Markaziy Osiyo uchun xalqaro munosabatlarda kuch va manfaatlar muvozanatini saqlash zaruriyati
 
Muhammadumarov Sarvar, O’zbekiston Milliy universiteti, Siyosatshunoshlik yo’nalishi 3-kurs talabasi
 
2022-yil Ukrainaga hujum va yangi siyosiy dilemma
 
Rossiyaning 2022-yilning 24-fevralida Ukraina hududiga bostirib kirishi Xalqaro munosabatlarda yangi siyosiy dilemmani vujudga keltirdi. Rossiyaning ushbu harakatini Markaziy Osiyo xususan, O’zbekiston chuqur xavotir bilan qarshi oldi.
 
Sababi bir paytlar Ittifoq tarkibida bo’lgan vahamkor davlatlarning bir-biriga bunday munosabati o’zaro ishonch tamoyilini yo’qqa chiqargan edi.
 
Rossiyaning bunday agressiv harakatiga qarshi G’arb davlatlari bir qancha sanksiyalarni e’lon qildilar. Ushbu urush natijasida Markaziy Osiyoning Rossiya uchun ahamiyati yanada oshdi deyish mumkin. Rossiya ushbu hududni sanksiyalarni chetlab o’tish va xalqaro maydonda o’zining ,,do’stlar’’i mavjud ekanligini ko’rsatib qo’yish uchun asosiy ittifoqchilar sifatida ko’rmoqda. Kollektiv G’arb esa Rossiyani kuchsizlantirish uchun uning ,,ittifoqchi’’larini tamomila undan uzoqlashtirishga qattiq kirishgan. Natijada Markaziy Osiyo bu ikki manfaatdor kuchlar o’rtasida ularning manfaatlari to’qnashgan mintaqaga aylandi.
 
Markaziy Osiyoning xalqaro munosabatlarda ikki tomon uchun ham manfaatlar kesishgan nuqtaga aylanishida o’ziga xos sabablar mavjud. Z.Bjezinskiy ta’kidlaganidek, Kollektiv G’arb  Rossiya ta’sirini Sharqiy Yevropa, Kavkazorti va Markaziy Osiyo hududlarida kamaytirishi kerak. Ushbu hududlardan Sharqiy Yevropa va Kavkazorti Rossiyaning ta’siridan chiqib ketdi deyish mumkin. Natijada faqat Markaziy Osiyo Rossiya uchun “so’ngi umid” bo’lib qolmoqda. Buning oqibatida mintaqa Kollektiv G’arb va Rossiya o’rtasida talash hududga aylandi.
 
Rossiyaning Sharqiy Yevropada ta’sirining yo’qolishi
 
2014-yil Qrim anneksiyasidan so’ng Rossiyaning ushbu mintaqa bilan aloqalariga putur yetdi. Ukraina bilan aloqalar deyarli uzildi va ushbu davlat Sobiq Ittifoqdagi davlatlarni bir-biri bilan bog’lab turadigan Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi tashkilotini tark etdi. 2022-yilgi bosqin esa vaziyatni yanada murakkablashtirdi. Endigina yaxshilanayotgan munosabtlarga darz ketdi. Polsha kabi davlatlar Rossiyani o’ziga dushman sifatida ko’rib, uning agressiyasidan himoyalanish uchun NATO bilan harbiy mashg’ulotlarni kuchaytirmoqda va zo’r berib qurollana boshladi. Ushbu mintaqada Rossiya ta’sirini saqlab qola olgan yagona davlat Belorussiya bo’lib qolmoqda. Lekin o’z imkoniyatlariga erishish uchun ushbu davlat Rossiya uchun yetarli emas.
 
Kavkarortining qo’ldan ketishi
 
Kavkazortidagi vaziyat esa umuman o’zgacha.Mintaqadagi Ozarbayjon SSSR tarqalishi bilan G’arb bilan yaqinlasha boshladi. Shuning uchun ham Rossiyaning ushbu davlatdagi ta’siri allaqachon yo’qqa chiqqan deyish mumkin. 2008-yilda Rossiyaning Janubiy Osetiya va Abxaziyaga nisbatan tutgan siyosati Gruziya bilan munosabatlarni yomonlashtirdi. Ikki o’rtadagi konflikt Gruziyani ham Rossiyadan yuz o’girishiga olib keldi. Armaniston doimo Rossiyaning asosiy ittifoqchisi bo’lib kelgan va aynan Armaniston orqali Rossiya Kavkazorti mintaqasida ta’sirini saqlab kelmoqda edi. Lekin oxirgi Tog’li Qorabog’ urushi natijasida ikki tomonning munosabatlari yomonlashdi. Rossiyaning KXSHT a’zosi o’laroq bu urushda Armanistonga yordam bermaganligi Yereavanning Rossiyadan “arazlashi”ga olib keldi. Buning oqibatida Armaniston KXSHTdagi ishtirokini butunlay muzlatib qo’ydi. Bu kabi voqelar natijasida Rossiyaning Kavkazortidagi ta’siri yo’qqa chiqdi. Ushbu yo’qotishlardan so’ng Rossiya Markaziy Osiyoni qo’ldan chiqarmaslikka harakat qilamoqda.
 
Shu o’rinda Markaziy Osiyoning G’arbiy blokuchun ahamiyati oshishiga ham bir qancha sabablar mavjud. SSSR tarqatilganidan so’ng ushbu mintaqa unchalik muhim bo’lmagan hudud sifatida ko’rilgan bo’lsa, 2001-yilgi teraktlardan so’ng G’arb Markaziy Osiyoni  Afg’onistonga nisbatan harakatlarda asosiy hamkorlar sifatida ko’rdi. Xususan, Afg’onistondagi amaliyotlarda O’zbekistonning Xonobod aerodromidan ham foydalanildi.

Markaziy Osiyo uchun xalqaro munosabatlarda kuch va manfaatlar muvozanatini saqlash zaruriyati – davomi
 
Rossiyaning boshqa hududlardagi ta’sirining yo’qolishi barobarida G’arb Markaziy Osiyodan ham uni siqib chiqarishga harakat qilmoqda. Vashington va Brussel ushbu hududlarni mustaqil davlatlar sifatida Rossiya ta’sirini tiyib turish vositasi sifatida ko’radi. Shuningdek hozirgi kunda o’tkazilayotgan ,,C5+1’’ diplomatik platformasi ham mintaqa davlatlari bilan munosabatlarni yaxshilash uchun o’tkazib kelinmoqda.

Ayni vaqtda Markaziy Osiyoga Xitoy ham faol ravishda kirib kelmoqda. Mintaqadagi raqobatchilarining bandligidan foydalanib qolgan Xitoy Markaziy Osiyoda o’zining iqtisodiy lohihalarini amalga oshirmoqchi. Bu yerda biz kuch va manfaatlar munosabatlari o’rtasidagi farqni ko’rishimiz mumkin. Bizningcha kuchlar muvozanati asosan qarama-qarshi raqiblar o’rtasida amalga oshiriladigan jarayondir. Zero raqiblar bir-biri bilan kuch bilan raqobatlashishadi, shu bilan birgalikda ular o’rtasida manfaatlar to’qnashuvi ham vujudga keladi. Manfaatlar muvozanati esa kuchlar muvozanatidan torroq tushuncha hisoblanadi. Kuch va manfaatlar muvozanati faqat raqiblar o’rtasida yuzaga keladi, manfaatlar esa ittifoqchi davlatlar o’rtasida ham qarama-qarshilikka olib kelishi mumkin.
 
Aynan Markaziy Osiyo ittifoqchi bo’lgan Rossiya-Xitoy o’rtasida manfaatlar to’qnashuviga olib kelmoqda. Ular o’rtasida kuchlar to’qnashuvi yo’q lekin manfaatiy qarama-qarshilik mavjud. Har ikki davlat ham mintaqada o’z loyihalarini amalga oshirishni, ushbu hududni o’zining ta’sir doirasida tutib turishni xohlaydi. Buning natijasida esa Markaziy Osiyo davlatlarida manfaatlar muvozanatini saqlash zaruriyati paydo bo’lmoqda. Zero yuqoridagi davlatlardan biri biz uchun mintaqaviy xavfsizlik, ishchi kuchi eksporti uchun muhim bo’lsa, boshqasi esa iqtisodiy loyihalar uchun muhim hisoblanadi. Shuning uchun ham mintaqa uchun ushbu ikki manfaatiy tomonlar o’rtasida manfaatlar muvozanatini saqlash juda muhimdir. Sababi kuch va manfaatlar muvozanatini saqlash Markaziy Osiyoning suverenitetiga va tashqi aloqalarda mustaqil siyosat yuritish imkonini beradi.
 
Xalqaro munosabatlarda har bir mintaqa yoki davlatning mustaqil tashqi  siyosat yuritishi uning o’zga davlatlar bilan muvozanatni saqlashiga bog’liq. Agar mintaqa bir tomonga yon bosadigan bo’lsa o’zining ba’zi manfaatlaridan voz kechishga, suverenitetidan to’liq foydalana olmay qolishiga olib kelishi mumkin. Shu kabi barcha davlatlar siyosiy doiralari uchun muhim bo’lgan ko’rsatgich davlatning tashqi siyosatini belgilab beradi.

Xulosa qilib aytganda, hozirgi kunda Markaziy Osiyo uchun xalqaro munosabatlarda  kuch va manfaatlar muvozanatini saqlash juda murakkab bo’lib qolmoqda. Sababi mintaqada o’z ta’siriga ega bo’lish uchun o’zaro raqobatlashayotgan tashqi kuchlar mavjud. Ulardan birlari demokratiya vainson huquqlari nomi bilan, ikkinchisi mintaqaviy xavfsizlik shiori bilan, yana boshqasi esa iqtisodiy hamkorlik bahonasi bilan mintaqada tobora ko’proq o’z manfaatlariga ega bo’lishga intilmoqda. Bunday sharoitda Markaziy Osiyo, xususan, O’zbekiston uchun ko’p va teng vektorli tashqi siyosat muhim bo’lib qolmoqda. Zero tashqi kuchlar o’rtasidagi qarama-qarshilikka qaramay, bir tomonga yon bosmagan holatda mintaqaning o’z manfaatlari jihatidan harakat qilishi ushbu tashqi siyosatning asosiy mazmuni hisoblanadi.

Shu bilan birga, mintaqaning integratsiyalashuvi xalqaro munosabatlarda kuch va manfaatlar muvozanatini saqlashda eng muhim omil ekanligini unutmasligimiz lozim. Buning natijasida tashqi siyosatda mintaqaning umumiy va mushtarak  siyosiy qarashlari shakllanadi. Turkiy davlatlar integratsiyasi esa Markaziy Osiyoning integratsiyasi uchun asosiy tayanch sifatida ko’rilishi kerak. Ushbu omillar hisobga olingandagina  Markaziy Osiyo uchun tashqi kuchlar o’rtasida muvozanatni saqlash imkoniyati yuzaga keladi, deb aytish mumkin.

Strategic Focus: Central Asia

Rossiya tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrov Samarqandga tashrifi chog‘ida "Motamsaro ona" yodgorligida yozuv rus tilida emas, ingliz tilida yozilganiga hayron bo‘lganini aytdi.

Ta’kidlash joizki, ushbu yodgorlik Ikkinchi jahon urushida halok bo‘lganlar xotirasiga bag‘ishlangan bo‘lib, umummilliy qayg‘u va ehtirom ramzi sifatida barpo etilgan. Ingliz tilidagi yozuv - bu nimanidir istisno qilishga urinish emas, balki hammaga tushunarli bo’lishi uchun tanlangan.

Rus tili va sovet jangchilari xotirasi O‘zbekistondagi o‘nlab yodgorliklar, muzeylar va qabrlarda saqlab qolingan, ularda rus tili o‘zbek tili bilan bir qatorda qo‘llaniladi.

Janob Lavrovning bayonoti, xususan, do‘stona mamlakatda norozilikni ommaviy namoyish etishni talab qilmaydigan masalani siyosiylashtirishga urinishdek ko‘rinadi. Ushbu remarka ohangi o’zaro hurmat asosidagi muloqot muhitiga yordam berishdan ko‘ra ko‘proq zarar yetkazadi. O‘zbekiston sovet o‘tmishini takrorlamasdan, balki mustaqil zamonaviy o‘ziga xoslikni barpo etib, tarixiy xotirani qanday va qaysi tillarda saqlashni o‘zi belgilashga haqli.

Strategic Focus: Central Asia

Lavrovning til masalasidagi fikriga SFCA eskpertlarining munosabati:

S.Pinxasova: Lavrovga O‘zbekiston sobiq guberniya emas, mustaqil davlat ekanligini eslatish kerak. Yodgorliklardagi tillar haqidagi izohlar noo‘rin bosim va eski imperiya siyosatini o‘rnatishga urinishdek ko‘rinadi.

M.Imomov: Rossiya tashqi ishlar vazirining Samarqanddagi yozuv qaysi tilda bo‘lishi kerakligini ko‘rsatishi diplomatiya emas, bu qo’pollik va hurmatsizlik. O‘zbekiston hech kimga qaram emas - ayniqsa xotira va ramzlar masalasida.

K.Abdullayev: Lavrov sovet davri allaqachon tugaganini unutib qo‘ydi. O‘zbekistondagi yodgorliklardagi yozuvlarga bo‘lgan da’volar suverenitetga hurmatsizlik va Moskva yo‘q bo‘lgan joyda nazorat illyuziyasini saqlab qolish istagidir.

K.Ametov: Lavrovning Samarqanddagi yodgorlik yonida rus tilida yozuv yo‘qligi haqidagi bayonoti xotira haqida qayg‘urish emas. Ruslar ochiqchasiga O‘zbekistonga o‘z ramzlarini qanday bezatishni buyurishga urinyapti. Bunday xatti-harakatlarga suveren mamlakat bilan munosabatlarda o‘rin yo’q, biz buni eski imperiyaviy refleks sifatida baholasak bo’ladi.

Strategic Focus: Central Asia

Investitsiya yoki biznes yuritish uchun tijorat obyekti kerakmi? 

Space Property bilan investitsiya kiritish yoki obyektingizni sotish mumkin.

Kompaniya 1000 m² dan boshlab zarur maʼlumotlarga ega obyektlarni to‘pladi:

– maydoni va xarakteristikasi;

– asosiy afzalliklari;

– biznes uchun mo‘ljali va salohiyati.

Telegram-kanalimizda tanishib chiqishingiz mumkin:
https://t.me/space_property

Lavrov lavozimidan ozod etiladimi?

Rossiya ekspertlari so‘nggi paytlarda 20 yildan ortiq Tashqi ishlar vaziri lavozimini egallab kelayotgan Sergey Lavrovning iste’foga chiqishi mumkinligi faol muhokama qilimoqda.

Rotatsiyaga turtki beruvchi asosiy omillar sifatida yosh (75 yosh) va lavozimda uzoq muddat ishlash ko‘rsatilgan. Ammo mish-mishlarning asosiy sababi Lavrovning ikkita qo‘pol xatosi edi: Qozog‘iston prezidenti Qosim-Jo‘mart To‘qayevni tanqid qilgani (bu Ostona bilan munosabatlarni murakkablashtirdi, va hattoki Putin uzr so’rab telefon qildi) va yahudiylarni natsistlar bilan qiyoslashi (xalqaro masshtabda rezonansga sabab bo‘lgan).

Bu xatolar ro’yxatiga endi Lavrovning Samarqandga tashrifi chog‘ida til masalasida aytgan provokatsion gapi ham qo‘shilsa kerak. Manbalarning ta’kidlashicha, katta ehtimol bilan Putin Mirziyoyevga qo‘ng‘iroq qilib, Rossiya vazirining qilig‘i uchun uzr so‘rashga majbur bo‘ladi. Shubhasiz, telefon suhbati TIV rahbarining pozitsiyasiga yanada putur yetkazadi.

Taxminlarga ko’ra, Lavrov iste’foga chiqqan taqdirda, u RF Xavfsizlik kengashidagi faxriy lavozimni egallaydi. Tajribali diplomat Sergey Butin (TIV birinchi o’rinbosari) yoki G‘arb bilan muzokaralarda qattiqqo‘lligi bilan tanilgan Aleksandr Grushko (TIV o’rinbosari, G’arb bo’yicha kurator) vazir etib tayinlanishi mumkin. Ayni vaqtda, belgilangan yo‘nalishni davom ettirishga qodir bo‘lgan Prezident Administratsiyasidan kutilmagan nomzodning tayinlovi ehtimoli ham mavjud.

Strategic Focus: Central Asia

Toshkentda Markaziy Osiyo davlatlari maxsus xizmatlari rahbarlarining birinchi uchrashuvi bo‘lib o‘tdi

O‘zbekiston poytaxti Toshkent shahrida Markaziy Osiyo davlatlari maxsus xizmatlari rahbarlarining birinchi uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. Ushbu tadbir O‘zbekiston Respublikasining Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining VII Maslahat uchrashuvidagi raisligi doirasida tashkil etildi. Tadbir ochilishida ishtirokchilarga O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning murojaati o‘qib eshittirildi. Unda Markaziy Osiyo davlatlari maxsus xizmatlari muloqoti mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha qo‘shma yondashuvlar va ta’sirchan mexanizmlarni ishlab chiqishga xizmat qilishi qayd etildi.

Uchrashuv davomida asosiy e’tibor mintaqa mamlakatlari xavfsizligiga zamonaviy tahdidlar va xatarlarga baho berishning yagona yondashuvlarini ishlab chiqish, shuningdek ularni bartaraf etishda maxsus xizmatlar o‘rtasida o‘zaro hamkorlik samaradorligini oshirish masalalariga qaratildi.

Tomonlar mintaqaviy xavfsizlik, terrorizm, ekstremizm, noqonuniy narkotik va qurol-yarog‘ aylanmasiga qarshi kurashish, transmilliy jinoyatchilik, axborot va kiberxavfsizlikni ta’minlash sohalaridagi dolzarb masalalarni hamda o‘zaro manfaatli boshqa hamkorlik yo‘nalishlarini muhokama qildilar.

Ushbu tadbir Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasida xavfsizlik sohasidagi hamkorlikni rivojlantirishda muhim bosqich bo‘lib, mintaqamizda tinchlik va barqarorlikni yanada mustahkamlash maqsadida maxsus xizmatlar rahbarlarining muntazam uchrashuvlariga asos soldi.

Manba: https://t.me/xavfsizlik_uz/1347

Ekspertlar aytishicha, agar Keshmir mintaqasidagi keskinlik qurolli to‘qnashuvga olib kelsa, Pokiston mag’lubiyatga uchraydi.

Bunga dalil sifatida 2025–2026-yillarda Hindiston va Pokistonning mudofaa budjetlari keltirilmoqda. Hindistonning harbiy budjeti 80 milliard dollarni tashkil etsa, Pokistonning harbiy budjeti atigi 8,19 milliard dollarni tashkil etadi.

Strategic Focus: Central Asia

Tramp va Putinning Ukraina bo‘yicha muzokaralari: umumiy manzara, tendensiyalar va prognoz

Tramp vositachiligidagi Rossiya va Ukraina muzokaralari — aniq g’olibsiz kechayotgan mojaro uchun yechim topishga urinish sifatida baholanmoqda. Rossiya a) o‘z chegaralarini xavfsiz saqlash; b) ehtimoliy dushman kuchlarning yaqinlashuvini to‘xtatish; va c) armiyasining qudratini isbotlashga intilmoqda. Ukraina uchun bu urush — hayot-mamot masalasi bo‘lib, uni Rossiyaning kuchayishidan xavotirda bo‘lgan ittifoqchilari qo‘llab-quvvatlamoqda. AQSH esa vositachi sifatida eskalatsiyani oldini olishni xohlaydi, lekin zaif ko‘rinishni ham istamaydi. Biroq muzokaralar o‘zaro ishonchsizlik, jangovar harakatlarning davom etishi va ichki siyosiy omillar tufayli murakkab kechmoqda.

Urushdagi aniq favoritning yo’qligi bugungi vaziyatni yanada murakkablashtirmoqda. Rossiya va Ukraina xalqaro nufuzini saqlab qolishga harakat qilmoqda. Moskva muzokaralarni cho‘zmoqda: bu kuchlarni qayta taqsimlashga xizmat qilayotgan bo‘lishi mumkin. Ammo bu Kiyevda va umuman G‘arbda yangi hujumga tayyorgarlik ko‘rilayotgani haqida shubhalarni kuchaytirmoqda. AQSH esa vositachilikdan voz kechish yoki NATO orqali bosimni kuchaytirish bilan tahdid qilmoqda. Harbiy va siyosiy xavf darajasi yuqori: Rossiya armiyasi kampaniya boshidagi muvaffaqiyatsizliklardan keyin ichki muammolarga duch kelmoqda, AQSH va NATO esa Trampning savdo siyosati fonida bevosita aralashuvga siyosiy tayyor emas. Bu yerda asosiy omil — Trampning oldindan taxmin qilib bo’lmaydigan qarorlari. U Putinni noaniqlikda saqlab turibdi, bu esa Rossiyaga nisbatan bosimni kuchaytiradi, biroq hisob-kitob noto’g’ri ketsa, eskalatsiya xavfi oshishi aniq.

Tomonlarning strategik maqsadlari aniq: Rossiya xavfsizlik kafolatlari va nazorat ostidagi hududlardan voz kechmaslikni xohlaydi, Ukraina esa mustaqilligini himoya qilish va G‘arbdan yordam talab qilmoqda. Putin uchun urush bekorga ketmaganini ko‘rsatish muhim, Tramp esa xalqaro mag’lubiyatdan qochib, AQSH ichida pozitsiyasini mustahkamlashni istaydi. Biroq har ikkala tomonning zaif jihatlari bor: Rossiya armiyasi kutilgan natijani bermadi, G‘arb esa to‘liq to‘qnashuvga siyosiy va iqtisodiy tayyor emas.

Tahlilchilarga ko’ra, geosiyosiy manzara murosaga ishora qilmoqda. Rossiya ayrim hududlarni saqlab qoladi, Ukraina esa G‘arbdan iqtisodiy yordam oladi. Trampning noaniqligi Putinga nisbatan ustunlik beradi, chunki Rossiya ichki bosim va harbiy muvaffaqiyatsizliklar bilan cheklangan. Biroq bu hali muvaffaqiyat kafolati emas — jarayon cho‘zilishi ishonchsizlikni kuchaytirishi va keskinlikni yangi bosqichga olib chiqishi mumkin.

Taxminlarga ko’ra, kelishuv ehtimoli yuqori, biroq u minimal bo‘ladi — shunday shaklda tuziladiki, har bir tomon o‘zini “g’olib” deb e’lon qila oladi. Ammo uzoq muddatli tinchlik hanuz mavhum, chunki asosiy qarama-qarshiliklar hal qilinmasdan qoladi.

Strategic Focus: Central Asia

Hindiston Pokistonga qarshi urush boshlaydimi?

Yaqinda Kashmirdagi terrorchilik hujumi Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi munosabatlarning keskinlashuviga sabab bo’ldi, Janubiy Osiyo mintaqasi inqiroz yoqasida turibdi.

Hindiston ushbu hujumga javoban qattiq choralar ko‘rdi:

Birinchi, Nyu-Dehli 1960 yilda imzolangan Hind daryosi bo‘yicha suv taqsimotini tartibga soluvchi bitimni to‘xtatib qo‘ydi. Daryo manbai Hindiston hududida joylashgan bo‘lib, Pokistonning qishloq xo‘jaligi va ichimlik suvi unga bevosita bog‘liq. Shunday ekan, bu qaror Islomobod uchun qurg‘oqchilik va oziq-ovqat inqirozi xavfini tug‘diradi hamda ehtimoliy iqtisodiy blokada xavotirlarini kuchaytiradi.

Ikkinchi, Hindiston barcha pokistonlik fuqarolar, shuningdek, elchixona xodimlarini chiqarib yuborish (1 hafta muddat berildi) va chegarani to‘liq yopishi haqida e’lon qildi. Hind tomoni o’zining diplomatlarini tezkor tartibda qaytarmoqda. Bu ikki davlat o‘rtasidagi chegaradosh savdo va gumanitar aloqalarga jiddiy zarba bo‘lib, amalda ularni izolyatsiyalaydi.

Uchinchi, Hindiston mudofaa vaziri parlament a’zolari uchun yopiq brifing o‘tkazishga tayyorgarlik ko‘rmoqda. Fikrimizcha, bu ehtimoliy harbiy harakatlarga tayyorgarlik belgisi bo‘lishi mumkin.

Pokiston esa o‘z qurolli kuchlarini to‘liq jangovar shaylik holatiga keltirdi: ya’ni pokistonliklar Hindistonning har qanday harakatlariga javob berishga tayyorligini namoyish qilishmoqda. Har ikki davlat yadro qudratiga ega bo‘lganini hisobga olsak, bu harbiylashuv katta xavotir uyg‘otmoqda.

Mojaro Kashmir bo’yicha tarixiy ziddiyat, Hindistonda kuchayib borayotgan millatchilik kayfiyati va geosiyosiy omillar — xususan, Pokistonga Xitoy va Hindistonga AQSh tomonidan ko‘rsatilayotgan ko‘mak fonida yanada murakkablashmoqda.

Tahlillardan kelib chiqsak, quyidagilarni prognoz qilish mumkin: a) xalqaro bosim ostida diplomatik yechim; b) 2019 yilgi zarbalar kabi cheklangan harbiy harakatlar; yoki c) suv bitimining buzilishi tufayli yuzaga keladigan gumanitar va ekologik oqibatlarga ega uzoq muddatli inqiroz.

Tomonlarning o‘zini tiyishi va xalqaro hamjamiyatning faol aralashuvi bo‘lmasa, mintaqa fojiali oqibatlarga duch kelishi mumkin. Hozirgi vaziyat — so‘nggi yillardagi eng og’irlaridan biri bo‘lib, zudlik bilan e’tibor va harakat talab qiladi.

@erontahlili

Turkiy dunyoga qarshi global fitna

Jahongir Botirov, mustaqil ekspert

Turklarga qarshi yashirin reja

Shimolda Yoqutistondan janubda Turkmanistongacha, sharqda Uyg‘uristondan g’arbda Turkiyagacha bo’lgan keng hududlarni o’z ichiga olgan Turkiy dunyo bugun global fitna nishoniga aylangan. Buyuk davlatlar, yadroviy kuchlar va G‘arb hamda Sharqdagi “soyadagi elitalar” turkiy xalqlarning birlashishidan cho‘chimoqda. Chunki bu birlashuv dunyo xaritasini o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan kuchli geosiyosiy blokni yuzaga keltiradi. Turkiylar tarixan Sharq bilan G‘arbni bog‘lovchi kuch bo‘lgan: Temuriylar, Usmoniylar saltanati, Boburiylar imperiyasi bunga yorqin misol. Aynan shu sabab global kuchlar bizni bo‘lib tashlashga, ma’naviy ruhimizni sindirishga va turkiy qudratning qayta tiklanishiga yo‘l qo‘ymaslikka urinmoqda.

Nega uyg‘urlar Xitoy tarkibida qolib ketdi?

Uyg‘urlar — butun dunyo turk xalqini qanday bo’g’ayotganining yaqqol namunasidir. Xitoy G‘arb va Rossiyaning roziligi bilan Shinjon (Sharqiy Turkiston)da assimilyatsiya va repressiya siyosatini olib bormoqda. Nega hech kim aralashmayapti? Chunki uyg‘urlar oddiy etnik guruh emas — ular Turkiy dunyoning muhim elementidir, ular Markaziy Osiyo bilan Xitoy o‘rtasidagi potentsial ko‘prik. Agar uyg‘urlar ozod bo‘lsa, bu boshqa turkiy xalqlarni ham mustaqillik uchun kurash boshlashga ilhomlantiradi. Global elitalar o‘zaro kelishib olgan: Xitoy uyg‘urlarni nazoratda ushlab turadi, G‘arb esa iqtisodiy manfaat evaziga bunga ko‘z yumadi. Bu tasodif emas — bu turkiylar yadrosini zaiflashtirishga qaratilgan rejalashtirilgan operatsiya. Shinjon — sinov maydonchasi, bu yerda dunyo turklariga qay darajada bosim o’tkazish mumkinligi sinab ko‘rilmoqda.

Agar Markaziy Osiyo davlatlari o‘zini islomiy davlat deb e’lon qilsa nima bo‘ladi?

Agar Qozog‘iston, O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Turkmaniston va Tojikiston o‘zini islomiy davlat deb e’lon qilsa, bu butun Turkiy dunyo uchun mafkuraviy va madaniy birlashuv sari qadam bo‘ladi. Islom — bu mintaqani birlashtiruvchi kuch. Shunday blok — katta resurslarga ega, strategik joylashgan, yadroviy salohiyati bor (masalan, Qozog‘iston sobiq SSSR texnologiyasiga ega) — G‘arb, Xitoy va Rossiyaning global hukmronligiga tahdid soladi. Ularning javobi keskin bo‘ladi: “terrorizmga qarshi kurash” yoki “demokratiyani himoya qilish” bahonasida mintaqa agressiyaga uchraydi. Sanksiyalar, “rangli inqiloblar”, sun’iy ekstremistik harakatlar yoki hatto to‘g‘ridan-to‘g‘ri harbiy urushlar yuzaga keladi. Ular Turkiy uyg‘onish markaziga aylanishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun Markaziy Osiyoni beqaror xavfli zonaga aylantirishga tayyor.

Turklarga qarshi global fitnaning vositalari

Turkiy dunyo birlashishining oldini olish uchun dunyo elitalari quyidagi murakkab usullardan foydalanmoqda:

Birinchidan, ichki nizolarni qo‘zg‘atish. Turkiy davlatlar o‘rtasida til, din va madaniyat asosida mojarolar targ‘ib qilinadi. Masalan, suv resurslari va chegaraviy masalalar atayin keskinlashtirilmoqda.

Ikkinchidan, iqtisodiy qaramlik. Mintaqa davlatlari “Bir makon – bir yo‘l” kabi Xitoy loyihalari, YOII orqali Rossiya, va kreditlar, investitsiyalar orqali G‘arbga bog‘lab qo‘yilgan. Bu ularni mustaqil siyosat yuritishdan mahrum qiladi.

Uchinchidan, Islomiy o’ziga xoslikni bostirish. Islom turklar birligini ta’minlovchi kuch sifatida, atayin “ekstremizm” bilan bog‘lanadi. Islomga oid har qanday harakat repressiyaga uchraydi. Markaziy Osiyoda diniy guruhlarga bosim — bu katta siyosatning bir qismi.

To’rtinchidan, elitalarni boshqarish. Turkiy mamlakatlar yetakchilari pora yoki tahdid bilan global kuchlarga xizmat qilishga majbur qilinmoqda. Qarshilik qilganlar ag‘dariladi yoki sanksiyalarga uchraydi.

Beshinchidan, axborot urushi. Gollivud, Netflix va ijtimoiy tarmoqlar orqali turkiy madaniyat zaiflashtirilmoqda, tarix qayta yozilyapti. Usmoniylar imperiyasi, Oltin O‘rda va boshqa buyuk turkiy davlatlarning merosi xalq xotirasidan o‘chirib tashlanmoqda.

Strategic Focus: Central Asia

Davomi

Turkiy dunyo nima qilishi kerak?

Turkiy dunyo o‘z kelajagi uchun hal qiluvchi kurash ostonasida turganini anglab yetishi kerak. Fitnaga qarshi turish uchun bizga quyidagilar zarur:

1. Birlashish. Turkiya, Ozarbayjon, Qozog‘iston, O‘zbekiston va boshqa davlatlarni birlashtiradigan iqtisodiy, harbiy va madaniy blok — turkiy alyans tuzish zarur. Turkiy davlatlar tashkiloti — bu faqat boshlanishi, u real kuchga aylanishi kerak.

2. Islomiy o’ziga xoslikni qayta tiklash. Islom nafaqat din, balki turkiylarni birlashtiruvchi madaniy koddir. Ekstremizm ayblovlariga qarshi qalqon bo‘ladigan mo‘tadil islomni rivojlantirish muhim. Aytish kerak, O’zbekiston hukumati bu yo’nalishda ancha faol bo’lib, Imom Moturidiy ta’limotini rivojlantirishga katta e’tibor qaratmoqda.

3. Suverenitetni mustahkamlash. Turkiy davlatlar iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishi, ya’ni Xitoy, Rossiya va G‘arbga qaramlikni kamaytirishi lozim. Texnologiya, energetika va ta’limga investitsiya kiritish mintaqani yanada mustaqil qiladi.

4. Axborot frontini yaratish. Turklarga o‘z tarixini aytib beradigan, dushman targ‘ibotiga qarshi kurashadigan va yoshlarga ilhom beradigan ommaviy axborot platformalari kerak. Filmlar, seriallar va ijtimoiy tarmoqlar turkiy merosni ulug‘lashi kerak.

5. Uyg‘urlarni qo‘llab-quvvatlash. Uyg‘urlarni himoya qilish — turkiy dunyoning nafaqat axloqiy burchi, balki uyg‘onish sari tashlanadigan muhim qadami. Ularning ozodligini xalqaro maydonda talab qilish zarur.

Umuman olganda, Turklarga qarshi global fitna — bu “demokratiya” va “inson huquqlari” degan baland so‘zlar ortida yashiringan haqiqatdir. Uyg‘urlar, Markaziy Osiyo, Turkiya — biz hammamiz nishondamiz, chunki bizning birlashuvimiz mavjud global tartibotni o’zgartirishga qodir. Agar hozir harakat qilmasak, bizni bo‘lib tashlash, assimilyatsiya qilish va tarixdan yo‘qotish davom etadi. Lekin turk ruhi sinmaydi! Biz — buyuk imperiyalar merosxo‘rimiz. Endi yelkama-yelka turadigan vaqt keldi. Buyuk Turon — orzu emas, bu taqdir. Va bu taqdirni bizni yo‘q qilmoqchi bo‘lganlarning qo‘lidan tortib olishimiz kerak. Harakat qilish vaqti keldi!

Strategic Focus: Central Asia