤمنین، زیستن در جامعه غربی، مانند حرکت در سربالایی است. برعکس، تحقق #جامعه_دینی و #تمدن_اسلامی، زیست مؤمنین را آسان می‌کند و امکان‌های گناه را به حداقل می‌رساند. پس نمی‌توان گفت که انسان، در جامعه به آزادی تصرف می‌کند و مختار ما يشاء است. از این جهت، می‌توان گفت که انسان موجودی تاریخ‌مند است. در دل تاریخ‌ زاده می‌شود و به قول هیدگر، به تاریخ خاصی پرتاب شده که دیگران آن را بنا کرده‌اند. انسان موجودی تاریخی است که پیش داشت‌های نظری و باورهای فرهنگی، بستر حرکت او را آفریده و امکان‌های تاریخی، محدوده عملش را مشخص می‌کنند.

🔸در سوی دیگر، اراده انسانی در طول تاریخ هم آزاد نبوده و در مسیر مشخصی به شکوفایی خواهد رسید. تاریخ #حق و #باطل که معلول ارادۀ اولیای الهی و شیطانی است، دو جبهه بزرگ تاریخی را در برابر یک دیگر ایجاد کرده است که اراده‌های خرد انسانی در این دو جهت کلان به جریان می‌افتد. در نگرش شیعی، یک ارادۀ بالاصالة داریم که اراده خداوند است. همۀ اراده‌های انسانی، باقی به اراده الهی است و هیچ کس خارج از قلمرو ولایت تکوینی خداوند قرار ندارد. فاعل بالتبع، همین جهان طبیعت و مادی است که به تبع تصرف فاعل‌های تصرفی، تغییر می‌کند. فاعل تصرفی در جهان تصرف کرده و زیست عالم را متفاوت کرده است. این فاعل‌ها فقط محدود به انسان نیستند و حتی اجنه و جنود شيطان نیز در جهان تصرف می‌کنند. لكن همه این فاعل‌های تصرفی، از فاعل بالاتر از خود پیروی کرده و در واقع تحت تدبیر آنها در حرکت‌اند. نسبت فاعل تصرفی وفاعل تبعی، نسبت تسخیر است و این تسخیر غیر از تصرفی است که علوم غربی در جهان انجام می‌دهند. در نگرش اسلامی، خلقت نظام احسن است و نقصی در آن نیست تا با ابزارسازی و مهار طبیعت ، نظام هستی کامل شود. از این روی، تسخیر به جهت تکامل جهان صورت نمی‌گیرد و جهت رشد وغیّ دارد. غرب می‌خواهد طبیعت را تغییر دهد. فلاسفه بزرگی مثل دکارت در غرب تصريح می‌کنند که پیش از این، رسالت دانشمندان ، تفسیر و تبیین عالم بود، اما امروز رسالت اصلی، تغییر هستی و جهان طبیعت است.
#ادامه_دارد...

🔹#منبع:
متولی امامی، سیدمحمد‌حسین؛
جستارهای نظری در باب تمدن اسلامی،
قم، نشر معارف. چاپ 1394، ص 125 و 126.

ا—-------------------------------—ا

https://telegram.me/tamadone_novine_islami