O‘zbekiston–Rossiya va Tojikiston–Rossiya: mintaqaviy bog‘liqlik va hamkorlik formatlarining barqarorligi

Moskvada Rossiya Federatsiyasi Prezidentining Administratsiyasi rahbariyati hamda gumanitar va axborot sohalarining asosiy vakillari bilan o‘tgan uchrashuvlar O‘zbekiston va Rossiya o‘rtasidagi strategik hamkorlikning tizimli xarakterini yana bir bor tasdiqladi. Erishilgan kelishuvlarni amalga oshirish mexanizmlarini muhokama qilish, ta’lim va madaniyat yo‘nalishlaridagi tashabbuslarni mustahkamlash, shuningdek, yoshlar siyosatini rivojlantirish masalalari deklarativ yondashuvlardan amaliy institutsional hamkorlik arxitekturasiga o‘tilayotganini ko‘rsatmoqda.

Shu fonda Tojikiston yo‘nalishidagi diplomatik faollik ham diqqatga sazovor. Tojikiston parlamentining yuqori palatasi raisi Rustam Emomalining Moskvaga tashrifi va Rossiya Prezidenti Vladimir Putin bilan uchrashuvi — Markaziy Osiyo davlatlarining Rossiya bilan nafaqat barqaror ikki tomonlama aloqalarni, balki kengroq Yevroosiyo tizimiga integratsiyani ham ko‘zlaganini ramziy tarzda tasdiqladi.

Global tizim o‘zgarayotgan bir davrda ishonch va vorislikka asoslangan mustahkam aloqalar tobora muhim o‘rin egallamoqda. O‘zbekiston ham, Tojikiston ham Rossiya bilan ko‘p darajali hamkorlikni rivojlantirishga tayyorligini namoyon qilmoqda. Bu jarayonda ayniqsa gumanitar, axborot va kadrlar siyosati yo‘nalishlarida harakatlarni uyg‘unlashtirish alohida ahamiyat kasb etmoqda.

Mintaqaning yangi yosh liderlari qaror qabul qiluvchi asosiy markazlar bilan muloqotga kirishmoqda. Bu esa ikki tomonlama munosabatlardan tashqari, o‘zaro manfaatdorlik, siyosiy ratsionallik va uzoq muddatli ishonchga asoslangan tarmoq ko‘rinishidagi hamkorlik formatlarining shakllanayotganini anglatadi.

Strategic Focus: Central Asia

Yaltadan keyingi dunyo: bir qutblilik tugadimi?

Sovet Ittifoqi parchalanib, Sovuq urush yakunlangach, AQSh yagona superdavlat sifatida qolib, dunyoda bir qutbli tartib o‘rnatishga harakat qildi. NATO, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Jahon banki va BMT kabi tuzilmalar aynan AQSh yetakchiligida faol ishlay boshladi. Amerika korporatsiyalari va banklari Yevropa va global moliya bozorida ustunlikni qo‘lga kiritdi. 1996-yilga kelib, AQSh banklarining xalqaro moliya bozoridagi ulushi 80% ga yetdi. Shuningdek, Ikkinchi jahon urushidan so‘ng, AQSh Yaqin Sharq neftiga egalik ulushini 29% dan 59% gacha oshirdi.

Biroq 1980–1990-yillarda dunyo beqarorlik girdobiga tushdi. Bolqon, Yaqin Sharq va Kavkaz mintaqalari mojaroli hududlarga aylandi. Etnik, diniy va millatchilik harakatlari butun mintaqalarni beqarorlashtirdi. Urushlar, ommaviy migratsiya, terrorizm, narkotik savdosi va qurol kontrabandasiga aylangan global xavflar zamonaviy davrning ajralmas qismiga aylandi. BMT, NATO va YXHT kabi xalqaro tashkilotlar bu muammolarni samarali hal eta olmayapti.

Sovuq urush tugagach, AQSh xalqaro sudlar qarorlarini e’tiborsiz qila boshladi — u Xalqaro jinoiy sud va Gaagadagi Xalqaro sud organining yurisdiksiyasini tan olmayapti. AQShning strategiyasi o‘z harbiy va iqtisodiy kuchi bilan boshqa davlatlarni bo‘ysundirishga majbur qilishdan iborat. Ammo bu bir qutbli model tobora ko‘proq savollar uyg‘otmoqda.

Amerika hukmronligiga javoban, dunyoni boshqarish bo‘yicha muqobil nazariyalar paydo bo‘la boshladi: ikki qutbli model (G‘arb va qolgan dunyo), ko‘p qutbli tartib (AQSh, Xitoy, Rossiya, Yevroittifoq), va hattoki to‘liq xaos ssenariylari. E’tibor markazida esa energiya manbalariga boy mintaqalar — Yaqin Sharq, Kavkaz va Markaziy Osiyo turibdi.

Bu sharoitda Turkiy dunyo muhim strategik tanlov oldida turibdi. Turkiylarning geografik joylashuvi, 200 millionlik aholi va bo‘lajak energetik yo‘llardagi o‘rni ularni kuchli geosiyosiy o‘yinchiga aylantirmoqda. Ammo Turkiy davlatlar o‘z mavqeini mustahkamlashi uchun uzoq muddatli tashqi siyosat olib borishi, iqtisod, texnologiya, kuchli hukumatlar va xalq qo‘lloviga tayanishi zarur.

Dunyo tartibi kelajagi davlatlarning biryoqlama hukmronlik modellariga bo‘ysunmay, yangi muvozanatlarni shakllantira olish qobiliyatiga bog‘liq. Bugun dunyo tobora ko‘p qutbli zamonga kirib bormoqda — bu yerda kuch markazlari bir nechta, mojarolar esa yanada murakkab bo‘ladi.

Beshikdan qabrgacha ilm izla!

Global axborot xaosi va feyklarning ommaviy targ’iboti zamonida bizning kanallar haqiqat tarafida bo’lishga yordam beradi:

Strategic Focus: Central Asia - Markaziy Osiyodagi (va boshqa mintaqalar) asosiy voqealar tahlili.

@erontahlili - Yaqin Sharqdagi zamonaviy xalqaro munosabatlar.

G’arbiy alyans - AQSh va Yevropa kun tartibidagi asosiy mavzular hamda trendlar.

Xorijiy OAV - chet tillardagi yetakchi nashrlar kanali.

Strategic Focus: Central Asia - LIVE - jahondagi eng oxirgi va sara xabarlar.

🚀 Qo’shiling, afsuslanmaysiz! 🚀

Turkiya bugun tarixiy burilish yoqasida turibdi — ajablanarlisi shundaki, bu burilishga turtki bergan odam aynan Prezident Erdog’anning o‘zidir. Istanbul meri Ekrem Imamogluning hibsga olinishi (mamlakatdagi eng mashhur siyosatchilardan biri va bo‘lajak prezidentlikka eng ehtimolli nomzod) so‘nggi o‘n yillikdagi eng yirik hukumatga qarshi norozilik namoyishlariga sabab bo‘ldi. Millionlab turklar, asosan yoshlar, ko‘chalarga chiqishdi, hukumatga sodiq bizneslarga qarshi boykot e’lon qilishdi va fuqarolik itoatsizligining keng kampaniyasini boshlashdi. Hokimiyat esa, odatdagidek, repressiyalar bilan javob berdi: Imamogluning yuzlab tarafdorlari hibsga olindi, ularning mol-mulklari musodara qilindi, muxolifat tarafdori tadbirkorlarga qarshi tergovlar boshlandi. Ammo kuch ishlatish usuli endi ish bermayapti — kuch namoyishi aksincha, prezidentning qo‘rquvi va zaifligini ochiqladi.

Endi Erdog’anning o‘zi ham hamma narsani nazorat qiluvchi kuchli liderdek ko‘rinmayapti. KONDA so‘roviga ko‘ra, turklarning 67 foizi uning qayta saylanishi mamlakat uchun zararli deb hisoblamoqdalar. Bu shunchaki siyosiy inqiroz emas — bu deyarli yigirma yil davomida shakllangan “xato qilmaydigan lider” obrazining qulashi. Ekrem Imamoglu esa bu o‘zgarishlarning timsoliga aylandi. Hibsda bo‘lishiga qaramay, u siyosiy faoliyatini davom ettirmoqda, jamiyat bilan aloqani yo‘qotmadi, va u hozir butun muxolifatni birlashtirib, xalqni harakatga keltirayotgan asosiy shaxsga aylandi.

Erdog’an bir vaqtlar islohotchi sifatida siyosatga kirib kelgan edi, ammo bugungi kunga kelib, Turkiyani klassik avtoritar davlatga aylantirdi — saylovlar bu tizimda faqat hokimiyatni qonuniy ko‘rsatish uchun xizmat qiladi. Ammo uning imkoniyatlari tugayapti. Iqtisodiyoti qiynalayapti, valyuta qadrsizlanmoqda, investorlar ishonchini yo‘qotgan. Imamogluni prezidentlikdan chetlatish uchun uning universitet diplomini bekor qilishga urinish — bu hukumat ichidagi vahimaning yana bir belgisi. Bundan tashqari, Erdog’an bugun murakkab siyosiy bosim ostida qolmoqda: bir tomonda millatchilar bilan tuzilgan ittifoqni saqlab qolish zarurati, ikkinchi tomonda esa kutilmaganda boshlangan kurdlar bilan tinchlik jarayoni. Kurdlar endi qurolli kurashdan voz kechib, yagona talabni ilgari surishmoqda — demokratik davlat qurish. Biroq bunday islohotlar Erdog’anning o‘zi barpo qilgan hokimiyat markazlashuvi va muxolifatni bostirishga asoslangan tuzumni yemiradi.

2028-yildan keyin hokimiyatda qolish uchun Erdog’anga Konstitutsiyani o‘zgartirish yoki muddatidan oldin saylov o‘tkazishga erishish kerak bo‘ladi. Ammo bunday ssenariylar tobora haqiqatdan yiroq ko‘rinmoqda. U ikkita bosim orasida qolgan: bir tomondan xalqning kuchayib borayotgan noroziligi, ikkinchi tomonda esa avvalgi kabi nazorat vositalarining yo‘qolib borayotgani. Eng muhimi — Turkiya endi o‘z lideridan qo‘rqmaydi. Bu esa butun bir davrning yakunlanayotganini ko‘rsatadi.

Bir paytlar qamoq Erdog’anning siyosiy faoliyatini boshlab bergan bo‘lsa, bugun Imamogluning qamalishi aynan uning hokimiyatidagi so‘nggi bobni boshlab berishi mumkin. Erdog’an hanuzgacha hokimiyatni tinch yo‘l bilan topshirib, izzatli chiqish yo‘lini tanlashi mumkin. Ammo u doimo qarshilik va kuch bilan boshqarishga o‘rganib qolgan. Agar u shu yo‘ldan yurishda davom etsa, o‘z faoliyatini yangi Turkiya quruvchisi sifatida emas, balki uning so‘nggi avtoritari sifatida yakunlashi mumkin.

@erontahlili

AQSHning yangi tarif siyosati: global iqtisodiyot qanday o‘zgarayapti?

2025-yil aprelida prezident Donald Tramp ma’muriyati so‘nggi yuz yildagi eng yirik tarif paketini joriy etdi. Barcha mamlakatlardan import qilinadigan mahsulotlarga 10 foizlik asosiy bojxona boji belgilandi, 57 davlatga esa, jumladan Xitoy, Yaponiya va Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga nisbatan individual tariflar joriy qilindi — ayrim hollarda 125 foizgacha. Natijada, AQSHdagi import uchun o‘rtacha samarali bojxona boji 2024-yil oxiridagi 2,4 foizdan 29 foizgacha oshdi. Agar yarim o‘tkazgichlar, farmatsevtika, mis va yog‘och kabi sohalarga rejalashtirilgan bojlar ham joriy qilinsa, bu ko‘rsatkich 40 foizdan oshib ketishi mumkin.

Ushbu siyosatning iqtisodiy oqibatlari allaqachon sezila boshladi. Amerikalik oilalar o‘rtacha yiliga 2 000 dollargacha yo‘qotyapti, sababi — narxlarning oshishi. Ayniqsa, Osiyo davlatlari — Xitoy, Vetnam, Hindiston va Yaponiya — ko‘proq zarar ko‘rmoqda. Xitoy eng kuchli bosim ostida qolmoqda va AQSH tarif siyosatining asosiy nishoniga aylangan. Yevropa Ittifoqi ham tarif bosimi ostida, biroq Kanada va YI kabi AQSH mahsulotlari uchun yirik bozor bo‘lgan mamlakatlar qarshi choralar ko‘rish imkoniyatiga ega. Vetnam va Hindiston esa, AQSH bozoriga qattiq bog‘liqligi sabab, ehtimol, qarama-qarshilikdan qochishga harakat qiladi.

Voqealar qanday rivojlanishi hozircha aniq emas. Uchta asosiy ssenariy mavjud. Birinchisi — pragmatik deeskalatsiya: bunda AQSH siyosiy yoki iqtisodiy imtiyozlar evaziga bojlarni kamaytirishga rozi bo‘ladi. Ikkinchisi — keskin siyosatni davom ettirish: bu holatda bojlar saqlanadi va sanoatni qayta tiklash strategiyasi doirasida kengaytiriladi. Uchinchi, eng xavotirli ssenariy — tartibsiz keskinlashuv: muzokaralarning muvaffaqiyatsiz yakunlanishi va keng qamrovli javob choralarining global savdo urushiga olib kelishi, bu esa investitsiyalar, texnologiyalar va xizmatlarga cheklovlar kiritilishini anglatadi. Bunday holatda global iqtisodiy inqiroz deyarli muqarrar bo‘ladi.

Kompaniyalar uchun bu yangi davr shunchaki moslashuv emas, balki butun biznes modelini qayta qurishni talab qiladi. Barqarorlik endilikda to‘rt asosga tayanadi: operatsion moslashuvchanlik, aqlli tijorat strategiyasi, kadrlar tayyorgarligi va texnologik moslashuvchanlik. Bu yetkazib berish zanjirlarini qayta ko‘rib chiqishni, narx belgilash va xavf tahlili uchun sun’iy intellektni joriy etishni, xodimlarni qayta tayyorlash tizimlarini rivojlantirish va kiberxavfsizlikni kuchaytirishni o‘z ichiga oladi. Bu notinch davrda eng kuchlilar emas, balki tez qaror qabul qila oladigan, ma’lumotlarga tayanadigan va xavflarni imkoniyat deb biladiganlar yutadi.

Bugungi kunda AQSH tarif siyosati global iqtisodiyotning asosiy shakllanuvchi omiliga aylanmoqda. Jahon biznesi, hukumatlar va investorlar tushunib yetishlari kerak: ilgari amal qilgan erkin savdo modeli endi o‘tmishga aylanmoqda. Kelajak esa — barqarorlik uchun kurash, va bu kurashda strategik moslashuvchanlik eng muhim aktivga aylanadi.

G’arbiy alyans

Rossiyalik deputat o’zbeklarning Sibirdagi tarixiy yerlariga bo’lgan haqqini tan oldi

Xanti-Mansilar muxtor okrugi parlamentining so‘nggi yig‘ilishidagi bayonot katta rezonansga sabab bo’ldi. Deputat Xolid Tagizade aytishicha, O‘zbekistondan XMMOga kelayotgan migrantlar aslida o’z ajdodlarining yerlariga — tarixiy vatanlariga qaytmoqda.

Unga ko’ra, bu hududlar ilgari Sibir xonligi tarkibida bo‘lgan, uning so‘nggi hukmdori esa Shayboniylar sulolasidan bo‘lgan o‘zbek xoni — Kuchumxon edi. Shu asosda Tagizade fikricha, XMMOga ko‘chib kelayotgan o‘zbeklarni oddiy migrantlar emas, balki bu yurtlarning tarixiy merosxo‘rlari deb qarash mumkin.

Parlament raisi bu mavzuni yopishga harakat qilgan bo‘lsa-da, Tagizadening so’zlari Rossiya siyosiy doiralarida o‘zbeklarning Sibir bilan tarixiy aloqasi borligi tan olinganidan dalolat beradi.

Strategic Focus: Central Asia

Eng yomon milliy “hobbimiz”

Aziza Muhammadiyeva, kuzatuvchi

XX asr o‘zbek ziyolilari tarixi — bu faqat ma’rifat emas, balki mafkurani tez va oson o‘zgartirib, xalq ongini boshqarishda davom etish mumkinligini ko‘rsatgan aniq misoldir. Asr boshida bir qator shaxslar (ismlari hammaga ma’lum) o‘zlarini diniy johillikka qarshi kurashuvchi taraqqiyparvar sifatida ko‘rsatdilar. Ularning ritorikasi murosani, an’analarga hurmatni rad etgandi. Xalqning butun ma’naviy merosi “zamonaviylashtirish” niqobi ostida masxaralash va yo‘q qilish nishoniga aylangandi.

Sovet hokimiyati kelganida, ayni shu ma’rifatchilar vijdoni qiynalmagan holda qizil bayroq ostiga o‘tib ketdilar. Masjidlar o’rniga partiya mafkurasi keldi, mullalar esa komissarlarga almashtirildi. Qizig’i, mohiyat o‘zgarmadi: o‘zgacha fikrga nisbatan tajovuzkor murosasizlik, “qoloqlik” va “taraqqiyot dushmanlari” haqidagi ritorika yana avj oldi. Biz bilgan shaxslar esa yana “madaniyat agentlari” sifatida e’tibor markazida qolaverdi.

Oradan yillar o‘tdi, SSSR quladi. Nima bo’ldi? O‘sha eski ismlar darsliklarda, ko‘chalarda, rasmiylar nutqida qoldi. Faqat endi ular “inqilobchilar” emas, balki “milliy o‘zlikni anglash asoschilari” sifatida ko‘rsatilmoqda. Hech qanday tanqid, kechagi tarixni anglash yoki ana shu odamlarning xalqimizning ma’naviy boyligini yemirishdagi rollarini tan olish yo‘q. Shunchaki shiorlar o’zgardi, ta’sir mexanizmlari esa saqlanib qoldi.

Bunday doimiy o‘zgarishlar oddiy siyosiy kamuflyaj emas. Bu — jamiyat tanasiga chuqur kirib borgan surunkali ikkiyuzlamachilik. “Vatanparvarlik”, “milliy g‘oya”, “islohotlar” degan shiorlar ostida xalq ichiga yana kibr, mafkuraviy dogmatizm va o‘z ildizlariga qarshi kurash singdirilmoqda.

Agar “ma’rifatchi” haqiqat uchun emas, ong ustidan hokimiyat o’rnatish uchun yashasa, u murabbiy emas — manipulyatorga aylanadi. Va ana shunday shaxslar madaniyat markazida qolaversa, O‘zbekiston tarixiy o‘z-o‘zini aldash doirasidan chiqolmaydi.

Strategic Focus: Central Asia

G’azoni urushdan keyin kim boshqaradi?

G’azoda davom etayotgan harbiy harakatlar nihoyasiga yetmoqda, va dunyo oldida asosiy savol turibdi: HAMASdan keyin bu vayronaga aylangan Falastin anklaviga kim xavfsizlik va boshqaruv uchun javobgar bo‘ladi? Hozircha aniq javob yo‘q, biroq bitta narsa ma’lum — ideal variant yo‘q, ba’zi ssenariylar esa vaziyatni yanada og‘irlashtirishi mumkin.

AQSh va uning ittifoqchilari allaqachon ilk qadamlarni tashladi — G‘azo Gumanitar Fondi tashkil etilishi e’lon qilindi, u BMT va xalqaro NNTlar o‘rnini bosishi kerak. Bu uch oylik Isroil blokadasidan keyin, og‘ir gumanitar inqirozga javoban amalga oshirildi. Shu fonda Vashington, London, Parij va Berlin Isroilga bosimni kuchaytirmoqda, harbiy amaliyotni to‘xtatishni talab qilmoqda. Shu bilan birga, garovdagilar taqdiri bo‘yicha muzokaralar cho‘zilib ketmoqda — AQSh, Isroil va HAMAS turli va ziddiyatli bayonotlar bermoqda.

HAMAS strategik boshi berk ko‘chaga kirib qolgan. Guruh G‘azoda hokimiyatni uzoq ushlab turolmasligini tushunmoqda. Isroil bosimi va sektordagi ichki norozilik ostida HAMAS hech bo‘lmaganda o‘z tuzilmasining bir qismini saqlab qolishga urinmoqda (harbiy emas, ijtimoiy-siyosiy harakat sifatida). Biroq u Isroil harakatlarini xalqaro jamoatchilik qoralaydi degan umidga tayanib, o‘z o‘rnini saqlab qolishiga umid qilgan edi. Bu strategiya endi ishlamayapti. Aksincha, ilgari HAMASni qo‘llab-quvvatlagan arab davlatlari — Misr, Qatar va Turkiya — endi G‘azodagi uzoq davom etayotgan inqiroz fonida o‘zlarida ham norozilik kuchayishidan xavotirda. Hatto Iordaniya ham misli ko‘rilmagan qadam tashlab, “Musulmon birodarlar” faoliyatini taqiqladi.

Xo‘sh, HAMASdan keyin G‘azoda xavfsizlikni kim ta’minlaydi? Isroil, garchi hududning bir qismini nazorat qilsa-da, bu yerda uzoq qololmaydi — AQSh, arab davlatlari hamda xalqaro hamjamiyat sionistlarning okkupatsiyasini qabul qilmaydi. Bundan tashqari, Isroil armiyasi allaqachon bir necha frontda band va haddan ortiq yuklama ostida. Tramp tomonidan fevral oyida tilga olingan AQShning to‘g‘ridan-to‘g‘ri aralashuvi, G‘azo aholisining boshqa davlatlarga ko‘chirilishi kabi rejalar esa real emas — bunga hech kim tayyor emas, arab davlatlari esa bunday taklifga qat’iy qarshi.

Shunday ekan, e’tibor endi Saudiya Arabistoniga qaratilmoqda. Ar-Riyod ulkan resurslar va muayyan xalqaro ta’sirga ega bo‘lib, G‘azoni vaqtincha boshqarish uchun koalitsiya tuzishi mumkin. Bu borada namunaviy misol — faoliyati sust bo‘lsa-da, 2015-yilda tuzilgan va 41 musulmon davlatni birlashtirgan Islomiy harbiy ittifoq bo‘lishi mumkin. Bu ittifoq orqali Misr, Turkiya va Pokiston harbiylaridan iborat vaqtinchalik tinchlikparvar kuch yuborilishi mumkin. Bunday yechim AQSh yoki Isroil askarlarining ishtirokidan ko‘ra kamroq qarshilik uyg‘otadi. Ammo bu yerda ham ko‘plab “agar”lar mavjud: Isroil bilan kelishuvlar, falastinliklarning roziligi, va eng asosiysi — siyosiy murosa zarur. Aks holda, G‘azoni tiklash — bu shunchaki keyingi urushgacha bo‘lgan tanaffus bo‘ladi, xolos.

Xulosa qilib aytganda, urushdan keyingi G‘azo taqdiri — bu shunchaki gumanitar yordam yoki harbiy nazorat masalasi emas. Bu butun Yaqin Sharq xavfsizlik arxitekturasi uchun sinov bo‘lib, kim faqat urushishga emas, balki tinchlik uchun mas’uliyat olishga ham tayyorligini ko‘rsatadi.

Strategic Focus: Central Asia

1999-yil:
Qrim bizga kerakmas, Rossiyaning o’zida 400 bahsli hudud bor. Rossiya imperiya emas.

2025-yil:
Qrimdan va Ukrainaning yana 4 viloyati Rossiya tarkibiga qo’shilganini tan olish talab qilinmoqda.

G’arbiy alyans

@maxfiydaftar tomonidan @erontahlili uchun maxsus

Turkiya: Illuziyalar va haqiqatlar o‘rtasida — o‘z yo‘lini belgilash vaqti keldi

Ikkinchi jahon urushidan so‘ng xalqaro tizim BMT va NATO atrofida shakllandi. Turkiya bu tuzilmalarga teng huquqli ishtirokchi bo‘lish umidida qo‘shildi. Biroq yillar o‘tib ayon bo‘ldiki, na BMT, na NATO Turkiyaning manfaatlarini to‘liq hisobga olmaydi — bu tuzilmalar asosan cheklangan sonli davlatlar tomonidan boshqariladi.

BMT rasmiy jihatdan universallik da’vosida bo‘lsa-da, aslida Xavfsizlik Kengashining besh doimiy a’zosi tomonidan boshqariladi. Turkiya o‘zining strategik va tarixiy ahamiyatiga qaramay, doimiy a’zolik maqomini ololmadi. Ayni paytda Italiya yoki Yaponiya kabi nisbatan pastroq global salmog‘i bor davlatlar bu maqom uchun kurashmoqda, Turkiya esa chetda qolmoqda. Bu holat nafaqat xalqaro tizimdagi adolatsizlikni, balki Anqaraning global ambitsiyalardan va aniq tashqi siyosiy strategiyadan mahrumligini ko‘rsatadi.

NATO bilan vaziyat yanada xavotirli. Dastlab Sovet Ittifoqiga qarshi tuzilgan bu alyans bugun o‘z vazifasidan uzoqlashib, asosan AQShning bosim vositasiga aylangan. Turkiya rasman ittifoqchi bo‘lsa-da, amalda qurol-yarog‘ yetkazib berishdagi cheklovlar, sanksiyalar, harbiy taqiqlar va siyosiy bosimlarga duch kelmoqda. Hatto ayrim NATO a’zolari Turkiya hududiy yaxlitligini tan olmayapti va ichki ishlariga aralashmoqda. Bu holat NATO bugun Turkiya mustaqilligi va mudofaa salohiyatiga yordamdan ko‘ra to‘siq bo‘layotganini ko‘rsatadi.

Yevropa Ittifoqi bilan aloqalar ham ijobiy emas. Ko‘p yillik muzokaralarga qaramay, Yevropa Turkiyani “nazorat ostida” ushlab turadi, ammo uni jamoa a’zosi sifatida qabul qilmaydi. Turkiyaning YIga a’zoligi doimiy ravishda kechiktiriladi, Anqara esa hanuz integratsiyaga umid qilmoqda — bu orzuni Brussel jiddiy qabul qilmayapti. Hatto Yevropa mudofaa strategiyasi tobora NATOdan ajralib borar ekan, bu jarayonda Turkiya — alyansdagi ikkinchi eng yirik harbiy kuch bo‘lishiga qaramay — chetda qolmoqda.

XX asr oxiridan boshlab G‘arbiy dunyoda “asosiy tahdid” sifatida kommunizm o‘rnini islom egalladi. Islom olamida uyg‘onish jarayoni boshlangan bir paytda, kuchli iqtisodiyoti bor musulmon davlat sifatida Turkiya yashirin bosim ostiga olindi. “Diniy radikalizmga qarshi kurash” niqobi ostida mamlakat ichida ham islomiy ongni bostirishga urinishlar bo’ldi, “ichki dushman” degan qo‘rquv ommaga singdirila boshlandi. Bularning barchasi ittifoqchilik majburiyatlari fonida amalga oshirildi.

Bunday sharoitda Turkiya aniq anglab yetishi lozim: G‘arbga qaramlik strategiyasi boshi berk ko‘chaga olib keladi. Endi quyidagicha harakat qilish zarur:

1) AQSh va Isroil manfaatlariga bog‘liq bo‘lmagan, mustaqil mudofaa strategiyasini ishlab chiqish;

2) Ikki tomonlama va mintaqaviy hamkorliklarni rivojlantirish, teng huquqli sheriklikka urg‘u berish;

3) Milliy birlikni mustahkamlash, o‘z kuchiga va tarixiy vazifasiga ishonish;

4) NATO va YIni yagona yo‘l deb bilishni bas qilib, yangi tayanch nuqtalarini izlash.

Turkiyada bu yo‘lni tanlash uchun barcha imkoniyatlar mavjud — tarixiy tajriba, geosiyosiy pozitsiya, harbiy va iqtisodiy salohiyat. Endi esa u boshqa davlatlar strategiyasining obyekti bo‘lishni bas qilib, o‘z strategiyasining subyektiga aylanishi lozim. Bu nafaqat siyosiy zarurat, balki tarixiy majburiyatdir.

Beshikdan qabrgacha ilm izla!

Abdulaziz Komilov bilan intervyuni albatta tomosha qiling. Komilovning har bir gapi yillar davomida shakllangan davlat qarashining aksidir.
Kim O‘zbekiston tashqi siyosatini tushunmoqchi bo‘lsa suhbatni ko’rsin.

Ma’lumot uchun. A.Komilov hozirgi vaqtda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xavfsizlik kengashi kotibining o’rinbosari, Davlat rahbarining tashqi siyosat masalalari bo‘yicha maxsus vakili lavozimini egallamoqda.

https://youtu.be/kdEBhGg8HSI?si=7tE_d1cecet1x-Mt

Strategic Focus: Central Asia

29-may kuni Qozog‘iston Prezidenti Qasim-Jomart Toqayev Al Jazeera telekanaliga bergan intervyusida muhim va prinsipial pozitsiyani ochiq bayon qildi: u inson huquqlari bo‘yicha xalqaro tashkilotlar tavsiyalariga amal qilish zarur emasligini aytdi (“I don’t believe that we should follow recommendations of human rights organizations”) va YXHT kabi tashkilotlarning saylovlarga bergan baholari uni umuman qiziqtirmasligini ta’kidladi (“I don’t care about estimations made by OSCE”). Sabab? Chunki bu tashkilotlar xolis emas (“they are not unbiased”, “very much biased organization”).

Bu aslida suverenitetning ochiq bayonidir. Hech bir tashqi kuch, qanday nom bilan bo‘lmasin, milliy siyosiy jarayonlarga hakam bo‘lish huquqiga ega emas. O‘zbekiston ham allaqachon ana shunday pozitsiyani rasmiy ravishda e’lon qilishi kerak. Masalan, AQSHning o‘zida bir qator shtatlarda xalqaro kuzatuvchilar saylov uchastkalariga yaqinlasha olmaydi, chunki bu ularning ichki ishiga aralish deya baholanadi.

Shunday ekan, savol: nega biz har safar o‘z saylovlarimiz davomida “xorijga yoqish”ga intilamiz? Bizga asosiy bahoni O’zbekiston xalqi beradi va biz faqat shu xalqning reaksiyasiga e’tibor qaratishimiz kerak. Qozog‘iston bu borada siyosiy yetuklik namunasini ko‘rsatmoqda. Endi navbat O‘zbekistonniki.

Shu sababli, navbatdagi saylovlarda (va shu kabi siyosiy jarayonlarga) biz xorijiy kuzatuvchilarni taklif qilmasligimiz kerak. Bu bizning ichki ishimiz va unga tashqi kuchlarning aralashuviga chek qo’yishimiz kerak.

Strategic Focus: Central Asia

Amerika harbiy razvedkasining (DIA) hisobotiga ko‘ra, Tolibon yaqin bir yil davomida Afg‘onistonda qat’iy nazoratni saqlab qolishi deyarli aniq. IShID-Xuroson va muxolifatchi qurolli guruhlarning faolligiga qaramay, rejim ularni samarali bostirib, o‘z barqarorligiga tahdid yetkazilishiga yo‘l qo‘ymayapti. Shu bilan birga, Tolibon Al-Qoida faoliyatini cheklashda davom etmoqda. DIA ma’lumotlariga ko‘ra, bu tarmoqning ayrim elementlari Pokistondagi toliblarni (Tehrik-e Taliban Pakistan) yashirin qo‘llab-quvvatlashni davom etmoqda.

Hududlarda sobiq hukumat va harbiy xodimlarning o‘ldirilishi yoki hibsga olinishi holatlari qayd etilmoqda, biroq bu kampaniya Amirlik rahbariyati buyrug‘i asosida olib borilayotgani tasdiqlanmagan.

Inson huquqlari, inklyuziv boshqaruv va terrorchilik faolligi bo‘yicha davom etayotgan e’tirozlarga qaramay, xalqaro maydonda Tolibon asosiy mintaqaviy o‘yinchilar tomonidan de-fakto tan olinishi yo‘lida muayyan yutuqlarga erishmoqda.

Eron Tolibon bilan suv resurslari va IShID-Xuroson hamda Jaysh al-Adldan (Eronning janubi-sharqida faoliyat olib boruvchi terroristik guruh) kelib chiqayotgan tahdidlar bo‘yicha muzokaralar olib bormoqda. Hindiston esa gumanitar yordam, terrorizmga qarshi kurash va xususiy sektorni rivojlantirishga qaratilgan cheklangan aloqalarni saqlab turibdi.

Rossiya Tolibon bilan aloqalarni chuqurlashtirib, uning hukumatini rasman tan olishga tayyorligini bildirgan. 2025-yil aprel oyida Tolibon Rossiyaning terrorchilik tashkilotlari ro‘yxatidan chiqarildi. Ayni vaqtda, Moskva mamlakatdagi beqarorlikda G‘arbni ayblab kelmoqda.

Xitoy esa 2024-yil yanvar oyida Tolibon tomonidan tayinlangan elchining ishonch yorliqlarini qabul qilgan va Afg‘onistonda neft va mis qazib olish loyihalariga sarmoya kiritishni boshlagan. Ichki xavfsizlikni mustahkamlash va zo‘ravonlik darajasini pasaytirishga qaratilgan harakatlar xorijiy investitsiyalar uchun eshiklarni ochdi.

Shu tariqa, Tolibon nafaqat hokimiyatni saqlab qolmoqda, balki pragmatizm, barqarorlik va xavfsizlik sohasidagi umumiy manfaatlarga asoslangan yangi mintaqaviy legitimlik modelini shakllantirmoqda.

AQSh harbiy razvedkasining Eron bo’yicha pozitsiyasi:
https://t.me/erontahlili/1071

Strategic Focus: Central Asia