БОЗБУНЧАЛЛЕХ (СИХЬРУНАХ), ДЖИННАН ЛАЗАРЕХ, ХЬАГI-БIАЬРГАХ А, ИШТТА, ЦУ ЛАЗАРИЙН ДАРБАНАХ А ЛЕЦНА ДОЦЦА! «Суннатан ОхIла»


Бозбунчалла, джиннан лазар, хьагI-бIаьрг а адманна хуьлуш а, цух хьакхалуш а хIума ду, жимачунна, воккхачунна а, стаганна, зудчунна а, динехь волчунна, динехь воцчунна а. Пайхамар (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) бозбунчаллийц балахьоьгуш беттанашкахь лелла, шена цух асар а хилла, хIума диц а луш, ша дина доцу хIума дина а моьттуш.

Iаишатах (Аллахl реза хуьлда цунна) дуьйцу, цуо элира: «АллахIан элчанна (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) бозбунчалла лелинера, бану зурайкъа тайпанах волчу Лабийд бин ал-аIсам олучу цхьан стага. Цкъацкъа (цух хиллачу асарна) Пайхамарна (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) ша цхьа хIума дина моттара, цуо и дина а доцуш. Цхьан дийнахь - йа цхьан буьйсина - и со йолчахь волуш, юх-юха а дуIанаш дора цуо. ЦултIехьа цуо элира: "ХIай Iаишат, хаъделири хьуна, АллахIа аса шега дехначунна суна жоп делли?! Суна цхьа ши стаг веара, царшинах цхьаъ са коьрте охьа хиира, важа сан когашка охьа хиира. Царшинах цхьам вукхунга элира: ХIун хилла кхунна (пайхамарана)?. Цуо элира: бозбунчал лелина цун. Цуо элира: Хьам лелина цун и?. Цуо элира: Лабийд бин ал-аIсамас лелина. Цуо элира: Мич хIуманца лелина цуо и?. Цуо элира: Яхкаца а, охьа эгначу мешаца а, пальман генан декъа гIашца а лелина. Цуо элира: Мичахь ду и?. Цуо элира: Зарван цIе йолчу гIу чохь ду." ТIаккха Пайхамар (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) асхьабашца циге вагIна веара. Цуо элира: "ХIай Iаишат, цу чура хи хьиннац иэ динч санна (цIе) дара, цуьнан диттан коьртеш шайтIан коьртеш санна дара". Аса элира: ХIай АллахI элча, хьала цадеккхир ахь иза цу чура?. Цуо элира: "Ткъа со АллахIа ларвина. Амма нахан цух вон хила цалиир суна." ТIаккха цуо омур дина, и гIу дIакъовлитира» [Бухарис дийцна иза]

Кхечу дийцарехь, цуо и бозбунчал цу гIу чура хьаладаккхитин аьлла деъна. Цу тIедоьгIча, Iаишатас хеттинаг, "нахал цадеккхир ахь и бозбунчал?" боху маьIан хуьлу.

Цу хьадисера вайн билгалдолу, хьо мел дика стаг валахь а, хьуна бозбунчалла лело йиш хилар а, цух хьуна асар хила йиш хилар а. Пайхамарна (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) тIе Iитталуш хилла, цатемаш а, баланаш а, иштта, вицваларш а. Цунгахь АллахIан Шен дика хууш хьикматаш ду, Шена дукхавезарг Цуо зерна тIера, Пайхамар адам дуй хаийтаре кхаччалца. Цуо дIадойъу, суна бозбунчал хIунда хилла те, со азкараш доьшуш ма вара, бохуш долу хаттар. Башхо хIун ю аьлча, хьо азкараш доьшуш валахь, хьоьх бозбунчал хьакхадалан тарло, ахь иза иэшор а ду, Пайхамара (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) иза иэша ма-дарра. Ткъа хьо азкараш лелош вацахь, бозбунчалло хьо иэшор ву. И бохург, и мича хIуманна лелина хьежжина, хIусамде, хIусамнена барт бохабаре терра, хIума юхахьа даларе терра, иштта кхиндIа а. Азкараш леладаро цхьадолу адам вочух лардар а, ткъа цхьадолу адам ларацадар а бахьан кхачамболуш хьахира вай Хаттар20 жоьпехь.

Ткъа доцца аьлча, коьрта бахьан ахь азкарийн хьакъ дIа мел ло хьежжина ду. Ибнуль-Къаййимас шен «вабил» олучу жайнахь оцу азкарашкахь кхузткъе биъ герга пайда бу аьлла хьахина. Цкъац царах цхьадерг адман хуьлуш а, цхьадерг цахуьлуш а нисло, цуьнан дегатешаме а, цуо уьзуш шарIаца догIуш леладаре а хьежжина.

Шех бозбунчал йа джиннан лазар йа хьагI-бIаьрг хьакхделларг тIех сагаттош ваха оьшуш дац. ХIунда аьлча, и лазарш даиман тIехьлон вон а цахуьлу. Цкъацкъа АллахIан хьуна дика дан лиъна хила тарло, и лазар бахьан хIоьттина, адам динехь нисдала а, кхета а, сов дала а тарлуш. Суна дукха хьолехь цу лазарца балахьоьгурш динац балабоцу нах гина. Ткъа и лазар бахьан долуш динан тIебирзина, ламазца, мархаца, АллахI хьехаварца, иштта кхидолу Iибадатехь сов бовлуш, Iилмана тIебоьрзуш. Цу хьолехь цу лазаран цхьа дакъа АллахIера совгIат хуьлу, иштта, АллахIера ниIмат хуьлу иза, АллахIан хастам бан безаш.

Бозбунчаллин, джиннан лазарн, хьагI-бIаьрган билгалонаш тайп-тайпан ю. Масалан Пайхамаран (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) хилла долу вицвалар санна. Iелимнаха уггар чIогIа бозбунчаллин дакъошха ду аьлла вицваларца лелориг. Цунна тIехьа дукха зенаш хиларна. Вицвелча динарг, дийр ду аьлларг, йина чIагIо, бина барт, и дерриг дицлой, хIуман чеккхен хийцамаш чолхе хиларе терра.

Бозбунчаллин йа хьагI-бIаьрган тIенисвеш, цуьнан билгалонех ду цхьаа бахьан доцуш вочу агIо баккхий хийцамаш хилар. Цунна масал, цхьаа бахьан доцуш даиман чIогIа корта лазар. Дарбан цIане вагIча лоьраш бахьнан тIецакхуьуш цамгар, лазар хилар. Иштта, цхьаа бахьан доцу сингатмиш, гIайгIа, долина цхьаа хIума дIацадагIар а, дерриг бIостанехьа далар а. Иштта царах ду, даиман вон гIенаш гар, даиман кхерам латтар, хIинц-тIаккха лийр вукх со бохуш ойланаш коьрте хьийзар, цхьанне хIуманах самукъ цадолуш, даиман гатто латтар. ХIусамде хIусамнен даиман дов латтар, кертахь барт цахилар. Иштта, цхьадолу хьелашкахь когаш совцош а хуьлу, бIаьрса, хазар, вистхилар соцуш а хуьлу. Уьш йийцина вера воцуш дукха ю. Ткъа дерриг чулоцуш аьлча; бахьан доцу баккхи цатемаш, чIогIа лазарш, даккхи зенаш дукх уьш. Церан барам лахар балахь бозбунчалли агIо, йа хьагI-бIаьрга агIо тидме лаца оьшуш дац уьзуш. ХIунда аьлча, кIезиг долу хIума доцучунга тера ду. Дуьнен хIуманаш ду уьзуш, цкъацкъа тIе Iитталуш, цкъацкъа дика дIадоьлхуш. Масалан гIеххьа корта лозуш ву хьо, йа гIеххьа сингаттам бу хьоьгахь, йа наггахь во гIан го хьун, иштта кхиндIа дерг а. Цу хьолехь йа бозбунчал а, йа джиннан лазар а, йа хьагI-бIаьрг а хиларна сагатто оьшуш дац. Бозбунчал, джиннан лазар йа хьагI-бIаьрг хилча, и вай хьахина лазарш цхьаа бахьан доцуш чIогIа, сацатохлуш ала мегар долуш чIогIа хуьлуш ду.

Ткъа хIетте и билгал бозбунчал ду йа хьагI-бIаьрг бу ала йиш яц цхьанне. Хила тарло, долчух тераду алар доцург. Деккъа цу бахьнашца хаъа тарлуш хIума дац иза. И цу цатемашна, бохамашна бахьан даиман бозбунчал, хьагI-бIаьрг цахуьлу. Цкъацкъа хьан къинош бахьан хила тарло хьоьгахь сингаттам йа гIайгIа хилар. Хьа корматал цахиларна йа ахь шарIац догIуш нийса деш цахиларна дIацадоьдуш хила тарло хьан гIуллакхаш. Иштта диснарг а цу тIе тараде. Тахан цу лазаршна дарбанаш деш бержинчу дукхах болчу наха дуьцуш долу, жимма хIума хуьлушехь бозбунчал бехка бар, мел хилла болу цатам, мел хилла долу зе, мел хилла новкъарло бозбунчаллин, хьагI-бIаьрган хилла моттар нийса дац. Цара шайн хIун хилла хьажа тIевеъначунна "хьуна хилларг хIара ду, хьуна хилларг иза ду" аларца жоьпан сихо яр, Iелимнаха хьаха а деш доккха гIалат ду. Шен дахарехь машенаш то йина воцу стаг, машенаш то еш гараж схьайиллина, цо болх дIаболича, цунна болх дIагIур бац. Бозбунчаллин дарба дечу дешначу стаган тIе вагIна, са цхьаа хIум дIадоьдуш дац аьлча, цуо цунна жоп ло, хьуна хилларг хьагI-бIаьрг бу, йа бозбунчал ду олий. Ткъа цо хатта дезарг ду: и болх бан а, лелон а говзалла юй хьан?! Иштта ду адмийн кхетамах дерг а, цунна хилларг билгалделчултIехь, цуьнан дегатешаме (Iакъийдате) хьежжина цунна дарба дар а. Цух дерг тIехьо хьахор ду вай.

Шена бозбунчал ду йа дац, джиннан лазар ду йа дац, хьагI-бIаьрг бу йа бац хьоьжуш, нахе шена рукъиййаташ доьшуьтуш тIехьавелла лелар а дика дац, и мегаш далахь а.

Бухарис дийцинчу хьадийсехь, Пайхамара (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) аьлла: «Сан умматах кхузткъе итт эзир адам барт хаттар доцуш ялсамане гIур ду. Уьш бу - Нахера шайна рукъиййаташ дешар цалоьхуш, иктиваъ (цIарца дарба) цадеш, олхазаршца хIума цадустуш, шайн Далла тIе болх буьллурш».

Хьадийсехь АллахIан тIе болх билларан лакхар меттиг гойту. Рукъиййаташ дешитар хьарам ду бохург дац иза. Делахь АллахIан тIе болх биллина, АллахIе товжар волехь а, уггара лакхар меттигех а хилар гойту цуо. АллахI цхьаъ веш, АллахIах тешар, дегатешам (Iакъийдат) нийса долуш, болх АллахIан тIебиллина, АллахIа де аьлларг деш, Цуо дита аьлларг дуьтуш, суннатах тасавелла, Iуьрин а, суьрин а азкараш лелош, цу тIехь дIавоьдучо, дисинчу хIуманашна тIех ойла ян оьшуш дац.

Ткъа хIетте, хьайн билгал цхьаъ ду аьлла хетахь, вай лакхахь хьехийна бахьнаш хьайн далахь, рукъиййаташ айхь хьайн дешар волехь ду. Амма хьайн деша цахаахь, тешаме волуш, Iилманах кхеташ волуш, нийса Iакъийдатехь волуш, Суннатан ОхIланах волчунга дешийта мегар ду. Цуо хьуна хила тарлуш дерг, шена хетарг эра ду хьоьга. ЦултIехьа цу хIуманна Къуръанац дарба лелор ду ахь. Рукъиййаташ муха хила деза, уьш дешча хIун хилла муха хуур ду, тIехьо рукъиййаташ доьшучеран хьелаш дуьцучехь хьахор ду вай.

Рукъиййаташ доьшучу хенахь, йа царга лалугIучу хенахь хьайн хийцам хуьли хьажа веза. Тидам бан беза, хьан цхьа меже тоха ялар а, хьуна наб ягIар а, хьан дагчохь кхерам хилар а, хьан ойлнаш мухха хилар а, ахь бIаьргаш дIакъевлича хьуна дуьхьул во суьрташ хIиттар а, дегIе йовхо яр а, йа шийло яр а, иштта кхиболу хийцамаш а бозбанчалла йа джиннан лазар йа хьагI-бIаьрг хилар гойтуш дац, нагахьсан уьзуш чIоггIа дацахь. Масалан рукъиййаташка ладоьгIучу хенахь вай лакхахь хьахиначух муьлха а цхьа хIума хили хьун, наб яре терра, дагчохь кхерам хаабаларе терра, иштта кхидерг а, иза бозбанчалла йа джиннан лазар йа хьагI-бIаьрг цахиларах, и лазар хьайна хиларна сагаттош валахь а хила тарло хьуна царах муьлхург а. Моттар, хетар олу цух, оьрсийн маттахь аьлча, внушения олу цух. Со дуьххьур Iилма Iамо волалуш, иттех шо ду сан цу хенахь, тхан хьехархо цхьана йишан рукъиййаташ дешна, тхуна урок яла хьуьжур чувеъча, цуо тхоьга элира: "ХIицца цхьан рукъиййаташ дешна схьавогIуш ву со, суратул-джинн хьалхар аяташ доьшуш чIогIа асар хилира цунна". Цуо и аьлча, суратул-джинн схьадиллина, хьалхар аяташ деша волавели со, бIагор богIу суна, тIаккха воха а вухи соцу со. Юх-юха а хьожу со уьш деша, хIоруза уьззуг хуьлу сун, бIаьргашна дуьхьула марханаш хIуьттуш. Со алаволлург: цхьаа хIума дацар суна, цултIехьа и суратул-джинн дагахь а Iамийра аса, делахь а цуо къестина и аяташ дешча чIогIа асар хуьлу аларо, сагатдайтина хиллера соьга. Иштта, хьанна а хила тарлуш ду иза. И хиларо, хьуна бозбунчал, йа джиннан лазар, йа хьагI-бIаьрг хилар гойтуш дац.

Амма бозбунчал йа джиннан лазар йа хьагI-бIаьрг хилар билгало хир ю, нагахьсан и лазарш чIогIа хийцамашца хилахь. Масала, чIогIа корта лазбалар, саца ца ялуш меже етта ялар, хьер вала воллуш дагчу кхерам боссар, юх юха йовхон хьацарш деттар, йа кхетам чура валар, иштта кхиндIа а.

Нагахьсан шена бозбунчал йа джиннан лазар йа хьагI-бIаьрг хилар билгал деллехь, вай хьахиначу лазарца, йа шен чохь йолчу бедар тIера кийсак еккхина хиларца, чохь шеддаш дина тайншца кехат юкъахь жIарш караярца, иштта муьлха цхьана некъаца шена и лазар хилар билгал деллачо цунна дарба лело деза.

Вай дийца леринчух доккха дакъа цу дарбанах лецна ду.

Дарба - Сийлахь долу АллахIан къамел (Къуръан) ду. Сийлахь волчу АллахIа аьлла: «Оха доссадо Къуръан чохь дарба а, бусулба нахана къинхетам а.» [сурат ал-исроъ, 82-гIа аят]

Цунца вайн билгалдолу - Къуръан массо хIуманал хьалхадеккхина дарба хилар, Къуръанал хьалхадеккхин цхьаа дарба цахилар а. Нагахьсан Къуръано еш йоцу асар, кхечу хIумано еш ялахь, иза Iехавалар ду, дарбан чIагIал тIенисвеш хIума дац. АллахIа дарба ду аьлла хьахина долчу Къуръанах хуьлуш йоцу асар, кхечу хIумано ян йиш яц. Муьлха а рукъиййаташ доьшучо Къуръанал хьалха деккхина дарба далахь, иза цIена хIума доций хаъдеза, цу тайпа нахах генавала а веза. Ткъа тIе Къуръан дешна хи, тIе Къуръан дешна детта, тIе Къуръан яздина кехат хи чу диллин, даша дина и малар, уьзуш мегаш ду аьлла хьахина дуккха Iелимнаха, цхьаболчара оьшуш хIуманаш дац, бух болш хIуманаш дац а аьлла. Делахь а, волехь дерг, шеко йоцург, Къуръан дешар, цунца тоам бар а ду. Хаттар дича, "Къуръан дешча кхачо цахилир?!" аьлла, жоп, "хилира!" аьлла хир долуш. Амма Къуръан дешча кхачо цахилир аьлча, хIан-хIа, хи мелчи бен, дет хьекхчи бен цахилир эра доцуш. Малх санна къеггина хIума ду иза.

Ткъа Къуръан чохь къестина бозбунчаллийн, хьагI-бIаьрган, джинийн лазарн рукъиййаташха уггаре волехь дерг - сурат ал-фатихьат а, сурат ал-фалакъ а, сурат ан-нас а, аятул-курсий а иштта кхидолу шена чохь бозбунчал а, хьагI-бIаьрг а, АллахI цхьаъвар (тавхьийд) а, ялсаман а, жоьжагIате а хьехош долу аяташ ду.

Амма Къуръан доцуш, АллахIан цIераш йоцуш, Цуьнан сифаташ доцуш, кхидолу хIуманаш - коча уллу жайна, коча ухку бIаьргаш, куьгах доьхку тайнаш, тIе ухку бехчалгаш, тIоьхула хьийзадо туьхнаш, кхеташ воцчу, маьIна цадевзачу дешнашца а, иштта кхидолу Къуръанац доцу, Суннатац доцу дарбанаш лело мегаш дац. Уьш хьалха дIабаханчу жехIил нехан белхашха ду.

Пайхамара (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) аьлла: «Рукъиййаташ а (хьалха дIабаханчу жехIил наха лелина долу, шайца жIарийн цIераш йолу, йа шен маьIна девзуш доцу дешнаш долу), тIе ухку хIуманаш а, тIедоьхку тайнаш а ширк ду!» [Абу Давудас дийцна иза]

Кху хIуманах кхета само ян езаш, тидме лацадезаш коьрта хIума ду - Иблисан коьрта Iалашо хьан Дин дохадар а, хьо Динчура араваккхар а ю, мел лахара а хьо хьарамчу вожор. Цу Iалашонех ю хьоьга харц дарбанаш леладайтар, цу некъахула хьо керистналлин, ширкан а чувожош. Адман моьтту, ша тIехула туьха хьовзийн, иза цIерга кхоьсча шена гIоле хилла, йа ша куьга тай дихкича шена гIоле хилла, иштта кхидолу вай лакхахь мегар дац аьлла хьахиначу хIуманашха муьлха а хIума ша дича, цултIехьа шена гIоле хилла хилар, цух Iехалой, и дарба ду моьттуш лела иза.

Ткъа цу хьолехь долш дерг хIуду - Иблисо адам Iехош ду. Цунна бала бохьуш деъначу шайтIано, и шен некъа велча, ша беъна бала схьаоьцу, цунна хоьтуьту, ширканах, хьарам хIуманах шена дарба хилла хилар.

Цу тайпа, адам шена дарба лохуш, цу лазаршха дарба деш гIарбевлачу нахан тIедагIар а ду чIогIа лардан дезаш хIума. Ша хьанна тIевоьду, шена дарба дийриг мила ву хаъдеза цунна. Тахан цу лазаршна дарба деш бержина дукхах болу нах йа шеш бозбунчаллаш хуьлу, йа бидIатан охIлунах хуьлу, йа динчохь цахуьл уьзуш, массо кепар тайп-тайпа керстналлашна тIехийшина хуьлу. Царна тIе воьдучул а, шен лазарца балахьоьгуш Iар волехь ду адман, хIунда аьлча, хьан лазарца дегIан цамгар бен яц хьоьгахь, ткъа царна тIевагIаро даган а цамгар ло хьуна. Кхин а дика кхетош аьлча, дуьне доьхна ца Iаш, эхирт а духу хьан. Вай бохург царна тIе вагIар йа цавоьдуш бала хьегарах цхьа харжам хилча ду. Ткъа АллахIан къинхетамца дарба долш ду, Къуръанца а, Суннатаца а дарба деш вежарий а болш бу!

Адманна хаъдеза, ша тIевоьдург мила ву, хьам тоьшалла деш стаг ву, хIун лелина ву. Хууш дацахь а, ша тIевагIанчул тIехьа, цуо лелориг Къуръанац, Суннатац дацахь, сихха букътоха беза цуо цух.

Вай бусулба вежарех цхьам дуьцу, ша цхьан дешначу стаган тIевагIнера, цуо шена цхьа дет доьхкира, мала дезаш ду аьлла. ЦултIехьа ша соьг хеттир и дет мала дези аьлла. Ас "ма мала" элир шега бах цуо. ЦултIехьа дIакхоьссир ша и дет. Юха цу дарба лелош ву бохучу стаган, цуо хIоттинчу хенахь тIевагIар ша, цуо хеттир шега "и дет мелири ахь?", ша мелла аьлла жоп делира. ТIаккха цуо шега элира "ахь ца мелла и, ахь оцу дийнахь, оцу меттехь, дIакхоьссир и. ХIара керла дет ду хьуна, дIа мала!". ТIаккха шена хиира и бозбунчаллех вуйла. Цу тайпа дийцарш дуккха а ду.

Иштта Суннатехь бу бохуш гIарбевлаш а хуьлу цу дарбан Iалашо йохк-эцар йина болх беш. Церан коьрта Iалашо хьан балан дарба дар цахуьлу, хьа киса хуьлу. Сан Шайхо дийцир-кх соьга, шена нах бевзу, шайн йохк-эцар Iад йитина, бозбунчаллин дарба дан буьйла белла, цара ала олуш "Сан йохк-эцарахчулла йоккха са йолу суна, бозбунчаллин дарба деш аса доккхучу дехнех. Сан йохк-эцарехь ас баттахь пхи эзир доккхучехь, бозбунчаллин дарба деш кхузткъе эзир доккху ас". АллахIе доьху вай цу ирчаллех Цуо вай лардар!

Дарбанах дехни схьаэцар мегаш дац бохург дац иза. Дарбанах дехни схьаэца мегаш ду. Делахь а цунна бехкам бу - нагахьсан цух дарба хилчахь! Дарба хиллачул тIехьа бен, дарбанах дехни схьаэцан бакъо яц. Иштта, цу дарбан коьрта Iалашо дехни хилар а цуо лелочу некъан сакъта ду. Дарбадечун коьрта Iалашо бусулба нахан гIо дан хила езаш ю.

Къуръанац, Суннатац дарба деш волу, къестина нахан цух гIо хилар коьрта Iалашо йолчу дарбанчо дийриг яккхичу Iамалшха ду аьлла Iелимнаха, цунгахь бусулба нахан пайда хиларе терра. Цхьаболчу Iелимнаха гIазотах ду олу иза. Ибну Таймиййас (АллахIа къинхетам бойла цунах) АллахIан новкъахь гIазотан аравелла мужахIиде тера ву аьлла, бусулба нахан рукъиййаташ доьшуш волу дарбанча (ракъий). ХIунда аьлча, АллахIан мостагIашца, бусулба нах хьийзочу джинашца тIом бу цуо бийриг. Цундера Iелимнаха церан мекирлонах ларвала веза олу и болх бийриг. ХIунда аьлча, шай кадалахь цунна ког тасан кечбелла АллахIан мостагIий бу, адмашха а, джинашха а. АллахIа де аьлларг дарехь, Цуо дита аьллачух генаваларехь, дика Iамалшкахь сов валарехь чIагIвала веза Суннатехь дарба лелориг къестина.

Нагахьсан дарбадечун (ракъий) ийман гIийла далахь, цу балхах цунна зе алсам долу, пайданал а. Нигат дехни тIе а, зударшна тIе а, кхидолу адам гал мел долу некъа тIе а доьрзу цунна. Масне нахан пайда бо ша аьлла волавелла, ийман гIийла хилар бахьан долуш дакъазвелла дарбанча ву. АллахIа лардойла вай цух. Цундер шен иймане хьежжина тIелаца деза адмо ша тIелоцург. Ткъа ницкъ цакхочург АллахIа тIедиллина дац!

ХIара бозбунчаллийн лазарца балахьоьгучунна, йа и шен хиларах шек волчунна лерина дерриг чу лоцуш доцца жоп ду. Цу лазарашха хьакхалуш долу хаттарна, хIара еша а ешна, кху юкъахь жоп цакарийнчо, шен хаттар кху тIе даита:

(АгIо цкъачун дIаеккхина)

IУЬЙРАН А, СУЬЙРАН А ДОЬШУ АЗКАРАШ:

1) АлоохIумма, анта роббий, лаа илаахIа иллаа анта, холакътаний ва ана Iабдука, ва ана Iалаа IахIдика, ва ваIдика мастатIоIту, аIуузу бика мин шарри маа сонаIту, абуу-ъу лака биниIматика Iалаййа, ва абуу-ъу бизанбий, фа-гIфир лий, фаиннахIу лаа йагIфируз-зунууба иллаа анта. (цхьауза доьшур ду)

2) Лаа илаахIа иллаллоохIу, вахьдахIуу, лаа шарийка лахIу, лахIул-мулку, валахIул-хьамду, вахIува Iалаа кулли шай-ъин къодийр. (иттуза доьшур ду)

3) СубхьааналлоохIи ва бихьамдихI. (бIаьуза доьшур ду)

4) БисмиллаахIиллазий лаа йадурру маIас-михIи шай-ъун фил-арди, валаа фис-самаа-ъи, вахIувас-самийIул-Iалийм. (цхьауза доьшур ду)

5) АллоохIумма инний ас-ъалукал-Iафва вал-IаафияхI, фид-дунйаа вал-аахирохI, АллоохIумма инний ас-ъалукал-Iафва вал-IаафияхI, фий дийний ва дунйаайа, ва ахIлий ва маалий, АллоохIумма-стур Iавроотий, АллоохIумма-хьфазний, мимбайни йадаййа, ва мин холфий, ва Iан ямийний, ва Iан шимаалий, ва мин фавкъий, ва аIуузу биIизматика ан угIтаала мин тахьтий. (цхьауза доьшур ду)

6) Родыйту биллаахIи роббан, ва бил-ислаами дийнан, ваби Мухьаммадин соллаллоохlу IалайхIи ва саллама набиййан. (цхьауза доьшу)

7) АллоохIумма фаатIирос-самааваати вал ард, Iаалимал-гIойби вашшахIаадахI, робба кулли шай-ъин ва малийкахIу, аIуузу бика мин шарри нафсий, ва шарриш-шайтIоон, ва ан акътарифа Iалаа нафсий замбан, ав ажуррахIу илаа муслим. (цхьауза доьшу)

8) Йаа хьаййу йаа къоййуум, бирохьматика астагIийсу, аслихь лий шаъний куллахIу, валаа такилний илаа нафсий тIорфата Iайнин. (цхьауза доьшу)

9) АстагIфируллаахIа ва-атуубу илайхIи (бIаьуза доьшу)


ДЕККЪА IУЬЙРАН ДОЬШУ АЗКАРАШ:

10) Асбахьнаа ва асбахьал-мулку лиллаахI, валаа илаахIа иллаллоохIу вахьдахIу лаа шарийка лахI, лахIул-мулку валахIул-хьамду вахIува Iалаа кулли шай-ъин къодийр, робби ас-ъалука хойра маа фий хIаазал йавми, ва хойра маа баIдахI, ва аIуузу бика мин шарри маа фий хIаазал йавми, ва шарри маа баIдахI, робби аIуузу бика минал-касли, ва сууъил-кибари, робби аIуузу бика мин Iазаабин фин-наари, ва Iазаабин фил-къобри. (цхьауза доьшу)

11) АллоохIумма бика асбахьнаа, ва бика амсайнаа, ва бика нахьйаа, ва бика намууту, ва илайкан-нушуур. (цхьауза доьшу)

12) СубхьааналлоохIи ва бихьамдихI, Iадада холкъихI, ва ридоо нафсихI, ва зината IаршихI, ва мидаада калимаатихI. (кхузза доьшу)

13) Асбахьнаа Iалаа фитIратил-Ислаами, ва Iалаа калиматил-Ихлааси, ва Iалаа дийни набиййинаа Мухьаммадин, ва Iалаа миллати абийна иброохIийма хьанийфав-вамаа каана минал-мушрикийн. (цхьауза доьшу)


ДЕККЪА СУЬЙРАН ДОЬШУ АЗКАРАШ:

14) Амсайнаа ва амсал-мулку лиллаахI, валаа илаахIа иллаллоохIу вахьдахIу лаа шарийка лахI, лахIул-мулку валахIул-хьамду вахIува Iалаа кулли шай-ъин къодийр, робби ас-ъалука хойра маа фий хIаазихIил-лайлахI, ва хойра маа баIдахIаа, ва аIуузу бика мин шарри маа фий хIаазихIил-лайлахI, ва шарри маа баIдахIаа, робби аIуузу бика минал-касли, ва сууъил-кибари, робби аIуузу бика мин Iазаабин фин-наари, ва Iазаабин фил-къобри. (цхьауза доьшу)

15) АллоохIумма бика амсайнаа, ва бика асбахьнаа, ва бика нахьйаа, ва бика намууту, ва илайкал-масыйр. (цхьауза доьшу)

16) АIуузу бикалимаатил-лаахIит-тааммаатим-мин шарри ма холакъ. (цхьауза доьшу)


IУЬЙРАН А, СУЬЙРАН А БАШХО ЙОЦУШ, ДЕРРИГЕ ДЕНЧОХЬ ДОЬШУ АЗКАРАШ:

17) Лаа илаахIа иллаллоохIу вахьдахIу лаа шарийка лахIу, лахIул-мулку валахIул-хьамду вахIува Iалаа кулли шай-ъин къодийр. (бIаьуза доьшу)

АЗКАРИЙН МАЬIНАШ:

1) Йа АллахI! Со кхиош-кхобуш волу сан Дела ву Хьо, Хьо воцург кхин дела вац, Ахь кхоьллина со, Хьан лай ву (ю) со, сайн ницкъ кхочучу кепара Хьан ваIда тIехь (Хьуна муьтIахь) ву со. Со ларло Хьоьца айса динчун вонах, со къера ву Ахь суна динчу диканна, со къера ву сайн къиношна а, ткъа Ахь гечдехьа суна; бакъдолуш, къиношна гечдийриг Хьо бен вац-кх.

2) АллахI воцург кхин дела вац, Ша цхьаъ ву Иза, Цуьнца накъост а вац, паччахьалла Цуьнан ду, хастам а Цунна бу, Иза массо хIуманна тIехь ницкъ болуш а ву.

3) ЦIена ву АллахI (Шеца там мел боцучу хIуманах), хастам а бу Цунна.

4) АллахIан цIарца, Шен цIарца хилча лаьттахь а, стиглахь а, долчу цхьа а хIумано зен ца деш волчу (АллахIан цIарца), Иза Хезаш а, Хууш а, ву.

5) Йа АллахI! КъинтIера валар доьху ас Хьоьга, (массо вочух со) маьрша витар а, доьху ас Хьоьга, дуьненахь а, эхартахь а. Йа АллахI! КъинтIера валар а, (массо сакхтех) маьрша витар а, доьху ас Хьоьга сайн динехь а, сайн дахарехь а, сайн доьзалехь а, сайн бахамехь а. Йа АллахI! Сан къайленаш хьулйе Ахь, сан кхерамех со Iалашве Ахь. Йа АллахI, ларве Ахь со хьалха а, тIехьа а, аьтту агIор а, аьрру агIор а, тIехула а. Хьан воккхаллийца ларло со бухадIашхула сой цIеххьана хIаллакьхиларх а.

6) АллахI сайн Дела хиларна реза хили со, Ислам сайн дин хиларна реза хили со, Мухьаммад (Делера салават а, маршалла а хуьлда цунна) сайн пайхамар хиларна а реза хили со.

7) Йа АллахI! ХIай стигланаш а, латта а кхоьллина верг! ХIай къайлах дерг а, гучахь дерг а хууш верг! ХIай массо хIуманан Да верг, массо хIуманан долахо верг! Ас тешалла до Хьо воцург кхин дела цахиларца! Со ларло Хьоьца сайн синан вонах, шайтIанан вонах, цо Хьоьца накъост варе кхойкхуш дагчу туьйсучу ойланех, ас айса сайна вониг дарх а, йа и вониг бусалба стагана сайгара хилийтарх.

8) ХIай дийна верг, хIай даим волуш верг! Хьан къинхетамца гIо-орца лоьху ас, сан дерриге гIуллакхаш суна нисдей туоде Ахь, со сайх цхьаннах воьзна Iад а ма вита Ахь, бIаьрган негIар туххучул а.

9) Ас АллахIе геч дар доьху, Цуьнга тоба а до ас.

10) Iуьйренга девли вай, хIокху Iуьйранна  паччахьалла а АллахIан ду, АллахIана хастам а бу, АллахI воцург кхин дела вац, ша цхьаъ ву Иза, Цуьнца накъост а вац, паччахьалла Цуьнан ду, хастам а Цунна бу, Иза массо хIуманна тIехь ницкъ болуш а ву. Сан Дела! Ас Хьоьга доьху хIокху дийнахь хир долу дика а, хIокхул тIаьхьа хир долу дика а, со Хьоьца ларло хIокху дийнахь долчу вонах, хIокхул тIаьхьа хир долчу вонах а. Сан Дела! Со Хьоьца ларло малонах, къеналлин вонах. Сан Дела! Со Хьоьца ларло цIергахь долчу Iазапах а, каш чохь долчу Iазапах а.

11) Йа АллахI Хьан пурбанца Iуьйренга девли тхо, Хьан пурбанца суьйренга а довлу тхо, Хьан пурбанца даха а деха тхо, Хьан лаамца дала а ле тхо, Хьоьга дерзар а ду тхан.

12) ЦIена ву АллахI, хастам а, бу Цунна: Цо кхоьллина долу массо хIума санна дукха, Иза Ша реза волччул, Цуьнан Iарш деза хилар санна дукха, Цуьнан (чекхдевр доцу) дешнаш санна дукха.

13) Iуьйренга девлла вай Бусалба динехь, Ихласан (Iамал Делан доьхьа хиларан) дашна тIехь, вайн Пайхамаран (Делера салават а, маршалла а, хуьлда цунна) дин тIехь, вайн ден ИбрахIиман миллат тIехь, АллахIана цхьанна Iибадат деш хилла волчу, бусалба хилла волчу, АллахIаца накъост вечарах хилла воцучу.

14) Суьйренга девли вай, хIокху суьйренан паччахьалла а АллахIан ду, АллахIана хастам а бу, АллахI воцург кхин дела вац, ша цхьаъ ву Иза, Цуьнца накъост а вац, паччахьалла Цуьнан ду, хастам а Цунна бу, Иза массо хIуманна тIехь ницкъ болуш а ву. Сан Дела! Ас Хьоьга доьху хIокху дийнахь хир долу дика а, хIокхул тIаьхьа хир долу дика а, со Хьоьца ларло хIокху дийнахь долчу вонах, хIокхул тIаьхьа хир долчу вонах а. Сан Дела! Со Хьоьца ларло малонах, къеналлин вонах. Сан Дела! Со Хьоьца ларло цIергахь долчу Iазапах а, каш чохь долчу Iазапах а.

15) Йа АллахI Хьан пурбанца  суьйренга девли тхо, Хьан пурбанца Iуьйренга а довлу тхо, Хьан пурбанца даха а деха тхо, Хьан лаамца дала а ле тхо, Хьоьга дерзар а ду тхан.

16) Со ларло АллахIан кхачаме долчу дешнашца, Цо кхоьллинчу массо хIуманийн вонах.

ЛАЙЛАТУЛ-КЪАДР БУЬЙСА

Лайлатул-къадр буьйса шена чохь Къуръан доссийна беркате буьйса ю. Эзар батталла а гIоле йолуш. Иштта, шена чохь маликаш а, жабраил малик а дуьненчу охьа дуьссу буьйса а ю иза. Хууш ма хиллара, маликаш дуьссучу хенахь, беркат дохьуш дуьссуш.

АллахIа бах: «Оха и (Къуръан) доссийса лайлатул-къадр буьйсан. Хьуна хьам йовзийтна лайлатул-къадр? Лайлатул-къадр буьйса дика ю эзар батталла а. Цучохь охьа дуьссу маликаш а, са (жабраил) а, шеш Кхобуш-Кхиочунна пурбанца, массо гIуллакханна. Маршо ю и (лайлатул-къадр) Iуьйре схьахиллалца». [сурат ал-къадр]

БагIавис (АллахIа къинхетам бойла цунах) аьлла: «Муфассираш (тафсиран Iелимнаха) аьлла: «Лайлатул-къадр буьйса дика ю эзар батталла а» бохучу АллахIан дешах луург - Лайлатул-къадр буьйсанна йина дика Iамал, шена чохь лайлатул-къадр буьйса йоцучу эзар баттахь йиначу Iамалелла а еза ю бохург ду» [тафсир ал-багIавий]

Кхиъ дика кхетош аьлча: лайлатул-къадр буьйсанна йина Iамал - дезткъе кхаъ шарахь, биъ баттахь (83 шо, 4 бутт) йиначу Iамалелла еза ю. [тафсир ибну касийр чохь ма-хиллара]

Лайлатул-къадр буьйса билгалла мац ю хууш дац. Цуьнах хууш дерг - иза мархийн бетта тIехьара итт буьйсанах цхьаъ хилар ду. Кхин а герга дерг, шалза (нечетный) буьйсанашха хилар ду.

Iубадат ибну Сомитас (Аллахl реза хуьлда цунна) аьлла: «Пайхамар (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) аравеллера тхуна лайлатул-къадр буьйса мац ю дийца лууш. Бусулба ши стаг вара вовший мохь хьоькхуш (къийсалуш). ТIаккха Пайхамара (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) элира: «Со шуьга лайлатул-къадр буьйса мац ю дийца аравеллера. Хьенех а, минех а вовший мохь хьекха волавелира. ТIаккха (суна и лайлатул-къадр буьйса мац ю хаар) дIаийцира (АллахIа диц дира суна и мац ю). (И хаар дIаэцар) шуна дика хила тарло. Аш лахалаш и буьйса ткъе уьссолгIа, ткъе ворхIолгIа, ткъе пхоьалгIа а деношкахь» [Бухарис дийцна иза]

Iаишатах (Аллахl реза хуьлда цунна) дийцинчу хьадисехь Пайхамара (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) аьлла: «Лайлатул-къадр буьйса лахалаш, мархийн бетта тIехьарчу итт буьйсанах шалза буьйсанашкахь» [Бухарис а, Муслима а дийцна иза]

Иштта, дукхах болчу Iелимнаха лайлатул-къадр буьйса хIора шарахь мархийн бетта тIехьарчу итт буьйсанашна юкъахь хийцалуш ю аьлла. Иза ШафиIийн а, Ахьмадан а, Маликийн а мазхIабехь дуккха Iелимнехан дош ду.

Цундера, лайлатул-къадр буьйса хIора шарахь мархийн бетта тIехьарчу буьйсанашкахь хийцалуш хиларе терра, хIора цунна хан билгал йиначунна (асхьабашха а, царалла тIехьабехкинчу Iелимнахах а) церан шай тIетовжам бу. Цхьаболчара ткъе цхьаолгIа ю аьлла, цхьаболчара ткъе кхоалгIа ю аьлла, иштта, кхидIа а.

Оцунца вайна билгал долу, лайлатул-къадр буьйса мац ю билгалла хууш доций а, иштта, иза мархийн бетта тIехьарчу итт буьйсанах цхьаъ хилар а.

Лайлатул-къадр буьйсана билгалло - цу Iуьйранна малх цIена зIенарш йоцуш схьакхетар ю.

Убай ибну КаIбас (Аллахl реза хуьлда цунна) дуьйцу: «АллахIан Элчано (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) тхоьга дийцна, и (малх) оцу дийнахь зIенарш йоцуш схьа кхетар бу аьлла». [Муслимс дийцна иза]

Лайлатул-къадр буьйса маьркIажа хан хиллачултIехьа йолалуш ю, Iуьйра ламазан хан хилча чекхйолуш а ю.

АллахIа бах: «Маршо ю и (лайлатул-къадр буьйса) Iуьйре схьахиллалца» [сурат ал-къадр, 5-гIа аят]

Лайлатул-къадр буьйсанна йича гIолехь а, дика а йолчу Iамалех ю - буьйса ден яр, суннат ламазаш дарца, Къуръан дешарца, АллахI хьехаварца, дуIанаш дарца.

Абу ХIурайратах (Аллахl реза хуьлда цунна) дийцинчу хьадийсехь Пайхамара (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) аьлла: «Лайлатул-къадр буьйса, тешаш волуш, АллахIера йоле сатуьйсуш волуш ден йиначунна - дIадаханчу къиношна гечдийр ду» [Бухарис а, Муслима а дийцна иза]

Амма лайлатул-къадр буьйса бIаьрга негIар тоххал йолчу ханчохь бен летташ яц бохург а, иштта, оцу буьйсана дитташ дIадуьшу, хIара хуьлу, иза хуьлу бохуш наха шайгара дуьцу хIуманаш цхьаа бух болуш дац.

МАРХИЙН САХЬНАШ (закатул-фитIр)

Мархийн сахьа далар - аьтто болчу, шена а, шен доьзулна а Iийдан буьйсанна а, дийнахь а юъчух а, молчух а кхачо йолчу бусулба адманна тIехь ду, воккхачунна а, жимачунна а, стаганна а, зудчунна а, маьршачунна а, лайна а.

IабдуллахI ибну Iумарах (Аллахl реза хуьлда цунна) дуьйцу, цуо элира аьлла: «Пайхамара (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) нахана фард дира мархийн сахьа даккхар, хурманах сахьа, муькхах сахьа, хIора маьршачунна а, лайна а, боршачунна а, стечунна а бусулба нахах». [ал-муваттIаъ]

Ибну Къудамас (АллахIа къинхетам бойла цунах) аьлла: «Ибнул-Мунзирс аьлла: «Тхуна мел бевзучу Iелимнехан барт хилла, мархийн сахьа фард хиларна тIехь»». [ал-мугIний]

Мархийн сахьан барам - кегий а, даккхий а доцуш, гIехь долчу куьгийн йиъ кана хьайн махкахь наха юучу яъхIумнах кхача бу. Иза кхо кийла ца кхоччуш нисло. Делахь а эвхьуза дерг, кхо кийла ниссор ду, совделларг сагIа хир ду. Масала: дуга, кишмиш, кIалд йа нехча. Коьртаниг, хьан махкахь наха кхача лоручу яъхIумнах хилар ду. Иштта, оцу яъхIуманна мехехь сахьийн ахча дала а мегар ду. Иза мегаш хилар вай #Хаттар48 жоьпехь дийцира. Ткъа сахьанна бух а, гIолехь дерг а яъхIума ялар ду.

Мархийн сахьа хIорамма шена а, ша напха латточарна а тIера лур ду. Шена, шен хIусамнанна, иштта, шен доьзулна, шен дена-нанна а тIера, шен аьтто балахь. Нагахьсан доьзул хьола дай балахь, церан шай дехни далахь, дена тIехь дац царна тIера сахьа далар. Амма нагахьсан доьзул кхиъна-бевла балахь, дас шен доьзулна тIера сахьа ша лур ду бахахь, бакъо ю цуьнан, нагахьсан доьзул реза балахь. Ткъа кийрахь долчу беранна тIера сахь далар суннат ду, амма важиб дац.

Мархийн сахьан хан - мархийн бутт чекх болучу суьйрина маьркIижа хан хилча йолалуш ю. Иштта, Iийда ламаз далле дIа делча дика а, деза а ду. Амма Iийда хилале ши-кхо де хьалха дала а мегар ду, Iийда ламазалла тIехьа дала а мегар ду. Цхьаболчу Iелимнаха Iийдалла цхьа-ши де тIехьа дала а мегар ду аьлла.

Ибну Iумарс (Аллахl реза хуьлда цунна) аьлла: «Пайхамара (АллахIера салават а, маршо а хуьлда цунна) тхоьга омур дира, нах ламазе ара бовлале мархийн сахь дIало аьлла». [Абу Давудс дийцна иза] Иза гуттар дика а, гIолехь а, деза а дерг ду.

Имам Маликс НафиIах дуьйцу (АллахIа къинхетам бойла цушиннех), цуо элира аьлла: «Ибну Iумарс (Аллахl реза хуьлда цунна) мархийн сахь шегахь схьагулдеш волчунга дIадахьийтара, Iийда хилале ши-кхо де хьалха». [ал-муваттIаъ]

Ибну Журайжас дуьйцу, ша IатIоэга (АллахIа къинхетам бойла цушиннех) хеттира аьлла: «Сахьнаш Iийда ламазалла тIехьа делча во хIумма дуй?», IатIоас элира: «ХIумма дац!».

Иштта, ЗухIайрас Абу Исхьакъах дийцна Абу Майрасас Iийда ламаз динчул тIехьа лора сахьанаш аьлла. Мухьаммад Ибн Сиринах а деъна, Iийдалла тIехьа сахьанаш дала мегаш хилар. МаIмарас Имам ЗухIрех дийцна, сахьанаш Iийдалла цхьа ши де хьалха а, йа цхьа ши де тIехьа а дала мегар ду аьлла (АллахIа къинхетам бойла царах).

И дерриге цIена бух болуш, ибну иби Шайбатас а, и воцучо а дийцна ду. Уьш берриге уммато къобул бина, умматана коьрта Iелимнах бу.

ГIолехь дерг мархийн бетта тIехьарчу суьйринна маьркIижа хан хилча, Iийда ламаз далле дIадалар далахь а, ткъа цулла хьалха делларг а, иштта, цулла тIехьа делларг а къобул хир ду Даламукълахь.

Мархийн сахьа шех кхечунна дIакхачо тешаме бусулба стаг векил ван а мегаш ду.

IабдуллахIас (АллахIа къинхетам бойла цунах) ша шен дега, Имам Ахьмаде хаттира аьлла: «ХIун аьлла хета хьуна, шена сахьа далар важиб долчо ша дIалур ду и, йа кхечунга дIало аьлла дIакховдор ду цуо и?», тIаккха сан дас (Имам Ахьмада) элира: «Нагахьсан векил вийриг тешаме валахь, цунга дIадаларх (цамегаш) хIумма дац». [масаил IабдуллахI]

#Хаттар9

Ассаламу Iалайкум ваша. Са накъост ву эхиртах шек вуьлш, теш лаар шен далахь шег тIе цадитло и бохш. Ас такфир дина цун, шек вац ас и ша кест ву аьлч, т.е сун дуьхьул хьо вукх иза я хумма цабах цо. Кхеч вашо нийс цадина ас бах. Ху да дезш ду ишт хьолехь? ДIатас вези и? АллахI рез хилла хьун.